Building NGOCBO Capacity Through Developing and Managing Financial Resources - Part 2 (Somali)
Building NGOCBO Capacity Through Developing and Managing Financial Resources - Part 2 (Somali)
DHISIDDA AWOODDA
QAYBTA 2AAD
MAARAYNTA IYO NAQSHADAYNTA
QALABKA TABABARRADA
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
2
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
Gogol-Dhiga Buugga 05
Aqoonsi 07
Hordhac 08
Jaantusyada Qalabyadda 09
.
Qalabka 1: Qiimaynta Hababka Iyo Xeerarka Maareyntaada Maaliyadeed 11
Erey-bixin 57
3
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
4
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
GOGOL-DHIG
Silsiladdan oo ah buug-hawleedyo tababar, oo loogu talagalay, dhismaha awoodda ururrada aan dawliga
ahayn, ayaa waxa loogu talogalay in kor loogu qaado maaraynta guud ahaaneed iyo waxtarkooda dhinaca
shaqada. silsiladdani waxa ay ku soo hagaagtay dib-u-habaynta iyo kor u qaadista Xarunta Ummadaha
Midoobay ee Deegaamada Aadamaha (UNCHS) oo laga dhigay barnaamij dhamaystiran oo isla markiina
loo yaqaano barnaamijka Ummadaha Midoobey ee deegaamada kaasi oo isla markiina loo bixiyay UN
HABITAT, dib-u-habaynta iyo dib-u-magacaabistana uu ku dhawaaqay Golaha loo dhan yahay ee
Ummadaha Midoobey fadhigoodii 56naad ee bishii Diisambar snnadkii 2001. Ururrada aan dawliga ahayn
natiijada ka dhalatay dib-u-abuurista iyo bedelaada lagu sameeyay, hay’adda UN HABITAT ama Hay’adda
Deegaanka ee Ummadaha Midoobay, ayaa waxa ay tahay in ay fursad u hesho inay ka caawiso dawladaha
iyo lammaanayaasha sidii ay u fulin lahaayeen ajendaha ama Barnaamijka UN HABITAT. Barnaamijkaasi
oo Golaha loo dhan yahay ee Ummadaha Midoobay uu ku baaqay sannadkii 1996, shir weynihii Istanbul,
Turkiga baaqaasi oo Golaha loo dhan yahay uu cusboonaysiiyay shirweynihii loo bixiyay Istaanbul +5 oo
qabsoomay bishii June sannadkii 2001. Ururrada aan dawliga ahayn iyo ururrada bulshada ku salaysan,
ayaa waxa u taala in ay ciyaaraan kaalin muhim ah sidii loo gaadhi lahaa ujeedada kama dambaysta ah ee
uu leeyahay barnaamijka UN HABITAT, taasi oo ah in loo helo dhammaan dadka dunida deegaan nolol
fiican leh.
Waxa jira cadaymo isa soo taraya oo muujinaya aqoonsi laysku raacsan yahay oo ku saabsan qiyamka
qeexidoona barnaamijika magaalooyinka ee kun-sannadeedka cusub. qiyamkaasi waxa ka mid ah ka-
qaybgalin (inclusion). bulshooyinka raba inay hoggaanka hore kaga jiraan isbedelka xagga bulshada iyo
xagga dhaqaalaha waa inay aqoonsadaan muhimadda ay leedahay ka-qeybgelintu, laga qaybgeliyo dadka
go’aamada sameeya tayada noloshooda iyada oo aan loo eegin hanti, rag ama dumar, da’, isir ama diin.
Qiyamkan labaad ee la aqoonsanayaa waa hoggaanka la wadaago kuwaasi oo ka kala imanaya qaybaha
kala duduwan ee bulshada iyo hay’adaha. Tan macnaheedu waxa weeye in loo arko ururrada aan dawliga
ahayn iyo ururrada bulshada ku salaysan qaar waxqaban kara iyo lammaanayaal qiimo leh oo ka qaybgeli
kara hoggaanka iyo masuuliyadaha buugg-hawleedyada loo bixyey dhismaha biriishyada (building bridges),
oo ay daabacdo hay’adda UN HABITAT, Waxa loogu talagalay inay la tacaalaan maaraynta loo wada
jiro ee hawlaha iyo maaraynta colaadaha iyo khilaafyada kuwaasi oo ay u wadajiraan qabashadooda
dadweynaha iyo ururrada aan macaash-raadiska ahayn ee bulshada.
Aqoonsiga saddexaad waxa weeye in kor loo qaado kartida urur-ahaaneed ee ururrada aan
dawliga ahayn iyo ururrada ku salaysan bulshada, kartidaasi oo ah aqoon, xirfado, waayo aragnimo iyo
adkaysi, kuwaasi oo marka laysku geeyo adkeeya awoodooda maaraynta maaliyadeed iyo agabkooda
aadamiga ah iyo kartida ay u leeyihiin inay ururro kale la xidhiidhaan lana shaqeeyaan. haddaba si ay u
5
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
noqdaan lammanayaal adag oo waxtar leh, ururrada aan dawliga ahayn iyo ururrada ku salaysan bulshadu
waa inay muujiyaan in arrimahooda guduhu ay nidaamsan yihiin.
Buug hawleedyadan, oo ah silsilad qalab lagu fuliyo waxbarasho waxa iska kaashaday soo saaristooda,
hay’addaha UN HABITAT iyo ururka loo yaqaan Partners Romania Foundation for Local Development,
taasi oo maalgelinta lagu fulinayayna ay ka timid dawladda Netherlands iyo machadka Open Society
Institute. intaasi waxa dheer, dad badan oo kale oo ka qayb qaatay soo saarista silsiladan, waxaana ka
mid ah:
1. Kooxo ururrada aan dawliga ahayn (NGOs) iyo ururuada bushlo ku salaysan (CBOs) iyo
hoggaamiyeyaal dawladaha hoose oo ka yimid Afrika koonfurta saxaaraha oo go’aan adagna wata
ayaa isku yimid si ay u qeexaan baahidooda dhinaca waxbarashada. Waxana ay kulmeen aqoon is-
weydaarsi ay qabanqaabisay hay’adda UN-HABITAT oo ku saabsanaa istaraatejiyada dhismaha
awoodda, oo lagu qabtay magaalada Nakuru ee dalka Kiiniya bishii Noofember, 1998, kuwaasi oo
qayb firfircoon ka qaatay diyaarinta qoraalkii kama dambaysta ahaa. Kulamadanina waxa ay ku
gebogaboodeen aqoon is-weydaarsi ka dhacay magaalada Neyeri ee dalka Kiniya sannadkii 2001.
2. Waxa iyana ka qaybgalay tijaabada qoraalada iyo qalabka tababarka loo diyaarshay shabakad
hay’ado ah iyo tababarayaal ah oo ka wakiil ah barnaamijka gobol-ahaaneed ee dhismaha awoodda,
isxukunka iyo hoggaaminta maxaliga ee dalalka Yurubta Bari iyo Yurubta Dhexe.
GOGOL-XAADH Ugu dambaystii waxa aan jecelahay in aan u mahadnaqo Mr. Fred Fisher
oo qoraaga buug-hawleedkan oo isla markiina ah qoraaga guud ee
taxanaha buugaga ah iyo kooxda khubarada oo aad u heer sareeya ee la qoray buugaagta.
Waxa kale oo aan mahadnaq u celinayaa kooxda khubarada ah ee uu ka madaxda yahay
Tomasz Sudra, kuwaasi oo iyaguna isu geeyay khibradooda si ay u dhamaystiraan qoraaladii
qabyada ahaa iyo wax soo saarkii kale. Waxa kale oo iyaguna xusid mudan kooxda Romania
ee ka socda ururka (partners Romania Foundation for Local Development) ee ay madaxda ka
tahay Ana Vasilache oo iyaguna ka mas’uul ahaa qaabka loo dhiganayo buug-hawleedyada
iyo nidaamka loo dejinayo qoraalkooda kama dambaysta ah.
6
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
AQOONSI
Tarjumadda iyo habaynta af soomaaliga ah ee “dhisidda awoodda ururrada aan xukuumiga
ahayn(NGOs) iyo kuwa bulshada(CBOs)oo ku salaysan
maaraynta iyo horumarita ilaha maaliyadeed” waxay ku hirgashay Barnaamajka Is-maamulka Fiican
iyo Tababarka Hoggaanka la soo doortay ee ay maal-gelisay Komishanka Yurub (EU), isla markaana uu
fuliyay Xafiis Goboleedka UN-HABITAT ee Afrika iyo Dalalka Carbeed.
Tarjumadda af Soomaaliga ah ee buugan waxa ka hawl-galay Mr. Cabdi Haybe Cilmi. waxa dib u habayn
ku sameeyay Mr. Mohamed Farah Warsame (Gafote) oo tifa-tirka ku xeel dheer. Barnaamijka Qaramada
Midoobay ee Degsiimaha Aadamaha (UN-HABITAT) laanta Hargeysa ku taal ayaa gacan ka gaysatay
hirgelinta hawshan.
Waxa kale oo mahad-naq mudan Jacfar Maxamed Gaaddaweyne oo Akaademiga Nabadda iyo Horumarka
ee Somaliland ka tirsan, Maxamed Muumin oo Jaamicadda Bariga Afrika ee Puntland ka tirsan iyo Maxamed
Afrax oo Xarunta Cilmi-baadhista iyo Dood-wadaagga ee Koonfurta-Dhexe ee Soomaaliya ka tirsan,
kuwaas oo wada diyaariyay tarjumadda ereyada Ingiriisiga ah ee Tilmaame-barayaashan ku jira.
This manual is part of a series that was published by the UN-HABITAT Training and Capacity
Building Branch (TCBB) for ‘capacity building of NGOs and CBOs’ and ‘Building Bridges
between local governments and citizens’. As part of the ‘Good Local Governance and
Leadership Training Programme (GLTP)’, these manuals were translated into Somali and
adapted to the Somali context. The GLTP was funded by the European Commission and
implemented by UN-HABITAT under the Regional Office for Africa and Arab States (ROAAS)
between July 2003 and June 2005. More information on this project can be found at
www.unhabitat.org/roaas.
7
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
HORDHAC
Adeegyada soo socda waxa loo naqshadeeyey inay fikrado siiyaan laba heer oo dhegeysteyaal kala
duwan ah. Qaybta hore waa afraadda jeclaan doonta inay sameeyaan noocyo kala duwan oo khibrad
tababarro ah si ay dadka kale uga caawiyaan sidii ay u baran lahaayeen wax ku saabsan dhisidda awoodda
maaraynta khayraadka lacageed. Maareeyeyaasha iyo Hor-joogeyaasha Ururro aan Xukuumiga ahayn
iyo kuwa Ururro Bulsho ku Salaysan ee doonaya inay sii hagaajiyaan nidaamyada fiditaanka ururradooda
iyo wax-qabadyadooda ayaa ah qaybta labaad dhegeysteyaasha loogu tala-galay. Qaybtan labaad waxay
haystaan ugu yaraan laba dariiqo. Waxa laga yaabaa inay doonaan inay u maraan layliyada qaarkood
keliya si ay ugu shaqeeyaan kordhinta aqoonta iyo xirfadahooda ku wajahan meelo ay gaar u danaynayaan
ama khuseeya. Amaba waxa laga yaabaa inay u adeegsadaan layli koox maarayneed si ay u dhaliyaan
fikir iyo wax qabad ku saabsan siday hadda u maareeyaan cilaaqaad-yada muhiimka ah ee ka baxsan
xuduudaha ururkooda.
8
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
JAANTUSYADA QALABYADDA
Waxaanu halkan kuugu soo gudbinaynaa fikrad ama laba ku saabsan qaabka ama jaantus aanu u isticmaalay
dhisidda qalabyada. Waxaannu u haysanaa dadka buuggan isticmaali doona intooda badani in ay leeyihiin
waayo-aragnimo tababare. Sidaas darteed baa sharaxu uga gaaban yahay sharaxa tilmaamayaasha kale
ee la mida. Ujeedooyinka tababarka waxannu u bixinay ujeedooyin waxbarasho, taas oo la odhan
karo waa doorasho qof ahaaneed.
Waxa intaa dheer in siyaabo ka duwan sidii laguu soo baray loo qori karo, ama si aad dhab ahaan u qorto
markaad hindisayso tababar. Siday arrintu noogu muuqato; waxaannu kugu dhiiri gelinaynaa; inaad weedhaha
ujeedooyinka u qorto sida ugu wanaaagsan ee ay adiga iyo ka-qaybgalayaasha. Habraaca aannu adeegsanay
waa midka aanu isnidhi wuxuu si maangal ah ee lagu fulin karo kalfadhi tababar; haddii aan si kale u
dhigno, waa in aqoonta la kordhiyaa; la hagaajiyaa xirfadaha; la beddelaa maan-hagga; ama ay natiijooyinku
noqdaan kuwa falgashan; taasoo ah horumarinta qorshe hawleed. Waqtiyada aannu cayinay waa male-
malayn uun.Ugu dambayn qaybana habraacu waxay tilmaamayaan sida aad u adeegasan karto qalabka si
aad u gaadho ujeedooyinkaaga barasho. Erey kale oo taxadirkiisa lehi waa markaad gudagasho sanduuqa
qalad ka (Tool box).Waxa suurtagal ah sida loo soo qadimay qalabka in aanay u kala hormeyn sidaad
doonayso inaad u isticmaasho markaad aqoon isweydaarsi hindisayso.Matalan qalabyada 1aad iyo 2aad
ee aan hore u sheegnay waxa marka horeba loo hindisay qalab maareyn ; mar labaadkana agab lagu
isticmaalo aqoon isweydaarsiyada. Haddana waxaannu hordhac uga dhignay mid kastoo qalab kaas ka
mid ah fikrado hindise.
Sidaan hore u sheegnay , waxaannu jecel nahay inaannu ka hawlgalkayaga agabkan inaad u aragto inaad
ku jirto safar aad wax aan hore loo aqoon aad ka heli karto. Tan micnaheeda waa inaad ka baydho
wadada aannu jeexnay oo aad hesho wadiiqooyin .Marar ka qaar koodna waxa dhici karta inaad doonto
inaad qalabyada u isticmaasho inaad dhisto waddo aad leedahay .Waxkasta oo aad qorshayso inaad
qabato waxaa aannu kuu rajaynaynaa oo safar aqooneed oo ku xiise geliya.
9
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
10
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
QALABKA 1:
QIIMAYNTA HABABKA IYO XEERARKA
MAAREYNTAADA MAALIYADEED
Qalabkani waxa loo hindisay inuu maareeyayaasha iyo dadka kaleba ka caawiyo siday
u hirgelin lahaayeen hubin dhamaystiran oo ay ku sameeyaan habkooda lacageed iyo
xeerarkooda hawlgal. Haddaad mar uun daawatay duuliyaha dayuuraddi sida uu u
hubiyo dayuuradda duulimaadka ka hor, waxaad jeclaysan lahayd sida uu u dhamaystiran
yahay liiskiisa hubintu. Hubintaasi waxay ka kooban tahay mid ka badan boqol
su’aaloodoo kala duwan, oo qaar badani aanay ka mid noqnaynin kuwa loo adeegsan
karo ururkaagga . Inkastoo qodobadda liiskiisa hubinta aanay xidhiidh la lahayn
habraacaaga maaliyadeed ee waqtigan la joogo, haddana, waxay ku siin karaan guud
mar heer sare ah oo aad mustaqbalka u baahan doonto marka uu ururkaagu koro ama
uu qaado mas’uuliyaddo lacageed oo badata.
Liisaska hubintu wanaagoodu waxa uu la mid yahay hawlgalada oo ay dardar geliyaan.Haddaynu tixraacno
duuliyihii iyo liiskii hubinta ee duulimaadka ka hor, ma qoraan uune laakiin inta badan dhaliisha ay arkaan
wey hagaajiyaan intaanay dayuuraddu haadin. Halka ay qiimayntaada habka maaliyadeed lamid ahayn
xaalada deg dega ah “ Haddii aan dhaliisha la hagaajin, ma duulayno”; ma aha waxaan caaddi ahayn in
NGOs ama CBOsay la kulmaan khasaare maaliyadeed markay iska indho tiraan mabaadii’da iyo xeerarka
hufan iyo xilqaadnimada maareynta maaliyad sannadeedka.In kastoo uu qalabkan ay bartilmaameedkiisu
yahay maareeyaha, micnuhu maaha inuu isticmaalkiisa layli tababarku uu ka reeban yahay. Dadka doonaya
Inay ku isticmaalaan goob tababar, waxaannu ku dhiiri gelinaynaa inay raadsadaan qof waayo-arag ah oo
ku takhasusay maaliyadda inuu kaa caawiyo, haddii aanad adigu takhasuskaas leedahay mooyiye. Ururka
shaqaalihiisa waayo-aragnimo iyo takhasus maaliyadeed lahayn, si weyn bey ugu adkaanaysaa inuu goob
tababar ku isticmaalo. Hadaad go’aansatay inaad qalabkan ku isticmaasho tababaradaada, tixgeli fikradaha
soo socda.
In aad kordhiso aqoonta ay ka-qayb-galayaashu u leeyihiin hababka, xeerarka iyo xirfadaha maaliyadeed
ee ay ku qiimayn karaan habka wax qabad ee ururka.
Ka-qayb-galayaal waa:
Haddii uu qorsha aad ka-qayb-galayaasha u hayso inay si dhab ah uqiimeeyaan hababka iyosharciyada
maaliyadeed ee ururkooda; oo aanu anagguna talaabadaas u riyaaqno, waxa laga yaabaa inaad ku soo
kaabto maareeyayaasha doonaya inayka doodaan siday maaliyad ahaan uga hawl-geli lahaayeen kuwo
kale jiritaanka doonistaasi, waxay noqon kartaa waayo-aragnimo qiimo leh mar haddii mid waliba kan
kale la wadaagayo tijaabooyinka iyo meelaha wanaajinta u baahan.
11
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
HAB SOCODKA
1. Isbarashada ka dib, ujeedooyinka aqoon isweydaarsiga, waa inaad haysataa khabiir xaga maareynta
maaliyada ah iyadoo ay doorbidan tahay mid ka socda NGO dhinacaas ka guulestay si uu u hago
dood ku koobta dhamaan qaybaha muhiimka ah ee su’aalaha ku tilmaaman Qalabka qiimeynta.
Doodu waxay wax-ku-ool noqonaysaa haddii lagu tusaaleeyo sawir weyn oo ay
ku muujisan tahay sida ay qaybaha kala duwani isugu xidhan yihiin. Sawirka
waxa la samaynkaraa iyadoo ay doodu socoto taas oo ay ka qayb-galayaan ka-
qayb-galayaasha oo dhami.
2. Ku xigsii doodan qaybinta nuqulo (copies) qalabka qiimaynta dabadeedna qof u sheeg inuu
dhammeeyo.Ururrada qaarkood haddii qof wax ka badani ay ka yimaadeen koox ahaan ha u
shaqeeyaan. Ku dhiiri gali kuwa su’aalo ka qabad wax kastoo qalabka la xidhiidh inay xan-shashaq
ku weydiisto caawin. Qaybta isqiimaynta qof ahaaneed waa in ay ku dhamaataa 30 ilaa 45 daqiiqo.
12
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
QALABKA 1A:
WARAAQAHA SHAQO EE
QIIMAYNTA MAAREYNTA MAALIYADDA
Waraaqahan shaqo waxay weydiinayaan su’aalo is-dabajoog ah oo ku saabsan NGO aad maamusho
habkeeda maareynta iyo xeerarka maaliyada, kuwaas oo la mid ah waxa ku yaal buugga koowaad ee
ahtilmaam hagan. Waxa loo hindisay inuu kaa caawiyo sidaad
u hirgelinlahayd safar gacan ka qabosha oo aad ku soo marto
QALABKA 1A: WARAAQAHA
dhinac walooNGO maareynteeda maaliyadeed iyo sidaad
SHAQO EE QIIMAYNTA
u go’aansan lahayd noocyada hawlgaladda aad u baahan
MAAREYNTA MAALIYADDA
tahay inaad qaado si aad uhaggaajiso hawlgelintaada guudee
habka iyo shuruucda gaar ah.Waxa jiri kara in weydiinaha
qaarkood aanay noqon kuwo ku haboon baahiyaha ururkaaga. Xaaladahaas oo kale, waxaanu kugula
talinlahayn inaad weydiinta sidaas oo kale ah ka boodo oo ta ku xigta ka jawaabto. Marka ay weydiinuhu
dhamaadaan, waa inaad habkaaga maaliyadeed sawir dhamaystiran iyo fikrado la xidhiidha sidaad kuwaas
u sii hagaajin lahayd ka haysataa; adigoo ku salaynaya qiyamka maareynta maaliyada ee la aqoonsan
yahay.
13
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
WARBIXINAHA
Haa Maya Hawlgal ayaa loo
baahan yahay
Warbixina bileedyadu ma ka tarjumayaan Kharashyada
dhabta ah ee barnaamijyada kala duwan?
Warbixinaha ma la soo gudbiyey waqtigii la rabay?
Warbixinuhu ma dhab u sugan yihiin?
Warbixinuhu faa'iido ma leeyihiin micnase may leeyihiin?
Warbixinuhu si sugan ma u tilmaamayaan halka uu
barnaamij kasta marayo dhinaca miisaaniyadda?
Haddii barnaamijkaagu helo qandaraas ama deeq, ma
samaysaa warbixino xiliyeed gaar ah xaaladda uu
qandaraas ama deeq kastaa marayso?
14
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
MAAMULKA MAALIYADDA
Biilasha adeegyada
BIXINTA
Haa Maya Hawlgal ayaa loo
baahan yahay
Biilasha mudadii u go'nayd ma lagu bixiyaa?
Qaladyo ma ka dhacaan habka diyaarinta biilasha sida
qadarka lacagta ama lambarka xisaabta lagu qayiday?
Xeerarka xisaabintu ma u samaysan yahay si
suurtagelinaysa xalinta dhibaatooyin gaar ahaneed?
FOOJARKA MUSHAAROOYINKA
15
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
16
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
17
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
SOO IIBSASHADA
QALABKA 1A: WARAAQAHA
SHAQO EE QIIMAYNTA
MAAREYNTA MAALIYADDA
18
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
Q I I M AY N TA
M A A R E Y N TA
MAALIYADDA
Ayadoo ku salaysan daraasada ururkiina ee habka maaliyadiina iyo nidaamyadiina, waxaanu kuu soo
jeedinaynaa inaad la fadhiisato shaqaalahaaga oo soo saara qorshe aad ku dhawraysaan kuwa badan oo
si khatara u yar yar oo aad uga wax bixiso sidii hawlo loobaahan yahay in la qabto. Qaabkan boggagan ee
soo socda ayaa loo sameeyay si lagaaga caawiyo is aad isugu habayso malayaashaada.
19
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
20
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
QALABKA (1B):
QORSHAHA HORUMARINTA MAAREYNTA
MAALIYADA
Adigoo ka shidaal qaadanaya qiimaynta hababka iyo sharciyada maaliyada Ururkaagga, kulan aad ku
dejinaysaan qorshe aad wax kaga qabataan dhaliilaha ugu daran ee aad ku muujisay “hawlaha loo baahan
yahay”, la yeelo fadhi shaqaalahaagga. Qaabka ku yaala buugagga soo socda waxa loo hindisay inuu kaa
caawiyo lsku dubariddada fikradaha aad ku diyaarinaysaan qorshe hawleed wax-ku-ool ah. Ku bilaw
inaad dib-u-eegtaan natiijooyinkii qiimaynta iyo hawlaha aad muujiseen inaad u baahan tihiin. Waxaanu
soo jeedinaynaa inaad ku soo ururrisaan hawlaha aad tilmaamteen warqad cad oo weyn si ay idiinku
fududaato aragtaana iyagoo dhan. Markaad u qortaan qaybaha ay ugu taxan yihiin foomka qiimeynta,
Waxa laga yaabaa inay doontaan inaad dib-u-haybayn hawlaha ku samaysaan; haddii ay tani waxtar
weyn idin siinayso dhinaca dejinta qorshe hawleedka.
a. ---------------------------------------------------------------------------------------------
b. ---------------------------------------------------------------------------------------------
c. ---------------------------------------------------------------------------------------------
Falgal kastoo kuwan ka mid ah, buuxi talaabooyinka qorshe hawleedka. Waxaad u baahan doontaa
hawlgal kasta oo aad qorsheyesay dhawr talaabo inaad qaado.
1. Qor odhaah ujeedo oo sheegaysa waxaad doonayso inaad gaadho markaad hawlgal qaado.
Odhaadani waa natiijada filashadaada.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
21
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
22
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
5. Hawl kasta waxaad qodobaysaa inta maalmood ama saacadood ee qof shaqada ku dhamaynayo
iyo mudada ugu yare ee la aqbali karo inay shaqado ku dhamaato. Adeegso qaabka hoose ama
mid aad leedahay samayso.
6.Tax qalabka gaarka ah iyo agabka kale ee loo baahan yahay in lagu dhamaystiro hawsha.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
7. Su’aasha soo soctaa waa mid laga jawaabo ay tahay marka laga hadlayo qorshe hawleedka
dhamaantii. Sidey u qiimaynaysaa natiijooyinka qorshe hawleed kan?
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Qaababkan qorshaha hawlgalka waxa laguu siiyey tusaale inuu kuu noqdo si aad u garato waxyaalaha aad
u baahan tahay inaad qorshaha geliso.Xor waxaad u tahay inaad sidiisa u qaadato iyo inaad wax ka
bedesho si ay ugu haboonaato baahiyahaaga maarta.Xusuusnaw: Qorshe hawleed wuxuu sheegaa waxa
loo baahan yahay in la qabto, oo uu qabanayo kuma? oo kaashanaya kuma? oo dhamanaya goorma? Iyo
sidaad ku ogaanayso inaad ku guuleystay gaadhista natiijadii ama ujeedadii la filanayey? Marka faafaahinta
qorshe hawleedkaagu sii badatoba, dhiirigelin dheeraad ah ayaad heleysaa inaad fulin karto. Tan micnaheedu
maaha inaanu ku leenahay wax ha ka beddelin qorshaha mar hadaad hirgelintiisaa ku guda jirto. Laakiin
ku bilaw qorshe hawleed cad.
23
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
24
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
QALABKA (2A):
QIIMAYNTA MEELAHA URURKIINU KU
XOOGGAN YAHAY, HUFNAANTIISA IYO
MEELAHA WANAAJINTA U DIHIN
Sii jiritaanka ururkaaga iyo barnaamijyadiisuba xaga maaliyadeed.waa qayb ka mida carinta inaad guulaysato,
in kastoo aanu nahay kuwa ugu horeeya ee qira inay tahay arin lagama maan ah.Waxa guusha maaliyadeed
la xidhiidha, xooganaanta ururka iyo hufnaantiisa. Murtidu waa in labadaas isku xidhani ay yihiin kuwa
go’aamiya sidaad ugu guulaysan doonto in laguu aqoonsan karo hayad qiimo u leh bulshada iyo awooda
inay sii socdaan tabarucaadkii ay bulshada u fidinaysay.
Xooganaanta NGO/CBO iyo inuu noqdo mid hufan waxay koobtaa waxyaabooyin dhawr ah. Matalan:
Ma daboolaysaa baahi muhiim u ah bulshadaada iyo dalkaaga? Baahidaas ma u daboolaysaa si la mida
ama ka fiican kuwa kale ee ku hawlan u adeegida bulshadaas? Ururkaaggu may yahay mid had iyo jeer ku
dedaalaya inuu kor u qaado wax-ku-oolnimada barnaamijyadiisa iyo waxqabadnimada hawlgalnimadiisa?
Dhawr siyaabood ayaa jira oo uu urur isu qiimayn karo. Sixir waxba kuma laha su’aalaha aad u baahan
tahay inaad naftaadda weydiiso markaad qiimaynayso kaa tahay iyo sida waxqabadkaagu yahay. Si aad u
bilowdo, waxaannu ku darnay su’aalo dhawra oo inta badan lala xidhiidhiyo qiimaynta ururrada qidaaca
gaarka ah markay ku hawlan yihiin isku day Dejinta qorshe ganacsi. Haddii aad hore ugu hawlanaan jirtay
diyaarinta
Qorshayaal istraatijig ah ee ururkiina ama bulshada su’aaluhu kuwo kugu cusub maaha. Qorshayaasha
ganacsi iyo qorshayaal istaraatijiga ahi waa ereyo loo isticmaalo habsocodka fikirka hor-u-socdka ah ee
loo adeegsado goobaha kala duwan.
Ha ka waaban in su’aalaha aan soo jeedinay aad ku bedesho kuwaaga, ama Wax ku darto ama xata aad
qaarka aanad doonayn ka saarto. Runtii qorshe hawleedka ka soo bixi doonaa isqiimaynta ururkiinu waa
mid aad idinku leedihiin.
QALABKA (2A):
Haddaynu ka hadalno qorshayaal ganacsi, dhamaadka su’aalahan waxa ku qoran QIIMAYNTA
qaab soo jeedin ah sida loo qoro qorshe ganacsi.Ujeedada laga leeyahay waa in MEELAHA
lagugu dhiiri geliyo inaad jawaabaha aad su’aalahan ka bixiso oo dib isugu URURKIINU
shaandhayso si ay u noqdaan qorshe ganacsi. Waayo? Sababta ugu weyni waa KUXOOGGAN
iyadoo hayadaha maaligelintu ay jecel yihiin inay arkaan qorshe ganacsi intaanay YAHAY,
taageero siin NGO. Waa hab kale oo ay ku Xaqiijiyaan in ururkaagu si fiican loo HUFNAANTIISA
maareeyo.Qaabka aanu soo jeedinay iyo wixii kale ee aad ku dartaa qorshaaga IYO MEELAHA
ganacsi maaha mid muqadasa. Labada waxay u bedeli kartaa si ay u waafaqaan WANAAJINTA
U DIHIN
baahiyahaaga.
25
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
1.Waa maxay muraadka kowaad ee ururkan laga leeyahay? Ama haddii si cad loo yidhaado,
muxuu ururku u jiraa?
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
26
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
4. Maxaa markii hore ururkiina loo abuuray? Tanina waa su’aal fure u ah igmashada, sababta
uu u jiro oo bilawgii laga yaabo inay ka duwanayd sida ay maanta tahay.Garashada halkaad ka
timi ayaa qayb muhiim ah ka ah inaad g’oaansato meesha aad doonayso inaad gaadho
mustaqbalka.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
6. Waa maxay higsadka mustaqbalka ee ururkiinu? Haddii si kale loo dhigo, maxaad jeceshahay
inuu ururkiinu qabanayo shan sanadood ka dib? toban sanadood ka dib?
QALABKA (2A): QIIMAYNTA MEELAHA URURKIINU KU XOOGGAN YAHAY,
HUFNAANTIISA IYO MEELAHA WANAAJINTA U DIHIN
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
27
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
7. Waa maxay adeegyada uu ururkiinu hadda qabtaa ama waxa uu soo saaraa?
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
28
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
10. Adeegyada ama wax soo saarka uu ururkiinu u gudbiyo macamiishiisa ama ka
faa’iidaystayaashiisa ma u baahdaainay la isticmaalaan adeegyo kale oo uu soo saaro urur kale
ama cid gaar ahi u gudbiso? Waxa laga yaabaa in aanay su’aashani caadi ahayn, lakiin isku
xidhnaantaa oo kale ayaa raad weyn ku yeelan karta jiritaanka ururkiina mudada fog.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
11. Siduu ururkiina uu ugu tiirsan yahay xidhiidhadaa? Sidaad u yarayn kartaa ku tiirsanaantaa
mustaqbalka?
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
12. Adeegyada iyo waxsoosaarkaaga waa kuma ururka ama shirkadda ugu weyn ee kugula
tartamaysa?
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
29
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
13. Maxa u sabab ah in ururkiina lagula beretamo adeegyada ama waxsoosaarka? Ma qiimahaa?
Ma tayada adeegaa? Ma helitaan joogto ah iyo sahlalaan baa? Mise waa sababo kale? Ka
fakir sabab kasta oo lagaaga guulaysan karo oo lagaaga dheereyn karo macamiishaada iy ka
faaiidaystayaashaada .
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
15. Maxaad samayn kartaa si aad uga baxdo dhaliilaha iyo cabashooyinka?
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Aan u leexano arimo kale oo saamayn ku yeelan kara jiritaanka ururkiina
30
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
16. Sidee baa u xayeysiisaa adeegyada iyo waxsoosaarka ururkiina? Ma kula tahay inay isku-
dayadaasi wax-ku-ool yihiin?
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
17. Maxaa kuu qorshaysan in aad qabato kal dambe si aad u kordhiso wax-qabadnimada iyo
wax-ku-oolnimada xayeysiiska ururkiina? Haddii ereyga xayeysiis ay kaaga dhadhamayso
ganacsi u feker dhinaca xidhiidhka dadweynaha. Aduunyada NGO jiritaankeedu mudada dheer
waxay ku tiirsan tahay ururro iyo dad kale:
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
18. Sidee baad u qorshaysaa inaad ku maal geliso hawlaha ururkiina ee hadda socda muddo u
dhexaysa shan ilaa tobanka sanno ee soo socda?
Istaraatijooyinka maalgelineed ee hadda jira ee inay sii socdaan aad jeceshahay waa kuwee?
Kuwa cusub ee qorsheysani waa kuwee?
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
31
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
19. Tax ilaha dhaqaale ee hadda u jira ururkiina adigoo u kala heereynaya siday u kala muhiimsan
yihiin, kadibna sheeg saddex sababood oo midna aanad doonayn inay sii wadaan maalgelinta
isku- deyada ururkiina mustaqbalka? Tan waxa loo yaqaan inaanad saaxiibadaa u qaadaan inay
jeebka kuugu jiraan.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
20. Muxuu ururkiinu ay tahay inuu sameeyo si aanu u waayin ilahaas dhaqaale ee maal gelinta
ugu mudan?
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
21. Waa kuwee noocayada bedeladda aad u baahan tahay inaad ku samayso shaqaalahaaga si
uu ururkiinu u noqdo mid horumarsan oo guulaysta hadafkiisana gaadhikara muddo ku siman
saddex sanadood?
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
32
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
22. Waa kuwee su’aalo kale oo aad u baahan tahay inaad naftaada weydiiso waqtigan hada ah,
NGO ahaan si aad u kordhisan dihinaanta inuu ururkiina ahaado mid ilaa xad sii waara. Haddii
aad xusuusataan tayadan mudnaanta leh waxaynu kaga hadlayna boggaga u horeeya ee qaybta
koowaad ee buuggan. Karaanka ururkiinu uu ku sii waari karaa wey ka madax banaan tahay
saddexda arrimood ee isku xidhan ee kala ah:
Waqtiga iyo goobta ay doonto ha kugu qaadate waa inaad tuurta u ridato kaalinta fadhi adigoo weydiinaya
oo ka jawaabaya su’aalaha la xidhiidha ururkiina ee aan wali la isweydiin gaar haan dhinaca waaritaanka
ururkiina mustaqbalka fog.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
33
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
34
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
QALABKA (2B):
SOO JEEDIN QODOBADA GUUD EE QORSHE
GANACSI
Ku salaysan Qiimaynta Urur: Qalabka 2A
Waxa soo socda soo jeedin qodobada guud ee u qoridda qorshe ganacsi ee NGO-ga; taasoo ku salaysan
isqiimaynta urur ee aad hadda uun dhamyseen. Sidaanu ku sheegnay hordhaca weydiinaha
isqiimaynta,qodobada guud maaha muqadas. Xor baad u tahay inaad bedesho, wax ku darto, ama aad
qaar tirtirto iyo wixii kale ee aad doonto.
Talo safar oo gaaban: Qaar ka mid mawadiicda ku qoran tusmada ee lagu soo bandhigay
qodobada guud ee buugga kan ku xiga, ayaa laga yaabaa inaad hore u maqasheen.
Ereyada ay ka mid yihiin suuq,xayeysiin, Xogta macaamiisha, iyo istaraatijiyada ka bixiddu
waxay inta badan la xidhiidhaan shirkadaha ama hay’adaha macaash doonka ah. Hase
yeeshee, waa fikrado muhiima oo tixgelintooda leh markaad dadka u gudbinayso war
ku sabsan ganacsigaagu wuxuu yahay. Wax dhici karta in dadka aad qorshahaaga ganacsi
u gudbinaysaa inay yihiin maareeyayaal fulineed. Inaad afkooda kula hadashaa waa
faa’iido.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
( magac urukaaga)
QORSHE GANACSI
Waxa soo socdaa waa qodobo guud oo tilmaamaya waxyaalaha ka mid noqon kara qorshahaaga ganacsi,
ee maaha foom la buuxinayo.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Koobidda Nuxurka
35
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Dulmaridda Ururka
Gorfaynta Suuqa
Qorshaha suuqgeynta
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
36
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
Qorshaha Maaliyadeed
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Maalgelinaha furaha ah ee laga yaabo inaad u baahato inay bixiyaan adeeg ama wax-soo-
saar, sideed u qorshaysaa la soo noqoshada maalgelinahaa? Hadaad damacdo inaad ka
baxdo fidinta adeeg ama wax-soo-saar, istaraatajiyada aad uga baxaysaa maxay tahay?
Gebogebo
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
37
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
38
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
QALABKA 3:
MUHIIMNIMADA REKOODHADA IYO
WARBIXINAHA LACAGEED IYO
SAAMAYNTOODA
Ujeedada waxbarashada: Waa inay kordhiso aqoonta iyo xirfadaha ka-qayb-galayaasha ee ah inay
hindisaan habab si wax ku ool ah oo loogu adeegsado xafidida rikoodhada maaliyadeed.
HAB SOCODKA
Layligan tababareed waxa loo adeegsan karaa curinta aqoon-is-weydaarsi ku saabsan hababka iyo
habraacyada maareynta maaliyada, mar haddii ay liishaameyso sababaha rikoodhada maaliyadeed ay
muhiimka u yihiin, marka laga tago xafidida dhaqdhaqaaqa lacagta ee ku kooban lacagta u soo hoyata iyo
ta baxda ururka.
1. Madasha ku bilaw dood oo loo dhan yahay, ama layli hab socod kooxeed leh, oo caddeeya sababaha
ay rikoodhada lacagtu muhiim ugu yihiin NGO iyo CBO, siday doonto ha yaraadaane. Waxa kale
oo aad u abbabuli kartaa layli koox tiro yar oo ku salaysan habraaca aad rumaysan tahay inuu ugu
wax ku oolsan yahay kooxda aad la shaqaynayso.
39
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
40
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
QALABKA 3A:
RIKOODHKA MAALIYADDU QIIMEYSAY WAX-
KU-OOLNIMADIISA IYO WARQADA
QORSHEYNTA
Maareynta NGO-yada iyo CBO-yada waxay noqon kartaa wax aad u fudud marka la haysto war haboon
iyo xog lagu kalsoonaan karo oo ku saleysan ee ururkiisa oo joogto ah, wararka
lacageed kuma eka oo keliya lacag ururka ka dabooli karta kharashkii u dambeeyey QALABKA 3A:
ee la galey inay Baanka taalo, inkastoo aannu aqoonsanahay lagamamaarmaanimada RIKOODHKA
xog la taaban karo qaybta hore ee warqadan shaqo waxay soo bandhigtaa siyaabo MAALIYADDU
QIIMEYSAY
dhawr ah oo ay maareeyayaashu u adeegsadaan xogta lacageed, su’aalahaas oo
WAX-KU-
aan ka codsaney inaad qiimeyso wax-ku-oolnimada rikoodhadaa lacageed ee ay OOLNIMADIISA
muujinayaan wararkan gaar ahaaneed qaybta labaad ee warqadda shaqada waxa IYO WARQADA
loo hindisay inay kaa caawiso sidaas ugu fekeri lahayd qorshe kor u qaadida QORSHEYNTA
xafidaada rikoodhada lacageed weedh kastaa waxay leedahay toddobada heer
qiimeyneed, inkastoo darafyada dhexe uun la cadeeyey sida:- 1 = maya weligeed 5 = ilaa xad, 7 = 5
dhameystiran, haka waaban inaad goobaabto lambarada kale, si aad u hesho qiimeyn la hubo dhinaca
aragtidooda ku saabsan wax ku oolnimada rekoodhada lacageed.
1. Waan sameyn karaa go’aamo hawgal maalmeed caqligal ah oo ku dhisan rekoodhada lacageed
ee maalintaa la joogo.
1 2 3 4 5 6 7
2.Waan u adeegsan karaa rikoodhada lacageed kor u qaadida ururkayaga dadka iyo ururrada
kale ee daneynaya dhexdooda.
1 2 3 4 5 6 7
41
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
1 2 3 4 5 6 7
4.Waxaan uga soo bixi karaa shuruudaha si waafaqsan sharciyada lacageed ee ururrada kale si
buuxda oo ay raali ku noqon karaan xagga shuruudaha waqtiga iyo wararka dhammeysiran.
1 2 3 4 5 6 7
5.Rikoodhadda sanado hore iyo imika waa lagama maarmaan, marka la dejinayo qorshayaal
mudada dheer iyo diyaarinta miisaaniyada sanadeed.
1 2 3 4 5 6 7
Isugee dhibcaha aad heshay, wadartoodana ku qoran meesha soo socota ee banaan. Dhibcaha la heli
karo waxa ugu badani waa 35 wadar kasta oo ka yar 30 dhibcood waxay tilmaan u tahay baahida ay
tahay inaad kordhisaan awoodiina xafidida rikoodhkiina lacageed.
Si aynnu layligan u dhameyno, qaado dhibcaha aad hesheen ee u yar ka dibna go’aamiya hadalka aad
dooneysaan inaad gaadhaan marka eegayo baahidan maareyneed ee gaarka ah. Markaad dejisaan ahdaafta,
qor saddexdaa hawlood oo adiga iyo shaqaalahaagu aad qaban kartaan soddonka cisho ee soo socda, oo
aad kor ugu qaadaysaan waxqabadnimada xafidida rekoodhsiinta lacageed si cadna u sheeg cidda u
baahan inay qabato maxay oo ku qabanayaan hawlahan si waxqabad iyo wax ku oolnimo leh.
42
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
Hadaf
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Hawsha 1aad
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Hawsha 2aad
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
43
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
Hadaf:
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Hawsha 1aad:
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Hawsha 2aad:
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Hawsha 3aad:
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
44
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
Hab socodka
Layligan muraadka laga leeyahay waa inuu maareeyayaasha NGO/CBO ka caawiyo siday u eegi lahaayeen
hab socodka meesaaniyadooda sanadkan iyo siyaasadaba ay u tixgalin lahaayeen wanaajinteeda, sida ay
layliyada buuggani u badan yihiin, waxa lagama maarmaan ah in la tixgaliyo koox macaamiisha idiin ah, si
aad ogaataan ilaa heerka ay idiinku fur-furan yihiin inay dib u eegidda habraacyada lacagta la wadaagaan
maareeyayaal laga yaabo inay tartan ugu wada jiraan maalgalino.
Iyada oo aynu ognahay mudnaanta baahiyaha ka qaybqaatayaashaadu eegaan, waxaannu dhiiri gelineyna
inaad wixii isbedel ku sameyn karto sida loo hindisay tababarka ee kugu caawinaya inaad ku guuleysato u
gudbinta tababarka macaamiishooda.
1. Kulanka ku fur dood layli ah oo kaqaybgalayaasha ka caawisa ‘Diyaarinta Hawlaha soo raaca,
waxaannu soo jeedineynaa su’aal doodeeda soo socota habraacyada. Waa maxay qaybaha
habraacyada miisaaniyada kuugu adag qof ahaan?
Markey aaraa’dooda dhameeyaan, waxa suuragal ah inaad jecleysato inaad kula heeraysato heerar
ku saleysan waxa ay ka qaybgalayaashu soo jeedinayaan, tan ku xigsii dood furan oo ku saabsan
waxa laga qaban karo si loo furdaamiyo qaybaha kuugu adag.
2. Hel Ka qaybgalayaasha adiga u eegaya si qof ahaaneed ama kooxo ku wada socda isla urur ha ku
qaadaan 30 daqiiqo sida ay u diyaarinayaan miisaaniyada sanadka sii foomka buugga soo socda
ama ku yaala ama foom aad adigu hindistey. Haddii aad go’aansato inaad siiso foomka diyaarna u
noqoto siyaabo ay isticmaalaan ururka adeegsada habsocodyo qalafsan, waxa lagama-maarmaan
ah inaad siiso qaab ay u qoran warkan, sharax gaaban ka sii hawlaha, hana ogaadaan inaad diyaar
u tahay wixii su’aalo ah ee ay hayaan.
3. Dib u kulmi ka qaybgalayaasha oo fuli dood aad u hageyso kuna saleysan cutubka labaad cutubkan
oo ah mid ay ka buuxaan figrado NGO-yada iyo CBO-yada ka caawin kara, siday isugu tababari
lahaayeen hababka lacageed ee u fududayn kara inaad noqotaan kuwa sii jiri kara oo xisaabtoodu
sharaf tahay, liishaanka saar hab socodka guud intaad dooda ku jirtaan adigoo lixda qodob talaabo
faah-faahina ka siinaya.
4. Dooda aad hageyso raaci dhowr ka qaybgalayaasha ah oo ka hadlaan waxyaalaha ay iskaga mid
yihiin iyo kuwa ay ku kala duwan yihiin dhaqan gelinta miisaaniyadooda hadda iyo aragtiyaha buuggan
lagu soo bandhigayey.
45
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
46
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
QALABKA 4A:
HABSOCODKA MIISAANIYADDA URURKAYAGA
EE HADDA
Hawlaha
Adigoo isticmaalaya qaabka soo socda, qor talaabooyinka habsocodka miisaaniyadda sanadka ee ururkiina
laga bilaabo marka aad go’aansataan inaad bilowdaan ilaa marka la ansixiyo, haddii uu ururkiinu leeyahay
habraac ansixineed, ama taariikhda ay miisaaniyadda cusub ay falgeleyso, ku tax tiirka kowaad (Column)
Taariikhaha ay hawsha tiirka labaad (Column) ku taal ay bilaabaneyso iyo markey dhamaaneyso. Tiirka
labaad (Column) hawlaha laga qabanayo caddee. Tiirka saddexaadna ku sheeg cida masuulka ka ah.
Tiirka (Column) ugu dambeeyana ku qor (?). Haddii sharci ama siyaasadda ururka u ogoshahey talaabadan
in la qaato.
Taariikhda bilowga & damaadkaa Hawsha la qabanayo Yaa masuul ka ah Ma igman tahay
47
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
48
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
QALABKA 5:
DIYAARINTA HABSOCODKA KAASHKA
MIISAANIYADDA
Ujeeddada barashada: si kor loogu qaado aqoonta iyo xirfadaha ka qeybgalayaasha ee diyaarinta dhinaca
habraaca kaashka miisaaniyadaha.
Habsocoddka
Habraaca kaashka miisaaniyadda waa qalab aad muhiim u ugu ah NGS’s iyo CBO’s. Waxaa loo qaabeeyey
inay maareeyayaasha ka caawiso inay ogaadaan halka ay marayso cadadka lacageed ee ay u haystaan
kharash iyo dakhli bilkasta. Siloo qabto hab tababar xirfadeed ee hawshani, tani waxay ku keeni kartaa
hadii ka qaybagalayaashaadu ka cagajiidaan inay u cadeeyaan kuwa kale xaaladooda maaliyadeed ee
qodobaysan wakhtigii loogu talogalay. Si kastaba ha ahaatee, waxaa haboon iskuday, halkana waxaa lagu
soo qadimay laba arimood.
Haddii aanad aqoon u lahayn habsocodka kaashka miisaaniyada, waxaanu kuu soo jeedinaynaa inaad
waqti yar dulmarto cutubka 4aad.
Markaad sharax gaaban ka bixiso dhaqdhaqaaqa kaashka miisaaniyadu wuxuu yahay iyo sida loo
adeegsado marka lagu maareynayo lacagta kaashka ah ee urur leeyahay, ka codso ka qaybgalayaasha
inay u qaybsamaan kooxo ah 3-4 qof. Sii hal bog oo ah ta dhaqdhaqaaqa kaashka NGO oo bil bil ah oo
ku salaysan tusaalaha Cutubka sadexaad oo matalaya gobolkiina.
Hawshooda koowaad waa inay go’aamiyaan inta dheeraanaysa ama dhinmaysa dhaqdhaqaaqa kaashka
ay haystaan oo bil bil lagu soo koobay iyo inta aad soo ururriso 12ka bilood. Hawsha labaad waa inaad
go’aamiso istiraatijiyada maalgashi maaliyadeed oo ku salaysan dhaqdhaqaaqa mudo 12 bilood. Sii ilaa
20 daqiiqo inay hawlahan ku dhameeyaan. Kulmi kooxaha oo ka codso in hawlaha koox waliba ka
warbixiso. Waxaad u baahan kartaa inaad jaantus u qaybsan dhaqdhaqaaqa 12ka bilood adigoo
isticmaalaya warqadweyn oo cad, si koox waliba ugu qorto isuna barbar dhigaan natiijooyinkooda. Layliga
ku soo gabogabee dood guud oo ko n miisaaniyad loo sameeyo uga jawaab.obaysa siyaabaha ay wax u
qabteen, wixii su’aalo ee ay kaa weydiiyaanna habsocodka
Doorashada 2: Tani waa doorashadii labaad oo si kale loo dhigay, hase ahaatee tirooyinkii
dhabta ahaa ee rikoodhadoodu 12 bilood laga soo xigtay, ka codso inay la yimaadaan rikoodhada
dakhliyada iyo kharshyada, ka dibna hubina lagu sameeyo in qof waliba ama koox
49
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
50
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
Wakhtiga loo baahan yahay:- wuxuu ku xidhan yahay sidaad u qorsheyso habsocodka hoos ku sharaxan.
Habsocodka
Cutubka 4aad ayaa si balaadhan u soo bandhigay mawaadiida iyo dareemo ku saabsan maamulka lacagta,
ee la kulmi kara maareeyayaasha NGOyo iyo CBOyo badan. Tusaale ahaan, cutubka 4aad waxa ka mid
ah doodo ku saabsan:- ururinta dakhliga maareynta bixinta qiimaha adeegyada joogtada ah, kontaroolada
guddaha, habka kaydinta alaabada agab iyo qalabka, fikrado soo iibsasho, sida loo maamulo hawlaha
makhaasiinka, iyo dhawr fikradood oo ku saabsan hakinta qiimaha. Markaynu eegno inta ay le’eg tahay
baahsanaanta mawaadiicda doodda ee maamulka lacagta, waxaanu garanay inaanu ku darin hindisayaal
tababaro gaar ah tixgelintaada awgeed. Taas waxaanu door bidnay inaanu ku soo jeedino inaad diraasad
ku samayso baahiyaha kooxaha bartilmaameedka idiin ah, iyo waxyaalaha maamulka lacagta ee ay
xiisaynayaan adigoo isticmaalaya weydiinaha soo socda ama kuwo isaga ku salaysan aqoontaada ururrada
aad u shaqayso.
Hadaad go’aansato inaad isticmaasho weydiinaha soo socda ama mid la mida waxaad u baahan doontaa
inaad isu diyaariso inaad raaciso guudmar xaga tababarida ah. Kuwa soo socdaa waa soojeedimo
qorshaynta fulinta tababarka.
Waxa suuragal ah inaad u baahato khabiir xaga maamulka ah ka codsato inuu kaa caawiyo qorshaynta
iyo fulinta tababar maamul lacageeda.
Haddii aad go’aansato inaad weydiinaha isticmaasho, adigoo doonaya inaad sawir ka hesho baahiyaha
kooxahaaga NGO/CBO-yada ah.
Dabagal ku samee waxalaale wixii qoraal ah ee diraasada baahiyaha, adigoo xidhiidh qof ahaaneed
la yeelanaya dadka ka qayb-galayaasha tababarka ka mida oo ay tahay inay bartaan in badan si
aad u ogaato baahiyahooda gaar ahaaneed.
Deji layliyo waxbarasho gacan ka qabasho ah oo ku salaysan aqoontaada saaxada ay NGO/CBO
ka hawlgalaan iyo xaqiiqada ay matalaan, hadaad go’aansato mawduuca soo iibsiga, tusmee qalab
ay NGO/CBOyadu badidoodu u baahan karaan, ka dibna ka qaybgalayaashu ha diyaariyaan
shuruudaha qandaraas iyo dhukumentiga kale ee loo baahan karo inay ka dhigaan qandaraaska mid
tartan geli kara. Koobiyo ka samee buugga iyo qoraalada kale ee laga heli karo noocyada qalabakan
oo meelo kala duwan lagu sameeyey si ay ka qaybgalayaashu uga bartaan sida loo qorsheeyo
shuruudaha qandaraasyadda adoon codsina takoorneyn.
Abuur jawi barasho oo ay ka qaybgalayaashaadu wadaagi karaan waayo-aragnimadooda oo midba
kan kale wax ka barto.
Tixgeli dareemada ay ka qaybgalayaashu ay ka qabi karaan wadaaga
wararka iyo fikradaha cidhiidhi gelin kara ee ku saabsan xaalada iyo QALABKA 6:
hawlgalkooda ama dareensiin kara inay dhaawici karaan xidhiidhkooda la TABABARKA
tartanka NGO/CBOyo kale. MAAMULKA
Fiiro gaara sii dhinaashaha gaar u tababarida adigoo la tashanaya NGO LACAGTA.
kasta ee u baahan gacansiin hase ahaatee diidan inay ka qayb galaan tababar
ay ka qaybgeliyaan wakiilo ka socda ururro kale.
51
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
52
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
QALABKA 6A:
TUSAALE WEYDIINO DARAASADEEDKA
Baahiyaha xaga tababarka maamulka lacagta ee NGO/CBO
Waxaa soo socdaa waa liis hawlaha maamulka lacagta ay NGO/CBO badani dhibaato kala kulmaan inay
si wax ku ool ah u maareeyaan sababuhu waxay doonaan ha ahaadaane. Si aan isugu deyno in adeegyadu
wax u taraan baahiyahaaga adiga oo ah maareeye NGO, waxaan jeclaan lahayn inaad ka jawaabto
weydiinaha soo socda ee ku saabsan baahiyaha ururkaaga wakhtigan ee tababarka maareynta lacagta.
Haddii hawl gaara oo aan khuseyn xaaladaada jirto, kuna calaamadi inta ay khuseyso (ikh) NA.
A) Farsadaha tababar ee aad u muujisay inaad jeceshahay waxaad qortaa saddexda mudnaanta u
sareysa kuu leh, ka dibna si gaar ah u tilmaan aqoonta iyo xirfadaha waxtar weyn kaa caawin kara
inaad hagaajiso maareynta hawlgalkan:-
Mudnaanta 1aad: -
Aqoontaada iyo xirfadaha gaar ahaaneed
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
53
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
Mudnaanta 2aad:-
Aqoonta iyo xirfadaha gaar ahaaneed:-
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Mudnaanta 3aad:
Aqoontaada iyo xirfadaha gaar ahaaneed:-
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Fadlan sheeg wixii war ah ee waxtar u yeelan kara qorsheynta jawaab baahiyahaas tababar.
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Magaca:
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
Ururka:
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------
54
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
QALABKA 7:
MAAREYNTA HABSOCODKA HANTIDHAWRIDA
2) Inay hubiyaan in lacagta aad u maamuleyso si wax ku ool ah oo hufan adigoo maskaxda ku haya in
ururkeenu sii jiro muddada dheer. (eeg cutubka 1aad si aad u xusuusato fikradaha muhiimka
ah).
Ujeeddada: In la kordhiyo aqoonta ka faa’iideysiga, dejinta iyo ku camal falka siyaasada taagiri doona in
hantidhawrayaashu ay dhameystiraan dib u eegida mudaleyda ah ee lacagta ee ay ka mid yihiin:-
a) Xisaabtanka lacageed sida helida si-xun u isticmaalkeeda
b) Habka maareynta lacagta kobcina kara sii-jiritaanka.
Habsocodka
1) Fuli dood ku saabsan faa’iidooyinka hantidhawridda lacagta. Ku salee arimaha ku yaal Cutubka
6aad qaybtiisa 1aad ee tilmaamaha, ama weydii xisaabiye sharciyeysan ama qof kale oo khibrad u
leh xirfadaha hantidhawrka inuu bandhigo arimahan habsocodka hantidhawrka dhinaca
waafaqsanaanta iyo aragtiyaha hagaajinta maareynta. Tan ku xidh dood ku saabsan noocyada
siyaasadaha loo baahan yahay inay taageeraan labadan masuuliyadood ee hantidhawrida.
Hantidhawrida wax ku oolka ahi waa inay lacagta iyo maaraynta guud hantidhawrtaa siday ula
xidhiidhaan ururka caafimaadkiisa dhaqaale.
55
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
codso inay ku biiraan mid ama laba kale si ay uga doodaan jawaabahooda gaar ahaaneed. Siyaasado
sooc ah oo u baahan eegmo gaara haddii ay dhacdo in urur ay ka joogaan qof wax ka badani, ka
codso inay koox ahaan u shaqeeyaan.
3) Soddon daqiiqo ka dib fadhi isugu yeedh ka qaybgalayaasha oo ka codso inay tacliiqo ka bixiyaan
iyagoo doodo kooxeedyo yar yar u qaabaysan.
Waxa soo socda taxane siyaasadaha maareynta lacagta oo hagaajin kara wax qabadka ururkiina, una
diyaarin kara ururkiina iyo shaqaalahaba inay hantidhawrayaasha iyo ciddii kale dib u eegta warbixinahaaga
lacageed iyo dhaqdhaqaaqa.
Marka aad weedho gaagaaban ku tilmaantid siyaasad kasta, afar jawaabood ayuun baa suurtogal ah:-
56
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
Odhaahda siyaasada siday ugu xidhan tahay Haa/ Haa/ Maya U baahan
wanaag laakiin dib-u-
ururka
1 Waxaanu leenahay oo aanu hirgelinaa
xisaabtan waafaqsan mabaadiida iyo
hawlgalada la aqoonsaday
2 Si joogto ah ayaanu u gorfaynaa qiimaha adeeg
kasta
3 Waxaanu sanad walba fulinaa baadhis oo uu
xisaabiye dibada uruka ka ahi, ama shirkad
xisaabineed fuliso
4 Hantidhawridu waxay koobtaa waafaqsanaanta
iyo go'aaminta hababka iyo hagaajinta
habraacyada
5 Waanu leenahay habka kontoroolka gudaha
Siyaasad kasta oo aad ku muujisay dib u eegida u baahan hoos ku sheeg waxa laga qaban
karo, si siyaasada sida looga dhigayo mid jirta iyo sida loo fulinayo. Coddee cida qaadeysa
masuuliyada in siyaasada la qaato iyo fulinteeda. Waxa kale oo aad codeysaa wakhti aad u
qorsheysay talaabooyinka la qaadayo.
57
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
Qaar ka mid ah fikradaha iyo habraacyada laggaga dooday tilmaaha 1aad waxay inoo soo bandhigeen
tusaalayaal ku saabsan adeegsiga warqadaha shaqada ee loo hindisay inay soo bandhigaan warar tiro leh.
Waxaanu nidhi qaar ka mid ah adeegsadayaasha buugga tilmaamaha ah in suurto gal ay tahay in warqadaha
shaqada ay waxtar u leeyihiin xilalkoodaa maareeyenimo ama tababare. Xor baad u tahay inaad u
isticmaasho si kasta oo ay kula tahay in hawlaha maareynta lacagta ay kuu fududeynayso.
Sharax
Warqada shaqada ee qiyaasida dakhligga Maalgelinta
% isbedelka la
hagaajiyey
QIYAASIDA DAKHLIGA
Isbedelka % sanadkan
kii ka horeeyey
Lacagta la qabtay
Sanad lacageedka
58
FOOMKA (D) CODSIGA MIISAANIYADA BARNAAMIJYADDA
Tirsiga Madaxa xisaabta Kalhore dhabta Qiyaasta Miisaaniyadda adeegyada Isbedelka Misaaniyadda
shayga sannadka ........ sannadkan...... jira sannadkan.. adeegyadaan...... sannadkan........
Adeegyada
shaqaalaha
Isugeyn
Alaabta iyo
qalabka
Isugeyn
Adeegyo &
kharashyo
Isugeyn
Lacag hanti lagu
hagaajinayo
Isugeyn
Wadar
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
Shaqalaha la
codsaday
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
59
60
FOOM (E) TAAGEERADDA CODSIGA SHAQAALAHA
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
QIIMAHA BARNAAMIJKA Jagadda Lambarka Qiimaha bilaha & saacadaha Mushaar Sannadeedka
ADEEGYADA SHAQAALAHA
61
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
GLOSSARY
ENGLISH SOMALI
1. Accountability - Xisaabtan
- Xilkaa Saaran yahay
2. Action plan - Qorshe hawleed
- Wax-qabad hawleed
3. Active Listening - Dhegaysi feejigan
- Dhegaysi Darban
- Dhegaysi Mug leh
4. Alternative - Kala Doorasho
- Wax bedeli kara wax kale
5. Application - Arji
- Codsi
- Adeegsi
6. Assessment - Qiyaasid
- Qiimayn
7. Authority - Suldada
- Awood xukun
8. Awareness - Wacyi-galin
- Ka war qab
9. Basic Education - Wax-barasho Asaasi ah.
10. Beneficiary - Dan ku Qabe
- Ka faa'iidayste
11. Capacity Building - Kobcin wax Qabad
- Awood dhisid
12. Case Study - Daraasad Xaaladeed
13. Check list - Liis Hubineed
14. Civic - Madani
- La xiriira magaalo
- Muwaadin
15. Collaboration - Gacan siin
- Wada shaqayn
- Is Caawimid
16. Committee - Guddi
17. Communicator - Gaarsiiye
- Isgaadhsiiye
18. Community - Beel
- Jaaliyad
62
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
63
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
64
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
65
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
66
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
67
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
68