Unit-II Vector Differentiation Notes
Unit-II Vector Differentiation Notes
In this chapter vector differential calculus is considered, which extends the basic concepts
of (ordinary) differential calculus to vector functions by introducing derivative of a vector
function and the new concepts of gradient, divergence and curl.
Basic Definitions
Position Vector: If P(x, y, z) be any point in the space then position vector of P is given by
r= r = x2 + y2 + z2
A. B = a1 i + a2 j + a3 k . (b1 i + b2 j + b3 k)
A. B = a1 b1 + a2 b2 + a3 b3
(a) i. i = j. j = k. k = 1 (b) i. j = j. k = k. i = 0
201
Vector Differentiation
i j k
A × B = a1 a2 a3
b1 b2 b3
(a) i × i = j × j = k × k = 0 (b) i × j = k, j × k = i, k × i = j
(c) A × A = 0
Formulae of Differentiation:
d dF dɸ
(b) dt F. ɸ = . ɸ + F. dt
dt
d dG dF
(c) dt F. G = F. dt + dt . G
d dG dF
(d) dt F × G = F × + dt × G
dt
dv
Acceleration= a = dt
Unit vector: If d be the given vector then the unit vector is given by
d
d=
|d|
Component of velocity= v. d
Where v =velocity
Component of acceleration= a. d
202
Vector Differentiation
Where a =acceleration
T
Unit tangent vector ( T )= |T|
T1 T2
Angle between two tangents is given by cosθ = T1 T2
1 dT
Normal vector ( N )= |T| dt
N
Unit normal vector ( N )= |N|
Ex1.Find the velocity and acceleration of a particle moving along the curve x = 2 sin3t,
r = xi + yj + zk
r = 2sin3t i + 2cos3t j + 8t k
dr d
Velocity (v) = = dt [ 2sin3t i + 2cos3t j + 8t k]
dt
v = 6 cos3t i − 6sin3t j + 8 k
dv d
Acceleration (a)= = dt [6 cos3t i − 6sin3t j + 8 k ]
dt
a = −18sin3t i − 18cos3t j
= 36 cos 2 3t + 36 sin 2 3t + 64
= 36 + 64
203
Vector Differentiation
= 100 = 10
= −18sin3t 2 + −18cos3t 2
= 324sin 2 3t + 324cos 2 3t
= 324
= 18
Sol. Given x = t 3 + 1, y = t 2 , z = 2t + 5
r = xi + yj + zk
r = t 3 + 1 i + t 2 j + 2t + 5 k
dr d
Velocity v = = dt t 3 + 1 i + t 2 j + 2t + 5 k
dt
Velocity v = 3t 2 i + 2tj + 2k
At t = 1
Velocity v = 3i + 2j + 2k
dv d
Acceleration a = = dt (3t 2 i + 2tj + 2k)
dt
Acceleration a = 6ti + 2j
At t = 1
Acceleration a = 6i + 2j
Here d = 2i + 3j + 6k
d = 4 + 9 + 36 = 49 = 7
d 1
d= = 7 (2i + 3j + 6k)
|d|
204
Vector Differentiation
Component of velocity= v. d
1
= 3i + 2j + 2k . 7 (2i + 3j + 6k)
6+6+12 24
= =
7 7
Component of acceleration= a. d
1
= (6i + 2j) 7 (2i + 3j + 6k)
12+6 18
= =
7 7
(i)Tangent vector (ii) Unit tangent vector (iii) Normal vector (iv) Unit normal vector
T = −3sinti + 3costj + 4k
T = 9 + 16 = 25 = 5
1 dT
(iii) Normal vector N = |T| dt
1 d
= 25 [−3sinti + 3costj + 4k]
dt
1
= 25 [−3costi − 3sintj]
205
Vector Differentiation
3
= − 25 [costi + sintj]
3 3
N = 25 cos 2 t + sin 2 t = 25
N
(iv) Unit normal vector N = |N|
25 3
= − 25 [costi + sintj]
3
= −(costi + sintj)
r = xi + yj + zk
r = t 2 i + 2tj − t 3 k
dr d
Tangent vector T = = dt (t 2 i + 2tj − t 3 k)
dt
T = 2ti + 2j − 3t 2 k
At t = ±1
i.e. at t = 1
T1 = 2i + 2j − 3k
At t = −1
T2 = −2i + 2j − 3k
Now, T1 = 4 + 4 + 9 = 17
T2 = 4 + 4 + 9 = 17
T 1 .T 2
cosθ = T 1 |T 2 |
9
θ = cos −1 17
206
Vector Differentiation
We know that
dr
Velocity = =r
dt
dv d 2r
Acceleration= = =r
dt dt 2
r r
(a)Tangential component of acceleration at = | r |
Where a =acceleration
Sol. Given r = t 3 − 4t i + t 2 + 4t j + 8t 2 − 3t 3 k
dr
= r = 3t 2 − 4 i + 2t + 4 j + (16t − 9t 2 )k
dt
d 2r
= r = 6ti + +2j + 16 − 18t k
dt 2
At t = 2
r = 8i + 8j − 4k
r = 12i + 2j − 20k
Now, r = 64 + 64 + 16 = 144 = 12
an = 548 − (16) 2
207
Vector Differentiation
(i) Field: If a function is defined in any region of space, for every point of the region, then this
region is known as field.
(ii) Scalar point function: A function ɸ(x, y, z) is called a scalar point function if it associates a
scalar with every point in space.
Examples: The temperature distribution in a heated body, density of a body and potential due to
gravity are the examples of scalar point function.
(iii) Vector point function: If a function F(x, y, z) defines a vector at every point of a region,
then F(x, y, z) is called a vector point function.
Examples: The velocity of a moving fluid, gravitational force are the examples of vector point
function.
(2) ∇ɸ is a normal vector, as ɸ(x, y, z) is a function of x, y and z i.e. a scalar point function.
∇ɸ
(3) Unit normal vector= |∇ɸ| as ɸ(x, y, z) is a function of x, y and z i.e. a scalar point function
(4) r = xi + yj + zk OR R = xi + yj + zk
r= r = x 2 + y 2 + z 2 = (x 2 + y 2 + z 2 ) 1/2
r n = (x 2 + y 2 + z 2 ) n/2
219
Vector Differentiation
(4) ɸ x, y, z is a function of three independent variables and its total differentiation dɸ is given
as below
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
dɸ = dx + ∂y dy + ∂z dz
∂x
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
= i + j ∂y + k ∂z (dxi + dyj + dzk)
∂x
= ∇ɸ . dr
(a)∇ f ± g = ∇f ± ∇g
(b) ∇ fg = f ∇g + g (∇f)
f g ∇f −f (∇g)
(c) ∇ =
g g2
(g) ∇. A × B = B. ∇ × A − A. ∇ × B
(h) ∇ ɸ F = ∇ɸ . F + ɸ ∇. F
(i) gradf r × r = 0 OR ∇f r × r = 0
Sol. We have ɸ x, y, z = 3x 2 y − y 3 z 2
∂ ∂ ∂
gradɸ = i (3x 2 y − y 3 z 2 ) + j ∂y (3x 2 y − y 3 z 2 ) + k ∂z (3x 2 y − y 3 z 2 )
∂x
220
Vector Differentiation
At 1, −2, −1 = (x, y, z)
2 2
gradɸ = i[6 1 −2 ] + j[3 1 − 3 −2 −1 2 ] + k[−2 −2 3
−1 ]
∂ ∂ ∂
∇ɸ = i Log x 2 + y 2 + z 2 + j ∂y Log x 2 + y 2 + z 2 + k ∂z Log(x 2 + y 2 + z 2 )
∂x
2x 2y 2z
∇ɸ = i + j x 2 +y 2 +z 2 + k x 2 +y 2 +z 2
x 2 +y 2 +z 2
Ex3. Find a unit vector normal to the surface xy 3 z 2 = 4 at the point (−1, −1, 2)
Let, ɸ x, y, z = xy 3 z 2
∂ ∂ ∂
∇ɸ = i xy 3 z 2 + j ∂y xy 3 z 2 + k ∂z (xy 3 z 2 )
∂x
∇ɸ = i (y 3 z 2 ) + j(3xy 2 z 2 ) + k(2xy 3 z )
∇ɸ = −4i − 12j + 4k
221
Vector Differentiation
∂ ∂ ∂
∇f = i (2z − x 3 y ) + j ∂y (2z − x 3 y ) + k ∂z (2z − x 3 y)
∂x
∇f = i (0 − 3x 2 y ) + j(0 − x 3 ) + k(2 − 0)
∇f = −3x 2 yi − x 3 j + 2k
∇f = −3 1 2 (−1)i − (1)3 j + 2k
∇f = 3i − j + 2k ……. (1)
Also, A = 2x 2 i − 3yzj + xz 2 k
A = 2(1)2 i − 3 −1 1 j + (1)(1)2 k
A = 2i + 3j + k …….. (2)
A. ∇f = 2 3 + 3 −1 + 1 2 = 6 − 3 + 2 = 5
Ex5. Evaluate:
1
(i)∇r n (ii)∇r iii ∇(r −1 ) (iv) ∇|r | 3 (v) ∇(3r 2 − 4 r + 6 r −3 ) (vi) ∇(logr)(vii) ∇r
r = xi + yj + zk
r = (x 2 + y 2 + z 2 ) 1/2
222
Vector Differentiation
r n = (x 2 + y 2 + z 2 ) n/2
∂r n ∂r n ∂r n
∇r n = i +j +k …….. (1)
∂x ∂y ∂z
n n
∂r n ∂ n −1
Now, = ∂x x 2 + y 2 + z 2 2 = 2 x2 + y2 + z2 2 (2x)
∂x
∂r n
= nx x 2 + y 2 + z 2 n/2
x2 + y2 + z2 −1
∂x
∂r n x 2 +y 2 +z 2 n /2 rn
= nx = nx r 2 = nx r n−2
∂x x 2 +y 2 +z 2
∂r n ∂r n
Similarly, = ny r n−2 , = nz r n−2
∂y ∂z
∴ (1) becomes
∇r n = nr n−2 xi + yj + zk = nr n−2 r
∇r n = nr n−2 r
Put n = 1
r
∇r = 1 r1−2 r = r −1 r = r
∇ r −1 = −1 r −1−2 r = −r −3 r
∇|r | 3 = ∇r 3 = 3 r 3−2 r = 3r r
1
∇ 3r 2 − 4 r + 6 r −3 = 3∇r 2 − 4∇r1/2 + 6∇r −1/3
1 1
= 3 2 r0r−4 r −3/2 r + 6 − 3 r −7/2 r
2
= 6r − 2r −3/2 r − 2r −7/2 r
223
Vector Differentiation
3 7
= 6 − 2r −2 − 2r −2 r
OR ∇f u = f ′ u ∇(u)
It follows that
1 1 r r
∇ logr = ∇r = = r2
r r r
r
Ex6. Find f(r) such that ∇f = and f 1 = 0
r5
r
Sol. Given ∇f = r 5 ….. (1)
∂f ∂f ∂f
We know that ∇f = i + j ∂y + k ∂z and r = xi + yj + zk
∂x
(1) becomes
∂f ∂f ∂f xi +yj +zk
i + j ∂y + k ∂z =
∂x r5
∂f ∂f ∂f x y z
i +j +k = i+ j+ k
∂x ∂y ∂z r5 r5 r5
∂f x ∂f y ∂f z
This gives ∂x = r 5 , ∂y = r 5 , ∂z = r 5
We know that
∂f ∂f ∂f
df = dx + ∂y dy + ∂z dz
∂x
x y z
df = dx + r 5 dy + r 5 dz
r5
1 r dr
df = xdx + ydy + zdz = = r −4 dr
r5 r5
df = r −4 dr
df = r −4 dr
r −3
f= +c
−3
r −3
i.e. f(r) = − + c ….. (1)
3
224
Vector Differentiation
Given f 1 = 0
Put r = 1 in (1)
1
f(1) = − +c
3
1
0=− +c
3
1
c=3
∴ (1) becomes
r −3 1
f(r) = − +3
3
Exercise
1 r
1. If r = xi + yj + zk prove that grad R = − R 3 where R = |r|
2. Find a unit normal vector to the surface z 2 = x 2 + y 2 at the point 1 , 0 , −1
1
Ans: (i + k)
2
3. Find a unit normal vector to the surface z = 2xy at the point 2, 1, 4
1
Ans: (2i + 4j − k)
21
1 1
4. Find unit normal to the surface x 2 + y 2 + z 2 = 1 at the point , ,0
2 2
1
Ans: (i + k)
2
5. Find a unit vector normal to the surface x 3 + y 3 + 3xyz = 3 at the point (1, 2, −1)
−i+3j+2k
Ans: 14
6. If f = 2xz 4 − x 2 y find ∇f and |∇f| at (2, −2, −1)
Ans: ∇f = 10i − 4j − 16k , ∇f = 2 93
x 2 +y 2 +z 2
7. Find ∇f when f = x 2 + y 2 + z 2 e−
Ans: 2 − r e−r r
1 r 1 nr
8. Find: (i) ∇ (ii) ∇f r = f ′ r (iii) ∇ r n = − r n +2
r r
225
Vector Differentiation
DIRECTIONAL DERIVATIVE
The component of ∇ɸ in the direction of a vector d is equal to ∇ɸ. d and is called the directional
derivative of ɸ in the direction of d .
d
d= (Unit vector)
|d|
dr
Note: (1) Vector tangent to the curve= dt
Sol. Given T = xy + yz + zx
d
Where d = …….. (2)
|d|
∂T ∂T ∂T
Now, ∇T = i + j ∂y + k ∂z
∂x
∂ ∂ ∂
∇T = i xy + yz + zx + j ∂y xy + yz + zx + k ∂z (xy + yz + zx)
∂x
∇T = i y + z + j x + z + k (y + x)
∇T = 2i + 2j + 2k ……… (3)
d = 3i − 4k
226
Vector Differentiation
|d| = 3 2 + −4 2 = 9 + 16 = 25 = 5
d 3i−4k
d= = …… (4)
|d| 5
2 3 − 2 0 + 2 (−4) 6−8 2
Directional Derivative= = = −5
5 5
Ex2. Find the directional derivative of the scalar function f x, y, z = x 2 + xy + z 2 at the point
A(1, −1, −1) in the direction of the line AB where B has coordinates (3, 2, 1).
Sol. Given f x, y, z = x 2 + xy + z 2
d
Where d = …….. (2)
|d|
∂f ∂f ∂f
Now, ∇f = i + j ∂y + k ∂z
∂x
∂ ∂ ∂
∇f = i (x 2 + xy + z 2 ) + j ∂y (x 2 + xy + z 2 ) + k ∂z (x 2 + xy + z 2 )
∂x
∇f = i (2x + y) + xj + 2zk
∇f = i + j − 2k …….. (3)
d = AB = B − A
d = 3i + 2j + k − (i − j − k)
d = 2i + 3j + 2k
|d| = 2 2 + 3 2 + 2 2 = 4 + 9 + 4 = 17
227
Vector Differentiation
d 2i+3j+2k
d= = ……. (4)
|d| 17
1 2 + 1 3 + −2 (2) 1
Directional Derivative= =
17 17
Now, V 2 = V. V = xy 2 i + zy 2 j + xz 2 k . (xy 2 i + zy 2 j + xz 2 k)
V2 = x2 y4 + z2 y4 + x2 z4
d
Where d = …….. (2)
|d|
∂V 2 ∂V 2 ∂V 2
Now, ∇V 2 = i +j +k
∂x ∂y ∂z
∂ ∂ ∂
∇V 2 = i ∂x x 2 y 4 + z 2 y 4 + x 2 z 4 + j ∂y x 2 y 4 + z 2 y 4 + x 2 z 4 + k ∂z (x 2 y 4 + z 2 y 4 + x 2 z 4
∇V 2 = i 2 2 0 + 2 2 3 4
+j 4 2 2
0 3
+4 3 2
0 3
+ k[2 3 0 4
+4 2 2
3 3
]
d = ∇f [where f = x 2 + y 2 + z 2 − 14 ]
∂f ∂f ∂f
d=i + j ∂y + k ∂z
∂x
228
Vector Differentiation
∂ ∂ ∂
d=i x 2 + y 2 + z 2 − 14 + j ∂y x 2 + y 2 + z 2 − 14 + k ∂z (x 2 + y 2 + z 2 − 14)
∂x
d = 6i + 4j + 2k
|d| = 6 2 + 4 2 + 2 2 = 36 + 16 + 4 = 56 = 2 14
d
Where d = …….. (2)
|d|
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
Now, ∇ɸ = i + j ∂y + k ∂z
∂x
∂ ∂ ∂
∇ɸ = i x 2 y + xyz + z 3 + j ∂y x 2 y + xyz + z 3 + k ∂z x 2 y + xyz + z 3
∂x
∇ɸ = i 2xy + yz + 0 + j x 2 + xz + 0 + k 0 + xy + 3z 2
∇ɸ = i 2xy + yz + j x 2 + xz + k xy + 3z 2
At 1, 2, −1 ≡ (x, y, z)
∇ɸ = i 4 − 2 + j 1 − 1 + k 2 + 3
229
Vector Differentiation
∇ɸ = i + 0j + 5k …………. (3)
d = ∇f [∵ where f = x 2 y 3 − 4xy − y 2 z]
∂f ∂f ∂f
d=i + j ∂y + k ∂z
∂x
∂ ∂ ∂
d=i x 2 y 3 − 4xy − y 2 z + j ∂y x 2 y 3 − 4xy − y 2 z + k ∂z (x 2 y 3 − 4xy − y 2 z)
∂x
d = i 2x y 3 − 4y − 0 + j 3x 2 y 2 − 4x − 2yz + k (0 − 0 − y 2 )
d = i 2x y 3 − 4y + j 3x 2 y 2 − 4x − 2yz + k (−y 2 )
d = i 16 − 8 + j 12 − 4 − 0 + k (−4)
d = 8i + 8j − 4k
|d| = 8 2 + 8 2 + −4 2 = 64 + 64 + 16 = 144 = 12
1 2 + 0 2 + 5 (−1) 2+0−5 3
Directional Derivative= = = − 3 = −1
3 3
Ex5. Find the directional derivative of f x, y, z = x 2 y 2 z 2 at the point (1, 1, −1) in the direction
of the tangent to the curve x = et , y = 2sint + 1 , z = t − cost at t = 0.Also calculate the
magnitude of the maximum directional derivative.
d
Where d = …….. (2)
|d|
230
Vector Differentiation
∂f ∂f ∂f
Now, ∇f = i + j ∂y + k ∂z
∂x
∂ ∂ ∂
∇f = i (x 2 y 2 z 2 ) + j ∂y (x 2 y 2 + z 2 ) + k ∂z (x 2 y 2 z 2 )
∂x
∇f = i 2xy 2 z 2 + j 2x 2 yz 2 + k(2x 2 y 2 z)
∇f = 2i + 2j − 2k ………………. (3)
d
d = dt [et i + 2sint + 1 j + t − cost k]
d = et i + 2cost j + 1 + sint k
At t = 0
d = e0 i + 2cos0 j + 1 + sin0 k
d=i+2j+k
|d| = 1 2 + 2 2 + 1 2 = 6
d i+2j+k
d= = …………… (4)
|d| 6
4 2 2
Directional Derivative= =
6 3
231
Vector Differentiation
Ex6. Find the directional derivative of ɸ = 5x 2 y − 5y 2 z + 2.5z 2 x at the point P(1, 1, 1) in the
x−1 y−3
direction of the line = = z.
2 −2
d
Where d = …….. (2)
|d|
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
Now, ∇ɸ = i + j ∂y + k ∂z
∂x
∂ ∂ ∂
∇ɸ = i (5x 2 y − 5y 2 z + 2.5z 2 x ) + j (5x 2 y − 5y 2 z + 2.5z 2 x ) + k (5x 2 y − 5y 2 z + 2.5z 2 x )
∂x ∂y ∂z
At 1, 1, 1 ≡ (x, y, z)
∇ɸ = i 10 + 2.5 + j 5 − 10 + k(−5 + 5)
d = 2i − 2j + k
∴|d| = 2 2 + −2 2 + 1 2 = 9=3
d 2i−2j+k
d= = …………… (4)
|d| 3
25+10+0 35
Directional Derivative= =
3 3
1
Ex7. Find the directional derivative of f = (x 2 +y 2 +z 2 ) 1/2 at (1, −1, 1)in the direction of
a = i + j + k.
232
Vector Differentiation
1
Sol. We have given f = (x 2 +y 2 +z 2 ) 1/2
d
Where d = …….. (2)
|d|
∂f ∂f ∂f
Now, ∇f = i + j ∂y + k ∂z
∂x
∂ 1 ∂ 1 ∂ 1
∇f = i + j ∂y (x 2 +y 2 +z 2 ) 1/2 + k ∂z (x 2 +y 2 +z 2 ) 1/2
∂x (x 2 +y 2 +z 2 ) 1/2
∂ 1 ∂ 1 ∂ 1
∇f = i + j ∂y + k ∂z
∂x x 2 +y 2 +z 2 x 2 +y 2 +z 2 x 2 +y 2 +z 2
1 1 1 d 1 1 d
∇f = i (2x) + j (2y) + k (2z) [ ∵ dx = f(x)]
2 x 2 +y 2 +z 2 2 x 2 +y 2 +z 2 2 x 2 +y 2 +z 2 f(x) 2 f(x) dx
x y z
∇f = i +j +k
x 2 +y 2 +z 2 x 2 +y 2 +z 2 x 2 +y 2 +z 2
1
∇f = (i − j + k) ……. (3)
3
d= i+j+k
∴|d| = 1 2 + 1 2 + 1 2 = 3
d i+j+k
d= = …………… (4)
|d| 3
Ex8. Find the directional derivative of the scalar function ɸ = xy 2 + yz 2 at the point (2, −1, 1)
in the direction of the normal to the surface x logz − y 2 + 4 = 0 at the point (−1, 2, 1).
233
Vector Differentiation
d
Where d = …….. (2)
|d|
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
Now, ∇ɸ = i + j ∂y + k ∂z
∂x
∂ ∂ ∂
∇ɸ = i (xy 2 + yz 2 ) + j ∂y (xy 2 + yz 2 ) + k ∂z (xy 2 + yz 2 )
∂x
∇ɸ = i y 2 + j 2xy + z 2 + k(2yz)
∇ɸ = i − 3j − 2k ……….. (3)
Now, d =Vector in the direction of the normal to the surface x logz − y 2 + 4 = 0 at point (−1, 2, 1).
d = ∇f [where f = x logz − y 2 + 4]
∂ ∂ ∂
d=i x logz − y 2 + 4 + j ∂y x logz − y 2 + 4 + k ∂z (x logz − y 2 + 4)
∂x
x
d = i logz + −2y + k[ z ]
d = 0i − 4j − k
∴|d| = 0 2 + −4 2 + −1 2 = 17
d 0i−4j−k
d= = …………… (4)
|d| 17
234
Vector Differentiation
1 0 + −3 −4 + −2 (−1) 0+12+2 14
Directional Derivative= = =
17 17 17
Ex9. Find the directional derivative of f x, y, z = 4 e2x−y+z at the point (1, 1, −1) in the
direction towards the point(−3, 5 , 6).
d
Where d = …….. (2)
|d|
∂f ∂f ∂f
Now, ∇f = i + j ∂y + k ∂z
∂x
∂ ∂ ∂
∇f = i 4 e2x−y+z + j ∂y 4 e2x−y+z + k ∂z (4 e2x−y+z )
∂x
∇f = 8e0 i − 4 e0 j + 4 e0 k
∇f = 8i − 4j + 4k …….. (3) [ ∵ e0 = 1 ]
Now, d = vector from the point (1, 1, −1) in the direction towards the point(−3, 5 , 6).
d = AB [where A ≡ 1, 1, −1 , B ≡ (−3,5,6)]
d=B−A
d = −3i + 5j + 6k − (i + j − k)
d = −4i + 4j + 7k
∴|d| = −4 2 + 4 2 + 7 2 = 16 + 16 + 49 = 81 = 9
d −4i+4j+7k
d= = …………… (4)
|d| 9
235
Vector Differentiation
−4i+4j+7k 8 −4 + −4 4 + 4 (7)
Directional Derivative= 8i − 4j + 4k =
9 9
−32−16+28 20
Directional Derivative= =−
9 9
Ex10. Find the values of the constants a, b, c so that the directional derivative of
f = axy 2 + byz + cz 2 x 3 at (1, 2, −1) has maximum of magnitude 64 in the direction parallel to
the z-axis.
∂ ∂ ∂
∇f = i (axy 2 + byz + cz 2 x 3 ) + j ∂y (axy 2 + byz + cz 2 x 3 ) + k ∂z (axy 2 + byz + cz 2 x 3 )
∂x
At the point 1, 2, −1 ≡ x, y, z
∇f = i 4a + 3c + j 4a − b + k(2b − 2c)
i.e. 4a + 3c = 0 , 4a − b = 0, 2b − 2c = 64
we have 2b − 2c = 64
b − c = 32 …… (1)
∴ b = 32 + c
Substituting b = 32 + c in 4a − b = 0
4a = b
4a = 32 + c
32 c
a= +4
4
c
a=8+4
c
Putting a = 8 + 4 in 4a + 3c = 0
c
4(8 + 4 ) + 3c = 0
236
Vector Differentiation
32 + c + 3c = 0
32 + 4c = 0
4c = −32
c = −8
Putting c = −9 in b − c = 32
b + 8 = 32
b = 32 − 8 = 24
Putting b = 24 in 4a − b = 0
4a − 24 = 0
4a = 26
26
a= =6
4
∴ a = 6, b = 24, c = −8
∂ ∂ ∂
∇ɸ = i (ax 2 y + by 2 z + cz 2 x) + j ∂y (ax 2 y + by 2 z + cz 2 x) + k ∂z (ax 2 y + by 2 z + cz 2 x
∂x
d = 2i − 2j + k ……. (3)
237
Vector Differentiation
2a+c a+2b
Consider = ,
2 −2
− 2a + c = (a + 2b)
−2a − c = a + 2b
3a + 2b + c = 0 …… (4)
a+2b b+2c
Now, =
−2 1
a + 2b = −2(b + 2c)
a + 2b = −2b − 4c
a + 4b + 4c = 0 …….. (5)
a −b c
2 1 = 3 1 = 3 2
4 4 1 4 1 4
a −b c
= = 10 = λ(say)
4 11
15 = ±27λ
15 5
λ = ± 27 = ± 9
238
Vector Differentiation
20 55 50
∴a=± ,b = ± ,c = ±
9 9 9
Ex12. If the directional derivative of ɸ = axy + byz + czx at (1,1,1) has maximum magnitude 4
in a direction parallel to z axis , find values of a,b,c.
∂ ∂ ∂
∇ɸ = i (axy + byz + czx) + j ∂y (axy + byz + czx) + k ∂z (axy + byz + czx)
∂x
At the point 1, 1, 1 ≡ x, y, z
∇ɸ = i a + c + j a + b + k(b + c)
i.e. a + c = 0 , a + b = 0, b + c = 4
we have b + c = 4
b = 4 − c …… (1)
Substituting b = 4 − c in a + b = 0
a+4−c=0
a=c+4
Putting a = c + 4 in a + c = 0
c+4+c=0
2c + 4 = 0
2c = −4
c = −2
Putting c = −2 in b + c = 4
b−2=4
b=4+2=6
239
Vector Differentiation
Putting b = 6 in a + b = 0
a+6=0
a = −6
∴ a = −6, b = 6, c = −2
Ex13. Find the angle between the surfaces x 2 + y 2 + z 2 = 9 and z = x 2 + y 2 − 3 at the point
(2, −1, 2)
Sol. Let, ɸ1 = x 2 + y 2 + z 2 − 9 , ɸ2 = x 2 + y 2 − z − 3
∂ ∂ ∂
∇ɸ1 = i (x 2 + y 2 + z 2 − 9 ) + j ∂y (x 2 + y 2 + z 2 − 9 ) + k ∂z (x 2 + y 2 + z 2 − 9 )
∂x
∇ɸ1 = 4i − 2j + 4k
∴ ∇ɸ1 = 4 2 + −2 2 + 4 2 = 16 + 4 + 16 = 36 = 6
∂ɸ2 ∂ɸ2 ∂ɸ2
Also, ∇ɸ2 = i +j +k
∂x ∂y ∂z
∂ ∂ ∂
∇ɸ2 = i (x 2 + y 2 − z − 3) + j ∂y (x 2 + y 2 − z − 3) + k ∂z (x 2 + y 2 − z − 3)
∂x
∇ɸ2 = 4i − 2j − k
∴ ∇ɸ2 = 4 2 + −2 2 + −1 2 = 16 + 4 + 1 = 21
240
Vector Differentiation
8
∴θ = cos −1 ( 3 )
21
x
Ex14.For the function ɸ x, y = x 2 +y 2 find the directional derivative along a line making an
angle 300 with the positive x-axis at 0,2 .
x
Sol. We have given ɸ x, y = x 2 +y 2
d
Where d = …….. (2)
|d|
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
Now, ∇ɸ = i + j ∂y + k ∂z
∂x
∂ x ∂ x ∂ x
∇ɸ = i + j ∂y + k ∂z
∂x x 2 +y 2 x 2 +y 2 x 2 +y 2
y 2 −x 2 2xy
∇ɸ = i −j
(x 2 +y 2 ) 2 (x 2 +y 2 ) 2
Now, d =along a line making an angle 300 with the positive x-axis at 0,2 .
𝑦 = 𝑟 𝑠𝑖𝑛𝜃
(0, 1)
𝑥 = 𝑟𝑐𝑜𝑠𝜃
Here θ = 300
241
Vector Differentiation
x = rcosθ, y = r sinθ , r = x2 + y2
At 0,2 ≡ (x, y)
Now, r = x 2 + y 2 = 02 + 22 = 4 = 2
3
x = rcosθ = 2 cos300 = (2) = 3
2
1
y = r sinθ = 2 sin300 = (2) =1
2
Now, d =along a line making an angle 300 with the positive x-axis at 0,1 .
d = xi + yj
d= 3i+ j
2
∴|d| = 3 + 1 2 = 3+1= 4=2
3 i+ j 3 1
d= = i + 2 j ……… (4)
2 2
i 3 1 3
Directional Derivative= 4 . i+2 j =
2 8
Exercise
242
Vector Differentiation
4. Find the directional derivative of the scalar function f x, y, z = xyz in the direction of
the outer normal to the surface z = xy at the point 3,1,3 .
27
Ans: 11
5. Find the directional derivative of f = 3e2x−y+z at the point A(1,1, −1) in the direction AB
where B is the point (−3, 5, 6)
5
Ans:− 3
6. If the directional derivative of f x, y, z = ax + by + cz at 1,1,1 has maximum
magnitude 4 in a direction parallel to x-axis, then find values of a, b and c.
Ans: a = 2, b = −2, c = 2
7. What is the directional derivative of f = x 2 yz + 4xz 2 at (1, −2, −1) in the direction
2i − j − 2k. [ Ans: 37/3 ]
Ans: 4 91
8. Find the direction in which temperature changes most rapidly with distance from the
point 1,1,1 and determine the maximum rate of change if the temperature at any point
is given by T x, y, z = xy + yz + zx.
Ans: Maximum direction is 2i + 2j + 2k, maximum: 2 3
9. In what direction from (3,1, −2) is the direction derivative of f = x 2 y 2 z 4
maximum.Find also magnitude of the maximum.
Ans: 96 i + 3j − 3k ; 96 19
10. Find the angle between the surfaces x 2 + y 2 + z 2 = 9 and z = x 2 + y 2 − 3 at the point
(2, −1, 2)
8 21
Ans: cos −1 63
11. Find the angle of intersection of the spheres x 2 + y 2 + z 2 = 29 and
x 2 + y 2 + z 2 + 4x − 6y − 8z = 47 at (4, −3, 2)
19
Ans: cos −1
29
12. Determine the angle between the normals to the surface xy = z 2 at the points (4,1,2)
and (3, 3, −3)
1
Ans: cos −1 22
y
13. For the function ɸ x, y = x 2 +y 2 find the directional derivative along a line making an
angle 300 with the positive x-axis at 0,1 .
1
Ans: − 2
243
Vector Differentiation
Definition: The divergence of a vector point function F is denoted by divF and is defined as
below
Let, F = F1 i + F2 j + F3 k
divF = ∇. F
∂ ∂ ∂
divF = i + j ∂y + k ∂z . (F1 i + F2 j + F3 k)
∂x
∂F 1 ∂F 2 ∂F 3
divF = + +
∂x ∂y ∂z
∴ divF = ∇. F
∂ ∂ ∂
divF = i + j ∂y + k ∂z . (2x 2 zi − xy 2 zj + 3yz 2 k)
∂x
∂ ∂ ∂
divF = ∂x (2x 2 z) + ∂y (−xy 2 z) + ∂z (3yz 2 )
divF = 4 − 2 + 6 = 8
∂ ∂ ∂ x y z
∴∇. A = i + j ∂y + k ∂z . i+ j+ k
∂x x 2 +y 2 +z 2 x 2 +y 2 +z 2 x 2 +y 2 +z 2
244
Vector Differentiation
∂ x ∂ y ∂ z
∴∇. A = ∂x + ∂y + ∂z ………. (1)
x 2 +y 2 +z 2 x 2 +y 2 +z 2 x 2 +y 2 +z 2
1 x2
x 2 +y 2 +z 2 1 −x (2x) x 2 +y 2 +z 2 −
∂ x 2( x 2 +y 2 +z 2 ) ( x 2 +y 2 +z 2 )
Now, ∂x = =
x 2 +y 2 +z 2 (x 2 +y 2 +z 2 ) (x 2 +y 2 +z 2 )
∂ x x 2 +y 2 +z 2 −x 2 y 2 +z 2
= = (x 2 +y 2 +z 2 ) 3/2
∂x x 2 +y 2 +z 2 (x 2 +y 2 +z 2 ) x 2 +y 2 +z 2
∂ y x 2 +z 2 ∂ z x 2 +y 2
Similarly ∂y = (x 2 +y 2 +z 2 ) 3/2 , = (x 2 +y 2 +z 2 ) 3/2
x 2 +y 2 +z 2 ∂z x 2 +y 2 +z 2
y 2 +z 2 x 2 +z 2 x 2 +y 2
∇. A = (x 2 +y 2 +z 2 ) 3/2 + (x 2 +y 2 +z 2 ) 3/2 + (x 2 +y 2 +z 2 ) 3/2
∂ ∂ ∂
∇. A = ∂x 2x 2 + ∂y −3yz + ∂z xz 2
∂ ∂ ∂
∇. A = 2 ∂x x 2 − 3z ∂y y + x z2
∂z
∇. A = 2 2x − 3z 1 + x (2z)
∇. A = 4x − 3z + 2xz
Let, ɸ = x 2 + y 2 + z 2 − 2xyz
F = ∇ɸ
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
F=i + j ∂y + k ∂z
∂x
245
Vector Differentiation
∂ ∂ ∂
F=i x 2 + y 2 + z 2 − 2xyz + j ∂y x 2 + y 2 + z 2 − 2xyz + k ∂z x 2 + y 2 + z 2 − 2xyz
∂x
∴ divF = ∇. F ∵ div = ∇
∂ ∂ ∂
divF = i +j +k . 2x + 2yz i + 2y − 2xz j + 2z − 2xy k
∂x ∂y ∂z
∂ ∂ ∂
divF = ∂x 2x + 2yz + ∂y 2y − 2xz + ∂z 2z − 2xy
divF = 2 + 0 + 2 − 0 + (2 − 0)
divF = 2 + 2 + 2
divF = 6
∴ div F = ∇. F
∂ ∂ ∂
div F = i + j ∂y + k ∂z . y 2 − z 2 + 3yz − 2x i + 3xz + 2xy j + 3xy − 2xz + 2z k
∂x
∂ ∂ ∂
div F = ∂x y 2 − z 2 + 3yz − 2x + ∂y 3xz + 2xy + ∂z 3xy − 2xz + 2z
div F = −2 + +2x − 2x + 2 = 0
∴ F is solenoidal
Hence Proved.
Ex6.Find λ if F = 2x + y i + 3y − z j + x + λz k is solenoidal.
246
Vector Differentiation
i.e. divF = 0
∇. F = 0 ∵ divF = ∇. F
∂ ∂ ∂
i + j ∂y + k ∂z . 2x + y i + 3y − z j + x + λz k = 0
∂x
∂ ∂ ∂
2x + y + ∂y 3y − z + ∂z x + λz = 0
∂x
2+3+λ =0
5+λ=0
∴ λ = −5
is solenoidal is ………
∴ divF = 0
∇. F = 0
∂ ∂ ∂
i + j ∂y + k ∂z . [ x + 5y i + y − 3z j + λz + x k ] = 0
∂x
∂ ∂ ∂
x + 5y + ∂y y − 3z + ∂z λz + x = 0
∂x
1+1+λ =0
2+λ=0
∴ λ = −2
Sol: Given,
247
Vector Differentiation
∴ divA = 0
∇. A = 0
∂ ∂ ∂
i + j ∂y + k ∂z . bx + 4y 2 z i + x 3 sinz − 3y j − ex + 4cosx 2 y k = 0
∂x
∂ ∂ ∂
bx + 4y 2 z + ∂y x 3 sinz − 3y + ∂z − ex + 4cosx 2 y =0
∂x
∂ ∂ ∂
bx + 4y 2 z + ∂y x 3 sinz − 3y − ∂z ex + 4cosx 2 y = 0
∂x
b + 0 + 0 − 3 − (0 + 0) = 0
b−3=0
b=3
i.e. divA = ∇. A = 0
∇. A = 0
∂ ∂ ∂
i + j ∂y + k ∂z . bx + 4y 2 z i + x 3 sinz − 3y j − ex + 4cosx 2 y k = 0
∂x
∂ ∂ ∂
bx + 4y 2 z + ∂y x 3 sinz − 3y + ∂z [− ex + 4cosx 2 y ] = 0
∂x
b−3+0 =0
b=3
Exercise
248
Vector Differentiation
Ans: 80
5. If u = x 2 + y 2 + z 2 and r = xi + yj + zk then find div(ur) in terms of u.
Ans: 5u
6. Find the value of n for which the vector r n r is solenoidal.where r = xi + yj + zk
Ans: n = −3
7. Find the directional derivative of div(u) at the point (1,2,2) in the direction of the outer
normal to the sphere x 2 + y 2 + z 2 = 9 for u = x 4 i + y 4 j + z 4 k
Ans: 68
8. Find the directional derivative of the divergence of f x, y, z = xyi + xy 2 j + z 2 k at the
point 2,1,2 in the direction of the outer normal to the sphere x 2 + y 2 + z 2 = 9.
13
Ans: 3
9. If F = x + 3y i + y − 2z j + az + x k is Solenoidal then find the value of a.
Ans: −2
10. If F = ax + 3y + 4z i + x − 2y + 3z j + 3x + 2y − z k is Solenoidal find a
11. Find λ if F = 2x + y i + 3y − z j + x + λz k is Solenoidal.
Ans: λ= −5
12. Find divF where F = grad(x 3 + y 3 + z 3 − 3xyz)
Ans: 6(x + y + z)
i j k
∂ ∂ ∂
curlF = ∇ × F = ∂x ∂y ∂z
F1 F2 F3
∂ ∂ ∂
Where F = F1 i + F2 j + F3 k, ∇= i + j ∂y + k ∂z
∂x
∴ curlF = ∇ × F
249
Vector Differentiation
i j k
∂ ∂ ∂
= ∂x ∂y ∂z
2
xyz 3x y xz 2 − y 2 z
curlF = ∇ × F = ∇ × r n r
i j k
∂ ∂ ∂
= ∂x ∂y ∂z
n n n
x2 + y2 + z2 2 x x2 + y2 + z2 2 y x2 + y2 + z2 2 z
n 2 n n 2 n
= x + y 2 + z 2 2 −1 2yz − x + y 2 + z 2 2 −1 2yz i
2 2
n 2 n n 2 n
− x + y 2 + z 2 2 −1 2xz − x + y2 + z2 2
−1
2xz j
2 2
n 2 n n 2 n
+ x + y 2 + z 2 2 −1 2xy − x + y2 + z2 2
−1
2xy k
2 2
=0
Hence r n r is irrotational.
Now, divF = ∇. F = = ∇. r n r
n n n
∂ ∂ ∂
divF = i + j ∂y + k ∂z . [ x 2 + y 2 + z 2 2 xi + x 2 + y 2 + z 2 2 yj + x 2 + y 2 + z 2 2 zk
∂x
n n n
∂ ∂ ∂
divF = ∂x x 2 + y 2 + z 2 2 x + ∂y x 2 + y 2 + z 2 2 y + ∂z x 2 + y 2 + z 2 2 z
n n n
−1
divF = x 2 + y 2 + z 2 2 + nx 2 x 2 + y 2 + z 2 2 + x2 + y2 + z2 2 + ny 2 x 2 + y 2 +
n n n
−1 −1
z2 2 + x2 + y2 + z2 2 + nz 2 x 2 + y 2 + z 2 2
250
Vector Differentiation
n n
−1
divF = 3 x 2 + y 2 + z 2 2 + n(x 2 + y 2 + z 2 ) x 2 + y 2 + z 2 2
n n
divF = 3 x 2 + y 2 + z 2 2 + n x2 + y2 + z2 2
n
divF = (3 + n) x 2 + y 2 + z 2 2
Sol: Given, r = xi + yj + zk
(i) divr = ∇. r
∂ ∂ ∂
divr = i + j ∂y + k ∂z . xi + yj + zk
∂x
∂ ∂ ∂
divr = ∂x x + ∂y y + ∂z z
divr = 1 + 1 + 1
divr = 3
i.e. divr = ∇. r = 3
(ii) curl r = ∇ × r
i j k
∂ ∂ ∂
curl r =
∂x ∂y ∂z
x y z
∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
curl r = i z − ∂z y − j z − ∂z x + k y − ∂y x
∂y ∂x ∂x
curl r = i 0 − 0 − j 0 − 0 + k 0 − 0
curl r = i 0 − j 0 + k 0
curl r = 0
i.e. curl r = ∇ × r = 0
251
Vector Differentiation
Let, a = a1 i + a2 j + a3 k
∵ div a = ∇. a
∂ ∂ ∂
div a = i + j ∂y + k ∂z . a1 i + a2 j + a3 k
∂x
∂ ∂ ∂
div a = ∂x a1 + ∂y a2 + ∂z a3
div a = 0 + 0 + 0
div a = 0
Now, curl a = ∇ × a
i j k
∂ ∂ ∂
=
∂x ∂y ∂z
a1 a2 a3
∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
=i a3 − ∂z a2 − j z − ∂z a1 + k a2 − ∂y a1
∂y ∂x ∂x
=i 0 −j 0 +k 0
=0
curl a = 0
i j k
∂ ∂ ∂
∴∇×v=
∂x ∂y ∂z
xyz xyz xyz
e e e
∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
=i exyz − ∂z exyz − j exyz − ∂z exyz + k exyz − ∂y exyz
∂y ∂x ∂x
252
Vector Differentiation
∂ ∂
Using ∂x ef(x) = ef x
f(x)
∂x
∇ × v = i exyz (xz) − exyz (xy) − j exyz (yz) − exyz (xy) + k exyz (yz) − exyz (xz)
∇ × v = exyz x z − y i − y z − x j + z y − x k
At 1,2,3 ≡ (x, y, z)
∇×v = e 1 2 3
1 3 − 2 i − 2 3 − 1 j + (3) 2 − 1 k
∇ × v = e6 1 1 i − 2 2 j + (3) 1 k
∇ × v = e6 i − 4j + 3k
Sol: Given
F = ∇ x 3 + y 3 + z 3 − 3xyz
Let, ɸ = x 3 + y 3 + z 3 − 3xyz
∴ F = ∇ɸ
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
F=i + j ∂y + k ∂z
∂x
∂ ∂ ∂
F=i x 3 + y 3 + z 3 − 3xyz + j ∂y x 3 + y 3 + z 3 − 3xyz + k ∂z x 3 + y 3 + z 3 − 3xyz
∂x
i j k
∂ ∂ ∂
∇×F = ∂x ∂y ∂z
3x 2 − 3yz 3y 2 − 3xz 3z 2 − 3xy
∂ ∂ ∂ ∂
∇×F =i 3z 2 − 3xy − ∂z (3y 2 − 3xz) − j 3z 2 − 3xy − ∂z 3x 2 − 3yz +
∂y ∂x
∂ ∂
k (3y 2 − 3xz) − ∂y 3x 2 − 3yz
∂x
253
Vector Differentiation
∇ × F = i 0 − 3x − (0 − 3x)) − j 0 − 3y − 0 − 3y + k (0 − 3z) − 0 − 3z
∇×F =i 0 −j 0 + k 0
∇×F =0
i j k
∂ ∂ ∂
∴∇×F= ∂x ∂y ∂z
2
x xyex sinz
∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
=i sinz − ∂z xyex − j sinz − ∂z x 2 + k xyex − ∂y x 2
∂y ∂x ∂x
∂
= i 0 − 0 − j 0 − 0 + k y ∂x xex − 0
∂ ∂
= i 0 − 0 − j 0 − 0 + k y x ∂x ex + ex ∂x x [∵ Product Rule]
= i 0 − j 0 + k y xex + ex
= i 0 − j 0 + k yex x + 1
= 0i + 0j + yex x + 1 k
∂ ∂ ∂
∴ ∇. ∇ × F = i + j ∂y + k ∂z . 0i + 0j + yex x + 1 k
∂x
∂ ∂ ∂
∇. ∇ × F = ∂x 0 + ∂y 0 + ∂z yex x + 1
∇. ∇ × F = 0 + 0 + 0
∇. ∇ × F = 0
Sol: Given F = x + y + 1 i + j − x + y k
254
Vector Differentiation
Now, curlF = ∇ × F
i j k
∂ ∂ ∂
curlF = ∂x ∂y ∂z
x+y+1 1 −(x + y)
∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
curlF = − (x + y) − 1 − j − (x + y) − x+y+1 +k 1− x+y+1
∂y ∂z ∂x ∂z ∂x ∂y
curlF = i − 1 + 0 − 0 − j − 1 + 0 − (0 + 0 + 0) + k 0 − (0 + 1 + 0)
curlF = i −1 − j −1 + k −1
curlF = −i + j − k
∴ F . curlF = x + y + 1 i + j − x + y k . −i + j − k
F . curlF = x + y + 1 −1 + 1 1 + − x + y (−1)
F . curlF = −x − y − 1 + 1 + x + y
F . curlF = 0
Hence Proved.
curl F = ∇ × r
i j k
∂ ∂ ∂
curl F = ∂x ∂y ∂z
y 2 cosx + z 3 2ysinx − 4 2
3xz + 2
∂ ∂ ∂ ∂
curl F = i 2xz 2 + 2 − ∂z 2ysinx − 4 −j 3xz 2 + 2 − ∂z y 2 cosx + z 3 +
∂y ∂x
∂ ∂
k 2ysinx − 4 − ∂y y 2 cosx + z 3
∂x
curl F = i 0 − j 0 + k 0
255
Vector Differentiation
curl F = 0 i + 0 j + 0 k
curl F = 0
Hence F is irrotational
curlF = 0
OR Find a, b, c if F = x + y + az i + bx + 2y − z j + x + cy + 2z k is irrotational.
Sol: Given, F = x + y + az i + bx + 2y − z j + x + cy + 2z k
curlF = 0 [Given]
∇×F =0
i j k
∂ ∂ ∂
∂x ∂y ∂z
=0
x + y + az bx + 2y − z x + cy + 2z
∂ ∂ ∂ ∂
i x + cy + 2z − ∂z bx + 2y − z −j x + cy + 2z − ∂z x + y + az +
∂y ∂x
∂ ∂
k bx + 2y − z − ∂y x + y + az =
∂x
i 0+c+0 − 0+0−1 −j 1+0 − 0+0+a +k b+0−0 − 0+1+0 =0
c + 1 i + 1 − a j + b − 1 k = 0i + 0j + 0k [∵ 0 = 0i + 0j + 0k]
i.e. c = −1 , a = 1 , b = 1
∴ a = 1 , b = 1 , c = −1
Ex11. A vector F = x + 2y + az i + bx − 3y − z j + 4x + cy + 2z k is
256
Vector Differentiation
∴ CurlF = 0
i.e. ∇ × F = 0
i j k
∂ ∂ ∂
∂x ∂y ∂z
=0
x + 2y + az bx − 3y − z 4x + cy + 2z
∂ ∂ ∂ ∂
i 4x + cy + 2z − ∂z bx − 3y − z − j 4x + cy + 2z − ∂z x + 2y + az +
∂y ∂x
∂ ∂
k bx − 3y − z − x + 2y + az =0
∂x ∂y
c + 1 = 0 ,− 4 − a = 0 , b − 2 = 0
c = −1 , −4 + a = 0 , b = 2
c = −1 , a = 4 , b = 2
a = 4 , b = 2 , c = −1
curl A = 0
∇×A =0
i j k
∂ ∂ ∂
∂x ∂y ∂z
=0
bxy − z 3 b − 2 x2 1 − b xz 2
257
Vector Differentiation
∂ ∂ ∂ ∂ ∂
i 1 − b xz 2 − ∂z b − 2 x 2 − j 1 − b xz 2 − ∂z bxy − z 3 +k b − 2 x2 −
∂y ∂x ∂x
∂
bxy − z 3 =0
∂y
i 0 − 0 − j 1 − b z 2 − 0 − 3z 2 + k b − 2 2x − bx − 0 =0
0i − j 1 − b z 2 + 3z 2 + k b − 2 2x − bx = 0
0i − 1 − b z 2 + 3z 2 j + b − 2 2x − bx k = 0i + 0j + 0k
− 1 − b z 2 + 3z 2 = 0 , b − 2 2x − bx = 0
Now, − 1 − b z 2 + 3z 2 = 0
1 − b z 2 + 3z 2 = 0
1 − b z 2 + 3z 2 = 0
1 − b z 2 = −3z 2
1 − b = −3
−b = −3 − 1
−b = −4
∴b=4
curlV = ∇ × V
i j k
curlV = ∂/ ∂x ∂/ ∂y ∂/ ∂z
2xyz x z + 2y x 2 y
2
∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
curlV = i ∂y
x 2 y − ∂z x 2 z + 2y − j ∂x
x 2 y − ∂z 2xyz + k ∂x
x 2 z + 2y − ∂y
2xyz
curlV = 0
258
Vector Differentiation
Hence V is irrotational.
To find the corresponding scalar function u, consider the following relation given.
V = grad u OR V = ∇(u)
We have
∂u ∂u ∂u
du = dx + ∂y dy + ∂z dz
∂x
∂ ∂ ∂
= i + j ∂y + k ∂z . (i dx + j dy + k dz)
∂x
= ∇u. dr
= V. dr [ ∵ V = ∇(u)]
= 2xyz i + x 2 z + 2y j + x 2 y k . (i dx + j dy + k dz)
= 2xyz dx + x 2 z + 2y dy + x 2 y dz
= 2xyz dx + x 2 z dy + 2y dy + x 2 y dz
= y 2xz dx + x 2 dz + x 2 z dy + 2y dy
= y d x 2 z + x 2 z dy + 2y dy
u = [d yx 2 z + 2y dy]
y2
u = yx 2 z + 2 [ ∵ d f x dx = f(x)]
2
u = x 2 yz + y 2
curlF = ∇ × F
i j k
∂ ∂ ∂
curlF = ∂x ∂y ∂z
y 2 + 2xz 2 2xy − z 2x 2 z − y + 2z
259
Vector Differentiation
CurlF = 0
∴ F is irrotational.
To find the corresponding scalar function u, consider the following relation given.
F = grad u OR F = ∇(u)
We have
∂u ∂u ∂u
du = dx + ∂y dy + ∂z dz
∂x
∂ ∂ ∂
= i + j ∂y + k ∂z . (i dx + j dy + k dz)
∂x
= ∇u. dr
= F. dr [ ∵ F = ∇(u)]
du = y 2 + 2xz 2 dx + 2xy − z dy + 2x 2 z − y + 2z dz
du = d y 2 x + d x 2 z 2 − d zy + 2z dz
u = [ d y 2 x + d x 2 z 2 − d zy + 2z dz ]
z2
u = y 2 x + x 2 z 2 − zy + 2 +C [ ∵ d f x dx = f(x)]
2
u = y 2 x + x 2 z 2 − zy + z 2 + C
Sol: Given, F = x 2 − yz i + y 2 − xz j + z 2 − xy k
curlF = ∇ × F
260
Vector Differentiation
i j k
∂ ∂ ∂
curlF = ∂x ∂y ∂z
x 2 − yz y 2 − xz z 2 − xy
CurlF = i −x + x − j −y + y + k[−z + z]
CurlF = 0
∴ F is irrotational.
To find the corresponding scalar function u, consider the following relation given.
F = grad ɸ OR F = ∇(ɸ)
We have
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
dɸ = dx + ∂y dy + ∂z dz
∂x
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
= i + j ∂y + k ∂z . (i dx + j dy + k dz)
∂x
= ∇ɸ. dr
= F. dr [ ∵ F = ∇(ɸ)]
dɸ = x2 − yz i + y2 − xz j + z2 − xy k . (i dx + j dy + k dz)
dɸ = x2 − yz dx + y2 − xz dy + z2 − xy dz
dɸ = x2 dx + y2 dy + z2 dz − d(xyz)
ɸ = [ x 2 dx + y 2 dy + z 2 dz − d(xyz)]
ɸ= x 2 dx + y 2 dy + z 2 dz − d(xyz)
x3 y3 z3
ɸ= + + − xyz + C [ ∵ d f x dx = f(x)]
3 3 3
261
Vector Differentiation
curlv = ∇ × v
i j k
∂ ∂ ∂
curlv = ∂x ∂y ∂z
ysinz − sinx xsinz + 2yz xy cosz + y 2
curlv = 0
∴ v is irrotational.
To find the corresponding scalar function u, consider the following relation given.
v = grad u OR v = ∇(u)
We have
∂u ∂u ∂u
du = dx + ∂y dy + ∂z dz
∂x
∂ ∂ ∂
= i + j ∂y + k ∂z . (i dx + j dy + k dz)
∂x
= ∇u. dr
= v. dr [ ∵ v = ∇(u)]
262
Vector Differentiation
u= d xysinz + d y 2 z − sinx dx
Ex17. Show that the vector field: F = 2xyez i + x 2 ez j + x 2 yez k is an irrotational vector
curl F = ∇ × F
i j k
∂ ∂ ∂
curl F = ∂x ∂y ∂z
2xyez 2 z
x e 2 z
x ye
∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
curl F i x 2 yez − ∂z x 2 ez −j x 2 yez − ∂z 2xyez +k x 2 ez − ∂y 2xyez
∂y ∂x ∂x
curl F = i 0 − j 0 + k 0
curl F = 0
∴ F is irrotational.
To find the corresponding scalar function u, consider the following relation given.
F = ∇ɸ
We have
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
dɸ = dx + ∂y dy + ∂z dz
∂x
∂ɸ ∂ɸ ∂ɸ
= i + j ∂y + k ∂z . (i dx + j dy + k dz)
∂x
= ∇ɸ. dr
= F. dr [ ∵ F = ∇ɸ]
263
Vector Differentiation
dɸ = 2xyez dx + x2 ez dy + x2 yez dz
dɸ = x2 ez dy + 2xyez dx + x2 yez dz
dɸ = ez d x2 y + x2 y ez dz
dɸ = d ez x2 y
ɸ= d ez x 2 y
ɸ = ez x2 y + C [ ∵ d f x dx = f(x)]
Exercise
264
Vector Differentiation
(a)∇ f ± g = ∇f ± ∇g
(b) ∇ fg = f ∇g + g (∇f)
f g ∇f −f (∇g)
(c) ∇ =
g g2
(g) ∇. A × B = B. ∇ × A − A. ∇ × B
(h) ∇ ɸ F = ∇ɸ . F + ɸ ∇. F
(i) gradf r × r = 0 OR ∇f r × r = 0
(j) ∇ × ɸA = ∇ɸ × A + ɸ ∇ × A
1 R 1 1
Ex1. Show that grad =− OR Find grad OR Find ∇
r r3 r r
Sol: We have
1 1
grad =∇ [∵grad = ∇ ]
r r
f g ∇f −f (∇g)
Using ∇ =
g g2
1 r ∇1 −1(∇r)
grad = ………. (1)
r r2
Using ∇r n = nr n−2 r
Put n = 0
∇r 0 = 0
∇1 = 0 [ ∵ r0 = 1 ]
Also, put n = 1
r
∇r = 1 r1−2 r = r −1 r = r
r r
1 0−
r r
grad = =−
r r2 r2
1 r
grad = − r3
r
1 R
i.e. grad = − r3 [∵r = R = xi + yj + zk ]
r
Sol: We have
div r n r = ∇ r n r
Using ∇ ɸ A = ∇ɸ . A + ɸ ∇. A
∇ r n r = ∇r n . r + r n ∇. r
Using ∇r n = nr n−2 r , ∇. r = 3
∇ r n r = nr n−2 r . r + r n (3)
∇ r n r = nr n−2 r. r + 3r n
∇ r n r = nr n−2 r 2 + 3r n [∵r r = r 2 ]
∇ r n r = nr n−2+2 + 3r n
∇ r n r = nr n + 3r n
∇ r n r = (n + 3)r n
Hence Proved.
We know that
∇. A × B = B. ∇ × A − A. ∇ × B
∇. A × B = B. 0 − A. 0 [∵ By (1)]
266
Vector Differentiation
∇. A × B = 0 − 0
∇. A × B = 0
Hence Proved.
Now, div A × B = ∇. A × B
We know that ∇. A × B = B. ∇ × A − A. ∇ × B
div A × B = B. ∇ × A − A. ∇ × B
div A × B = B. 0 − A. 0 [∵ By (1)]
div A × B = 0 − 0
div A × B = 0
∴ A × B is solenoidal vector.
Using ∇ ɸ F = ∇ɸ . F + ɸ ∇. F
It follows that
∇. r 3 r = ∇r 3 . r + r 3 ∇. r
Using ∇r n = nr n−2 r , ∇. r = 3
∇. r 3 r = 3r 3−2 r . r + r 3 (3)
∇. r 3 r = 3r r . r + r 3 (3)
∇. r 3 r = 3r r. r + 3r 3
267
Vector Differentiation
∇. r 3 r = 3r r 2 + 3r 3 [∵r r = r 2 ]
∇. r 3 r = 3r 3 + 3r 3
∇. r 3 r = 6r 3
Sol: We have
div r n r = ∇ r n r ∵ div = ∇
Using ∇ ɸ A = ∇ɸ . A + ɸ ∇. A
∇ r n r = ∇r n . r + r n ∇. r
Using ∇r n = nr n−2 r , ∇. r = 3
∇ r n r = nr n−2 r . r + r n (3)
∇ r n r = nr n−2 r. r + 3r n
∇ r n r = nr n−2 r 2 + 3r n [∵r r = r 2 ]
∇ r n r = nr n−2+2 + 3r n
∇ r n r = nr n + 3r n
∇ r n r = (n + 3)r n
Sol: Let, A = a1 i + a2 j + a3 k
i j k
∂ ∂ ∂
∴∇×A=
∂x ∂y ∂z
a1 a2 a3
∂ ∂ ∂ ∂ ∂ ∂
∇×A =i a − ∂z a2 − j a − ∂z a1 + k a − ∂y a1
∂y 3 ∂x 3 ∂x 2
∂a 3 ∂a 2 ∂a 3 ∂a 1 ∂a 2 ∂a 1
∇×A =i − −j − +k −
∂y ∂z ∂x ∂z ∂x ∂y
∂a 3 ∂a 2 ∂a 3 ∂a 1 ∂a 2 ∂a 1
∇×A = − i− − j+ − k
∂y ∂z ∂x ∂z ∂x ∂y
∂ ∂ ∂ ∂a 3 ∂a 2 ∂a 3 ∂a 1 ∂a 2 ∂a 1
∴∇. ∇ × A = i + j ∂y + k ∂z . − i− − j+ − k
∂x ∂y ∂z ∂x ∂z ∂x ∂y
268
Vector Differentiation
∂ ∂a 3 ∂a 2 ∂ ∂a 3 ∂a 1 ∂ ∂a 2 ∂a 1
∴∇. ∇ × A = ∂x − − ∂y − + ∂z −
∂y ∂z ∂x ∂z ∂x ∂y
∂ 2a ∂ 2a ∂ 2a ∂ 2a ∂ 2a ∂ 2a
∇. ∇ × A = ∂x ∂y3 − ∂x ∂z2 − ∂y ∂x3 + ∂y ∂z1 + ∂z ∂x2 − ∂z ∂y1
∂ 2a ∂ 2a ∂ 2a ∂ 2a ∂ 2a ∂ 2a
∇. ∇ × A = ∂x ∂y3 − ∂x ∂z2 − ∂x ∂y3 + ∂y ∂z1 + ∂x ∂z2 − ∂y ∂z1
∇. ∇ × A = 0
Hence Proved.
R
Ex8. Find ∇. ∇ r where R = xi + yj + zk
r r r
OR Find ∇. ∇ r OR Find grad ∇ r OR Find grad grad r
R
Sol: We have to find ∇. ∇ r
R
First we find ∇ r
R r
∇r =∇ [∵ R = r ]
r
R 1
∇ r = ∇ r −1 r ∵ r = r −1
Using ∇ ɸ F = ∇ɸ . F + ɸ ∇. F
R
∴ ∇ r = ∇r −1 . r + r −1 ∇. r
Using ∇r n = nr n−2 r , ∇. r = 3
R
∇ r = −1 r −1−2 r . r + r −1 3
R
∇ r = − r −3 r . r + r −1 3
R
∇ r = − r −3 r. r + 3r −1
R
∇ r = − r −3 r 2 + 3r −1 [ ∵ r r = r 2 ]
R
∇ r = − r −1 + 3r −1 [∵ am an = am+n ]
R
∇ r = −1 + 3 r −1
269
Vector Differentiation
R
∇ r = 2r −1
R
∴ ∇. ∇ r = ∇ 2r −1
R
∇. ∇ r = 2 ∇ r −1
Using ∇r n = nr n−2 r
R
∇. ∇ r = 2 −1 r −1−2 r
R
∇. ∇ r = −2r −3 r
R r
∇. ∇ r = −2 r3
As R = r
R R
∇. ∇ r = −2 r3
r r R
Ex9. Find ∇ OR Find grad OR Find ∇
r2 r2 r2
Sol: We have
r 1
∇ = ∇ r −2 r [ ∵ r 2 = r −2 ]
r2
Using ∇ ɸ F = ∇ɸ . F + ɸ ∇. F
r
∴∇ = ∇r −2 . r + r −2 ∇. r
r2
Using ∇r n = nr n−2 r , ∇ r = 3
r
∇ = −2 r −2−1 r . r + r −2 3
r2
r
∇ = −2 r −3 r . r + r −2 3
r2
r
∇ = −2 r −3 r. r + 3r −2
r2
r
∇ = −2 r −3 r 2 + 3r −2 [ ∵ r r = r 2 ]
r2
r
∇ = −2 r −2 + 3r −2
r2
270
Vector Differentiation
r
∇ = −2 + 3 r −2
r2
r
∇ = 1 r −2
r2
r 1
∇ = r −2 = r 2
r2
r
Ex10. If r = x i + yj + zk and = |r| , div =……….
|r| 3
r r
OR Find: div OR ∇
r3 r3
Sol: We have
r r
div 3 =∇ ∵ div = ∇
r r3
r r
div =∇ [∵ r = r ]
r2 r3
r 1
div = ∇ r −3 r [∵ r 3 = r −3 ]
r2
Using ∇ ɸ F = ∇ɸ . F + ɸ ∇. F
r
div = ∇r −3 . r + r −3 ∇. r
r2
Using ∇r n = nr n−2 r , ∇. r = 3
r
div = −3r −3−2 r . r + r −3 (3)
r2
r
div = −3r −5 r . r + r −3 (3)
r2
r
div = −3r −5 r. r + 3r −3
r2
r
div = −3r −5 r 2 + 3r −3 [∵ r r = r 2 ]
r2
r
div = −3r −3 + 3r −3
r2
r
div = (−3 + 3)r −3
r2
r
div = (0)r −3
r2
271
Vector Differentiation
r
div =0
r2
xi +yj +zk
Ex11. Find ∇. A if: A =
x 2 +y 2 +z 2
xi +yj +zk
Sol: Given, A =
x 2 +y 2 +z 2
We know that
r = xi + yj + zk and r = r = x2 + y2 + z2
r
∴A=r
r
∴ ∇. A = ∇ r
∇. A = ∇ r −1 r
Using ∇ ɸ A = ∇ɸ . A + ɸ ∇. A on RHS
∇ r n r = ∇r −1 . r + r −1 ∇. r
Using ∇r n = nr n−2 r , ∇. r = 3
∇. A = −r −3 r. r + 3r −1
∇. A = −r −3 r 2 + 3r −1 [∵r r = r 2 ]
∇. A = −r −3+2 + 3r −1
∇. A = −r −1 + 3r −1
∇. A = (−1 + 3)r −1
∇. A = 2r −1
2
∇. A = r
r
Ex12. Find ∇ ∇. A where A = r
272
Vector Differentiation
First we find ∇. A
r
∇. A = ∇. r
∇. A = ∇ r −1 r
Using ∇ ɸ A = ∇ɸ . A + ɸ ∇. A on RHS
∇ r n r = ∇r −1 . r + r −1 ∇. r
Using ∇r n = nr n−2 r , ∇. r = 3
∇. A = −r −3 r. r + 3r −1
∇. A = −r −3 r 2 + 3r −1 [∵r r = r 2 ]
∇. A = −r −3+2 + 3r −1
∇. A = −r −1 + 3r −1
∇. A = (−1 + 3)r −1
∇. A = 2r −1
∴ ∇ ∇. A = ∇ 2r −1
∇ ∇. A = 2 ∇ r −1
Using ∇r n = nr n−2 r
∇ ∇. A = 2 −1r −1−2 r
∇ ∇. A = 2 −r −3 r
∇ ∇. A = −2r −3 r
1
Ex13. Evaluate: ∇. r ∇ r3
1
Sol: First we find ∇
r3
1
∇ = ∇ r −3
r3
273
Vector Differentiation
Using ∇r n = nr n−2 r
1
∇ = −3r −3−2 r
r3
1
∇ = −3r −5 r
r3
1
r∇ = −3 r −4 r
r3
1
∇. r ∇ = ∇. −3 r −4 r
r3
1
∇. r ∇ = −3 ∇. r −4 r
r3
Using ∇ ɸ A = ∇ɸ . A + ɸ ∇. A
1
∇. r ∇ = −3[ ∇r −4 . r + r −4 ∇. r ]
r3
Using ∇r n = nr n−2 r , ∇. r = 3
1
∇. r ∇ = −3[ −4r −4−2 r . r + r −4 3 ]
r3
1
∇. r ∇ = −3[ −4r −6 r . r + r −4 3 ]
r3
1
∇. r ∇ = −3 −4r −6 r. r + 3r −4
r3
1
∇. r ∇ = −3 −4r −6 r 2 + 3r −4 [∵ r r = r 2 ]
r3
1
∇. r ∇ = −3 −4r −4 + 3r −4
r3
1
∇. r ∇ = −3 −4 + 3 r −4
r3
1
∇. r ∇ = −3 −r −4
r3
1
∇. r ∇ = 3r −4
r3
274
Vector Differentiation
div A × R = ∇. A × R [∵ div = ∇]
div A × R = ∇. A × r ∵ r = R = xi + yj + zk
Using ∇. A × B = ∇ × A . B − A . ∇ × B
div A × R = ∇ × A . r − A . ∇ × r
∴ curlA = ∇ × A = 0 and ∇ × r
∴ div A × R = 0 . r − A. 0
div A × R = 0
Ex15. ∇ × ∇f = …………..
∂f ∂f ∂f
Sol: As ∇f = i + j ∂y + k ∂z
∂x
i j k
∂ ∂ ∂
∴ ∇ × ∇f = ∂x ∂y ∂z
∂f ∂f ∂f
∂x ∂y ∂z
∂ ∂f ∂ ∂f ∂ ∂f ∂ ∂f ∂ ∂f ∂ ∂f
=i ∂y ∂z
− ∂z ∂y
−j ∂x ∂z
− ∂z ∂x
+k ∂x ∂y
− ∂y ∂x
∂ 2f ∂ 2f ∂ 2f ∂ 2f ∂ 2f ∂ 2f
=i − ∂z ∂y − j − ∂z ∂x + k − ∂y ∂x
∂y ∂z ∂x ∂z ∂x ∂y
∂ 2f ∂ 2f ∂ 2f ∂ 2f ∂ 2f ∂ 2f ∂ 2f ∂ 2f
=i − ∂y ∂z − j − ∂x ∂z + k − ∂x ∂y ∵ ∂y ∂x = ∂x ∂y
∂y ∂z ∂x ∂z ∂x ∂y
=i 0 −j 0 +k 0
∇ × ∇f = 0
Sol: We have
275
Vector Differentiation
Using ∇f u = f ′ u ∇u on RHS
gradf r = f ′ r ∇r
Using ∇r n = nr n−2 r
gradf r = f ′ r 1r1−2 r
gradf r = f ′ r r −1 r
r
gradf r = f ′ r r
r
∴ gradf r × r = f ′ r r
×r
f ′ (r)
gradf r × r = r×r
r
f ′ (r)
gradf r × r = 0 ∵r×r= 0
r
gradf r × r = 0
Using ∇ × ɸA = ∇ɸ × A + ɸ ∇ × A
Using ∇f u = f ′ u ∇u , ∇ × r = 0 on RHS
Using ∇r n = nr n−2 r
276
Vector Differentiation
1
curl rsinr = cosr r×r
r
1
curl rsinr = cosr 0 ∵r×r=0
r
curl rsinr = 0
Properties of gradient:
277
Vector Differentiation
Here, f = 3x 2 z − y 2 z 3 + 4x 3 y + 2x − 3y − 5
∂f ∂
= ∂x (3x 2 z − y 2 z 3 + 4x 3 y + 2x − 3y − 5)
∂x
∂f
= 6xz + 12x 2 y + 2
∂x
∂2 f ∂
= ∂x (6xz + 12x 2 y + 2)
∂x 2
∂2 f
= 6z + 24xy
∂x 2
∂2 f
Similarly, ∂y 2 = −2z 3
∂2 f
= −6y 2 z
∂z 2
∇2 f = 6z + 24xy − 2z 3 − 6y 2 z
∇2 f = 24
(ii) ∇ 2 r 2 = 6
1
(iii) ∇ 2 =0
r
2
(iv) ∇ 2 f r = f ′′ r + r f ′ (r)
1
(v) ∇ 2 Logr = r 2
Sol.(i) We have
∇ 2 r n = ∇. ∇r n
∇ 2 r n = n ∇. [r n−2 r ]
Using ∇ fg = f ∇g + g (∇f)
278
Vector Differentiation
∇ 2 r n = n [r n−2 ∇r + r ∇r n−2 ]
∇ 2 r n = nr n−2 [3 + n − 2]
∇ 2 r n = nr n−2 (n + 1)
∇ 2 r n = n n + 1 r n−2
Hence proved.
∇ 2 r n = n n + 1 r n+2
Put r = 2
∇ 2 r 2 = 2 2 + 1 r 2−2 = 2 3 r 0 = 6 [ ∵ r 0 = 1]
∇ 2 r n = n n + 1 r n+2
1
∇2 = ∇ 2 r −1 = −1 −1 + 1 r −1+2 = 0
r
(iv) We have
∇ 2 Logr = ∇. ∇Logr
Using ∇f u = f ′ u ∇u
1
∇ 2 Logr = ∇. ∇r
r
1 r
∇ 2 Logr = ∇. [ ∵ ∇r n = nr n−2 r ]
r r
r
∇ 2 Logr = ∇. r2
r 2 ∇r− r ∇r 2
∇ 2 Logr = r4
r 2 3 −r 2r 3r 2 −2r 2 r2 1
∇ 2 Logr = = = r4 = r2
r4 r4
279
Vector Differentiation
(iv) We have
∇ 2 f r = ∇. ∇f(r)
Using ∇f u = f ′ u ∇u
∇ 2 f r = ∇. [f ′ r ∇r]
r
∇ 2 f r = ∇. [f ′ r ]
r
f ′ (r)
∇ 2 f r = ∇. [ r]
r
Using ∇ fg = f ∇g + g (∇f)
f ′ (r) f ′ (r)
∇ 2f r = ∇r + r ∇
r r
f ′ (r) r ∇f ′ r −f ′ r ∇r f g ∇f −f (∇g)
∇ 2f r = ∇r + r [∵∇ = ]
r r2 g g2
f ′ (r) r ∇f ′ r −f ′ r ∇r
∇ 2f r = ∇r + r
r r2
f ′ (r) r f ′′ r ∇r−f ′ r ∇r
∇ 2f r = (3) + r
r r2
f ′ (r) r f ′′ r ∇r−f ′ r ∇r
∇ 2f r = 3 +r
r r2
r ′ r
f ′ (r) r f ′′ r −f r
∇ 2f r = 3 +r r
2
r
r r
r
f ′ (r) r f ′′ r −f ′ r
∇ 2f r = 3 +r r
r r2
f ′ (r) r 2 f ′′ r −f ′ r r
∇ 2f r = 3 +
r r2
f ′ (r) f ′ (r)
∇ 2f r = 3 + f ′′ r −
r r
f ′ (r)
∇ 2f r = 2 + f ′′ r
r
2
∇ 2 f r = f ′′ r + r f ′ (r)
Hence Proved.
280
Vector Differentiation
r
Ex3. Evaluate: ∇2 ∇. r2
r
Sol: First we find ∇. r2
r
∇. = ∇. r −2 r
r2
Using ∇ ɸ A = ∇ɸ . A + ɸ ∇. A
r
∇. = ∇r −2 . r + r −2 ∇. r
r2
Using ∇r n = nr n−2 r , ∇. r = 3
r
∇. = −2r −2−2 r . r + r −2 (3)
r2
r
∇. = −2r −4 r . r + r −2 (3)
r2
r
∇. = −2r −4 r. r + 3r −2
r2
r
∇. = −2r −4 r 2 + 3r −2 [∵ r r = r 2 ]
r2
r
∇. = −2r −4+2 + 3r −2 [∵ r r = r 2 ]
r2
r
∇. = −2r −2 + 3r −2
r2
r
∇. = (−2 + 3)r −2
r2
r
∇. = (1)r −2
r2
r
∇. = r −2
r2
r
∴ ∇2 ∇. = ∇2 r −2
r2
r
∇2 ∇. = −2 −1 r −4
r2
281
Vector Differentiation
r
∇2 ∇. = 2r −4
r2
4
Ex4. Prove that: ∇4 er = er 1 + r
Sol: We have
First we find ∇2 er
We know that
2
∇ 2 f r = f ′′ r + r f ′ (r) …….. (2)
Here f r = er
d
∴ f ′ r = dr er = er
d
f ′′ r = dr er = er
2
Now, we find ∇ 2 er 1 + r
2
Again using ∇ 2 f r = f ′′ r + r f ′ (r) ……… (4)
2
Here f r = er 1 + r
d 2
∴ f ′ r = dr er 1 + r
d 2 2 d
f ′ r = er dr 1 + r + 1+r er [∵ Product rule]
dr
2 2
f ′ r = er 0 − r 2 + 1 + r er
2 2
f ′ r = − r 2 er + 1 + r e r
282
Vector Differentiation
2 2
f ′ r = er − r 2 + 1 + r
2
f ′ r = er −2r −2 + 1 + r
d 2
∴ f ′′ r = dr er −2r −2 + 1 + r
d 2 2 d
f ′ ′ r = er dr −2r −2 + 1 + r + −2r −2 + 1 + r er [∵ Product rule]
dr
2 2
f ′ ′ r = er −2(−2)r −2−1 + 0 − r 2 + −2r −2 + 1 + r er
2 2
f ′ ′ r = er 4r −3 − r 2 + −2r −2 + 1 + r er
4 2 2 2
f ′ ′ r = er − r 2 + − r 2 + 1 + r er
r3
4 2 2 2
f ′ ′ r = er − r2 − r2 + 1 + r
r3
4 4 2
f ′ ′ r = er − r2 + 1 + r
r3
2 4 4 2 2 2 2
∇ 2 er 1 + r = er − r 2 + 1 + r + r er − r 2 + 1 + r
r3
2 4 4 2 4 2 4
∇ 2 er 1 + r = er − r 2 + 1 + r + er − r 3 + r + r 2
r3
2 4 4 2 4 2 4
∇ 2 er 1 + r = er − r2 + 1 + r − r3 + r + r2
r3
2 4
∇ 2 er 1 + r = er 1 + r
Hence Proved
283
Vector Differentiation
6
Ex5. Show that: ∇4 r 2 Logr = r 2
Sol: We have
We know that
2
∇ 2 f r = f ′′ r + r f ′ (r) …….. (2)
Here f r = r 2 Logr
d
∴ f ′ r = dr r 2 Logr
d d
f ′ r = r 2 dr Logr + Logr r 2 [∵ Product rule]
dr
1
f ′ r = r2 + Logr (2r)
r
f ′ r = r + 2rLogr
d
∴ f ′′ r = dr r + 2rLogr
d d
f ′′ r = dr r + 2 dr rLogr
d d d
f ′′ r = dr r + 2 r Logr + Logr r [∵ Product rule]
dr dr
1
f ′′ r = 1 + 2 r + Logr (1)
r
f ′′ r = 1 + 2 1 + Logr
f ′′ r = 1 + 2 + 2Logr
f ′′ r = 3 + 2Logr
∇ 2 r 2 Logr = 5 + 6Logr
284
Vector Differentiation
Here f r = 5 + 6Logr
d
∴ f ′ r = dr 5 + 6Logr
1
f′ r = 0 + 6 r
6
f′ r = r
d 6
∴ f ′′ r = dr r
6
f ′′ r = − r2
6 12
∇ 2 (5 + 6Logr) = − r 2 + r 2
6
∇ 2 (5 + 6Logr) = r 2
Hence Proved.
Exercise
1. Calculate ∇2 f when f = 4x 2 + 9y 2 + z 2
Ans: 28
xy
2. Find ∇2 f at the point 2,3,1 when f = z
Ans:12
285