0% found this document useful (0 votes)
214 views70 pages

Building NGOCBO Capacity Through Developing and Managing Financial Resources - Part 2 (Somali)

This document discusses building the capacity of Non-Governmental Organizations (NGOs) and Community-Based Organizations (CBOs) in financial management and development. It covers several training tools and exercises to improve organizational management and financial oversight. The training materials were developed by UN-HABITAT in collaboration with various experts and organizations to strengthen the abilities of NGOs and CBOs.

Uploaded by

Omar Awale
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
0% found this document useful (0 votes)
214 views70 pages

Building NGOCBO Capacity Through Developing and Managing Financial Resources - Part 2 (Somali)

This document discusses building the capacity of Non-Governmental Organizations (NGOs) and Community-Based Organizations (CBOs) in financial management and development. It covers several training tools and exercises to improve organizational management and financial oversight. The training materials were developed by UN-HABITAT in collaboration with various experts and organizations to strengthen the abilities of NGOs and CBOs.

Uploaded by

Omar Awale
Copyright
© © All Rights Reserved
We take content rights seriously. If you suspect this is your content, claim it here.
Available Formats
Download as PDF, TXT or read online on Scribd
You are on page 1/ 70

DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA

EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

DHISIDDA AWOODDA

URURRADA AAN XUKUUMIGA AHAYN


(NGOS)
IYO KUWA BULSHADA
(CBOS)
KU SALAYSAN EE MAARAYNTA
IYO HORUMARITA ILAHA MAALIYADEED

QAYBTA 2AAD
MAARAYNTA IYO NAQSHADAYNTA
QALABKA TABABARRADA
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

2
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

SHAXDA TUSMADA BUUG-HAWLEEDKA

Shaxda Tusmada Buugg 03

Gogol-Dhiga Buugga 05

Aqoonsi 07

Hordhac 08

Jaantusyada Qalabyadda 09
.
Qalabka 1: Qiimaynta Hababka Iyo Xeerarka Maareyntaada Maaliyadeed 11

Qalabka 1A: Waraaqaha Shaqo Ee Qiimaynta Maareynta Maaliyadda 13

Qalabka 1B: Qorshaha Horumarinta Maareynta maaliyada 21

Qalabka 2A: Qiimayntameelaha Ururkiinu Ku Xooggan Yhay, Hufnaantiisa Iyo


Meelaha Wanaajinta U Dihin 25

Qalabka 2B: Soo Jeedin Qodobada Guud Ee Qorshe Ganacsi 35

Qalabka 3: Muhiimnimada Rekoodhada Iyo Warbixinaha Lacageed


Iyo Saamayntooda 39

Qalabka 3A: Rikoodhka Maaliyaddu Qiimeysay Wax-Ku-Oolnimada Iyo


Warqada Qorsheynta 41

Qalabka 4: Diyaarinta Miisaaniyadda Sannadka 45

Qalabka 4A: Habsocodka Miisaaniyadda Ururkayaga Ee Hadda 47

Qalabka 5: Diyaarinta Habsocodka Kaashka Miisaaniyadda 49

Qalabka 6: Tababar maamulka lacagta 51

Qalabka 6A: Tusaale weydiino daraasadeed 53

Qalabka 7: Maareynta habsocodka hantidhawrida 55

Erey-bixin 57

3
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

4
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

GOGOL-DHIG
Silsiladdan oo ah buug-hawleedyo tababar, oo loogu talagalay, dhismaha awoodda ururrada aan dawliga
ahayn, ayaa waxa loogu talogalay in kor loogu qaado maaraynta guud ahaaneed iyo waxtarkooda dhinaca
shaqada. silsiladdani waxa ay ku soo hagaagtay dib-u-habaynta iyo kor u qaadista Xarunta Ummadaha
Midoobay ee Deegaamada Aadamaha (UNCHS) oo laga dhigay barnaamij dhamaystiran oo isla markiina
loo yaqaano barnaamijka Ummadaha Midoobey ee deegaamada kaasi oo isla markiina loo bixiyay UN
HABITAT, dib-u-habaynta iyo dib-u-magacaabistana uu ku dhawaaqay Golaha loo dhan yahay ee
Ummadaha Midoobey fadhigoodii 56naad ee bishii Diisambar snnadkii 2001. Ururrada aan dawliga ahayn
natiijada ka dhalatay dib-u-abuurista iyo bedelaada lagu sameeyay, hay’adda UN HABITAT ama Hay’adda
Deegaanka ee Ummadaha Midoobay, ayaa waxa ay tahay in ay fursad u hesho inay ka caawiso dawladaha
iyo lammaanayaasha sidii ay u fulin lahaayeen ajendaha ama Barnaamijka UN HABITAT. Barnaamijkaasi
oo Golaha loo dhan yahay ee Ummadaha Midoobay uu ku baaqay sannadkii 1996, shir weynihii Istanbul,
Turkiga baaqaasi oo Golaha loo dhan yahay uu cusboonaysiiyay shirweynihii loo bixiyay Istaanbul +5 oo
qabsoomay bishii June sannadkii 2001. Ururrada aan dawliga ahayn iyo ururrada bulshada ku salaysan,
ayaa waxa u taala in ay ciyaaraan kaalin muhim ah sidii loo gaadhi lahaa ujeedada kama dambaysta ah ee
uu leeyahay barnaamijka UN HABITAT, taasi oo ah in loo helo dhammaan dadka dunida deegaan nolol
fiican leh.

Daabacaadda buug-hawleedyadan ayaa waxa kale oo uu ku soo hagaagay awood-dhisida ee hay’adda


deegaanka ee UN-HABITAT. Taasina waxa ay tusaalaynaysaa aqoonsiga aanu aqoonsanahay muhiimadda
uu leeyahay dhismaha Awoodda Ururrada, iyada oo noqon karta qalabka loogu hawlgalayo sidii loo
gaadhi lahaa ujeedada sare ama yoolka hay’addan ee ah in sannadka 2020 lagu sameeyo hagaajin la
taaban karo nolosha 100 millyan oo qof oo ku nool deegaamada isku raranta ah, taasina waa sida lagu
cadeeyay baaqa kun-sannadeedka ee hay’adda (Millennium Declaration).

Waxa jira cadaymo isa soo taraya oo muujinaya aqoonsi laysku raacsan yahay oo ku saabsan qiyamka
qeexidoona barnaamijika magaalooyinka ee kun-sannadeedka cusub. qiyamkaasi waxa ka mid ah ka-
qaybgalin (inclusion). bulshooyinka raba inay hoggaanka hore kaga jiraan isbedelka xagga bulshada iyo
xagga dhaqaalaha waa inay aqoonsadaan muhimadda ay leedahay ka-qeybgelintu, laga qaybgeliyo dadka
go’aamada sameeya tayada noloshooda iyada oo aan loo eegin hanti, rag ama dumar, da’, isir ama diin.

Qiyamkan labaad ee la aqoonsanayaa waa hoggaanka la wadaago kuwaasi oo ka kala imanaya qaybaha
kala duduwan ee bulshada iyo hay’adaha. Tan macnaheedu waxa weeye in loo arko ururrada aan dawliga
ahayn iyo ururrada bulshada ku salaysan qaar waxqaban kara iyo lammaanayaal qiimo leh oo ka qaybgeli
kara hoggaanka iyo masuuliyadaha buugg-hawleedyada loo bixyey dhismaha biriishyada (building bridges),
oo ay daabacdo hay’adda UN HABITAT, Waxa loogu talagalay inay la tacaalaan maaraynta loo wada
jiro ee hawlaha iyo maaraynta colaadaha iyo khilaafyada kuwaasi oo ay u wadajiraan qabashadooda
dadweynaha iyo ururrada aan macaash-raadiska ahayn ee bulshada.

Aqoonsiga saddexaad waxa weeye in kor loo qaado kartida urur-ahaaneed ee ururrada aan

dawliga ahayn iyo ururrada ku salaysan bulshada, kartidaasi oo ah aqoon, xirfado, waayo aragnimo iyo
adkaysi, kuwaasi oo marka laysku geeyo adkeeya awoodooda maaraynta maaliyadeed iyo agabkooda
aadamiga ah iyo kartida ay u leeyihiin inay ururro kale la xidhiidhaan lana shaqeeyaan. haddaba si ay u

5
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

noqdaan lammanayaal adag oo waxtar leh, ururrada aan dawliga ahayn iyo ururrada ku salaysan bulshadu
waa inay muujiyaan in arrimahooda guduhu ay nidaamsan yihiin.

Buug hawleedyadan, oo ah silsilad qalab lagu fuliyo waxbarasho waxa iska kaashaday soo saaristooda,
hay’addaha UN HABITAT iyo ururka loo yaqaan Partners Romania Foundation for Local Development,
taasi oo maalgelinta lagu fulinayayna ay ka timid dawladda Netherlands iyo machadka Open Society
Institute. intaasi waxa dheer, dad badan oo kale oo ka qayb qaatay soo saarista silsiladan, waxaana ka
mid ah:

1. Kooxo ururrada aan dawliga ahayn (NGOs) iyo ururuada bushlo ku salaysan (CBOs) iyo
hoggaamiyeyaal dawladaha hoose oo ka yimid Afrika koonfurta saxaaraha oo go’aan adagna wata
ayaa isku yimid si ay u qeexaan baahidooda dhinaca waxbarashada. Waxana ay kulmeen aqoon is-
weydaarsi ay qabanqaabisay hay’adda UN-HABITAT oo ku saabsanaa istaraatejiyada dhismaha
awoodda, oo lagu qabtay magaalada Nakuru ee dalka Kiiniya bishii Noofember, 1998, kuwaasi oo
qayb firfircoon ka qaatay diyaarinta qoraalkii kama dambaysta ahaa. Kulamadanina waxa ay ku
gebogaboodeen aqoon is-weydaarsi ka dhacay magaalada Neyeri ee dalka Kiniya sannadkii 2001.

2. Waxa iyana ka qaybgalay tijaabada qoraalada iyo qalabka tababarka loo diyaarshay shabakad
hay’ado ah iyo tababarayaal ah oo ka wakiil ah barnaamijka gobol-ahaaneed ee dhismaha awoodda,
isxukunka iyo hoggaaminta maxaliga ee dalalka Yurubta Bari iyo Yurubta Dhexe.

GOGOL-XAADH Ugu dambaystii waxa aan jecelahay in aan u mahadnaqo Mr. Fred Fisher
oo qoraaga buug-hawleedkan oo isla markiina ah qoraaga guud ee
taxanaha buugaga ah iyo kooxda khubarada oo aad u heer sareeya ee la qoray buugaagta.
Waxa kale oo aan mahadnaq u celinayaa kooxda khubarada ah ee uu ka madaxda yahay
Tomasz Sudra, kuwaasi oo iyaguna isu geeyay khibradooda si ay u dhamaystiraan qoraaladii
qabyada ahaa iyo wax soo saarkii kale. Waxa kale oo iyaguna xusid mudan kooxda Romania
ee ka socda ururka (partners Romania Foundation for Local Development) ee ay madaxda ka
tahay Ana Vasilache oo iyaguna ka mas’uul ahaa qaabka loo dhiganayo buug-hawleedyada
iyo nidaamka loo dejinayo qoraalkooda kama dambaysta ah.

Anna Kajumulo Tibaijuka


Under Secretary General and
Executive Director
(UN – HABITAT)

6
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

AQOONSI
Tarjumadda iyo habaynta af soomaaliga ah ee “dhisidda awoodda ururrada aan xukuumiga
ahayn(NGOs) iyo kuwa bulshada(CBOs)oo ku salaysan
maaraynta iyo horumarita ilaha maaliyadeed” waxay ku hirgashay Barnaamajka Is-maamulka Fiican
iyo Tababarka Hoggaanka la soo doortay ee ay maal-gelisay Komishanka Yurub (EU), isla markaana uu
fuliyay Xafiis Goboleedka UN-HABITAT ee Afrika iyo Dalalka Carbeed.

Tarjumadda af Soomaaliga ah ee buugan waxa ka hawl-galay Mr. Cabdi Haybe Cilmi. waxa dib u habayn
ku sameeyay Mr. Mohamed Farah Warsame (Gafote) oo tifa-tirka ku xeel dheer. Barnaamijka Qaramada
Midoobay ee Degsiimaha Aadamaha (UN-HABITAT) laanta Hargeysa ku taal ayaa gacan ka gaysatay
hirgelinta hawshan.

Waxa kale oo mahad-naq mudan Jacfar Maxamed Gaaddaweyne oo Akaademiga Nabadda iyo Horumarka
ee Somaliland ka tirsan, Maxamed Muumin oo Jaamicadda Bariga Afrika ee Puntland ka tirsan iyo Maxamed
Afrax oo Xarunta Cilmi-baadhista iyo Dood-wadaagga ee Koonfurta-Dhexe ee Soomaaliya ka tirsan,
kuwaas oo wada diyaariyay tarjumadda ereyada Ingiriisiga ah ee Tilmaame-barayaashan ku jira.

This manual is part of a series that was published by the UN-HABITAT Training and Capacity
Building Branch (TCBB) for ‘capacity building of NGOs and CBOs’ and ‘Building Bridges
between local governments and citizens’. As part of the ‘Good Local Governance and
Leadership Training Programme (GLTP)’, these manuals were translated into Somali and
adapted to the Somali context. The GLTP was funded by the European Commission and
implemented by UN-HABITAT under the Regional Office for Africa and Arab States (ROAAS)
between July 2003 and June 2005. More information on this project can be found at
www.unhabitat.org/roaas.

7
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

HORDHAC

Adeegyada soo socda waxa loo naqshadeeyey inay fikrado siiyaan laba heer oo dhegeysteyaal kala
duwan ah. Qaybta hore waa afraadda jeclaan doonta inay sameeyaan noocyo kala duwan oo khibrad
tababarro ah si ay dadka kale uga caawiyaan sidii ay u baran lahaayeen wax ku saabsan dhisidda awoodda
maaraynta khayraadka lacageed. Maareeyeyaasha iyo Hor-joogeyaasha Ururro aan Xukuumiga ahayn
iyo kuwa Ururro Bulsho ku Salaysan ee doonaya inay sii hagaajiyaan nidaamyada fiditaanka ururradooda
iyo wax-qabadyadooda ayaa ah qaybta labaad dhegeysteyaasha loogu tala-galay. Qaybtan labaad waxay
haystaan ugu yaraan laba dariiqo. Waxa laga yaabaa inay doonaan inay u maraan layliyada qaarkood
keliya si ay ugu shaqeeyaan kordhinta aqoonta iyo xirfadahooda ku wajahan meelo ay gaar u danaynayaan
ama khuseeya. Amaba waxa laga yaabaa inay u adeegsadaan layli koox maarayneed si ay u dhaliyaan
fikir iyo wax qabad ku saabsan siday hadda u maareeyaan cilaaqaad-yada muhiimka ah ee ka baxsan
xuduudaha ururkooda.

Waxaanay idinku dhiirri-gelinaynaa inaad adeegyadan u isticmaashaan dariiqo kasta oo


HORDHAC ay u noqonayaan wax-ku-ool inay daboolaan baahidaada qof ahaaneed, baahiyaha
tababarteyaashiinna, ama kuwa ururkiinna. Ha ka walaacin inaad wax abuure ku noqoto
dabbaqiddaada. Haddii ay tahay door jile ahaaneed, laga yaabaa inaad doontid inaad dib u min-guurisid
si ay si habboon u muujin karaan sawirka xaaladdiinna dhabta ah. Haddii ay tahay hab-socodka qorshayn
hawleed, beddeli si ay u waafaqdo baahiyaha khaaska ah ee ka qayb-galeyaashiinna. Haddii ay yihiin
tilmaamuhu wax aad u adag, waa ducfi dhuuxa kaga jira kuwii curiya buug hawleedyadan, ka dhiga wax
fudud ama dib ugu naqshadeeya iyaga hab ay idiin anfici karaan idinka iyo dhegeysteyaashiinna.

8
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

JAANTUSYADA QALABYADDA

Waxaanu halkan kuugu soo gudbinaynaa fikrad ama laba ku saabsan qaabka ama jaantus aanu u isticmaalay
dhisidda qalabyada. Waxaannu u haysanaa dadka buuggan isticmaali doona intooda badani in ay leeyihiin
waayo-aragnimo tababare. Sidaas darteed baa sharaxu uga gaaban yahay sharaxa tilmaamayaasha kale
ee la mida. Ujeedooyinka tababarka waxannu u bixinay ujeedooyin waxbarasho, taas oo la odhan
karo waa doorasho qof ahaaneed.
Waxa intaa dheer in siyaabo ka duwan sidii laguu soo baray loo qori karo, ama si aad dhab ahaan u qorto
markaad hindisayso tababar. Siday arrintu noogu muuqato; waxaannu kugu dhiiri gelinaynaa; inaad weedhaha
ujeedooyinka u qorto sida ugu wanaaagsan ee ay adiga iyo ka-qaybgalayaasha. Habraaca aannu adeegsanay
waa midka aanu isnidhi wuxuu si maangal ah ee lagu fulin karo kalfadhi tababar; haddii aan si kale u
dhigno, waa in aqoonta la kordhiyaa; la hagaajiyaa xirfadaha; la beddelaa maan-hagga; ama ay natiijooyinku
noqdaan kuwa falgashan; taasoo ah horumarinta qorshe hawleed. Waqtiyada aannu cayinay waa male-
malayn uun.Ugu dambayn qaybana habraacu waxay tilmaamayaan sida aad u adeegasan karto qalabka si
aad u gaadho ujeedooyinkaaga barasho. Erey kale oo taxadirkiisa lehi waa markaad gudagasho sanduuqa
qalad ka (Tool box).Waxa suurtagal ah sida loo soo qadimay qalabka in aanay u kala hormeyn sidaad
doonayso inaad u isticmaasho markaad aqoon isweydaarsi hindisayso.Matalan qalabyada 1aad iyo 2aad
ee aan hore u sheegnay waxa marka horeba loo hindisay qalab maareyn ; mar labaadkana agab lagu
isticmaalo aqoon isweydaarsiyada. Haddana waxaannu hordhac uga dhignay mid kastoo qalab kaas ka
mid ah fikrado hindise.

Sidaan hore u sheegnay , waxaannu jecel nahay inaannu ka hawlgalkayaga agabkan inaad u aragto inaad
ku jirto safar aad wax aan hore loo aqoon aad ka heli karto. Tan micnaheeda waa inaad ka baydho
wadada aannu jeexnay oo aad hesho wadiiqooyin .Marar ka qaar koodna waxa dhici karta inaad doonto
inaad qalabyada u isticmaasho inaad dhisto waddo aad leedahay .Waxkasta oo aad qorshayso inaad
qabato waxaa aannu kuu rajaynaynaa oo safar aqooneed oo ku xiise geliya.

Qalabyada koowaad iyo labaad waxay ugu horeyn ku wajahan yihiin


maareeyayaasha, marka ku xigtana tababarayaashu inay isticmaalaan markay
la shaqaynayaan maareeyayasha NGO iyo CBO. Tan ujeedadeedu maaha in
lagula horjoogsanayo tababarayaashu inay u adeegsadaan la shaqaynta beesha
NGO ee ka kooban ururro,ee waa inaannu mar labaad ku adkayno liishaanka
la saaray qalabyadan.
Laga bilaabo qalabka 3aad isbeddel baa dhici doono. Qalabyada inta hadhay
waxay ku wajahan yihiin tababarayaasha waxaanna la doonayaa in lagu
isticmaalo deegaan waxbarasho oo qaabaysan ; sida aqoonisweydaarisyo iyo dood kooxeedyo.
Hase ahaatee, haddii aad tahay maareeye NGO ama CBO ,qalabyadani waa la isticmaali karaa.
Waxaannu kugu dhirigelinaynaa inaad u istcmaasho hawlaha waxbarasho ee aad hogaaminayso
oo aad ka fekerto sidaad ugu isticmaali lahayd adigoo fursado horumarineed siinaya
shaqaalahaaga iyo guddidaada la-talinta.

9
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

10
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA 1:
QIIMAYNTA HABABKA IYO XEERARKA
MAAREYNTAADA MAALIYADEED

Qalabkani waxa loo hindisay inuu maareeyayaasha iyo dadka kaleba ka caawiyo siday
u hirgelin lahaayeen hubin dhamaystiran oo ay ku sameeyaan habkooda lacageed iyo
xeerarkooda hawlgal. Haddaad mar uun daawatay duuliyaha dayuuraddi sida uu u
hubiyo dayuuradda duulimaadka ka hor, waxaad jeclaysan lahayd sida uu u dhamaystiran
yahay liiskiisa hubintu. Hubintaasi waxay ka kooban tahay mid ka badan boqol
su’aaloodoo kala duwan, oo qaar badani aanay ka mid noqnaynin kuwa loo adeegsan
karo ururkaagga . Inkastoo qodobadda liiskiisa hubinta aanay xidhiidh la lahayn
habraacaaga maaliyadeed ee waqtigan la joogo, haddana, waxay ku siin karaan guud
mar heer sare ah oo aad mustaqbalka u baahan doonto marka uu ururkaagu koro ama
uu qaado mas’uuliyaddo lacageed oo badata.

Liisaska hubintu wanaagoodu waxa uu la mid yahay hawlgalada oo ay dardar geliyaan.Haddaynu tixraacno
duuliyihii iyo liiskii hubinta ee duulimaadka ka hor, ma qoraan uune laakiin inta badan dhaliisha ay arkaan
wey hagaajiyaan intaanay dayuuraddu haadin. Halka ay qiimayntaada habka maaliyadeed lamid ahayn
xaalada deg dega ah “ Haddii aan dhaliisha la hagaajin, ma duulayno”; ma aha waxaan caaddi ahayn in
NGOs ama CBOsay la kulmaan khasaare maaliyadeed markay iska indho tiraan mabaadii’da iyo xeerarka
hufan iyo xilqaadnimada maareynta maaliyad sannadeedka.In kastoo uu qalabkan ay bartilmaameedkiisu
yahay maareeyaha, micnuhu maaha inuu isticmaalkiisa layli tababarku uu ka reeban yahay. Dadka doonaya
Inay ku isticmaalaan goob tababar, waxaannu ku dhiiri gelinaynaa inay raadsadaan qof waayo-arag ah oo
ku takhasusay maaliyadda inuu kaa caawiyo, haddii aanad adigu takhasuskaas leedahay mooyiye. Ururka
shaqaalihiisa waayo-aragnimo iyo takhasus maaliyadeed lahayn, si weyn bey ugu adkaanaysaa inuu goob
tababar ku isticmaalo. Hadaad go’aansatay inaad qalabkan ku isticmaasho tababaradaada, tixgeli fikradaha
soo socda.

Ujeedo waxbarasho waa:

In aad kordhiso aqoonta ay ka-qayb-galayaashu u leeyihiin hababka, xeerarka iyo xirfadaha maaliyadeed
ee ay ku qiimayn karaan habka wax qabad ee ururka.

Ka-qayb-galayaal waa:

Haddii uu qorsha aad ka-qayb-galayaasha u hayso inay si dhab ah uqiimeeyaan hababka iyosharciyada
maaliyadeed ee ururkooda; oo aanu anagguna talaabadaas u riyaaqno, waxa laga yaabaa inaad ku soo
kaabto maareeyayaasha doonaya inayka doodaan siday maaliyad ahaan uga hawl-geli lahaayeen kuwo
kale jiritaanka doonistaasi, waxay noqon kartaa waayo-aragnimo qiimo leh mar haddii mid waliba kan
kale la wadaagayo tijaabooyinka iyo meelaha wanaajinta u baahan.

11
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

HAB SOCODKA

Hawsha Aqoon is weydaarsiga ka hor:


QALABKA 1: QIIMAYNTA HABABKA IYO XEERARKA MAAREYNTAADA
MAALIYADEED

Ka-qayb-gale kasta ka codso inuu aqoon isweydaarsiga


QALABKA1: QIIMAYNTA keeno dhamaan siyaasadaha maareynta maaliyada, xeerarka
HABABKA IYO XEERARKA iyo foomamka hadda uu ururku isticmaalo, kuwaas oo uu
MAAREYNTAADA MAALIYADEED la socdo nuqul (copy) miisaaniyadii u dambaysay ah. Ku
dar awaamiirtaada aqoon isweydaarsiga ka hor inaad ku
wargeliso inay agabkan u isticmaali doonaan qiimaynta maareynta maaliyada ururkooda ayna la wadaagi
doonaan ka-qayb-galayaasha kale.

Soo Jeedin Qaabaynta Aqoon Isweydaarsi.

1. Isbarashada ka dib, ujeedooyinka aqoon isweydaarsiga, waa inaad haysataa khabiir xaga maareynta
maaliyada ah iyadoo ay doorbidan tahay mid ka socda NGO dhinacaas ka guulestay si uu u hago
dood ku koobta dhamaan qaybaha muhiimka ah ee su’aalaha ku tilmaaman Qalabka qiimeynta.
Doodu waxay wax-ku-ool noqonaysaa haddii lagu tusaaleeyo sawir weyn oo ay
ku muujisan tahay sida ay qaybaha kala duwani isugu xidhan yihiin. Sawirka
waxa la samaynkaraa iyadoo ay doodu socoto taas oo ay ka qayb-galayaan ka-
qayb-galayaasha oo dhami.

2. Ku xigsii doodan qaybinta nuqulo (copies) qalabka qiimaynta dabadeedna qof u sheeg inuu
dhammeeyo.Ururrada qaarkood haddii qof wax ka badani ay ka yimaadeen koox ahaan ha u
shaqeeyaan. Ku dhiiri gali kuwa su’aalo ka qabad wax kastoo qalabka la xidhiidh inay xan-shashaq
ku weydiisto caawin. Qaybta isqiimaynta qof ahaaneed waa in ay ku dhamaataa 30 ilaa 45 daqiiqo.

3. Kulmi ka-qayb-galayaasha si ay uga doodaan falcelintooda ku saabsan layliga iyo qaybta ay


dhibaatada u weyn kala kulmeen hadday tahay xagga fahamka su’aalaha ama go’aaminta in waxay
qabanayaan uu yahay mid haboon.

4. Ka codso ka-qayb-galayaasha in qof waliba ka mid


noqdo koox 2 ilaa 3 qof ah uu isagu doorto inuu ka- QALABKA1: QIIMAYNTA
qayb-gale kastaa oo koox ka mid ah u sheeg inuu HABABKA IYO XEERARKA
dhameystiro qorshe hawleed ku saabsan siyaabaha MAAREYNTAADA MAALIYADEED
loo wanaajin karo hababka iyo sharciyada maaliyada
ururkooda iyo siday natiijada ula wadaagi lahaayeen
xubnaha kale ee kooxda. Muraadka laga leeyahay waa in ka-qayb-galayaasha la siiyo fursaday
caawimo dhexdooda kaga helaan sida ay u dhamaynayaan qorshohooda.

5. Aqoon-is-weydaarsiga ku soo gebogebee ka-qayb-galayaasha oo soo tebiya qaar ka mid ah


isbedeladda u muhiimsan ee ay doonayaan inay ku sameeyaan qorshaha hababka maareynta
maaliyadda ururkooda markay soo guryo noqdaan.

12
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA 1A:
WARAAQAHA SHAQO EE
QIIMAYNTA MAAREYNTA MAALIYADDA

Waraaqahan shaqo waxay weydiinayaan su’aalo is-dabajoog ah oo ku saabsan NGO aad maamusho
habkeeda maareynta iyo xeerarka maaliyada, kuwaas oo la mid ah waxa ku yaal buugga koowaad ee
ahtilmaam hagan. Waxa loo hindisay inuu kaa caawiyo sidaad
u hirgelinlahayd safar gacan ka qabosha oo aad ku soo marto
QALABKA 1A: WARAAQAHA
dhinac walooNGO maareynteeda maaliyadeed iyo sidaad
SHAQO EE QIIMAYNTA
u go’aansan lahayd noocyada hawlgaladda aad u baahan
MAAREYNTA MAALIYADDA
tahay inaad qaado si aad uhaggaajiso hawlgelintaada guudee
habka iyo shuruucda gaar ah.Waxa jiri kara in weydiinaha
qaarkood aanay noqon kuwo ku haboon baahiyaha ururkaaga. Xaaladahaas oo kale, waxaanu kugula
talinlahayn inaad weydiinta sidaas oo kale ah ka boodo oo ta ku xigta ka jawaabto. Marka ay weydiinuhu
dhamaadaan, waa inaad habkaaga maaliyadeed sawir dhamaystiran iyo fikrado la xidhiidha sidaad kuwaas
u sii hagaajin lahayd ka haysataa; adigoo ku salaynaya qiyamka maareynta maaliyada ee la aqoonsan
yahay.

13
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

XOG-DHAWRIDDA WARBIXINTA MAALIYADEED


LEDGER GUUD ( Joornaalka)

QALABKA 1A: WARAAQAHA


SHAQO EE QIIMAYNTA
MAAREYNTA MAALIYADDA

Haa Maya Hawlgal ayaa loo


baahan yahay
Ma yahay ledger isku dheelitiran oo lagu xafido fund
kasta si waafaqsan halbeegyada guud ee xisaabka iyo
hantidhawrka?
Ma jiraa qaa'imad xisaabtan oo qoraal ihi?
Foomka gelinta joornaalka oo qoraal ah ma loo diyaariyey
wax kasta oo la gelinayo ledgerka?
Sarkaal masuul ahi ma ansixiyaa wax kasta oo la gelinayo
ledgerka intaan la gelin ka hor?
Ma jirtaa hantidhawr haboon oo raadkiisa la raaci karo
laga bilaabo ledgerka ilaa ilaha dhukumentiga?
Ka nabadgelinta ledgerka dab, tuuggo iyo waxyaalaha la
midka ahi ma jiraan?
Fundiska oo dhami ma u xisaabsan yihiin si waafaqsan? :
Halbeegyada xisaabtanka iyo hantidhawridda ee guud
ahaan la aqoonsan yahay?
Sharciyada deegaanka iyo kuwa qaranba?
Shuruudaha hay'adda maalgelinta?
Xisaabta socota ma loo agaasimaa si waafaqsan
Sharciyada haboon ee dawladda, deeqda, qandaraaska
iwm?
Ma la geliyaa xogta miisaaniyadda ledgerka guud?
Ledgeradda guud dhamaantood ma la hantidhawraa
sanadkiiba?

WARBIXINAHA
Haa Maya Hawlgal ayaa loo
baahan yahay
Warbixina bileedyadu ma ka tarjumayaan Kharashyada
dhabta ah ee barnaamijyada kala duwan?
Warbixinaha ma la soo gudbiyey waqtigii la rabay?
Warbixinuhu ma dhab u sugan yihiin?
Warbixinuhu faa'iido ma leeyihiin micnase may leeyihiin?
Warbixinuhu si sugan ma u tilmaamayaan halka uu
barnaamij kasta marayo dhinaca miisaaniyadda?
Haddii barnaamijkaagu helo qandaraas ama deeq, ma
samaysaa warbixino xiliyeed gaar ah xaaladda uu
qandaraas ama deeq kastaa marayso?

14
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

MAAMULKA MAALIYADDA
Biilasha adeegyada

Haa Maya Hawlgal ayaa loo


baahan yahay
Biilasha waqtiga ugu haboon ma lagu Diyaariyaa?
Biilasha si dhab ah oo sugan ma loo diyaariyaa?
Habka xisaabinta ma ka dhashaa ledger hoosaad deynta
la filayo inay ka soo hoyata qof kasta oo macmiil ah?
Ma jiraan waxyaalo sugan oo dadka macmiisha ah lagu
suggaya in biilashooda loo dirayo?
Haddii isku celceliska tirada macaamiishu bishii ay ka
badan yihiin 500 ma jiraa liis magacyada iyo cinwaanka
macaamiisha muujinayaa?

BIXINTA
Haa Maya Hawlgal ayaa loo
baahan yahay
Biilasha mudadii u go'nayd ma lagu bixiyaa?
Qaladyo ma ka dhacaan habka diyaarinta biilasha sida
qadarka lacagta ama lambarka xisaabta lagu qayiday?
Xeerarka xisaabintu ma u samaysan yahay si
suurtagelinaysa xalinta dhibaatooyin gaar ahaneed?

FOOJARKA MUSHAAROOYINKA

Haaa Maya Hawlgal ayaa loo


baahan yahay
Jeegaga mushaharka waqtigoodii ma lagu bixiyaa?
Qaladyo ma ku yimaadaan mushaharka shaqaalaha ama
waxyaalaha laga gooyo?
Qalabka iyo alaabadu ma ka xafidan tahay tuugo iyo
kutagri fal?
Alaabada debedda taal aad ma la yareeyaa?
Ma jiraan Alaabooyin gaar ah oo tiradoodu si xad dhaaf
ah u badan tahay?
Ma xog-dhawran tahay alaabta hadda taalaa?
Alaabada iyo qalabka muddo marka laga joogoba ma la
tiriyaa, oo dib-u habeyn malagu sameeyaa buugga iyo
meelaha kale wax lagu xafido?
Hab lagu kantaroolo qalabka iyo alaabada oo maangal ah
ma jiraa?
Ma jiraa hab maareyn sugan oo lagaga war heli
dhinacyda:?
Xaaladda hantida ururka
Lacagta ka soo baxda iibka?
Qiimaha hantida
Hantida baaba' ah

15
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

RASIIDHADA LACAGTA CADDAANKA AH

QALABKA 1A: WARAAQAHA


SHAQO EE QIIMAYNTA
MAAREYNTA MAALIYADDA

Haa Maya Hawlgal ayaa loo


baahan yahay
Ma jiraan siyaasado iyo habraacyo qoran oo loo adeegsado
rasiidhada lacagta kaashka ah?
Haddii lacagta kaashka ah uu qabto qof aan ahayn lacag
hayaha ma jiraan talaabooyin lagu hubiyaa in lacagtaasi
sidaas loo ururiyey oo dhami ay gaadho lacag hayaha?
Naadir ma tahay in shey gaar ahi uu si xad dhaaf ah uu u yaal?
Ma jiraan hawlgal haboon oo laga qaaday in lagu ururiyo
deymo muddo dhaaf ah?
Habka lacagta la qabtaa ma waafaqsan yahay sharciyada
dawladda?
Ma jiraan habraacyo haboon oo uu qofku biilka ku bixin karo
daaqada lacag-hayaha, oo ay ka mid yihiin rasiidhada
foomamka kaashka ee la lambariyey?
Ma dhacdaa in marka muddo la joogoba la is waafajiyo
xisabaadka ledgerka guud iyo ledgerada ka farcama?
Ma jiraa hab wax-ku-ool ah oo lagu sugi karo rasiidhka
kaashka ah ee laqabtey?
Ma jiraa qoraal tilmaamaya mas'uuliyadda ururinta kaashka?
Ma jiraa qof fura waraaqaha oon ahayn lacag-hayaha iyo xog-
dhawraha?
Ma diyaariyaa qofka fura waraaqaha xogta lacagta iyo
jeegagga la qabto?
Haday haa tahay, xogta ma loo dhiibaa qof aan ahayn lacag-
hayaha oosi madax banaan u hubiya wadarta la xog-
dhawray?
Si joogto ah xogta maloo barbar dhigaa buugga kaashka lagu
qoro?
Ma jiraa rajister ama qalab kale oo kaashka lagu keydiyaa?
Hadday taasi jirto, wadarta mishiinadda si madax banaan ma
u hubiyaa xisaabiyaha barnaamijku?
Ma buugaagta iibka ama rasiidho aya la isticmaalaa?
Xaashiyaha iyo rasiidhada hore ma loo lambariyey?
Wadar maalmeedda iyo tirsiga susunka ah si madax banaan
ma u eegay xisaabiyaha barnaamijku?
Buuggaagta rasiidhada ee aan la isticmaalin ma la sugga
badbaadintooda?
Haddii aanay siyaabahani jirin (buugga kaashka iyo mid
rasiidh toona) ma waxa jira hab kale oo haboon oo loo
adeegsado kantoroolida arrimahaas?
Maalin walba rasiidhada la qabto isla maalintaasba ma lagu
shubaa Baanka?
Ma qof aan ahayn lacag-hayaha iyo keyd-hayaha ayaa lacagta
Baanka ku shuba?
Shaqaale aan ka socon lacag-hayaha barnaamijka wax ma
gelinkaraa ledgerka guud?

16
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

Haa Maya Hawlgal ayaa loo


baahan yahay
Habsocodka caadigga ah ee xafiisku ma yahay mid diidan in
lacag-hayuhu xoriyad u helo ledgers xisaabaha soo hoyanaya
iyo warbixino bileedyada?
Sida ugu haboon ma loo kontoroolaa kirooyinka, dulsaarka,
saamiyada macaashka, iyo dakhliyada la mida si haddii aanay
rasiidh lahayn markiiba baadhis lagu samayn karo?
Lacag-hayuhu masuul ma ka yahay rasiidhada kaashka ah
laga bilaabo marka la keeno ilaa inta Baanka loo dirayo?
Ma jirtaa si sugan oo lagu badbaadiyaa lacagta kaashka ah iyo
dhaqdhaqaaqeeda; sida khasnad bir ah iwm

17
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

SOO IIBSASHADA
QALABKA 1A: WARAAQAHA
SHAQO EE QIIMAYNTA
MAAREYNTA MAALIYADDA

Haa Maya Hawlgal ayaa loo


baahan yahay
Dalabka alaabta la soo iibsanayo dhakhso ma loo
diyaariyaa?
Shaqaalaha u xilsaarani soo iibsashada inta badan ma
suggaan macdaarada ugu qiima jaban uguna macaamil
wanaagsan?
Shaqaalaha u xilsaaran soo iibsashada ma muujiyeen
dhaqaalayn iyo kayd oo ay sababtey habraacyada
iibsashadu?
Ma jiraan liis shaqaale rasmi ah, oo la siiyey awoodda
ansixinta dalabyada?
Alaabada waaweyn ee la soo iibsaday ma leedahay
timaamo sugan oo sooc ah?
Marka ay suuragal tahay, alaabta in jumlada lagu soo
iibsadaa ma jaban tahay hadii tafaariiq lagaga soo iibsan
lahaa?
Ma la qiimeeyaa wax-qabadka iibsashaha marka muddo
dhamaatoba?
Ma jiraa qoraal rasmi ah oo ku saabsan dalabyada alaabta
la soo iibsanayo oo koobiyo la kala siiyo xisaabtan,
iibiyaha, iyo qofka guddooma?
Dalabyada ma la socdaan xogaha muhiimka ah oo dhami,
oo ay ka mid yihiin:
Tilmaaamid dhamaystiran?
Halbeega cabiraad?
Dhamaan unugyada sicir goynta?
Gaadiidka Keenidda oo bilaash ah?
Huruudaha Keenidda alaabta?
Ma jirtaa siyaasad soo iibsashada oo xaddaynaysa
qiimaha dalab kasta lacagtiisu inta ay tahay?
Foomamka dalabyada ma lambarsan yihiin. oo ma la
kontoroolaa?
Tartan qandaraas ma la geliyaa alaabta qaarkeed?
Ma jiraa habraac lagu qiimeeyo alaabada qaakeed?
Ma jiraa hab haboon oo lagu diiwaan geliyo laguna
hubiyo marka la keeno alaab aan dhamaystirnayn?
Qof masuul ahi ma ansixiyaa waraaqaha lacag bixinta?
Ma jiraa xil qeexid la hubiyo rasiidhada oo ku saabsan
sicika iyo shuruudaha? kordhyada? Qiimaha gaadiidka?
Qof masuul ahi ma naqtiimaa dalabyada alaabta si uu
hubiyo inay waafaqsan yihiin miisaaniyada?
Ma jiraa hab keydinta faylalka dalabyada furan oo lagu
xaqiijiyo kuwa muddo dhaafka ah?
Dalabyada waaweyni shuruud ma tahay in qiimayaal kala
duwan la raadiyo?

18
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

KANTAROOLIDA HANTIDA IYO MAAREYNTA

Q I I M AY N TA
M A A R E Y N TA
MAALIYADDA

Haa Maya Hawlgal ayaa loo


baahan yahay
Ma jiraa fayl hantida oo suggan oo lagu diiwaangeliyo
hantida maguurtyada?
Faylka diiwaangelinta hantidu ma muujiya:
Taariikhdii la yeeshay goorta la iibshay?
Astaamo haboon oo lagu tilmaamo hantida ?
Iibiye ama macdaarle?
Goobta iyo beddelidda goobta?
Sicirka iibsashada?
Lambarka hantida?
Inta lagu qiyaasay noloshiisa?
Mudaynta dayactirka ka-hortagidda?
Waqti suggan iyo qiimaha alaabta dayactirka?
Ma jiraa habraac rasmi ah oo iswaafajin kara tirinta iyo
diiwaanka hantida?
Ma jiraan calaamado ka lusha oo lagu timaami karo
qaybo ka mid ah hantida sida miisas, kuraas iyo wax la
mid ahi?
Ma jiraan Faylal haboon oo lagu xafido lahaanshaha
hantidda?
Si haboon hantidu ma caymisan tahay?
Faylka keydinta hantida marka muddo la joogoba ma la
waafijiyaa ledgerka guud?
Ma jiraa habraac wax-ku-ool ah oo hantida gabowday
lagaga saaro xog-dhawryada, lacagta xaraashkiisa ka soo
hoyatana lagu xisaabiyo?
Ma jiraa shaqaale si rasmiya masuuliyada hubinta
dayactirka qaybaha waaweyn ee hantida loo xilsaaray?
Si waafaqsan go'aanada iyo shuruudaha wershedlaha
xogta ma loo keydiyaa?

Ayadoo ku salaysan daraasada ururkiina ee habka maaliyadiina iyo nidaamyadiina, waxaanu kuu soo
jeedinaynaa inaad la fadhiisato shaqaalahaaga oo soo saara qorshe aad ku dhawraysaan kuwa badan oo
si khatara u yar yar oo aad uga wax bixiso sidii hawlo loobaahan yahay in la qabto. Qaabkan boggagan ee
soo socda ayaa loo sameeyay si lagaaga caawiyo is aad isugu habayso malayaashaada.

19
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

20
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA (1B):
QORSHAHA HORUMARINTA MAAREYNTA
MAALIYADA
Adigoo ka shidaal qaadanaya qiimaynta hababka iyo sharciyada maaliyada Ururkaagga, kulan aad ku
dejinaysaan qorshe aad wax kaga qabataan dhaliilaha ugu daran ee aad ku muujisay “hawlaha loo baahan
yahay”, la yeelo fadhi shaqaalahaagga. Qaabka ku yaala buugagga soo socda waxa loo hindisay inuu kaa
caawiyo lsku dubariddada fikradaha aad ku diyaarinaysaan qorshe hawleed wax-ku-ool ah. Ku bilaw
inaad dib-u-eegtaan natiijooyinkii qiimaynta iyo hawlaha aad muujiseen inaad u baahan tihiin. Waxaanu
soo jeedinaynaa inaad ku soo ururrisaan hawlaha aad tilmaamteen warqad cad oo weyn si ay idiinku
fududaato aragtaana iyagoo dhan. Markaad u qortaan qaybaha ay ugu taxan yihiin foomka qiimeynta,
Waxa laga yaabaa inay doontaan inaad dib-u-haybayn hawlaha ku samaysaan; haddii ay tani waxtar
weyn idin siinayso dhinaca dejinta qorshe hawleedka.

Sheeg saddexda ama afarta hawlood ee ugu muhiimsan ee


aad u baahan tahay inaad qaado waqtigan aynu joogno, QALABKA (1B): QORSHAHA
adigoo ku salaynaya xogta qiimaynta si hababka iyo HORUMARINTA
sharciyada maareynta maaliyada aad uga sii wanaajiso siday MAAREYNTA MAALIYADA
hadda yihiin oo ay u noqodaan kuwo wax-ku- ool ah. Haddii
aanad hubin micnaha labada erey eeg cutubka 1aad, qaybtiisa koowaad ee Buugan.

a. ---------------------------------------------------------------------------------------------
b. ---------------------------------------------------------------------------------------------
c. ---------------------------------------------------------------------------------------------

Falgal kastoo kuwan ka mid ah, buuxi talaabooyinka qorshe hawleedka. Waxaad u baahan doontaa
hawlgal kasta oo aad qorsheyesay dhawr talaabo inaad qaado.

Hawlgalka aad qaadayso:

1. Qor odhaah ujeedo oo sheegaysa waxaad doonayso inaad gaadho markaad hawlgal qaado.
Odhaadani waa natiijada filashadaada.

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------

21
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

2.Yaa qaadaya masuuliyada koowaad si loo gaadho ujeedada?

---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

QALABKA (1B): QORSHAHA


HORUMARINTA
MAAREYNTA MAALIYADA
3.Yaa kale ee doonaya inuu ka hawlgalo?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

4.Talaabooyinka gaar ahaaneed ee la qaadayaa waa kuwee, si loo gaadho ujeedadii?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

22
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

5. Hawl kasta waxaad qodobaysaa inta maalmood ama saacadood ee qof shaqada ku dhamaynayo
iyo mudada ugu yare ee la aqbali karo inay shaqado ku dhamaato. Adeegso qaabka hoose ama
mid aad leedahay samayso.

Hawsha inay dhamaato La doonayo


o Waqtiga loo baahan yahay Taariikhda u dambasa ee la
aqbali karo

6.Tax qalabka gaarka ah iyo agabka kale ee loo baahan yahay in lagu dhamaystiro hawsha.

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

7. Su’aasha soo soctaa waa mid laga jawaabo ay tahay marka laga hadlayo qorshe hawleedka
dhamaantii. Sidey u qiimaynaysaa natiijooyinka qorshe hawleed kan?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Qaababkan qorshaha hawlgalka waxa laguu siiyey tusaale inuu kuu noqdo si aad u garato waxyaalaha aad
u baahan tahay inaad qorshaha geliso.Xor waxaad u tahay inaad sidiisa u qaadato iyo inaad wax ka
bedesho si ay ugu haboonaato baahiyahaaga maarta.Xusuusnaw: Qorshe hawleed wuxuu sheegaa waxa
loo baahan yahay in la qabto, oo uu qabanayo kuma? oo kaashanaya kuma? oo dhamanaya goorma? Iyo
sidaad ku ogaanayso inaad ku guuleystay gaadhista natiijadii ama ujeedadii la filanayey? Marka faafaahinta
qorshe hawleedkaagu sii badatoba, dhiirigelin dheeraad ah ayaad heleysaa inaad fulin karto. Tan micnaheedu
maaha inaanu ku leenahay wax ha ka beddelin qorshaha mar hadaad hirgelintiisaa ku guda jirto. Laakiin
ku bilaw qorshe hawleed cad.

23
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

24
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA (2A):
QIIMAYNTA MEELAHA URURKIINU KU
XOOGGAN YAHAY, HUFNAANTIISA IYO
MEELAHA WANAAJINTA U DIHIN
Sii jiritaanka ururkaaga iyo barnaamijyadiisuba xaga maaliyadeed.waa qayb ka mida carinta inaad guulaysato,
in kastoo aanu nahay kuwa ugu horeeya ee qira inay tahay arin lagama maan ah.Waxa guusha maaliyadeed
la xidhiidha, xooganaanta ururka iyo hufnaantiisa. Murtidu waa in labadaas isku xidhani ay yihiin kuwa
go’aamiya sidaad ugu guulaysan doonto in laguu aqoonsan karo hayad qiimo u leh bulshada iyo awooda
inay sii socdaan tabarucaadkii ay bulshada u fidinaysay.

Xooganaanta NGO/CBO iyo inuu noqdo mid hufan waxay koobtaa waxyaabooyin dhawr ah. Matalan:
Ma daboolaysaa baahi muhiim u ah bulshadaada iyo dalkaaga? Baahidaas ma u daboolaysaa si la mida
ama ka fiican kuwa kale ee ku hawlan u adeegida bulshadaas? Ururkaaggu may yahay mid had iyo jeer ku
dedaalaya inuu kor u qaado wax-ku-oolnimada barnaamijyadiisa iyo waxqabadnimada hawlgalnimadiisa?

Dhawr siyaabood ayaa jira oo uu urur isu qiimayn karo. Sixir waxba kuma laha su’aalaha aad u baahan
tahay inaad naftaadda weydiiso markaad qiimaynayso kaa tahay iyo sida waxqabadkaagu yahay. Si aad u
bilowdo, waxaannu ku darnay su’aalo dhawra oo inta badan lala xidhiidhiyo qiimaynta ururrada qidaaca
gaarka ah markay ku hawlan yihiin isku day Dejinta qorshe ganacsi. Haddii aad hore ugu hawlanaan jirtay
diyaarinta
Qorshayaal istraatijig ah ee ururkiina ama bulshada su’aaluhu kuwo kugu cusub maaha. Qorshayaasha
ganacsi iyo qorshayaal istaraatijiga ahi waa ereyo loo isticmaalo habsocodka fikirka hor-u-socdka ah ee
loo adeegsado goobaha kala duwan.

Ha ka waaban in su’aalaha aan soo jeedinay aad ku bedesho kuwaaga, ama Wax ku darto ama xata aad
qaarka aanad doonayn ka saarto. Runtii qorshe hawleedka ka soo bixi doonaa isqiimaynta ururkiinu waa
mid aad idinku leedihiin.
QALABKA (2A):
Haddaynu ka hadalno qorshayaal ganacsi, dhamaadka su’aalahan waxa ku qoran QIIMAYNTA
qaab soo jeedin ah sida loo qoro qorshe ganacsi.Ujeedada laga leeyahay waa in MEELAHA
lagugu dhiiri geliyo inaad jawaabaha aad su’aalahan ka bixiso oo dib isugu URURKIINU
shaandhayso si ay u noqdaan qorshe ganacsi. Waayo? Sababta ugu weyni waa KUXOOGGAN
iyadoo hayadaha maaligelintu ay jecel yihiin inay arkaan qorshe ganacsi intaanay YAHAY,
taageero siin NGO. Waa hab kale oo ay ku Xaqiijiyaan in ururkaagu si fiican loo HUFNAANTIISA
maareeyo.Qaabka aanu soo jeedinay iyo wixii kale ee aad ku dartaa qorshaaga IYO MEELAHA
ganacsi maaha mid muqadasa. Labada waxay u bedeli kartaa si ay u waafaqaan WANAAJINTA
U DIHIN
baahiyahaaga.

25
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

1.Waa maxay muraadka kowaad ee ururkan laga leeyahay? Ama haddii si cad loo yidhaado,
muxuu ururku u jiraa?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

2.Sideed u tilmaami lahayd ururrukiina si ay maalgeliyayaashu u fahmaan wuxuu u jiro?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Tilmaanta aad ka bixisay ururkiina soo gaagaabi oo ka dhig weedho gaagaaban.


Waa maxay fariinta furaha ah ee aad doonayso in lagu xusuusan karaa ayuu yahay? Fariintu
waxay si gaara muhiim u tahay hadaad filaysay inaad ka hesho maalgelin ururro kale. Dadka
qaarkii waxay tan ku sheegaan “odhaada risaalada”. Waa inay caddaata, koobin tahay, dardar
gelin leedahay.

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

26
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

4. Maxaa markii hore ururkiina loo abuuray? Tanina waa su’aal fure u ah igmashada, sababta
uu u jiro oo bilawgii laga yaabo inay ka duwanayd sida ay maanta tahay.Garashada halkaad ka
timi ayaa qayb muhiim ah ka ah inaad g’oaansato meesha aad doonayso inaad gaadho
mustaqbalka.

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

5. Haddii uu is beddeley muraadka uu ururku u jiray mudadii noloshiisa, maxaa keenay


isbeddelkaas?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

6. Waa maxay higsadka mustaqbalka ee ururkiinu? Haddii si kale loo dhigo, maxaad jeceshahay
inuu ururkiinu qabanayo shan sanadood ka dib? toban sanadood ka dib?
QALABKA (2A): QIIMAYNTA MEELAHA URURKIINU KU XOOGGAN YAHAY,
HUFNAANTIISA IYO MEELAHA WANAAJINTA U DIHIN

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

27
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

7. Waa maxay adeegyada uu ururkiinu hadda qabtaa ama waxa uu soo saaraa?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

8. Sideed u tilmaami lahayd daawadayaashaad koowaad? Haddaynu si kale u dhigno,waa kuwee


dadka adeegyada ama wax-soo-saarka ururkaaga isticmaalaa? Qidaaca gaarka ah su’aalahani
waxay la xidhiidhaan macamiisha, suuqa iyo qaybta saamiyadda.

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

9. Waa maxay saddexda ugu muhiimsan ama faa’iidooyinka gaar ahaaneed


ee ay helaan dadka isticmaala adeegyada ama wax-soo-saarka ururkiina?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

28
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

10. Adeegyada ama wax soo saarka uu ururkiinu u gudbiyo macamiishiisa ama ka
faa’iidaystayaashiisa ma u baahdaainay la isticmaalaan adeegyo kale oo uu soo saaro urur kale
ama cid gaar ahi u gudbiso? Waxa laga yaabaa in aanay su’aashani caadi ahayn, lakiin isku
xidhnaantaa oo kale ayaa raad weyn ku yeelan karta jiritaanka ururkiina mudada fog.

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

11. Siduu ururkiina uu ugu tiirsan yahay xidhiidhadaa? Sidaad u yarayn kartaa ku tiirsanaantaa
mustaqbalka?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

12. Adeegyada iyo waxsoosaarkaaga waa kuma ururka ama shirkadda ugu weyn ee kugula
tartamaysa?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

29
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

13. Maxa u sabab ah in ururkiina lagula beretamo adeegyada ama waxsoosaarka? Ma qiimahaa?
Ma tayada adeegaa? Ma helitaan joogto ah iyo sahlalaan baa? Mise waa sababo kale? Ka
fakir sabab kasta oo lagaaga guulaysan karo oo lagaaga dheereyn karo macamiishaada iy ka
faaiidaystayaashaada .

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

NGO/CBO badan ayaa ka shaqeeya deegaan kooxaha bartilmaameedka u ahi ay


doorashooyin aad u yar leeyihiin markay timaado helidda adeegyo ama waxsoosaar aan
ahayn kuwa ururkiinu.Waxa laga yaabaa inaanu jirin tartan xooggani, hase ahaatee taas
yaanay iska kaa hortaagin inaad waxa ugu wanaagsan samayso.Tayada iyo u-adeega
macaamisha ayaa midho dhalka ururkiina waxtar weyn u yeelan kara.

14. Idinkoo suurtagalnimada xaaladda kor ku xusan ku salynaya, waa maxay


waxyaalaha u waaweyn ee lagugu dhaleecayn ama cabaareyn karaa dhinaca
adeegyada aad gudbiso iyo waxsoosaarkaaga?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

15. Maxaad samayn kartaa si aad uga baxdo dhaliilaha iyo cabashooyinka?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Aan u leexano arimo kale oo saamayn ku yeelan kara jiritaanka ururkiina

30
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

16. Sidee baa u xayeysiisaa adeegyada iyo waxsoosaarka ururkiina? Ma kula tahay inay isku-
dayadaasi wax-ku-ool yihiin?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

17. Maxaa kuu qorshaysan in aad qabato kal dambe si aad u kordhiso wax-qabadnimada iyo
wax-ku-oolnimada xayeysiiska ururkiina? Haddii ereyga xayeysiis ay kaaga dhadhamayso
ganacsi u feker dhinaca xidhiidhka dadweynaha. Aduunyada NGO jiritaankeedu mudada dheer
waxay ku tiirsan tahay ururro iyo dad kale:

a) Garashada kaad tahay?


b) Garashada waxaad qabato ee kaa sooca dadka ama ururrada aad isku shaqada tihiin?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

18. Sidee baad u qorshaysaa inaad ku maal geliso hawlaha ururkiina ee hadda socda muddo u
dhexaysa shan ilaa tobanka sanno ee soo socda?

Istaraatijooyinka maalgelineed ee hadda jira ee inay sii socdaan aad jeceshahay waa kuwee?
Kuwa cusub ee qorsheysani waa kuwee?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

31
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

19. Tax ilaha dhaqaale ee hadda u jira ururkiina adigoo u kala heereynaya siday u kala muhiimsan
yihiin, kadibna sheeg saddex sababood oo midna aanad doonayn inay sii wadaan maalgelinta
isku- deyada ururkiina mustaqbalka? Tan waxa loo yaqaan inaanad saaxiibadaa u qaadaan inay
jeebka kuugu jiraan.

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

20. Muxuu ururkiinu ay tahay inuu sameeyo si aanu u waayin ilahaas dhaqaale ee maal gelinta
ugu mudan?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

21. Waa kuwee noocayada bedeladda aad u baahan tahay inaad ku samayso shaqaalahaaga si
uu ururkiinu u noqdo mid horumarsan oo guulaysta hadafkiisana gaadhikara muddo ku siman
saddex sanadood?

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

32
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

22. Waa kuwee su’aalo kale oo aad u baahan tahay inaad naftaada weydiiso waqtigan hada ah,
NGO ahaan si aad u kordhisan dihinaanta inuu ururkiina ahaado mid ilaa xad sii waara. Haddii
aad xusuusataan tayadan mudnaanta leh waxaynu kaga hadlayna boggaga u horeeya ee qaybta
koowaad ee buuggan. Karaanka ururkiinu uu ku sii waari karaa wey ka madax banaan tahay
saddexda arrimood ee isku xidhan ee kala ah:

a) Barnaamijka/horumarinta adeegga iyo qaybinta;


b) Ururka iyo maareynta;
c) Xooganaanta maaliyadeed iyo awooda waxqabad.

Waqtiga iyo goobta ay doonto ha kugu qaadate waa inaad tuurta u ridato kaalinta fadhi adigoo weydiinaya
oo ka jawaabaya su’aalaha la xidhiidha ururkiina ee aan wali la isweydiin gaar haan dhinaca waaritaanka
ururkiina mustaqbalka fog.

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

33
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

34
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA (2B):
SOO JEEDIN QODOBADA GUUD EE QORSHE
GANACSI
Ku salaysan Qiimaynta Urur: Qalabka 2A
Waxa soo socda soo jeedin qodobada guud ee u qoridda qorshe ganacsi ee NGO-ga; taasoo ku salaysan
isqiimaynta urur ee aad hadda uun dhamyseen. Sidaanu ku sheegnay hordhaca weydiinaha
isqiimaynta,qodobada guud maaha muqadas. Xor baad u tahay inaad bedesho, wax ku darto, ama aad
qaar tirtirto iyo wixii kale ee aad doonto.

Talo safar oo gaaban: Qaar ka mid mawadiicda ku qoran tusmada ee lagu soo bandhigay
qodobada guud ee buugga kan ku xiga, ayaa laga yaabaa inaad hore u maqasheen.
Ereyada ay ka mid yihiin suuq,xayeysiin, Xogta macaamiisha, iyo istaraatijiyada ka bixiddu
waxay inta badan la xidhiidhaan shirkadaha ama hay’adaha macaash doonka ah. Hase
yeeshee, waa fikrado muhiima oo tixgelintooda leh markaad dadka u gudbinayso war
ku sabsan ganacsigaagu wuxuu yahay. Wax dhici karta in dadka aad qorshahaaga ganacsi
u gudbinaysaa inay yihiin maareeyayaal fulineed. Inaad afkooda kula hadashaa waa
faa’iido.

Qodobo Tababare: Waxa suurtagal ah inaad dareentay in layliyadan maareynta intooda


badani ay u qaabaysan yihiin goob aqoon is weydaarsi. Waxaannu kuu
soo jeedinaynaa inaad u qaabayso si la mida sidaanu ku soo jeedinay
ku shaqaynta qalabka (I) ee weydiimaha qiimaynta maareynta QALABKA (2B):
maaliyada. Inkasta oo aanay ka-qayb-galayaashu u baahnayn inay SOO JEEDIN
aqoon-isweydaarsiga keensadaan dhukumanti faro badan si ay u qoraan QODOBADA
qorshe ganacsi, waxay u bahan yihiin agab hor dhac ah haddii aad ka GUUD EE
filayso inay adoo la jooga ay qoraan qorshaha. Waxa la arkaa inaad QORSHE GANACSI
waxoogaa dhibaato ah kala kulanto xiisa gelinta ka-qayb-galayaasha
u arka in ururradood ay tartan ku la jiraan ururkiina. Inagoo taa ka duuleyna, waxaad u
baahan tahay inaad la kulanto xubno muhiima sida agaasimaha, shakhsiyaad shaqaalaha
fure u ah iyo Gudidda Latalinta xubno ka mid ah, si aad uga hesho talo iyo xogta horumarinta
qorshahooda ganacsi.

---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
( magac urukaaga)

QORSHE GANACSI

Waxa soo socdaa waa qodobo guud oo tilmaamaya waxyaalaha ka mid noqon kara qorshahaaga ganacsi,
ee maaha foom la buuxinayo.

---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Koobidda Nuxurka

35
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Higsadka iyo Risaaladda

Xaaladda hadda jirta ------------------------------------------------------------------------


Higsadka iyo risaaladda ---------------------------------------------------------------------
Ahdaafta iyo ujeedooyinka ------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Dulmaridda Ururka

Sifaha sharciyadiisa --------------------------------------------------------------------------


Gudidda Agaasimayaasha --------------------------------------------------------------------
Kooxda maareynta --------------------------------------------------------------------------
Istaraatijiyada gaashaan- buureed ------------------------------------------------------------

Istaraatijiyada, adeeg iyo wax-soo-saar

Adeegyada iyo wax-soo-saarka ee amintan ---------------------------------------------------


Cilmi baadhista iyo horumarinta---------------------------------------------------------------
Geynta iyo qaybinta adeegyada iyo wax-soo-saarka-------------------------------------------

Gorfaynta Suuqa

Qeexidda ereyga suuqayn---------------------------------------------------------------------


Xogta macaamiisha ---------------------------------------------------------------------------
Tartanka--------------------------------------------------------------------------------------
Khataraha ------------------------------------------------------------------------------------

Qorshaha suuqgeynta

---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

36
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

Istaraatijiyada iibinta -----------------------------------------------------------------------


Shabakada geynta ------------------------------------------------------------------------
Istaraatijiyada qiima goynta ---------------------------------------------------------------
Xiiso-gelinta iyo xayeysiinta ---------------------------------------------------------------
Xidhiidhka dadweynaha -------------------------------------------------------------------

Qorshaha Maaliyadeed

---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Qaadashada (assumptions) ----------------------------------------------------------------


Warbixino lacageedyada -------------------------------------------------------------------
Baahidda raasalmaal -----------------------------------------------------------------------
Istaraatijiyada soo afjarida deymaha --------------------------------------------------------

Maalgelinaha furaha ah ee laga yaabo inaad u baahato inay bixiyaan adeeg ama wax-soo-
saar, sideed u qorshaysaa la soo noqoshada maalgelinahaa? Hadaad damacdo inaad ka
baxdo fidinta adeeg ama wax-soo-saar, istaraatajiyada aad uga baxaysaa maxay tahay?

Gebogebo

---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Dhukumentigga qorshahaaga taageeraya

---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

37
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

38
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA 3:
MUHIIMNIMADA REKOODHADA IYO
WARBIXINAHA LACAGEED IYO
SAAMAYNTOODA
Ujeedada waxbarashada: Waa inay kordhiso aqoonta iyo xirfadaha ka-qayb-galayaasha ee ah inay
hindisaan habab si wax ku ool ah oo loogu adeegsado xafidida rikoodhada maaliyadeed.

Waqtiga loo baahan yahay: waa saddex saacadood

HAB SOCODKA

Layligan tababareed waxa loo adeegsan karaa curinta aqoon-is-weydaarsi ku saabsan hababka iyo
habraacyada maareynta maaliyada, mar haddii ay liishaameyso sababaha rikoodhada maaliyadeed ay
muhiimka u yihiin, marka laga tago xafidida dhaqdhaqaaqa lacagta ee ku kooban lacagta u soo hoyata iyo
ta baxda ururka.

1. Madasha ku bilaw dood oo loo dhan yahay, ama layli hab socod kooxeed leh, oo caddeeya sababaha
ay rikoodhada lacagtu muhiim ugu yihiin NGO iyo CBO, siday doonto ha yaraadaane. Waxa kale
oo aad u abbabuli kartaa layli koox tiro yar oo ku salaysan habraaca aad rumaysan tahay inuu ugu
wax ku oolsan yahay kooxda aad la shaqaynayso.

2. Isku dubarid fikradaha aad ka heshay qodobka koowaad. Taas waxa


ka mid noqon kara isku day aad ku dhisayso shuruudo ama dood QALABKA3:
kooxeed hagaan oo lagu go’aansanayo qaybaha ama u adeegsiga MUHIIMNIMADA
wararka dabagalka hawlaha barashada. REKOODHADA IYO
3. Markaad isku dubariddo sababaha xafidida rikoodhada maaliyada WARBIXINAHA
sii waraaqaha shaqada ee qiimaynta iyo qorshaynta ee wax-ku- LACAGEED IYO
oolnimada rikoodhada aaliyada. Ka codso Ka-qayb-gale kasta ama SAAMAYNTOODA
koox mid ka badani haddii ay urur ka wada socoto; inay dhameeyaan
warqadda shaqada ee qiimaynta iyo qorshaynta. u qabo inay soddon daqiiqo ku qabtaan hawlaha
ku yaal warqadda shaqada.
4. Ka-qayb-galayaasha kulmi oo qaarkood ka codso inay ka warbixiyaan waxay ka barteen xafididida
rikoodhada maaliyadeed iyo waxay qorshaynayaan in wax ka bedelaan siyaabihii hore, ee ay
keeneen natiijooyinka layliga qorshaynta.

39
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

40
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA 3A:
RIKOODHKA MAALIYADDU QIIMEYSAY WAX-
KU-OOLNIMADIISA IYO WARQADA
QORSHEYNTA
Maareynta NGO-yada iyo CBO-yada waxay noqon kartaa wax aad u fudud marka la haysto war haboon
iyo xog lagu kalsoonaan karo oo ku saleysan ee ururkiisa oo joogto ah, wararka
lacageed kuma eka oo keliya lacag ururka ka dabooli karta kharashkii u dambeeyey QALABKA 3A:
ee la galey inay Baanka taalo, inkastoo aannu aqoonsanahay lagamamaarmaanimada RIKOODHKA
xog la taaban karo qaybta hore ee warqadan shaqo waxay soo bandhigtaa siyaabo MAALIYADDU
QIIMEYSAY
dhawr ah oo ay maareeyayaashu u adeegsadaan xogta lacageed, su’aalahaas oo
WAX-KU-
aan ka codsaney inaad qiimeyso wax-ku-oolnimada rikoodhadaa lacageed ee ay OOLNIMADIISA
muujinayaan wararkan gaar ahaaneed qaybta labaad ee warqadda shaqada waxa IYO WARQADA
loo hindisay inay kaa caawiso sidaas ugu fekeri lahayd qorshe kor u qaadida QORSHEYNTA
xafidaada rikoodhada lacageed weedh kastaa waxay leedahay toddobada heer
qiimeyneed, inkastoo darafyada dhexe uun la cadeeyey sida:- 1 = maya weligeed 5 = ilaa xad, 7 = 5
dhameystiran, haka waaban inaad goobaabto lambarada kale, si aad u hesho qiimeyn la hubo dhinaca
aragtidooda ku saabsan wax ku oolnimada rekoodhada lacageed.

1. Waan sameyn karaa go’aamo hawgal maalmeed caqligal ah oo ku dhisan rekoodhada lacageed
ee maalintaa la joogo.

Maya waligey Ilaa xad Si dhameystiran

1 2 3 4 5 6 7

2.Waan u adeegsan karaa rikoodhada lacageed kor u qaadida ururkayaga dadka iyo ururrada
kale ee daneynaya dhexdooda.

Maya waligey Ilaa xad Si dhameystiran

1 2 3 4 5 6 7

41
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

3.Waan adeegsan karaa rikoodhadayada lacageed si aan u soo bandhigo waxqabadkayaga


lacageed markaannu dooneyno maalgelin ururka dibediisa ah sida siismooyin (Group) iyo
qandaraasyo.

Maya waligey Ilaa xad Si dhameystiran

1 2 3 4 5 6 7

4.Waxaan uga soo bixi karaa shuruudaha si waafaqsan sharciyada lacageed ee ururrada kale si
buuxda oo ay raali ku noqon karaan xagga shuruudaha waqtiga iyo wararka dhammeysiran.

Maya waligey Ilaa xad Si dhameystiran

1 2 3 4 5 6 7

5.Rikoodhadda sanado hore iyo imika waa lagama maarmaan, marka la dejinayo qorshayaal
mudada dheer iyo diyaarinta miisaaniyada sanadeed.

Maya waligey Ilaa xad Si dhameystiran

1 2 3 4 5 6 7

Isugee dhibcaha aad heshay, wadartoodana ku qoran meesha soo socota ee banaan. Dhibcaha la heli
karo waxa ugu badani waa 35 wadar kasta oo ka yar 30 dhibcood waxay tilmaan u tahay baahida ay
tahay inaad kordhisaan awoodiina xafidida rikoodhkiina lacageed.

Si aynnu layligan u dhameyno, qaado dhibcaha aad hesheen ee u yar ka dibna go’aamiya hadalka aad
dooneysaan inaad gaadhaan marka eegayo baahidan maareyneed ee gaarka ah. Markaad dejisaan ahdaafta,
qor saddexdaa hawlood oo adiga iyo shaqaalahaagu aad qaban kartaan soddonka cisho ee soo socda, oo
aad kor ugu qaadaysaan waxqabadnimada xafidida rekoodhsiinta lacageed si cadna u sheeg cidda u
baahan inay qabato maxay oo ku qabanayaan hawlahan si waxqabad iyo wax ku oolnimo leh.

42
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

Hadaf

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Hawsha 1aad

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Hawsha 2aad

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Hawshan Ku Celi Adigoo Qaadanaya Dhibicda Ay Midi Ka Hooseysay.

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

43
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

Hadaf:

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Hawsha 1aad:

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Hawsha 2aad:

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Hawsha 3aad:

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

44
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALAB 4: DIYAARINTA MIISAANIYADDA


SANADKA
Ujeeddada waxqabasho; In la kordhiyo aqoonta iyo xirfadahan ka qeybgalayaasha ee diyaarinta
miisaaniyadda sanadka.

Waqti loo baahan yahay in ku dhow 3 saacadood

Hab socodka

Layligan muraadka laga leeyahay waa inuu maareeyayaasha NGO/CBO ka caawiyo siday u eegi lahaayeen
hab socodka meesaaniyadooda sanadkan iyo siyaasadaba ay u tixgalin lahaayeen wanaajinteeda, sida ay
layliyada buuggani u badan yihiin, waxa lagama maarmaan ah in la tixgaliyo koox macaamiisha idiin ah, si
aad ogaataan ilaa heerka ay idiinku fur-furan yihiin inay dib u eegidda habraacyada lacagta la wadaagaan
maareeyayaal laga yaabo inay tartan ugu wada jiraan maalgalino.

Iyada oo aynu ognahay mudnaanta baahiyaha ka qaybqaatayaashaadu eegaan, waxaannu dhiiri gelineyna
inaad wixii isbedel ku sameyn karto sida loo hindisay tababarka ee kugu caawinaya inaad ku guuleysato u
gudbinta tababarka macaamiishooda.

1. Kulanka ku fur dood layli ah oo kaqaybgalayaasha ka caawisa ‘Diyaarinta Hawlaha soo raaca,
waxaannu soo jeedineynaa su’aal doodeeda soo socota habraacyada. Waa maxay qaybaha
habraacyada miisaaniyada kuugu adag qof ahaan?

Markey aaraa’dooda dhameeyaan, waxa suuragal ah inaad jecleysato inaad kula heeraysato heerar
ku saleysan waxa ay ka qaybgalayaashu soo jeedinayaan, tan ku xigsii dood furan oo ku saabsan
waxa laga qaban karo si loo furdaamiyo qaybaha kuugu adag.

2. Hel Ka qaybgalayaasha adiga u eegaya si qof ahaaneed ama kooxo ku wada socda isla urur ha ku
qaadaan 30 daqiiqo sida ay u diyaarinayaan miisaaniyada sanadka sii foomka buugga soo socda
ama ku yaala ama foom aad adigu hindistey. Haddii aad go’aansato inaad siiso foomka diyaarna u
noqoto siyaabo ay isticmaalaan ururka adeegsada habsocodyo qalafsan, waxa lagama-maarmaan
ah inaad siiso qaab ay u qoran warkan, sharax gaaban ka sii hawlaha, hana ogaadaan inaad diyaar
u tahay wixii su’aalo ah ee ay hayaan.

3. Dib u kulmi ka qaybgalayaasha oo fuli dood aad u hageyso kuna saleysan cutubka labaad cutubkan
oo ah mid ay ka buuxaan figrado NGO-yada iyo CBO-yada ka caawin kara, siday isugu tababari
lahaayeen hababka lacageed ee u fududayn kara inaad noqotaan kuwa sii jiri kara oo xisaabtoodu
sharaf tahay, liishaanka saar hab socodka guud intaad dooda ku jirtaan adigoo lixda qodob talaabo
faah-faahina ka siinaya.

4. Dooda aad hageyso raaci dhowr ka qaybgalayaasha ah oo ka hadlaan waxyaalaha ay iskaga mid
yihiin iyo kuwa ay ku kala duwan yihiin dhaqan gelinta miisaaniyadooda hadda iyo aragtiyaha buuggan
lagu soo bandhigayey.

45
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

5. Ka codso ka qaybgalayaasha inay laba-laba u shaqeeyaan si uu midba


mid u taageero hadduu u baahdo inkastoo shaqada inteeda badan lagu QALAB 4:
qabanayo kali ahaan ama kooxo ururka kawada socda. Hawsha waa inay DIYAARINTA
dib u eegaan habsocodka miisaaniyadooda waqtigan oo ku saleysan layliyadii MIISAANIYADDA
ay hore uga diyaariyaan qorshe hawleed ku saabsan isbedeladda ay lee SANADKA
tahay in lagu sameeyo habsocodka si ay u noqdaan kuwo waxqabad iyo
wax-ku-oolnimo leh waqtiga ay hawshan ku qabanayaan waa saacad.

6. Ka qaybgalayaasha dib u kulmi oo ka codso inay wadaagaan isbedeladda ay qorsheynayaan oo ku


saleysan waxay barteen.

46
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA 4A:
HABSOCODKA MIISAANIYADDA URURKAYAGA
EE HADDA
Hawlaha

Adigoo isticmaalaya qaabka soo socda, qor talaabooyinka habsocodka miisaaniyadda sanadka ee ururkiina
laga bilaabo marka aad go’aansataan inaad bilowdaan ilaa marka la ansixiyo, haddii uu ururkiinu leeyahay
habraac ansixineed, ama taariikhda ay miisaaniyadda cusub ay falgeleyso, ku tax tiirka kowaad (Column)
Taariikhaha ay hawsha tiirka labaad (Column) ku taal ay bilaabaneyso iyo markey dhamaaneyso. Tiirka
labaad (Column) hawlaha laga qabanayo caddee. Tiirka saddexaadna ku sheeg cida masuulka ka ah.
Tiirka (Column) ugu dambeeyana ku qor (?). Haddii sharci ama siyaasadda ururka u ogoshahey talaabadan
in la qaato.

Taariikhda bilowga & damaadkaa Hawsha la qabanayo Yaa masuul ka ah Ma igman tahay

47
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

48
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA 5:
DIYAARINTA HABSOCODKA KAASHKA
MIISAANIYADDA
Ujeeddada barashada: si kor loogu qaado aqoonta iyo xirfadaha ka qeybgalayaasha ee diyaarinta dhinaca
habraaca kaashka miisaaniyadaha.

Wakhtiga loo baahan yahay: ilaa laba saacadood

Habsocoddka

Habraaca kaashka miisaaniyadda waa qalab aad muhiim u ugu ah NGS’s iyo CBO’s. Waxaa loo qaabeeyey
inay maareeyayaasha ka caawiso inay ogaadaan halka ay marayso cadadka lacageed ee ay u haystaan
kharash iyo dakhli bilkasta. Siloo qabto hab tababar xirfadeed ee hawshani, tani waxay ku keeni kartaa
hadii ka qaybagalayaashaadu ka cagajiidaan inay u cadeeyaan kuwa kale xaaladooda maaliyadeed ee
qodobaysan wakhtigii loogu talogalay. Si kastaba ha ahaatee, waxaa haboon iskuday, halkana waxaa lagu
soo qadimay laba arimood.

Doorashada 1. qaado tusaalaha sookoobida miisaaniyad sannadeedka ah ee habraaca kaashka ee lagu


soo bandhigay Cutubka 4:
Habraaca kaashka ee miisaaaniyadda iyo harumarinta ee salka u ah layliga lagu tusaaleeyey iyo wax aad
ugu eeg NGO’s ama CBO’s dibna loogu soo bandhhigay aqoon-is-waydaarsigii salka uu u yahay
qalabadaasi.

Haddii aanad aqoon u lahayn habsocodka kaashka miisaaniyada, waxaanu kuu soo jeedinaynaa inaad
waqti yar dulmarto cutubka 4aad.

Markaad sharax gaaban ka bixiso dhaqdhaqaaqa kaashka miisaaniyadu wuxuu yahay iyo sida loo
adeegsado marka lagu maareynayo lacagta kaashka ah ee urur leeyahay, ka codso ka qaybgalayaasha
inay u qaybsamaan kooxo ah 3-4 qof. Sii hal bog oo ah ta dhaqdhaqaaqa kaashka NGO oo bil bil ah oo
ku salaysan tusaalaha Cutubka sadexaad oo matalaya gobolkiina.

Hawshooda koowaad waa inay go’aamiyaan inta dheeraanaysa ama dhinmaysa dhaqdhaqaaqa kaashka
ay haystaan oo bil bil lagu soo koobay iyo inta aad soo ururriso 12ka bilood. Hawsha labaad waa inaad
go’aamiso istiraatijiyada maalgashi maaliyadeed oo ku salaysan dhaqdhaqaaqa mudo 12 bilood. Sii ilaa
20 daqiiqo inay hawlahan ku dhameeyaan. Kulmi kooxaha oo ka codso in hawlaha koox waliba ka
warbixiso. Waxaad u baahan kartaa inaad jaantus u qaybsan dhaqdhaqaaqa 12ka bilood adigoo
isticmaalaya warqadweyn oo cad, si koox waliba ugu qorto isuna barbar dhigaan natiijooyinkooda. Layliga
ku soo gabogabee dood guud oo ko n miisaaniyad loo sameeyo uga jawaab.obaysa siyaabaha ay wax u
qabteen, wixii su’aalo ee ay kaa weydiiyaanna habsocodka

Doorashada 2: Tani waa doorashadii labaad oo si kale loo dhigay, hase ahaatee tirooyinkii
dhabta ahaa ee rikoodhadoodu 12 bilood laga soo xigtay, ka codso inay la yimaadaan rikoodhada
dakhliyada iyo kharshyada, ka dibna hubina lagu sameeyo in qof waliba ama koox

49
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

ururka socotaaba inay qaa’imad u sameeyaan dhaqdhaqaaqa kaashkooda QALABKA 5:


12kaa bilood. Doorashadan labaad waa in ka qaybgale ama koox kastaaba DIYAARINTA
ay dejiso qorshe maalgashi oo ay ku salaysan lacagta aan dhaqdhaqaaqin HABSOCODKA
mudada ay dhukumantina ka sameeyaan. Waayo-aragnimadan habsocod KAASHKA
u samee adigoo kaashanaya kharashyadaada iyo waayo-aragnimadaada. MIISAANIYADDA

Tani waxay noqon kartaa layli ka qayb-galayaasha aanay


ku degdegin inay ku qabtaan hab kooxeed. Adeegso aqoontaada sidaad u wejihi lahayd
istiraatijiyadan maaraynta lacagta ee ku salaysan waayo-aragnimadaada la shaqaynta ka
qayb-galayaashan xaalad la mida waxbarashada dhacdadan.

50
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA 6: TABABARKA MAAMULKA


LACAGTA.
Ujeedada barashada: in la go’aamiyo baahiyaha tababarida maamulka lacagta ee kooxda uu ururkiina ka
kooban yahay.

Wakhtiga loo baahan yahay:- wuxuu ku xidhan yahay sidaad u qorsheyso habsocodka hoos ku sharaxan.

Habsocodka

Cutubka 4aad ayaa si balaadhan u soo bandhigay mawaadiida iyo dareemo ku saabsan maamulka lacagta,
ee la kulmi kara maareeyayaasha NGOyo iyo CBOyo badan. Tusaale ahaan, cutubka 4aad waxa ka mid
ah doodo ku saabsan:- ururinta dakhliga maareynta bixinta qiimaha adeegyada joogtada ah, kontaroolada
guddaha, habka kaydinta alaabada agab iyo qalabka, fikrado soo iibsasho, sida loo maamulo hawlaha
makhaasiinka, iyo dhawr fikradood oo ku saabsan hakinta qiimaha. Markaynu eegno inta ay le’eg tahay
baahsanaanta mawaadiicda doodda ee maamulka lacagta, waxaanu garanay inaanu ku darin hindisayaal
tababaro gaar ah tixgelintaada awgeed. Taas waxaanu door bidnay inaanu ku soo jeedino inaad diraasad
ku samayso baahiyaha kooxaha bartilmaameedka idiin ah, iyo waxyaalaha maamulka lacagta ee ay
xiisaynayaan adigoo isticmaalaya weydiinaha soo socda ama kuwo isaga ku salaysan aqoontaada ururrada
aad u shaqayso.

Hadaad go’aansato inaad isticmaasho weydiinaha soo socda ama mid la mida waxaad u baahan doontaa
inaad isu diyaariso inaad raaciso guudmar xaga tababarida ah. Kuwa soo socdaa waa soojeedimo
qorshaynta fulinta tababarka.

Waxa suuragal ah inaad u baahato khabiir xaga maamulka ah ka codsato inuu kaa caawiyo qorshaynta
iyo fulinta tababar maamul lacageeda.
Haddii aad go’aansato inaad weydiinaha isticmaasho, adigoo doonaya inaad sawir ka hesho baahiyaha
kooxahaaga NGO/CBO-yada ah.
Dabagal ku samee waxalaale wixii qoraal ah ee diraasada baahiyaha, adigoo xidhiidh qof ahaaneed
la yeelanaya dadka ka qayb-galayaasha tababarka ka mida oo ay tahay inay bartaan in badan si
aad u ogaato baahiyahooda gaar ahaaneed.
Deji layliyo waxbarasho gacan ka qabasho ah oo ku salaysan aqoontaada saaxada ay NGO/CBO
ka hawlgalaan iyo xaqiiqada ay matalaan, hadaad go’aansato mawduuca soo iibsiga, tusmee qalab
ay NGO/CBOyadu badidoodu u baahan karaan, ka dibna ka qaybgalayaashu ha diyaariyaan
shuruudaha qandaraas iyo dhukumentiga kale ee loo baahan karo inay ka dhigaan qandaraaska mid
tartan geli kara. Koobiyo ka samee buugga iyo qoraalada kale ee laga heli karo noocyada qalabakan
oo meelo kala duwan lagu sameeyey si ay ka qaybgalayaashu uga bartaan sida loo qorsheeyo
shuruudaha qandaraasyadda adoon codsina takoorneyn.
Abuur jawi barasho oo ay ka qaybgalayaashaadu wadaagi karaan waayo-aragnimadooda oo midba
kan kale wax ka barto.
Tixgeli dareemada ay ka qaybgalayaashu ay ka qabi karaan wadaaga
wararka iyo fikradaha cidhiidhi gelin kara ee ku saabsan xaalada iyo QALABKA 6:
hawlgalkooda ama dareensiin kara inay dhaawici karaan xidhiidhkooda la TABABARKA
tartanka NGO/CBOyo kale. MAAMULKA
Fiiro gaara sii dhinaashaha gaar u tababarida adigoo la tashanaya NGO LACAGTA.
kasta ee u baahan gacansiin hase ahaatee diidan inay ka qayb galaan tababar
ay ka qaybgeliyaan wakiilo ka socda ururro kale.
51
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

52
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA 6A:
TUSAALE WEYDIINO DARAASADEEDKA
Baahiyaha xaga tababarka maamulka lacagta ee NGO/CBO

Waxaa soo socdaa waa liis hawlaha maamulka lacagta ay NGO/CBO badani dhibaato kala kulmaan inay
si wax ku ool ah u maareeyaan sababuhu waxay doonaan ha ahaadaane. Si aan isugu deyno in adeegyadu
wax u taraan baahiyahaaga adiga oo ah maareeye NGO, waxaan jeclaan lahayn inaad ka jawaabto
weydiinaha soo socda ee ku saabsan baahiyaha ururkaaga wakhtigan ee tababarka maareynta lacagta.
Haddii hawl gaara oo aan khuseyn xaaladaada jirto, kuna calaamadi inta ay khuseyso (ikh) NA.

Fursada tababar Waan jecelahay Ma jecli Ima


No
khuseyso
1. Siyaasadaha iyo hab-raacyada
qaansheegashada adeegyada
2. Siyaasada iyo hab-raaca qabashada
lacagaha
3. Isticmaal buuggaagta lacag-
qabashda (receipt)
4. Hindisida iyo fulinta kaantaroolada
gudaha
5. Hindisida iyo fulinta habka kaydka
6. Sida loo helo qiimaha ugu
wanaagsan markaad soo iibsanayso
badeecado ama adeegyo
7. Sidaad u diyaarinayso shuruudaha
qandaraaska
8. Sidaad kor ugu qaadi karto
hawgalada makhaasiinkaaga
9. Sida loo hakiyo kharashka
10. Baahiyo tababar oo kale (fadlan tax)

A) Farsadaha tababar ee aad u muujisay inaad jeceshahay waxaad qortaa saddexda mudnaanta u
sareysa kuu leh, ka dibna si gaar ah u tilmaan aqoonta iyo xirfadaha waxtar weyn kaa caawin kara
inaad hagaajiso maareynta hawlgalkan:-

Mudnaanta 1aad: -
Aqoontaada iyo xirfadaha gaar ahaaneed

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------
53
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

Mudnaanta 2aad:-
Aqoonta iyo xirfadaha gaar ahaaneed:-

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Mudnaanta 3aad:
Aqoontaada iyo xirfadaha gaar ahaaneed:-

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Fadlan sheeg wixii war ah ee waxtar u yeelan kara qorsheynta jawaab baahiyahaas tababar.

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
---------------------------------------------------------------------------------------------------

Magaca:

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------

Ururka:

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------

Habka loola xidhiidhayo (telefoon, ciwaan, xidhiidho kale).

----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
----------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------
54
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

QALABKA 7:
MAAREYNTA HABSOCODKA HANTIDHAWRIDA

Badiba hantidhawrka waxa shuruud ka dhigga hay’adaha sharci marinta ee dawlada,


waxa kale oo uu shuruud u yahay helida iyo isticmaalka maalgeshiga dibada. In kastoo
aanay NGO/CBO khasab ku ahayn inay hantidhawraan buuggaagtooda iyagoo
adeegsanaya hantidhawre ururka dibada ka ah sannad walba ama dhammaadka barjaamij,
haddana waxay waxtar u leedahay maareynta ay caado u noqonaysaa. Qalabkan oo ah
kii u dambeeyey waxaa loo hindisay inuu maareeyayaasha NGO/CBO ku baraarujiyo
inay ka faa’iidaystaan hantidhawrida xiliga ah iyo inuu ka caawiyo inay ka fakaraan
siyaasadaha kale duwan ee ay tahay inay tixgeliyaan markay isu diyaarinayaan
hantidhawrid si mustaqbalka ka faa’iideysiga sida ugu weyn hantidhawryada mudaalaha
ah ee maareynta xilalkaaga kormeerida lacagta, waxay ku bilaabmataa siyaasadaha urur
u yaal ee hantidhawrka gacan ku siinaysa inuu fuliyo kaalintiisa. Hantidhawrayaasha waxqabad lihi waxay
leeyihiin laba xil:-
1) Inay hubiyaan in lacagta si xilkasnimo ku jirto loo maareynayo, taasoo micnaheedu yahay, inaan la
xadeynin, la lunsanaynin, inaan si qaldan loo maareynaynin iyo waxyaalaha kale ee aynu is leenahay
hantidhawrayaasha ayey tahay inay eegaan si ay inooga badbaadiyaan xabsiga iyo.

2) Inay hubiyaan in lacagta aad u maamuleyso si wax ku ool ah oo hufan adigoo maskaxda ku haya in
ururkeenu sii jiro muddada dheer. (eeg cutubka 1aad si aad u xusuusato fikradaha muhiimka
ah).

Ujeeddada: In la kordhiyo aqoonta ka faa’iideysiga, dejinta iyo ku camal falka siyaasada taagiri doona in
hantidhawrayaashu ay dhameystiraan dib u eegida mudaleyda ah ee lacagta ee ay ka mid yihiin:-
a) Xisaabtanka lacageed sida helida si-xun u isticmaalkeeda
b) Habka maareynta lacagta kobcina kara sii-jiritaanka.

Wakhtiga: muddo u dhaxeysa 2 - 3 saacadood

Habsocodka

1) Fuli dood ku saabsan faa’iidooyinka hantidhawridda lacagta. Ku salee arimaha ku yaal Cutubka
6aad qaybtiisa 1aad ee tilmaamaha, ama weydii xisaabiye sharciyeysan ama qof kale oo khibrad u
leh xirfadaha hantidhawrka inuu bandhigo arimahan habsocodka hantidhawrka dhinaca
waafaqsanaanta iyo aragtiyaha hagaajinta maareynta. Tan ku xidh dood ku saabsan noocyada
siyaasadaha loo baahan yahay inay taageeraan labadan masuuliyadood ee hantidhawrida.
Hantidhawrida wax ku oolka ahi waa inay lacagta iyo maaraynta guud hantidhawrtaa siday ula
xidhiidhaan ururka caafimaadkiisa dhaqaale.

2) Ka codso ka qayb-gale kastaa inuu dhameeyo weydiimaha


ku saabsan siyaasadaha lacagta, adigoo xusuusinaya inay QALABKA 7:
siyaasadaasi yihiin aasaaska hindisaha habraacyada M A A R E Y N T A
hantidhawrka wax ku oolka ah iyo wanaajinta aaminimada H A B S O C O D K A
ay deeq bixiyayaasha ku qabaan ururkiina. Marka qofkastoo HANTIDHAWRIDA
ka mid ah ka qaybgalayaasha uu dhameeyo waydiimaha, ka

55
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

codso inay ku biiraan mid ama laba kale si ay uga doodaan jawaabahooda gaar ahaaneed. Siyaasado
sooc ah oo u baahan eegmo gaara haddii ay dhacdo in urur ay ka joogaan qof wax ka badani, ka
codso inay koox ahaan u shaqeeyaan.

3) Soddon daqiiqo ka dib fadhi isugu yeedh ka qaybgalayaasha oo ka codso inay tacliiqo ka bixiyaan
iyagoo doodo kooxeedyo yar yar u qaabaysan.

WEYDIINAHA IS-QIIMEYNTA EE SIYAASADAHA MAALIYADEED IYO


KORMEERIDDA LACAGAHA.

Waxa soo socda taxane siyaasadaha maareynta lacagta oo hagaajin kara wax qabadka ururkiina, una
diyaarin kara ururkiina iyo shaqaalahaba inay hantidhawrayaasha iyo ciddii kale dib u eegta warbixinahaaga
lacageed iyo dhaqdhaqaaqa.

Marka aad weedho gaagaaban ku tilmaantid siyaasad kasta, afar jawaabood ayuun baa suurtogal ah:-

1 Haa wanaagsan: Siyaasaddi wey jirtaa si wanaagsana wey u shaqeynaysaa.


2 Haa laakiin: Siyaasadi wey jirtaa, laakiin waxqabad male, wax kastaaba sabab ha ahaadeene.
3 Maya: Siyaasad noocan ahi ma jirto
4 Eegid bay u baahan tahay: Waxa u baahan jawaabta haa/laakiin ama maya ah, taasoo tilmaamaysa
in talaabo laga qaado.

56
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

Odhaahda siyaasada siday ugu xidhan tahay Haa/ Haa/ Maya U baahan
wanaag laakiin dib-u-
ururka
1 Waxaanu leenahay oo aanu hirgelinaa
xisaabtan waafaqsan mabaadiida iyo
hawlgalada la aqoonsaday
2 Si joogto ah ayaanu u gorfaynaa qiimaha adeeg
kasta
3 Waxaanu sanad walba fulinaa baadhis oo uu
xisaabiye dibada uruka ka ahi, ama shirkad
xisaabineed fuliso
4 Hantidhawridu waxay koobtaa waafaqsanaanta
iyo go'aaminta hababka iyo hagaajinta
habraacyada
5 Waanu leenahay habka kontoroolka gudaha

6 Habka waxa dib loo eegaa sannadkiiba mar si


loo ogaado waxqabadkeeda joogtada ah
7 Waxaanu odoroosnaa kharashyada iyo
dakhliyada ku talogalka saddexda sannadood
in ay ugu yar tahay ka hor sannad walbana
cusboonaysiina
8 Waxaanu hindisnay tusayaal wax-soorsaar iyo
waxqabad oo loo adeegsado diyaarinta
miisaaniyad sanadeedka
9 Miisaaniyadda sanad kasta ayaanu dib eegnaa
3 dii biloodba waxaanu cusboonaysiinaa
10 odorosyada dhakhliga anagoo curinayna
qaadashooyinkayaga la xidhiidha
dhaqdhaqaaqyada kharashka
11 Waxaanu hirgelinaa dib u eegida lacagaha laga
qaado ka faa'iidaystayaasha badeecadaha iyo
adeegyada uu ururku bixiyo, si loo hubiyo inay
dabooli karaan kharashka
12 Lacagta meel kasta taala maalgashi ayaanu ku
sameynaa intuu sharcigu og yahay
13 Waxaanu hindisnay habraacyo xoog sareeya
bad baadinta iyo kharash meel yaala
maalgashigooda
14 Waxaan dalabnaa qiima sheegyo baratan leh
markaanu wax soo iibsanayno
15 Waxaanu is waafajinaa alaabta soo hoyata iyo
qaansheegyada

Siyaasad kasta oo aad ku muujisay dib u eegida u baahan hoos ku sheeg waxa laga qaban
karo, si siyaasada sida looga dhigayo mid jirta iyo sida loo fulinayo. Coddee cida qaadeysa
masuuliyada in siyaasada la qaato iyo fulinteeda. Waxa kale oo aad codeysaa wakhti aad u
qorsheysay talaabooyinka la qaadayo.

57
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

WARQADAHA SHAQADA LACAGEED EE INAAD TIXGELISO AY


TAHAY:

Qaar ka mid ah fikradaha iyo habraacyada laggaga dooday tilmaaha 1aad waxay inoo soo bandhigeen
tusaalayaal ku saabsan adeegsiga warqadaha shaqada ee loo hindisay inay soo bandhigaan warar tiro leh.
Waxaanu nidhi qaar ka mid ah adeegsadayaasha buugga tilmaamaha ah in suurto gal ay tahay in warqadaha
shaqada ay waxtar u leeyihiin xilalkoodaa maareeyenimo ama tababare. Xor baad u tahay inaad u
isticmaasho si kasta oo ay kula tahay in hawlaha maareynta lacagta ay kuu fududeynayso.
Sharax
Warqada shaqada ee qiyaasida dakhligga Maalgelinta

% isbedelka la
hagaajiyey
QIYAASIDA DAKHLIGA

Isbedelka % sanadkan
kii ka horeeyey
Lacagta la qabtay
Sanad lacageedka

58
FOOMKA (D) CODSIGA MIISAANIYADA BARNAAMIJYADDA

Foom (D) codsi miisaaniyad barnaamij

Barnaamijka Maalgashiyada (Funds) Sannadka lacagta

Tirsiga Madaxa xisaabta Kalhore dhabta Qiyaasta Miisaaniyadda adeegyada Isbedelka Misaaniyadda
shayga sannadka ........ sannadkan...... jira sannadkan.. adeegyadaan...... sannadkan........

Adeegyada
shaqaalaha
Isugeyn
Alaabta iyo
qalabka
Isugeyn
Adeegyo &
kharashyo
Isugeyn
Lacag hanti lagu
hagaajinayo
Isugeyn
Wadar
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA

Shaqalaha la
codsaday
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

59
60
FOOM (E) TAAGEERADDA CODSIGA SHAQAALAHA

Foomka (E) taageeradda codsiga shaqaalaha

Barnaamijka jagada maaliyadda sannad lacageedka

Tirsiga Jagada Qiimaha Sanadkiiba Saacadaha Xisaabta Sanadkii


Qiimaha qofkii
ama bilaha

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA

WAXA AY XISAABINTU KU SALAYSAN TAHAY XISAABINTA WADAR

Waxa ay xisaabintu ku saleysan tahay Xisaabinta Wadar


EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED
FOOM (F) TAAGEERADDA ISBEDELKA ADEEGA

Foom (F) Taageeradda isbedelka adeeg


Barnaamijka............................................................... maaliyadda……………………….................. sannad maaliyadeedka..........................

Si kooban oo qancin leh u sharax isbedelka adeega ee la soo jeediyey

QIIMAHA BARNAAMIJKA Jagadda Lambarka Qiimaha bilaha & saacadaha Mushaar Sannadeedka

ADEEGYADA SHAQAALAHA

ALAABTA IYO AGABKA

ADEEGYO IYO KHARASHYO KALE


DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA

LACAGTA HANTI LAGU


HAGAAJINAYO
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

WADARTA WADARTA KU WAREEJINTA FOOM (D) ISBEDELKA ADEEGYADA

61
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

GLOSSARY

ENGLISH SOMALI

1. Accountability - Xisaabtan
- Xilkaa Saaran yahay
2. Action plan - Qorshe hawleed
- Wax-qabad hawleed
3. Active Listening - Dhegaysi feejigan
- Dhegaysi Darban
- Dhegaysi Mug leh
4. Alternative - Kala Doorasho
- Wax bedeli kara wax kale
5. Application - Arji
- Codsi
- Adeegsi
6. Assessment - Qiyaasid
- Qiimayn
7. Authority - Suldada
- Awood xukun
8. Awareness - Wacyi-galin
- Ka war qab
9. Basic Education - Wax-barasho Asaasi ah.
10. Beneficiary - Dan ku Qabe
- Ka faa'iidayste
11. Capacity Building - Kobcin wax Qabad
- Awood dhisid
12. Case Study - Daraasad Xaaladeed
13. Check list - Liis Hubineed
14. Civic - Madani
- La xiriira magaalo
- Muwaadin
15. Collaboration - Gacan siin
- Wada shaqayn
- Is Caawimid
16. Committee - Guddi
17. Communicator - Gaarsiiye
- Isgaadhsiiye
18. Community - Beel
- Jaaliyad

62
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

19. Community Development - Horumarin Beeleed


- Horumarin Jaaliyadeed
20. Concepts - Figrado
- Aragtiyo
21. Conceptual Hat Rack - Figrada Metalaada Xilaalka
22. Conflict - Is-qabad/Khilaaf
- Iska hor imaad
23. Consensus - Rayi la isku raacay
- Aqbalaad figrad guud
24. Consequently - Natiijo
- Cawaaqib
25. Constituency - Dagaan Doorasho
26. Co-operation - Iskaashi
- Wada shaqayn
27. Council - Gole
28. Councillor - Xil-dhibaan Degaan
- Xubin ka tirsan Gudiga degaanka
29. Counter productive - Maax Dumin
- Lid ku ah
30. Criteria - Cabirka wax lagu saleeyo
- Qoddobbo wax lagu saleeyo
31. Critique - Wax lagu Saleeyo
32. Decision Maker - Goa'aamiye
33. Definition - Qeexid
34. Delegation/Delegate - Wefti
- Ergo
35. Democracy - Demoqraadiyad
36. Description - Tilmaan
- Sifo
- Sharax
37. Dialogue - Wada Hadal
38. Effective - Wax ku ool
- Sidii la rabay wax u tarid
39. Effective leadership - Hogaaminta wax ku oolka ah
40. Efficiency - Wax qabad fiican leh
41. Elected Leadership - Hogaaminta la doortay
42. Empower/Empowerment - Awood siin
- Awood u fasaxid

63
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

43. Enabler/Enable - Awood siin


- Karti siin
44. Essay - Qormo
- Maqaal
45. Ethical - Hab-dhaqan
46. Evaluation/Evaluate - Qiimayn
47. Evaluation Survey - Qiimayn Sahan
- Baaritaan qiimayneed
48. Exercise - Layli
49. Facilitator - Fududeeye/Sahle
50. Feed back - War Celin
- Jawaab Celin
51. Financier - Masuul Maaliyadeed.
52. Gender - Jandar
53. Goal - Hadaf
- Gool
54. Good Governance - Hab Xukun Wanaagsan
- Hab Maamul
55. Government - Xukuumad
56. Group Discussion - Dood kooxeed
57. Guide - Tilmaamid
- Hage
58. Hand Book - Tilmaan Bixiye
- Tilmaame Bare
59. Human Resources - Khayraadka Dadka
60. Human Settlement - Degsiimooyinka Aadanaha
- Degaamayn
61. Implementation - Hirgalin
- Fulin
62. Information - Xog
- Wargelin
63. Institution - Haya'ad
64. Institution Builder - Haya'ad Dhise
65. Institutionalise - Haya'deeye
66. Instruction - Amar
- Wax barasho
- Wax barid

64
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

67. Key Point - Qoddobbo Muhiim ah.


- Qoddobbo Ma Dhaafaan ah
68.Leadership Process - Geedi socod Hoggaamineed
69. Learning - Barasho
- Wax Barasho
- Tacliin Barasho
70. Learning Objective - Ujeeddooyinka Barashada
- Yoolka Barashada
71. Local Government/Authority - Dawladda Hoose
72. Majority - Aqlabiyad
- Inta Badan
73. Management Process - Geedi Socodka Maaraynta
74. Meeting - Kulan
- Shir
75. Minority - Inta Yar
- Laga tiro yar yahay
76. Minutes - Hadal Qor
- Hadal qoraal
77. Mission - Ergo
- Risaalo
78. Monitoring - La socod
- La saan qaad
79. Negotiation/Negotiator - Wada Xaajood siiye
- Wada Hadal siiye
- Gorgoriye
80. Networking - Shabakadeyn/Nidaam hawleed oo wada
shaqaynaya
81. Organization - Urur
82. Overseer - Korjooge
83. Overview - Dulmar/Guud Mar
84. Participants - Ka-qayb-galayaasha/Kaqayb-
qaatayaasha
85. Perception - Faham/Dhugmo/Garasho
86. Performance - Waxqabad/Fulin Hawleed
87. Perspective - Ka eegid wajio kala duwan
88. Policy - Qorshe Hawleed/Khidad/Siyaasad
89. Policy Maker - Siyaasad Dejiye
90. Power Broker - Awood wax ku qabte/Awood adeegsade
91. Presentation - Soo Bandhigid/Qadimaad

65
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

92. Proactive - Ka hor dhaaf/Qorshe Curiye/Qorshe raac


93. Process - Geedi socod/Socodka

94. Questionnaire - Weydiimo Qoran/weydiimo taxane


ah/weydiimo
Sahan ah
95. Quorum - Tirada ugu yar ee shirku ku ansixi karo
96. Rational - Maan-gal/Macquul
97. Reactive - Falcelin/Qorshe laawe/Arrin ku baraarug
98. Reference - Tixraac/Raad raac
99. Reflection - Ilays noqod/Humaag noqod
100. Resources - Khayraad
101. Revenue - Dakhli
102. Role play - Door-jelid/Door ciyaarid
103. Session - Fadhi/Kulan
104. Shared Vision - Aragti wadaag
105. Simple Majority - Aqlabiyad hal dheeri ah
106. Simulation - Iska yeelid/U ekeysiin
107. Slums - Buul caws/Carshaan/Isku raran
108. Solution - Furdaamin/Xal
109. Stakeholders - Daneeyayaal
110. Strategic Plan - Qorshe istaratijiyadeed
111. Strategy - Istaratijiyad/Tab/xeelad
112. Summary - Soo koobid/Khulaaso
113. Symptoms - Astaamo/ Calaamado
114. Systematic - Habaysan/Nidaamsan
115. Technique - Farsamo/Xeelad
116. Training Design - JaanjooyadaTababarka/Naqshadeynta
Tababarka
117. Training Material - Agabka Tababarka/Qalabka Tababarka
118. Training Need Assessment - Qiyaasid baahida Tababarka/Qiimeynta
Baahida Tababarka
119. Transparency - Wax qaris laa'aan
120. Transparent - Qof aan waxba qarinaynin.
121. Unanimous - Loo dhan yahay/Gedigood
122. Vision - Aragti fog/Aragti dheer
123. Warm up exercise - Iskulalayn/Qandhicin/Diiran
124. Workshop - Aqoon Isweydaarsi
Priority two words
125. Acknowledgment - Garwaaqsi/Garawsi/Mahad-celin
126. Administrative Fixes - Adeegsi

66
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

127. Analysis - Gorfeyn/Falanqeyn/Taxliil


128. Assignment - Shaqo Mucayin ah
129. Assumption - Maleyn/Si u qaadasho
130. Benchmark - Bar qiyaaseed/Bartilmameed
131. Challenges - Caqabad/Loolan/Hardan
132. Collective - Kooxeed/Urureed/Wadareed
133. Conceptual frame work - Gadaan-fikradeed/Aasaas fik
134. Constructive - Wax dhisid/Dhismo-gal
135. Conventional Wisdom - Xikmad soo jireen ah
136. Corruption - Musuq-maasuq/Laaluush.
137. Dilemma - Laba daran mid dooro
138. Diversity - Kala duwanaan/Kala gedisnaan
139. Encouraging - Dhiiri-galin/Geesinimo galin
140. Fundamental - Asal/Aasaasi
141. Identification - Tilmaamid/Baadi sooc/Aqoonsi
142. Individual Contribution. - Gacan ka geysi qofnimo/In qof biiri
143. Infrastructure - Dhismo-hooseed.
144. Input - Wax galin
145. Insight. - Aragti Maskaxeed
146. Inspiration - Maan-godlin/Ra'yi fiican helid
147. Interaction - Isdhex-gal/isla fal-gal/Isku dhafmid
148. Judgement - Xukun/Go'aan
149. Land Use Malaise - Aafada dhul boobka/Dhul ku habsa
150. Multipurpose - Ujeeddo badan/Ujeedooyin kala du
151. Output - Wax ka soo saarid
152. Potential Candidate - Musharax dihin/Musharax iman kara
153. Pre-training - Tababar horaad/Tababar hortiis
154. Priority - Mudnaan
155. Problem Solver - Furdaamiye/Xaliye dhib
156. Proficiency - Xirfad Hanasho/Aqoon sare u leh
157. Public - Guud
158. Public Sector - Qaybta Guud
159. Public Service - Adeeg guud.
160. Regulation - Xeer Hoosaad.
161. Self Governance - Isxukumid.
162. Self Introduction - Is-sheegid/Is-tilmaamid
163. Self study - Isbarid
164. Self Assessment - Isqiyaasid/Isqiimeyn
165. Shrinking Resources - Khayraadka sii yaranaya

67
DHISIDA AWOODDA NGO/CBODA
EE MAAMULKA IYO HORUMARINTA KHAYRAADKA MAALIYADDEED

166. Technical - Farsamo/Farsamayn


167. Training needs - Baahi tababar
Priority three Words
168. Absolute Poverty - Saboolnimo
169. Absolute - Gebi-ahaan/Buuxda
170. Application Commitments - Nidar-gal/Daba-qaad ballan
171. Bureaucracies - Biroqraadiyad/Xafiisyad Dawladda oo
shaqadoodu gaabis tahay
172. Caution - Taxadar/Digniin
173. Density - Cufnaan/Jirmiga shega
174. Environmental Degradation - Hoos u dhac degaan/Hoos u dhac
xaaladda degaanka
175. Equilibrium - Dheeli-tir/Is-le'eg
176. Hawker - Ha is wareerin/Dadka badeecada naadiya
177. Implication - Maldahnaan/Hadal aan dhab loo muujin
laakiin laga fahmi karo wajiga qofka
178. Jurisdiction. - Haya'addaha Garsoorka
179. Legal Requirement. - Baahida Sharciyeed
180. Legislation - Xeer Degin
181. Legitimate - Sharci ahaan/Qaanuun ahaan
182. Matchmaker - Isku aadiye wax isku habboon
183. Misinterpretation - Fasiraad xumo/Fasiraad qaldan
184. Off-spring - Farac
185. Optimistic - Samo-filasho/Samo arag/Dhanka
Wanaagsan ka eeg
186. Partnership - Wadaag/Wada lahaansho
187. Pessimistic - Xumo arag/Xuma filasho/Dhanka xun ka
eeg
188. Phenomena - Ifafaalayaal
189. Professional - Xirfadle/Xeel-dheeri
190. Recycle - Sameyn celin/Dib u nacfi galin
191. Rules - Qawaaniin/Xeer
192. Status Quo - Xaalad taagan
193. Stimulation - Xiiso galin/Fi-fircooni galin
194. To Wear Different Hats - Xilqaad badnaan/Kaalimokala duwan qaa
195. Water Pollution - Dikhaw Biyood/Wasakhaw Biyood/Dhiiq
196. Facilitator - Fududeeye
197. Financier - Masuul Maaliyadeed
198. Gender - Jandar
199. Negotiator - Wada hadal siiye
200. Overseer - Korjooge
201. Policy Maker - Siyaasad dejiye
202. Power Broker - Awood wax ku Qabte
203. Institution Builder - Haya'ad dhise
204. Leader - Hogaamiye
205. Leadership - Hogaamin

68

You might also like