Wayta lulipa wanka wamla - taki
Pantilla Chiwanlla wayta
waytalla lulipa wamla
amllachun kuyaylla kanki
yaapis kuyayllam kaa. (kuti)
Waytalla waytaykul, wamla
untaylla, untaykul walaśh
ma aa llallinakuśhun
mayanshi llallilun aa. (kuti)
Ichalkul muyulkul wamla
ichalkul muyulkul walaśh
haynuulla tuśhukullaśhun
tukilla (kushilla) wayllaśhyakuy (kuti)
ćhakiwan tuśhuykuy walaśh
makiwan taqllaykuy wamlla
tukilla mishkilla waylaśh
allinlla kawsakuśhun (kuti)
ABECEDARIO DEL QUECHUA WANKA
CASTELLANO A B C CH D E F G H I
QUECHUA
CASTELLANO J K L LL M N Ñ O P Q
QUECHUA
CASTELLANO R S T U V W X Y Z
QUECHUA
NOMENCLATURA DEL QUECHUA WANKA
A –– Cha -- Ćha –– Ha –– I –– Ka ––La –– Lla––Ma ––Na
Ña –– Pa ––(Q) –– Ra –– Sa – Sha - Śha–– Ta –– U ––Wa ––Ya
VOCALES DEL QUECHUA WANKA
VOCAL CORTA VOCAL ALARGADA
a - i - u aa ii uu
ama/no prohíbitivo aaluśh/gaviota
ima/qué isisii/demasía
uma/cabeza uul, unqul/rodilla
wata/año waata, waqta/costilla
pacha/tiempo,bajo paacha/catarata
waka/enano waaka/vaca
awash/gemelo aawaśh/habas
yapa/aumento yaapa, yaqapa/mío, de mí
wala/mañana waala/cuerno
llaway/desordenar llaaway, llaqway/lamer
REGLAS PARA LA ESCRITURA
1- En la escritura del Quechua no existen diptongos, si existiera tal caso, se adiptonga
inmediatamente tales como:
ai= ay waita por wayta
ia= ya iana por yana
au=aw mauka por mawka aukish por awkish
ua=wa uatya por watya huata por wata
ui=wi ñaui por ñawi
iu=iw iulla por iwlla AMAWTA ĆHAWPI
2- Restitución de la Q sin sonido y/o muda como la H en el Castellano, en algunos casos
funciona como un pequeño saltillo Ejemplo: unqul, śhunqu, ŚHUU
3- En algunos casos se lee como vocal (a, u) alargada. Ejemplo: (waqta), waata, (atuq), atuu,
(puchuq), puchuu
SUSTITUCIONES
SZ POR S
C POR K CHAKA KUCHI CHUKU
J POR H HALA HATA HAĆHA CHA CHI ĆHA ĆHU
B, V POR W (Refonologización) karnawal, carnaval wumwu bombo
Lastiku plástico rapichi trapiche
guna POR kuna nunaguna por nunakuna
DE FG Préstamo nombres de personas propios Donato, Estela Fabian,
German
CANON SILÁBICO O ESTRUCTURA DE LA SÍLABA QUECHUA
a) V = vocal a –ma i –chu u –su
b) CV = consonante + vocal ka-la ku – chi ka-ta
c) VC = vocal + consonante ak-śhu ip-tu ach-ki
d) CVC = consonante+vocal+consonante tal-puy waw-yay way-tay
( No existe VV ni CC juntos)
ESCRITURA CON LOS FONEMAS CONSONÁNTICOS Y VOCÁLICOS DEL
QUECHUA WANKA
/A/ = Atuq, aycha, apu, allin, allqu, akśhu, akaśh, aśhka, ashka
/CH/= Chaka, chuku, chuspi, chuqllu, chuñu, challwa, chullu, chullpi, chuklluśh
/ĆH/ = Ćhaki, ćhina, ćhićhu, ćhunka, ćhawpi, ćhakla, ćhinaśh, ćhupi
/H/ = Hampi, hatun, hawka, hanka, hala, halla, haćha, hamay, hanay, haluy
/I/ = Inti, illay, ima, ichu, ismu iptu, isku, ishki, ishña, ,inka, ismuśh
/K/ = Killa, kata, kutu, kuulish, kulu, kawsay, kaćhi, kalawsu, kaliptu, kuuśha, kunka
/L/ = Laawa,lima-lima, luntu, lumi, luychu, lantiy, lacha, lakash, lakaśh, lutuy, lawsa
/LL/= Llama, llatay, lluumi,llaki, llalliy, llaway, llaaway, llamta, llantuna
/M/ = Mamay, mawka, mishi, muti, muskiy, manka, muchay, maki, maqay, mitu
/N/ = Nuna, nina, nimay, nanay, niy, nipaamay, nishayki, napay
/Ñ/ = Ñaña, ñati, ñatin, ñañu, ñakay, ñawi ñii, ñuti, ñaqcha
/P/ = Pacha, paka, paku, puka, pata, pampa pukyu, pillpintu, pallay, puchka
/Q/ = qaqa, qanla, qutu, qitya, qamya, qaytu, qilla (atuq, isqun, waqta, waqla,)
/R/ = rakacha, ruuta, rapichi, racha, ranchina, rukana, ripuyllu ( tenemos escasas
palabras con r)
/S/ = Sawka, saqtay, siki, saksay, sanku, suwa, suqta, sapi, siisay, sićhay, sitay
/SH/= Shakta, shapu, shumay sunchu, Shanta, Shaka, Shamu, shipu, shinka, shita,
shakapa
/ŚH/= Śhukay, śhukiy, śhutuy, walaśh, waylaśh, śhukuy, śhuti,
kuuśha, śhawintu, śhulli, śhullka
/T/ = Tayta, tuki, tawa, tanta, tankish, tuway, tuta, tuunaśh, tunay, tita, takiy,
/U/ = Uma, usu, usa, uña, utulu, ukuśh, uywa, uwi, uwish, utu, unqul, ulluku
/W/ = Wata, watu, walmi, wasi, wawya, wakli, wachwa, wayta, watya, waylish
/Y/ = Yapa, yana, yanuy, yaku, yaykuy, yupay, yunya, yaćhaywasi, yaćhay