پس از لیست شدن توکن همستر کامبت در صرافی‌ها مختلف، موجی از نارضایتی در میان کاربران این بازی ایجاد شد؛ آیا می‌توان همستر کامبت را شیدایی گل لاله ایرانی دانست؟
حباب اقتصادی، نوعی توسعه سریع اقتصادی است که در نتیجه اشتیاق سوداگرانه و بالا رفتن نامعقول قیمت برخی دارایی‌ها ایجاد می‌شود؛ در فرایند شکل‌گیری این حباب‌ها، قیمت یک کالا با هجوم سرمایه‌گذاران افزایش یافته و حتی ممکن است سرمایه بیشتری هم جذب میکند، اما در مقطعی از زمان، ناگهان قیمت آنچنان کاهش پیدا میکند که دیگر به‌سختی می‌توان ارزش اصلی دارایی را حفظ کرد. همین امر باعث سقوط شدید ارزش و فروش زیر قیمت آن کالا می‌شود.
حباب‌های اقتصادی در طول تاریخ دلیل بسیاری از فروپاشی‌های اقتصادی بودند و ضررهای فاجعه‌باری را به جوامع وارد کردند. در این مقاله قصد داریم اشتیاق سوداگرانه‌ای که در حال حاضر برای مینی‌اپ تلگرامی همستر کامبت در ایران شکل گرفته است را با یکی از مهمترین جباب‌های اقتصادی تاریخ، یعنی شیدایی گل لاله مقایسه کنیم.
جنون لاله‌ها؛ درسی مهم از تاریخ اقتصادی
شما برای خرید یک دسته گل لاله چقدر هزینه می‌کنید؟ شاید چند صدهزار تومان، اما قطعا اگر گل‌فروشی چند میلیون تومان برای فروش آن از شما طلب کند، چنین قیمتی را نامعقول برآورد کرده و از خرید پشیمان می‌شوید. با این حال، در طول تاریخ بارها اتفاق افتاده است که اقلامی مانند لاله، املاک و مستغلات یا سهام دات‌کام (com.) به دلیل سرمایه‌گذاری‌های سفته‌بازانه بخش بزرگی از مردم، بسیار فراتر از ارزش ذاتی خود به فروش رسیدند. در هر یک از این موارد، قیمت‌ها به طور تصاعدی بالا رفته و به طور ناگهانی سقوط کرد.
ماجرای شیدایی گل لاله از این قرار است که در قرن هفدهم، هلند وارد عصر طلایی خود شد و آمستردام هم تا دهه ۱۶۳۰ بندر و مرکز تجاری مهمی بود. در همان دوران شرکتی به نام The Dutch East India، ادویه‌های مصرفی این کشور را از آسیا با حجم زیاد وارد می‌کرد تا با فروش آنها در اروپا سود کسب کند. این امر منجر به رشد بازرگانان و تجّار ماهری شد که با زندگی در عمارت‌های عظیم محصور در باغ‌های گل، ثروت خود را به نمایش می‌گذاشتند؛ لاله‌ها (و پیاز گل لاله) به طور خاص مورد تقاضا بودند.
داستان شیدایی گل لاله در سال ۱۸۴۱ میلادی در یکی از کتاب‌های چارلز مک‌کی منتشر شد، مک‌کی در قسمتی از این کتاب نوشت:
طعمه‌ای طلایی و وسوسه‌انگیز در میان مردم قرار گرفت و آنها یکی پس از دیگری مانند مگس‌هایی که اطراف ظرف عسل می‌چرخند، به‌سوی گل‌های لاله هجوم بردند. اشراف، شهروندهای عادی، کشاورزها، مکانیک‌ها، دریانوردها، پادوها، مستخدم‌ها و… در این حباب فرورفتند.
لاله‌ها به عنوان گلی عجیب‌و‌غریب در نظر گرفته می‌شدند، چرا که از شرق با کشتی به این کشور می‌رسیدند و علاوه بر این، رشد و پرورششان هم دشوار بود؛ حتی ممکن بود سال‌ها طول بکشد تا گل لاله‌ای شکوفه دهد. این وضعیت با شیوع ویروسی به نام Potyviridae تشدید پیدا کرد. این ویروس باعث شد گل‌های خاصی با خطوط آتشین رنگارنگ روی گلبرگ‌ها، ظاهری حتی زیباتر پیدا کنند و قیمت و محبوبیت این لاله‌های خاص که کمیاب‌تر از لاله‌های معمولی بودند، به همراه کاهش عقلانیت انسان، شروع به افزایش کرد. به زودی لاله‌ها به پدیده‌ای ملی در هلند تبدیل شدند تا جایی که قیمت متوسط هر پیاز گل لاله از درآمد سالانه یک کارگر هم بیشتر شد. اینجا بود که جنون لاله‌ها متولد شد، قیمت لاله‌ها در حلقه بازخورد مثبتی گرفتار و سرمایه‌گذاران به دلیل گمانه‌زنی‌های قیمتی آتی درگیر هیجان شدند.
در نهایت، قیمت پیاز گل لاله به نرخی بسیار بالاتر از ارزش ذاتی واقعی آنها سوق داده شد و حبابی اقتصادی ایجاد کرد. سرمایه‌گذاران با خریدِ دیوانه‌وار پیاز گل لاله باعث شدند تا قیمت آن به رقمی شش برابر بیشتر از متوسط درآمد سالانه در آن زمان برسد و به یکی از اقلام گران‌قیمت دنیا تبدیل شود.
به تدریج، درک جمعی از اینکه قیمت لاله‌ها به طور قابل‌توجهی از ارزش واقعی آنها فراتر رفته، باعث شد قیمت‌ها به شدت سقوط کرده و سرانجام در سال ۱۶۳۷ میلادی حباب گل لاله ترکید. بسیاری از احتکارکنندگان ثروتشان را از دست دادند و ضربه شدیدی به اقتصاد هلند وارد شد؛ جنون پایان یافت.
حباب گل لاله از اولین حباب‌های اقتصادی تاریخی به شمار می‌رود و گاهی آن را استعاره‌ای برای هشدار درباره پیش‌بینی‌‌های بی‌پایه و سرمایه‌گذاری‌های سوداگرانه و بدون ارزش اقتصادی معرفی می‌کنند. سیصد سال پیش، مردم خیال می‌کردند سرمایه‌گذاری روی پیاز گل لاله می‌تواند سودآور باشد و با همین تفکر پول زیادی برای خرید آن هزینه می‌کردند.
بازی همستر کامبت؛ جنونی تلگرامی در میان ایرانی‌ها
مینی‌اپ همستر کامبت (Hamster Kombat)، بازی جنجالی تلگرام، در زمان عرضه، خواب و خوراک را از خیلی‌ها گرفت و کوچک و بزرگ و زن و مرد، در خانه، تاکسی، اتوبوس، مترو و حتی در محل کار، مشغول ضربه زدن به صفحه‌نمایش گوشی‌هایشان بودند، به این امید که شاید در زمان لیست شدن توکن آن، از همستر مجازی تلگرامی پولی به جیب بزنند! طبق آمار غیررسمی حدود ۳۰۰ میلیون کاربر در کل در این سرگرمی بازی‌گونه (اصطاحی که انجمن بلاکچین ایران برای این دست از این بازی‌ها به کار می‌برد) فعال بودند.
سوداگری برای پولدار شدنِ سریع و بدون زحمت و دردسر، شاید رویای خیلی از ما باشد، اما واقعیت این است که ثروت‌اندوزی از این راه تنها در داستان‌ها و افسانه‌ها به سرانجام می‌رسد.بسیاری با استناد به نات کوین، اینطور استدلال می‌کردند که همستر کامبت هم بعد از لیست شدن در صرافی‌ها، صاحبان سکه‌های داخل این بازی را ثروتمند میکند.
از همستر کامبت چه می‌دانیم؟
همستر کامبت، یکی از بازی‌های کریپتویی که روی پیام‌رسان تلگرام اجرا می‌شود، در تاریخ ۲۵ مارس ۲۰۲۴ (۶ فروردین ۱۴۰۳) معرفی شد؛ این بازی در عرض ۱۱ روز، به رکورد قابل‌‌توجه ۳۰۰ میلیون کاربر دست پیدا کرد، اما حواشی و حرف و حدیث پیرامون این بازی کم نبود!
بازی همستر کامبت که به خاطر ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود در دسته بازی‌های کلیکی یا «تپ تو ارن» تلگرامی قرار می‌گیرد، با میلیون‌ها دنبال‌کننده در شبکه‌های اجتماعی، توجهات زیادی را به خود جلب کرد و حتی قرار شد تا توکن این بازی با نماد HMSTR در ۵۸ امین لانچ‌پول صرافی بایننس لیست شود! با این حال، این موفقیت این مینی‌اپ تلگرامی با چالش‌هایی، از جمله افزایش رقابت، حواشی پس از به‌روزرسانی‌ها و اخبار مربوط به ایردراپ آتی آن مواجه شد.
برخی معتقدند بودند کوین‌ها (یا پرافیت‌ها) که در این بازی به دست می‌آیند، ممکن است یک‌شبه از بین بروند و تضمینی برای سودآوری از آنها وجود ندارد، برخی هم، علاوه بر اینکه این دست از بازی‌ها را برای پذیرش بلاکچین مفید می‌دانند، باور داشتند که نباید این فرصت سودآوری احتمالی را از دست داد.
بازی همستر کامبت (Hamster Kombat)، کمی قبل از تاریخ لیست شدن توکنش در صرافی‌ها، یعنی ۵ مهر ۱۴۰۳، اعلام کرد که ۲.۳ میلیون بازیکن متقلب را مسدود کرده و نیمی از درآمدهای آنها را بین بازیکنان صادق توزیع خواهد کرد، بقیه توکن‌ها سوزانده یا عملاً نابود می‌شوند.به گفته تیم توسعه‌دهنده این بازی، ۱۳۱ میلیون نفر از بازیکنان واجد شرایط ایردراپ در ۲۶ سپتامبر بودند، اما ۲.۳ میلیون نفر از آنها به عنوان متقلب شناسایی شدند و تیم توسعه بازی با تحلیل رفتار کاربران، متقلبان را شناسایی کرده است.
بسیاری از کاربران نسبت به مکانیزم ضد تقلب بازی همستر معترض شدند و در پلتفرم X نسبت به ناعادلانه بودن شناسایی تقلب‌ها و حذف کاربران واقعی از ایردراپ واکنش نشان دادند. این نارضایتی‌ها به طور قابل‌توجهی روی شهرت بازی تأثیر گذاشت فضای رسانه اجتماعی X، پر از انتقادهای تند و حتی میم‌هایی دررابطه با ناعدالتی و ضربه‌ای بود که همستر به اعتماد کاربران زد. تا جایی که برای بسیاری از افراد جامعه، این رد صلاحیت حتی مانند خیانتی به طرفداران این بازی بود! افراد زیادی بدون تقلب، تحریم شدند!
در میان واکنش‌های خشمانه کاربران، همستر کامبت نقشه راه جدیدی برای برنامه‌های سه‌ماهه آخر سال ۲۰۲۴ و سال ۲۰۲۵ خود منتشر کرد، اما نظرسنجیها حاکی از آن بود که بیشتر افرادی که در دور اول ایردراپ این بازی شرکت کرده بودند، دیگه علاقه‌ای به شرکت در دوره‌های بعدی ندارند!
بسیاری از کاربران این بازی تلگرامی پس از لیست شدن توکن HMSTR در صرافی‌ها از قیمت ناعادلانه و بسیار کم آن خشمگین شدند و بابت «زحمات به هدر رفته شان»، همستر کامبت را مقصر دانستند!
آنچه مسلم است، همستر کامبت تنها یک بازی بود که از همان ابتدا هم با وجود احتمال برگزار شدن ایردراپش، قیمت و معیار ارزش‌گذاری‌اش مشخص نبود، هنوز هم دقیق مشخص نیست که کاربران این بازی با چه سازوکاری متقلب شناخته شدند یا مقدار توکن‌های HMSTR با چه معیاری برای کاربران محاسبه شدند.
چرا همستر کامبت را به حباب گل لاله تشبیه می‌کنیم؟
کاهش قدرت خرید مردم در کشور و همزمان افزایش شدید قیمت کالاها (حتی بیشتر از میزان تورم رسمی)، شرایط سختی را برای زندگی در ایران ایجاد کرده‌اند. در این میان همستری پیدا شد که خیلی‌ها آن را به نات کوینی تشبیه می‌کردند که به پول تبدیل شد و آن را ناجی مشکلاتشان می‌دانستند.
اکثر قریب‌به‌اتفاق تولید‌کنندگان محتوا در اینستاگرام، ریلز درباره رازهای پولدار شدن از همستر کامبت منتشر می‌کردند و از این آب گل‌آلود ماهی گرفتند. برخی هم پا را فراتر گذاشته و در تلگرام و دیوار تبلیغ فروش کد‌های مورس این بازی را کرده و این‌گونه از مردم کلاهبرداری می‌کردند. علت این حجم استقبال از بازی همستر کامبت که حتی خیلی از افراد از تکنولوژی پشت آن خبر ندارند، چیست؟ جنون؟ شاید. آیا حباب اقتصادی مشابه جنون گل لاله در ایران در حال شکل‌گیری بود؟
مراحل شکل‌گیری حباب اقتصادی
حباب‌های اقتصادی در ۶ مرحله شکل می‌گیرند:
- ظهور نوآوری با پتانسیل محبوبیت در بازار: جنون و شیدایی گل لاله بهترین مثال برای حباب‌های ایجادشده حول فناوری‌های نوظهور است که می‌تواند جامعه را به شکلی بنیادی متحول کنند. این حباب‌ها زمانی شکل می‌گیرند که جامعه خیال میکند حبابی در کار نیست؛ نگرانی‌ها و دغدغه‌ها با سرو‌صدای سوداگران سرکوب شده و حباب شروع به باد شدن میکند.
- جذب سرمایه‌گذاران اولیه و سودآوری آنها: معمولا اولین سرمایه‌گذارها در پروژه‌ها، چه درنهایت به سودآوری برسند، چه نرسند، بازدهی عظیمی به دست می‌آورند، اما سودآوری‌شان بیشتر مدیون شانس است تا مهارت!
- باد شدن حباب با موج دوم سرمایه‌گذاری: ترس جا ماندن از بازار (FOMO) توجه موج دوم سرمایه‌گذاران را به خود جلب میکند و افراد بیشتری به این شیدایی ملحق می‌شوند.
- کاهش تامین مالی: حباب‌های مالی و اقتصادی در نهایت ممکن است به نقطه‌ای برسند که ارزش غیرمنطقی دارایی‌های مربوط به حباب، تورم ایجاد کند.
- وحشت سرمایه‌گذاران و ترکیدن حباب: تعداد فروشندگان از خریداران بیشتر شده و خیلی زود، سرمایه‌گذاران به نوآوری موردنظر شک می‌کنند؛ پس در نتیجه قیمت دارایی کاهش پیدا کرده و سرمایه‌گذاران بخت‌برگشته تازه متوجه کلاه‌برداری‌های دلالان با انتشار تبلیغات و آگهی‌های مختلف می‌شوند و حباب می‌ترکد.
- فراموشی و تکرار: طبق روایت‌های اقتصادی، برای سودآوری مالی باید حداکثر ۲۰ سال حافظه مالی در ذهن بماند، اما از آنجا که حافظه آدمی کوتاه است، این چرخه بارها وبارها در تاریخ تکرار می‌شود.
حال در مقایسه بازی همستر کامبت و تب تند بازار آن در ایران، اگر این بازی را حبابی اقتصادی فرض کنیم، اینطور به نظر می‌رسد که در مرحله پنجم از مراحل شکل‌گیری حباب اقتصادی، یعنی در وحشت سرمایه‌گذاران و ترکیدن حباب به سر می‌بریم، به نظر شما، مردم برای رسیدن به مرحله ششم، یعنی فراموشی و تکرار، به چقدر زمان نیاز دارند؟
بگذارید این‌گونه بگویم، آیا از خود پرسیده‌اید که آیا قیمت توکن HMSTR، ارزش زمانی که برای آن گذاشتید را داشت؟
افرادی که بابت اکانت‌هایی با پرافیت‌های بالا، هزینه‌های میلیونی پرداخت کردند و با قیمتی بسیار پایین مواجه شدند، با سرمایه‌ای که از دست دادند، به بازی‌های مشابه آینده چه واکنشی نشان خواهند داد؟ در حال حاضر دستشان به کجا بند است؟ درست است که بخش بالایی از قیمت‌گذاری رمزارزها را عرضه و تقاضای بازار مشخص میکند، اما حالا که داستان همستر کامبت به پایان تلخ حباب گل لاله دچار شد، چه؟ آیا بهتر نبود که به جای ضربه زدن روی صفحه گوشی برای شرکت در ایردراپ همستر کامبت، دانش خود را در زمینه ارزهای دیجیتال بالا می‌بردید؟
درست است که با آمدن همستر کامبت، از سویی دیگر شت کوین‌ها و میم کوین‌هایی تقلبی دیگر جایی در بازار ندارند یا بهتر بگویم، طرفدار آنچنانی در بازار ندارند و از سوی دیگر اغلب کاربران این بازی تا حدودی با فضای وب ۳ آشنا شده‌اند و حالا هر کاربر یک کیف پول دیجیتال برای خود دارد، اما باز هم با وجود تمام این اتفاقات تا حدودی مثبت، توصیه اکید می‌کنیم که هرگز بدون انجام تحقیق، چشم‌بسته به افراد به‌ظاهر کارشناس اعتماد نکنید، تمام جوانب را بسنجید و برای هر پایانی آماده باشید!
