See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/368880089

Analisis Awal Terhadap Faktor-Faktor Peningkatan Kes-Kes Perkahwinan

Merentasi Sempadan dalam Kalangan Masyarakat Muslim di Malaysia

Article · March 2023

CITATIONS READS

0 54

6 authors, including:

Wan Abdul Fattah Wan Ismail Ahmad Syukran Baharuddin

Universiti Sains Islam Malaysia (USIM) Universiti Sains Islam Malaysia (USIM)
60 PUBLICATIONS   76 CITATIONS    128 PUBLICATIONS   258 CITATIONS   

SEE PROFILE SEE PROFILE

Zulfaqar Mamat Lukman Bin Abdul Mutalib

USIM | Universiti Sains Islam Malaysia Universiti Sains Islam Malaysia (USIM)
39 PUBLICATIONS   25 CITATIONS    73 PUBLICATIONS   117 CITATIONS   

SEE PROFILE SEE PROFILE

Some of the authors of this publication are also working on these related projects:

HALAL FORENSICS (FORENSIK HALAL) View project

Pembinaan Modul Sahsiah Remaja Islam Terlanjur Di Negeri Terengganu View project

All content following this page was uploaded by Mohamad Aniq Aiman Alias on 01 March 2023.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

 Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)

PRELIMINARY ANALYSIS OF THE FACTORS INCREASING CROSS-BORDER

MARRIAGE CASES AMONG THE MUSLIM COMMUNITY IN MALAYSIA

ANALISIS AWAL TERHADAP FAKTOR-FAKTOR PENINGKATAN KES-KES

PERKAHWINAN MERENTASI SEMPADAN DALAM KALANGAN MASYARAKAT MUSLIM
DI MALAYSIA

Wan Abdul Fattah Wan Ismailⅰ, Ahmad Syukran Baharuddinⅱ, Zulfaqar Mamatⅲ, Lukman
Abdul Mutalibⅳ, Hasnizam Hashimⅴ & Mohamad Aniq Aiman Aliasⅵ

i (Corresponding author). Profesor, Centre of Research for Fiqh Forensics and Judiciary (CFORSJ), Fakulti
Syariah dan Undang-Undang, Universiti Sains Islam Malaysia. [email protected]
ii Pensyarah Kanan, Centre of Research for Fiqh Forensics and Judiciary (CFORSJ), Fakulti Syariah dan
Undang-Undang, Universiti Sains Islam Malaysia. [email protected]
ⅲ
Pensyarah Kanan, Centre of Research for Fiqh Forensics and Judiciary (CFORSJ), Fakulti Syariah dan
Undang-Undang, Universiti Sains Islam Malaysia. [email protected]
ⅳ Professor Madya, Centre of Research for Fiqh Forensics and Judiciary (CFORSJ), Fakulti Syariah dan
Undang-Undang, Universiti Sains Islam Malaysia. [email protected]
ⅴ Pensyarah Kanan, Centre of Research for Fiqh Forensics and Judiciary (CFORSJ), Fakulti Syariah dan
Undang-Undang, Universiti Sains Islam Malaysia. [email protected]
ⅵ Pembantu Perunding, Centre of Research for Fiqh Forensics and Judiciary (CFORSJ), Fakulti Syariah dan
Undang-Undang, Universiti Sains Islam Malaysia. [email protected]

Abstract A cross-border marriage is any type of marriage that takes place outside of the
country by utilizing the services of a matchmaker in that country. However, the
number of cross-border marriages has recently increased significantly. It is
impossible to prevent this problem from occurring in the future. This is because
those who want to marry across borders will do so for a variety of reasons. If
the cross-border marriage is not registered upon return to Malaysia, it has a
variety of consequences for the wife, children, and even family members.
Therefore, this study aims to clarify the concept of cross-border marriage,
including its definition and some factors that encourage couples to marry in
this manner. This study used a qualitative approach to obtain concrete data by
conducting semi-structured interviews with stakeholders who manage
marriage governance for Muslims in Malaysia. The findings show, cross-border
marriage is any type of marriage made abroad or through a specific syndicate,
and there are several main factors that encourage couples to marry cross-
border. The desire for polygamy, did not get family permission, reluctance of
the couple to follow the marriage procedure, lack of exposure to the marriage
procedure in Malaysia, couples who have been together, and the easy way to
get married are among the main factors of cross-border marriages. We hope
that this study will provide appropriate exposure to Malaysia's Muslim
community about this issue and that all parties will play an important role in
addressing this issue so that such cases can be reduced.

Keywords: Marriage, Cross-border, Islamic, Family, Law.

Abstrak Perkahwinan merentasi sempadan adalah sebarang bentuk urusan

pernikahan yang dijalankan di luar negara dengan menggunakan khidmat
jurunikah di negara tersebut. Namun sejak akhir-akhir ini, peningkatan
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

perkahwinan merentasi sempadan meningkat dengan begitu ketara sekali.

Untuk menyekat isu ini dari terus berlaku adalah suatu perkara yang mustahil
untuk direalisasikan. Hal ini kerana pihak yang ingin berkahwin secara rentas
sempadan akan menggunakan pelbagai cara dan alasan untuk ia
direalisasikan. Terdapat pelbagai kesan dari perkahwinan merentasi
sempadan sama ada kepada isteri, anak-anak dan juga ahli keluarga sekiranya
ia gagal didaftarkan sekembalinya ke Malaysia. Oleh itu, kajian ini bertujuan
untuk memperjelaskan konsep perkahwinan merentasi sempadan seperti
definisi dan beberapa faktor-faktor yang mendorong pasangan untuk
berkahwin dengan cara tersebut. Untuk mendapatkan data yang konkrit,
kajian ini telah menggunakan pendekatan secara kualitatif melalui kaedah
temu bual separa berstruktur bersama pihak berkepentingan yang
menguruskan tadbir urus perkahwinan bagi umat Islam di Malaysia. Hasil
daripada kajian yang telah dibuat, perkahwinan merentasi sempadan adalah
sebarang bentuk urusan pernikahan yang dibuat di luar negara atau
menggunakan sindiket tertentu dan terdapat beberapa faktor-faktor utama
yang telah dikenal pasti yang mendorong pasangan untuk berkahwin secara
rentas sempadan. Antara faktor-faktor utama berlakunya perkahwinan
merentasi sempadan adalah kerana keinginan untuk berpoligami, tidak
mendapat keizinan keluarga, keengganan pasangan untuk mengikut prosedur
nikah, kurang pendedahan terhadap prosedur perkahwinan di Malaysia,
pasangan yang telah terlanjur dan jalan mudah untuk berkahwin. Harapan
penyelidik agar kajian ini dapat memberi pendedahan sewajarnya kepada
masyarakat Muslim di Malaysia berkaitan isu ini dan semua pihak memainkan
peranan yang penting dalam membendung masalah ini agar kes sebegini
dapat dikurangkan.

Kata Kunci: Perkahwinan, Rentas Sempadan, Undang-Undang Keluarga Islam.

PENDAHULUAN
Di Malaysia, mana-mana pasangan Muslim yang ingin berkahwin tertakluk kepada undang-
undang keluarga Islam (UUKI) (Alias, 2022). Sesuatu perkahwinan itu akan dianggap sah
sekiranya pasangan tersebut mematuhi peruntukkan yang telah ditetapkan oleh undang-
undang keluarga Islam oleh setiap negeri di Malaysia (Wan Ismail et al., 2022a). Walau
bagaimanapun, masih terdapat juga pasangan yang mengambil jalan mudah dengan
berkahwin secara rentas sempadan untuk memenuhi hawa nafsu semata-mata.
Secara umumnya, perkahwinan merentasi sempadan boleh ditakrifkan sebagai
perkahwinan tanpa kebenaran dari Pendaftar Perkahwinan di setiap negeri dan hakim di
Mahkamah Syariah di setiap negeri (Md Said et al., 2020). Selain itu, perkahwinan merentasi
sempadan juga cukup sinonim dengan masyarakat Malaysia yang mengadakan
perkahwinan di luar negara seperti di wilayah Songkla, Yala, Narathiwat, Satun dan Pattani.
Isu berkaitan perkahwinan merentasi sempadan telah mencetuskan banyak implikasi
khususnya dalam hal berkaitan pengesahan pendaftaran perkahwinan dan juga boleh
memberi kesan kepada status kelahiran anak dan timbul permasalahan dalam pewarisan
harta pusaka. Perlu difahami bahawa, tidak semua perkahwinan tersebut adalah sah
mengikut syarak, lebih-lebih lagi bagi pernikahan yang menggunakan khidmat sindiket
(Wan Ismail et al., 2022b). Oleh itu, isu ini perlulah dilihat secara serius oleh semua pihak.
Dalam kajian ini, penyelidik akan membincangkan konsep perkahwinan merentasi
sempadan, tahap kritikalnya isu perkahwinan merentasi sempadan pada masa kini dan
faktor-faktor penyumbang kepada berlakunya perkahwinan merentasi sempadan
khususnya dalam kalangan pasangan Muslim di Malaysia.

2
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

SOROTAN LITERATUR
Sebelum kajian ini dijalankan, terdapat beberapa kajian lepas yang telah membincangkan
berkaitan isu perkahwinan merentasi sempadan. Walau bagaimanapun, masih wujud
kelompangan dalam mengenal pasti faktor-faktor yang menyumbang kepada berlaku
perkahwinan merentasi sempadan khususnya dalam kalangan pasangan Muslim di
Malaysia. Sebaliknya kajian sebelumnya hanya tertumpu pada perbincangan berkaitan
konsep perkahwinan secara umum dan kesan di sebalik perkahwinan merentasi sempadan.
Secara umumnya, perkahwinan merentasi sempadan ialah sebarang urusan
pernikahan yang dijalankan di luar negara dengan menggunakan khidmat jurunikah di
negara tersebut (Md Said et al., 2020). Perkahwinan merentasi sempadan bukanlah suatu
isu yang baru, bahkan ia begitu sinonim dengan masyarakat Malaysia seperti perkahwinan
di Narathiwat dan Songkhla, Selatan Thailand. Majlis perkahwinan yang meriah sudah
semestinya menjadi idaman setiap insan, namun timbul persoalan, mengapa masih wujud
segelintir pasangan yang sanggup untuk mengelak dari mengadakan majlis perkahwinan
yang meriah dan memilih untuk mengadakannya secara ringkas tanpa dihadiri rakan taulan
mahupun sanak saudara?
Sesetengah berpendapat dengan melangsungkan perkahwinan mereka di Selatan
Thailand, ia menjadi lebih mudah, ringkas dan murah berbanding di negara Malaysia (Abdul
Rahim, 2022). Tidak kurang juga perkahwinan merentasi sempadan berlaku disebabkan
pasangan tidak mendapat restu keluarga, mereka yang sudah terlanjur, masalah kewangan
untuk mengadakan majlis perkahwinan dan suami yang ingin berpoligami (Ahmad Zakhi,
2015). Dalam keratan akhbar Sinar Harian (2019) menyatakan bahawa; Pejabat Konsul
Malaysia di Songkhla Thailand telah merekodkan peningkatan dalam permohonan rakyat
Malaysia untuk mendapatkan surat pengesahan pernikahan di selatan Thailand sejak dari
tahun 2011. Sebanyak 4,653 permohonan surat pengesahan pernikahan diterima tahun
lepas berbanding 4,375 pada 2017. Menurut Konsul Jeneralnya iaitu Mohd Afandi Abu
Bakar, berdasarkan kepada statistik, pejabat itu menerima 2,885 permohonan pada tahun
2011, sebanyak 3,463 (2012), diikuti 3,485 (2013), 3,831 (2014), 4,081 (2015) dan 4,178
(2016).
Ini menunjukkan, kes-kes sebegini perlulah dilihat secara serius. Hal ini kerana, jika
diabaikan dan tanpa tindakan atau pengawalan sewajarnya, ia bakal menjadi gejala yang
boleh merosakkan institusi keluarga. Pasangan yang ingin berkahwin di negara jiran seperti
di Selatan Thailand dan lain-lain tidak memikirkan risiko yang bakal mereka hadapi
terutamanya jika perkahwinan tidak didaftarkan. Perlu difahami bahawa tidak semua
perkahwinan tersebut sah mengikut hukum Syarak, lebih-lebih lagi bagi pernikahan yang
menggunakan khidmat sindiket.
Kajian sebelumnya banyak memfokuskan berkaitan konsep perkahwinan
merentasi sempadan secara umum dan kesan di sebalik perkahwinan tersebut. Walau
bagaimanapun, masih tiada kajian khusus yang membincangkan berkaitan punca-punca
yang mendorong pasangan Muslim di Malaysia untuk berkahwin secara rentas sempadan.
Justeru itu, kajian ini dijalankan untuk mengenal pasti apakah faktor-faktor penyumbang
pasangan Muslim di Malaysia untuk berkahwin secara merentasi sempadan. Tujuannya
adalah agar pihak berkuasa dan masyarakat umum di Malaysia didedahkan sebaik mungkin
berkaitan isu ini dan mengambil jalan yang proaktif dalam mengurangkan kes-kes sebegini
daripada terus meningkat pada masa akan datang.

METODOLOGI KAJIAN
Kajian ini dilaksanakan dengan menggunakan reka bentuk kajian kualitatif. Kaedah temu
bual separa berstruktur dilaksanakan terhadap informan kajian iaitu pihak berkepentingan
yang menguruskan tadbir urus perkahwinan bagi umat Islam di Malaysia. Dapatan dalam
bahagian seterusnya adalah hasil analisis secara sistematik berasaskan pengalaman
daripada pihak berkepentingan yang terlibat dengan isu-isu perkahwinan bagi Muslim di
Malaysia. Antara pihak yang terlibat adalah seperti pegawai bahagian undang-undang
keluarga negeri, bahagian sokongan keluarga di Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia

3
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

(JKSM), pegawai dari jabatan hal ehwal negeri, pegawai dari bahagian penguat kuasa agama,
peguam Syarie, pegawai dari setiap agama jajahan yang terpilih, dan Jabatan Kemajuan
Islam Malaysia (JAKIM) (rujuk Jadual 1).

Kod Informan
No. Nama Informan Kajian Institusi
Kajian
Bahagian Undang-Undang
Ustaz Mohd Suhaimi bin Informan
1 Keluarga, Jabatan Hal Ehwal
Mohamed Kajian, IK1
Agama Islam Kelantan (JAHEAIK)
Bahagian Perkahwinan Dan
Pembangunan Keluarga, Jabatan Informan
2 Ustaz Rozimi bin Zamri
Agama Islam Wilayah Persekutuan Kajian 2, IK2
(JAWI)
Bahagian Sokongan Keluarga,
Tuan Mohamad Zakian Informan
3 Jabatan Kehakiman Syariah
bin Dio Kajian 3, IK3
Malaysia (JKSM)

Ustaz Che Musa bin Che Jabatan Hal Ehwal Agama Islam Informan
4
Hama Negeri Sembilan (JHEAINS) Kajian 4, IK4

YBhg Haji Ahmad Nizam Informan

5 Jabatan Agama Islam Perak
bin Amiruddin Kajian 5, IK5

Puan Raihan binti Informan

6 Rijal Raihan & Co
Muhamad Kajian 6, IK6

Ustaz Naim bin Md Informan

7 Pejabat Agama Jajahan Pasir Mas
Ghazali Kajian 7, IK7

Ustaz Abdullah bin Pejabat Agama Jajahan Tanah Informan

8
Mohamed Merah Kajian 8, IK8
Cawangan Pembangunan Keluarga
Ustazah Nor Asniah binti Unit NCR Dalam dan Luar Negara, Informan
9
Mohd Noh Jabatan Kemajuan Islam Malaysia Kajian 9, IK9
(JAKIM)
Ustaz Nik Nizam bin Nik Informan
10 Pejabat Agama Jajahan Machang
Mohd Nasir Kajian 10, IK10

Ustaz Mohd Ibrisham bin Informan

11 Pejabat Agama Jajahan Jeli
Jalaluddin Kajian 11, IK11

Jadual 1: Maklumat Informan Kajian

DAPATAN KAJIAN DAN PERBINCANGAN

Konsep Perkahwinan Merentasi Sempadan
Perkahwinan merentasi sempadan ialah istilah yang merujuk kepada sebarang urusan
perkahwinan yang dijalankan di luar negara dengan menggunakan khidmat jurunikah di
negara tersebut. Ia juga merupakan salah satu kaedah alternatif yang digunakan untuk
berkahwin antara pasangan Muslim di Malaysia (Md Said et al., 2020). Selain itu,
perkahwinan merentasi sempadan juga sinonim dengan perkahwinan tanpa kebenaran di
mana pasangan berkahwin melalui sindiket tertentu tanpa kebenaran pihak wali dan juga
Pendaftar Nikah, Cerai dan Ruju’ (NCR) dari pihak majlis agama (Ariffin, 2009). Para ulama’

4
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

cenderung menyatakan bahawa perkahwinan tanpa kebenaran seperti yang berlaku dalam
perkahwinan merentasi sempadan ini perlu dilihat dari sudut kewujudan dan persetujuan
wali dalam perkahwinan. Oleh itu, perkahwinan yang dijalankan tanpa persetujuan wali
juga merupakan perkahwinan tanpa kebenaran dan turut berlaku dalam isu perkahwinan
merentasi sempadan.
Contoh kes perkahwinan tanpa kebenaran adalah kes bernombor pendaftaran
09001-010-0658-2006. Dalam kes ini, pasangan tersebut telah membuat permohonan
pendaftaran semula perkahwinan yang difailkan di Mahkamah Syariah Kangar, Perlis.
Mengikut fakta kes, plantif bernikah dengan defendan pada 10 Oktober 2005 di Wilayah
Setul, Selatan Thailand dengan menggunakan wali hakim yang bertauliah. Kedua pasangan
ini mengambil jalan singkat dengan melangsungkan perkahwinan di Thailand kerana tidak
mendapat restu daripada wali pengantin perempuan. Sebelum pernikahan, kedua-duanya
adalah seorang dara dan teruna. Dalam kes ini, Mahkamah memutuskan bahawa mereka
bersalah dari sudut Enakmen Undang-undang Keluarga Islam Perlis 2006. Mereka didapati
telah berkahwin tanpa kebenaran di Thailand tanpa mendapat persetujuan daripada
Pendaftar NCR mukim yang diduduki (Fail kes Mahkamah Syariah Kangar, Perlis tahun
2006, bilangan kes: 09001-010-0658-2006).
Sebagai kesimpulannya, perkahwinan merentasi sempadan adalah sebarang bentuk
aktiviti atau urusan pernikahan yang dibuat di luar negara atau menggunakan sindiket.
Walaupun urusan perkahwinan merentasi sempadan ini dilihat mudah, ringkas dan murah
berbanding perkahwinan di Malaysia, namun terdapat implikasinya jika pendaftaran tidak
dibuat di Malaysia seperti menyukarkan proses tuntutan di Mahkamah berkaitan urusan
pernikahan, perceraian atau tuntutan harta sepencarian dan harta pusaka, anak-anak tidak
boleh didaftarkan di Jabatan Pendaftaran Negara (JPN) kerana tidak memiliki sijil nikah
Malaysia, anak-anak tidak dapat didaftarkan di sekolah kerajaan pada tahun satu kerana
pendaftaran tersebut memerlukan sijil nikah ibu bapa dan sebagainya.

Tahap Kritikalnya Isu Perkahwinan Merentasi Sempadan Pada Masa Kini

Ramai yang melihat kes-kes berkaitan perkahwinan merentasi sempadan sebagai isu yang
remeh dan terpencil. Namun, perlu diperjelaskan bahawa, tanpa tindakan atau pengawalan
yang sewajarnya, ia bakal menjadi gejala yang boleh merosakkan institusi kekeluargaan.
Penyelidik telah menemu bual beberapa informan kajian untuk melihat tahap kritikalnya
isu berkaitan perkahwinan merentasi sempadan yang berlaku pada masa kini. Hasil temu
bual adalah seperti berikut:

Isu ini juga boleh dikatakan meningkat daripada setahun ke setahun.

Selain dari apa yang disebutkan tadi, kita dapat lihat; orang yang hendak
berkahwin kebiasaannya dia akan menggunakan apa cara untuk
membolehkan dia berkahwin di selatan Thailand.
(Informan kajian 1, IK1)

…perkahwinan merentasi sempadan ni memang agak kritikal la juga.

(Informan kajian 6, IK6)

…secara keseluruhannya kita memandangkan benda itu agak kritikal.

Melihat; satu melihat kepada statistik dan melihat kepada pengurusan
untuk kita menguruskan hal ini macam seolah-olah macam takde
penghujungnya.
(Informan kajian 9, IK9)

Kritikal memang sangat banyak lah.

(Informan kajian 10, IK10)

5
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

Menurut kesemua informan kajian di atas, isu berkaitan dengan perkahwinan

merentasi sempadan dilihat memang dikatakan tidak berkurang dan suatu isu yang kritikal.
Hal ini terbukti apabila informan kajian menyatakan bahawa, kes-kes sebegini dilihat
semakin meningkat dari tahun ke tahun. Kenyataan ini juga turut disokong oleh informan
kajian 2 (IK2). Petikan temu bual adalah seperti berikut:

Okay bagi saya, dia dari sudut angka dia kritikal lah. Sebagai contoh, saya
bagi statistik pendaftaran perkahwinan lah yang kita rekod dari 2016
sehingga 2020.
(Informan kajian 2, IK2)

Selain itu, kenyataan ini turut disokong oleh hasil temu bual bersama informan
kajian 3 (IK3), di mana beliau berpendapat; berdasarkan data-data yang terkumpul iaitu
kes-kes yang dilaporkan menunjukkan bahawa kes-kes sebegini adalah meningkat. Hal ini
secara tidak langsung menunjukkan bahawa isu berkaitan perkahwinan merentasi
sempadan ini dilihat isu yang sangat serius kerana kes-kes berkaitan dengannya sentiasa
meningkat dari tahun ke tahun.

Kalau melihat kepada statistik iaitu berdasarkan data nombor, kritikal

lah. Kes ini semakin bertambah. Berdasarkan nombor semasa, dalam
80% tu, bagi saya meningkat dan nombor itu tak berubah atau di reduce
pun. Masa PKP je, sebab tak boleh rentas sempadan.
(Informan kajian 3, IK3)

Berdasarkan hasil temu bual daripada kesemua informan kajian tersebut, dapat
disimpulkan bahawa, isu berkaitan perkahwinan merentasi sempadan ini dilihat sangat
membimbangkan berdasarkan kepada kes-kes yang dilaporkan dari tahun ke tahun
semakin meningkat. Bagi penelitian penyelidik terhadap hasil temu bual yang telah
dijalankan, isu berkaitan perkahwinan merentasi sempadan ini dilihat sentiasa meningkat
dari tahun ke tahun. Berlaku sedikit penurunan pada tahun 2019-2020 hanya disebabkan
oleh pandemik COVID-19 yang mengehadkan pergerakan rakyat Malaysia. Penyelidik
berpendapat bahawa, isu berkaitan perkahwinan merentasi sempadan perlulah dilihat
secara serius dari segi cara untuk mengurangkan kes-kes sebegini dari terus meningkat. Hal
ini kerana, terdapat implikasi negatif yang akan timbul di kemudian hari. Pada bahagian
seterusnya, penyelidik akan mengenal pasti faktor-faktor yang menyumbang kepada
berlakunya perkahwinan merentasi sempadan.

Faktor-Faktor Penyumbang kepada Berlakunya Perkahwinan Merentasi Sempadan

dalam Kalangan Masyarakat Muslim di Malaysia
Penyelidik juga turut menemu bual informan kajian untuk melihat faktor-faktor
penyumbang kepada berlakunya perkahwinan merentasi sempadan. Hasil temu bual
menunjukkan, terdapat beberapa faktor utama yang mempengaruhi pasangan untuk
berkahwin di luar sempadan hasil daripada data yang diperoleh dari hasil temu bual.
Faktor-faktor yang dimaksudkan adalah seperti keinginan untuk berpoligami, tidak
mendapat keizinan keluarga, keengganan pasangan untuk mengikut prosedur nikah,
kurang pendedahan terhadap prosedur perkahwinan di Malaysia, pasangan yang telah
terlanjur dan jalan mudah untuk berkahwin.

Keinginan Untuk Berpoligami

Kebanyakan informan kajian yang telah ditemu bual bersetuju bahawa keinginan untuk
berpoligami merupakan salah satu faktor utama yang mempengaruhi kebanyakan
pasangan lelaki dan perempuan untuk berkahwin secara merentasi sempadan. Hasil temu
bual adalah seperti berikut:

6
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

Biasanya mereka yang berkahwin secara rentas sempadan ni ialah nak

berpoligami lah bagi saya. Isu ingin berpoligami.
(Informan kajian 1, IK1)

Majoritinya yang merentasi sempadan ini, mereka yang nak berpoligami

lah.
(Informan kajian 2, IK2)

Rekod kita menunjukkan bahawa; poligami pertama.

(Informan kajian 4, IK4)

Kebanyakan isunya adalah poligami. Bila kita tanya kenapa; kerana dia
tak nak bagi tahu isterinya, kerana pihak Mahkamah akan memanggil
isteri kan. Tujuannya adalah untuk menyembunyikan daripada
pengetahuan isteri yang pertama.
(Informan kajian 5, IK5)

Kebanyakannya berpunca daripada restu ibu bapa dan juga poligami.

(Informan kajian 7, IK7)

Kebanyakan hok nikah alik Siam banyaknya nak poligami.

(Informan kajian 8, IK8)

Kalau kita bincang factor, pertama sekali adalah masalah poligami.

(Informan kajian 10, IK10)

Hasil temu bual di atas menunjukkan, rata-rata informan kajian bersetuju bahawa
poligami adalah salah satu punca utama yang mendorong pasangan untuk berkahwin
secara rentas sempadan. Secara umumnya, poligami boleh ditakrifkan sebagai
menghimpunkan lebih dari satu, dua atau had maksimumnya empat orang isteri dalam satu
masa (Md Said et al., 2020). Secara umumnya, Islam mengharuskan berpoligami bagi mana-
mana pasangan lelaki yang berkemampuan. Firman Allah SWT dalam Surah an-Nisā’:
ْ‫ث َوُرَٰبَ َع ۖ فَإِ ْن ِخ ْفتُ ْم أَاَّل تَ ْع ِدلُوا‬ ِ
َ َ‫اب لَ ُكم ِم َن ٱلنِ َسآء َمثْ َ ََٰن َوثُ َٰل‬ ِ ِ ِ
َ َ‫﴿وإِ ْن خ ْفتُ ْم أَاَّل تُ ْقسطُواْ ِِف ٱلْيَ َٰتَ َم َٰى فَٱنك ُحواْ َما ط‬ َ
ِ ِ
َ ‫ت أ َْيََٰنُ ُك ْم ۚ ََٰذل‬
﴾ْ‫ك أ َْد ََٰنٓ أَاَّل تَعُولُوا‬ ْ ‫فَ ََٰوح َدةً أ َْو َما َملَ َك‬
Maksudnya: “Dan jika kamu takut tidak berlaku adil terhadap perempuan-perempuan yatim
(apabila kamu berkahwin dengan mereka), maka berkahwinlah dengan sesiapa yang kamu
berkenan dari perempuan-perempuan (lain): dua, tiga atau empat. Kemudian jika kamu
bimbang tidak akan berlaku adil (di antara isteri-isteri kamu) maka (berkahwinlah dengan)
seorang sahaja, atau (pakailah) hamba-hamba perempuan yang kamu miliki. Yang demikian
itu adalah lebih dekat (untuk mencegah) supaya kamu tidak melakukan kezaliman”. (al-
Quran. An-Nisā’: 3).

Sungguhpun begitu, walaupun Islam membenarkan berpoligami, setiap pemohon

haruslah mematuhi setiap peraturan dan prosedur yang telah ditetapkan. Tujuannya adalah
untuk berlaku adil dan tidak menzalimi hak dan kewajipan yang ditetapkan bagi setiap
isteri dan juga anak-anak (Nik Badli Shah, 2012). Hal ini bertepatan dengan firman Allah
SWT di dalam Al-Quran:
۟ ۟ ِ ِ ِ ‫﴿ولَن تَست ِطيعو۟ا أَن تَع ِدلُو۟ا ب‬
‫صلِ ُحوا‬ ِ
ْ ُ‫وها َكٱلْ ُم َعلا َقة ۚ َوإِن ت‬
َ ‫صتُ ْم ۖ فَ ََل ََتيلُوا ُك ال ٱلْ َمْي ِل فَتَ َذ ُر‬
ْ ‫ْي ٱلن َسآء َولَ ْو َحَر‬
َ َْ ْ ُٓ َ ْ َ
۟
ًًۭ ‫ورا ارِح‬
﴾‫يما‬ ‫َوتَتا ُقوا فَإِ ان ا‬
ًًۭ ‫ٱَّللَ َكا َن َغ ُف‬

7
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

Maksudnya: “Dan kamu tidak akan dapat berlaku adil di antara isteri-isteri kamu sekalipun
kamu bersungguh-sungguh (hendak melakukannya); oleh itu janganlah kamu cenderung
dengan melampau (berat sebelah kepada isteri yang kamu sayangi) sehingga kamu biarkan
isteri yang lain seperti benda yang tergantung (di awan-awan); dan jika kamu memperbaiki
(keadaan yang pincang itu), dan memelihara diri (daripada perbuatan yang zalim), maka
sesungguhnya Allah Maha Pengampun, lagi Maha Mengasihani”. (al-Quran. An-Nisā’: 129)

Ayat ini menunjukkan bahawa, keadilan adalah menjadi syarat utama bagi pasangan
yang ingin berpoligami. Mohd Shah & Meerangani (2021) menyatakan elemen keadilan ini
dinilai menerusi peruntukkan nafkah, giliran bermalam dan kasih sayang yang diberikan
secara sama rata. Bagi permohonan untuk berpoligami, undang-undang keluarga Islam
telah menetapkan prosedur yang khusus untuk berpoligami. Seksyen 23 Akta Undang-
Undang Keluarga Islam (Wilayah Persekutuan) 1984 [Akta 303] telah memperuntukkan
syarat-syarat untuk berpoligami hendaklah dipatuhi. Seksyen 23 menyatakan:

Seksyen 23. Poligami.

(1) Tiada seseorang lelaki boleh berkahwin dengan seorang lain dalam masa dia
masih beristerikan isterinya yang sedia ada kecuali dengan terlebih dahulu
mendapatkan kebenaran secara bertulis daripada Hakim Syar'iah, dan jika dia
berkahwin sedemikian tanpa kebenaran tersebut maka perkahwinan itu tidak
boleh didaftarkan di bawah Akta ini.
(2) Subseksyen (1) terpakai bagi perkahwinan dalam Wilayah Persekutuan
seseorang lelaki yang bermastautin dalam atau di luar Wilayah Persekutuan dan
perkahwinan di luar Wilayah Persekutuan seseorang lelaki yang bermastautin
dalam Wilayah Persekutuan.
(3) Permohonan untuk kebenaran hendaklah dikemukakan kepada Mahkamah
mengikut cara yang ditetapkan dan hendaklah disertai dengan suatu akuan
berkanun menyatakan alasan-alasan mengapa perkahwinan yang dicadangkan itu
dikatakan patut dan perlu, pendapatan pemohon pada masa itu, butir-butir
komitmennya dan kewajipan dan tanggungan kewangannya yang patut
ditentukan, bilangan orang tanggungannya, termasuk orang-orang yang akan
menjadi orang tanggungannya berikutan dengan perkahwinan yang dicadangkan
itu, dan sama ada izin atau pandangan isteri atau isteri-isterinya yang sedia ada
telah diperolehi atau tidak terhadap perkahwinan yang dicadangkan itu.
(4) Apabila menerima permohonan itu, Mahkamah hendaklah memanggil
pemohon dan isteri atau isteri-isterinya yang sedia ada supaya hadir apabila
permohonan itu didengar, yang hendaklah dilakukan dalam mahkamah tertutup,
dan Mahkamah boleh memberi kebenaran yang dipohon itu jika berpuas hati -
(a) bahawa perkahwinan yang dicadangkan itu adalah patut dan perlu,
memandang kepada, antara lain, hal-hal keadaan yang berikut, iaitu,
kemandulan, keuzuran jasmani, tidak layak dari segi jasmani untuk
persetubuhan, sengaja ingkar mematuhi perintah untuk pemulihan hak-
hak persetubuhan, atau gila di pihak isteri atau isteri-isteri yang sedia
ada;
(b) bahawa pemohon mempunyai kemampuan yang membolehkan dia
menanggung, sebagaimana dikehendaki oleh Hukum Syara', semua isteri
dan orang tanggungannya, termasuk orang-orang yang akan menjadi
orang-orang tanggungannya berikutan dengan perkahwinan yang
dicadangkan itu;
(c) bahawa pemohon akan berupaya memberi layanan sama rata kepada
semua isterinya mengikut kehendak Hukum Syara';
(d) bahawa perkahwinan yang dicadangkan itu tidak akan menyebabkan
darar syarie kepada isteri atau isteri-isteri yang sedia ada; dan

8
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

(e) bahawa perkahwinan yang dicadangkan itu tidak akan merendahkan

secara langsung atau secara tak langsung taraf kehidupan yang telah
dinikmati dan dijangka dengan munasabah akan dinikmati seterusnya
oleh isteri atau isteri-isteri dan orang-orang tanggungannya yang sedia
ada sekiranya perkahwinan itu tidak berlaku.
(5) Satu salinan permohonan di bawah subseksyen (3) dan akuan berkanun yang
dikehendaki oleh subseksyen itu hendaklah disampaikan bersama dengan surat
panggilan ke atas tiap-tiap isteri yang sedia ada.
(6) Mana-mana pihak yang terkilan atau tidak puas hati dengan apa-apa
keputusan Mahkamah boleh merayu terhadap keputusan itu mengikut cara yang
diperuntukkan dalam Enakmen Pentadbiran bagi rayuan dalam perkara sivil.
(7) Seseorang yang berkahwin bersalahan dengan subseksyen (1) hendaklah
membayar dengan serta-merta semua jumlah mas kahwin dan pemberian yang
kena dibayar kepada isteri atau isteri-isteri yang sedia ada, dan jumlah itu, jika
tidak dibayar sedemikian, boleh dituntut sebagai hutang.
(8) Acara bagi akad nikah dan pendaftaran sesuatu perkahwinan di bawah
seksyen ini adalah serupa dalam serba perkara dengan yang dipakai bagi
perkahwinan-perkahwinan lain yang diakadnikahkan dan didaftarkan dalam
Wilayah Persekutuan di bawah Akta ini.

Seksyen ini menunjukkan, pihak suami hendaklah mempunyai kemampuan yang

membolehkan dia menanggung semua isteri dan orang tanggungannya bahawa dia
berupaya memberi layanan sama rata sesama isterinya. Ini menunjukkan, seseorang
individu yang ingin berpoligami terikat dengan prosedur yang telah ditetapkan oleh pihak
Mahkamah. Pemohon perlu mengajukan afidavit sokongan berserta justifikasi permohonan
kepada pihak Mahkamah Tinggi Syariah untuk mendapatkan permohonan untuk
berpoligami. Seterusnya, Mahkamah akan membuat penilaian terhadap justifikasi
permohonan poligami tersebut dari aspek iaitu:

i. status pendapatan pemohon;

ii. maklumat berkaitan komitmen yang ditanggung seperti bayaran nafkah dan;
iii. hutang dan lain-lain.

Ini dapat dilihat dalam kes Syed Othman bin Syed Abdullah dengan pasangannya
Ema Malisa binti Bogi [Kes Mal bil: 01003-010-333/03]. Pasangan ini telah melangsungkan
perkahwinan di Wilayah Songkhla, Thailand dengan menggunakan wali hakim. Alasan yang
diberikan oleh pihak lelaki ialah kerana isteri pertamanya tidak setuju dan prosedur
permohonan poligami adalah sukar sedangkan beliau amat memerlukan zuriat,
memandangkan sehingga kini beliau masih belum dikurniakan zuriat bersama isteri
terdahulu. Selain itu, ini juga dapat dilihat dalam kes Samsuri bin Saar dan pasangannya Nor
Rahsidah Binti Abdullah. Samsuri yang merupakan warganegara Malaysia dan Rahsidah,
warganegara Indonesia telah melangsungkan perkahwinan mereka di Thailand, setelah
hasrat mereka ditentang oleh isteri pertama Samsuri. Hubungan rapat antara kedua-dua
pemohon mendorong mereka untuk berkahwin bagi mengelakkan sebarang perlakuan
yang menyalahi syarak tanpa sebarang ikatan yang sah. Oleh itu, tidak hairanlah pasangan
yang ingin berpoligami mengambil jalan mudah dengan berkahwin merentasi sempadan.

Tidak Mendapat Keizinan Keluarga

Selain itu, informan kajian turut menyatakan bahawa, keengganan dari pihak keluarga
terhadap pasangan yang ingin berkahwin juga merupakan salah satu faktor yang
menyumbang kepada peningkatan dalam isu ini. Hasil temu bual adalah seperti berikut:

9
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

…biasanya yang berlaku; keengganan pihak keluarga dan sebagainya,

sedangkan dia sudah pun terlanjur. Jadi akhir sekali, dia mengambil
keputusan untuk berkahwin di sempadan.
(Informan kajian 1, IK 1)

Dan yang kedua ada juga kes kebanyakan calon menantu ini tidak kira
perempuan ataupun lelaki tidak mendapat restu keluarga lah.
(Informan kajian 2, IK 2)

Pahtu yang ketiganya, wali tak bagi. Halangan keluarga laa.

(Informan kajian 6, IK 6)

Kebanyakannya berpunca daripada restu ibu bapa dan juga poligami.

Dua tu jah banyak. Hmm. Restu Ibu bapa dan masalah, masalah poligami
makna restu, restu wali lah.
(Informan kajian 7, IK 7)

Yang kedua isu masalah tidak dapat restu dari ibu bapa yang ini susah
juga.
(Informan kajian 10, IK 10)

Pertamanya kita melihat kepada kekangan apabila wali enggan memberi

kebenaran, memberi apa pasangan tadi telah mengambil sikap yang
mudah ada masalah kahwin lagi ada masalah kahwin lagi.
(Informan kajian 11, IK 11)

Hasil temu bual ini menunjukkan, kebanyakan mereka yang berkahwin secara
rentas sempadan adalah disebabkan keengganan pihak keluarga. Secara umumnya,
persetujuan pengantin perempuan adalah diberi oleh walinya. Seksyen 13 Akta Undang-
Undang Keluarga Islam (Wilayah Persekutuan) 1984 [Akta 303] menyebut:

Seksyen 13. Persetujuan dikehendaki.

Sesuatu perkahwinan adalah tidak diakui dan tidak boleh didaftarkan di
bawah Akta ini melainkan kedua-dua pihak kepada perkahwinan itu
telah bersetuju terhadapnya, dan sama ada -
(a) wali pihak perempuan telah bersetuju terhadap perkahwinan
itu mengikut Hukum Syara'; atau
(b) Hakim Syar'iah yang mempunyai bidang kuasa di tempat di
mana pihak perempuan itu bermastautin atau seseorang yang
diberi kuasa secara am atau khas bagi maksud itu oleh Hakim
Syar'iah itu telah, selepas penyiasatan wajar di hadapan semua
pihak yang berkenaan, memberi persetujuannya terhadap
perkahwinan itu oleh wali Raja mengikut Hukum Syara';
persetujuan tersebut boleh diberi jika perempuan tiada
mempunyai wali dari nasab mengikut Hukum Syara'.

Peruntukkan di atas merupakan suatu cara untuk mendapatkan persetujuan dari

kedua-dua belah pihak sama ada wali ataupun perempuan. Hal ini bertujuan agar
perkahwinan yang dibina nanti tidak menjadi masalah. Walau bagaimanapun, kesan dari
wujudnya wali enggan menyebabkan pasangan memilih untuk berkahwin secara merentasi
sempadan. Selain itu, informan kajian turut menyatakan bahawa, terdapat juga keluarga
yang tidak memberi keizinan kepada anak-anak mereka untuk berkahwin sedangkan
mereka sudah pun terlanjur. Akhirnya, mereka memilih untuk berkahwin di luar sempadan.

10
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

Seterusnya, pasangan yang tidak mendapat restu atau izin dari keluarga juga
membawa pasangan untuk berkahwin secara merentasi sempadan. Ini dapat dilihat dalam
kes Husin lwn Saayah dan Mat Hassan (Perlis Kes Mal 36/80) di mana plaintif merupakan
bapa kepada responden pertama memohon mahkamah membatalkan pernikahan tersebut
kerana ia nya berlaku tanpa izin di Pulau Panjang, Setol, Thailand. Mahkamah telah
memutuskan akad nikah tersebut batal atas alasan tiada izin wali serta tiada wakalah atau
wali Raja diperoleh. Sebagai kesimpulannya, kebanyakan pasangan Muslim yang berkahwin
secara merentasi sempadan juga adalah disebabkan faktor keengganan dari ahli keluarga.

Keengganan Mengikut Prosedur Nikah

Hasil temu bual menunjukkan bahawa, keengganan untuk mengikut prosedur perkahwinan
yang telah ditetapkan oleh Undang-Undang Keluarga Islam (UUKI) juga merupakan salah
satu faktor penyumbang kepada peningkatan dalam isu perkahwinan merentasi sempadan.
Secara umumnya, setiap perkahwinan yang diadakan di Malaysia perlulah mematuhi
prosedur yang telah ditetapkan oleh undang-undang Keluarga Islam di setiap negeri
masing-masing. UUKI ini telah menggariskan panduan bahawa, mana-mana yang ingin
mengadakan perkahwinan hanya boleh diijabkabulkan oleh individu yang tertentu seperti
wali mujbir, di hadapan pendaftar, melalui wakil daripada wali ijbar, di hadapan dan dengan
keizinan pendaftar perkahwinan, pendaftar itu sendiri dengan keizinan daripada wali ijbar
dan wali raja yang kebiasaannya merupakan hakim di Mahkamah Syariah Seksyen 7(1) Akta
Undang-Undang Keluarga Islam (Wilayah Persekutuan) 1984 [Akta 303].

Seksyen 7(1). Orang yang boleh mengakadnikahkan perkahwinan.

(1) Sesuatu perkahwinan di Wilayah Persekutuan hendaklah mengikut
peruntukan Akta ini dan hendaklah diakadnikahkan mengikut Hukum
Syara' oleh-
(a) wali di hadapan Pendaftar;
(b) wakil wali di hadapan dan dengan kebenaran Pendaftar; atau;
(c) pendaftar sebagai wakil wali.

Informan kajian menyatakan bahawa, mereka yang berkahwin secara merentasi

sempadan ini adalah mereka yang tidak mahu mengikut prosedur pernikahan yang telah
ditetapkan kerana merasakan prosedur tersebut adalah menyusahkan dan terlalu lama
(Ahmad Zakhi, 2015). Hasil temu bual adalah seperti berikut:

Jadi faktor menyumbang yang keempat mereka merasakan tidak mahu

mengikut prosedur nikah yang kita telah tetapkan sebab dianggap
sesuatu proses ini ataupun sesuatu yang menyusahkan sebab dah tahu
menyusahkan sedangkan dari aspek dia berkepentingan dia itu yang
susah sulit, birokrasi dan sebagainya tapi dari sudut yang lain kita di
pihak yang teraniaya.
(Informan kajian 2, IK 2)

Oleh itu, berdasarkan hasil temu bual daripada informan kajian tersebut, faktor-
faktor yang turut menyumbang kepada peningkatan dalam kes-kes perkahwinan merentasi
sempadan adalah disebabkan oleh keengganan mengikut prosedur nikah. Bagi penelitian
penyelidik, masih wujudnya masyarakat yang beranggapan bahawa prosedur nikah yang
telah ditetapkan oleh UUKI adalah sukar dan merumitkan. Oleh itu, diharapkan model yang
dihasilkan dapat membantu masyarakat mengubah persepsi terhadap prosedur nikah yang
sukar ini.

Kurang Pendedahan terhadap Prosedur Perkahwinan di Malaysia

Seterusnya, hasil temu bual bersama informan kajian menunjukkan bahawa, kurang
pendedahan terhadap prosedur perkahwinan di Malaysia juga salah satu faktor yang

11
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

menyumbang kepada berlakunya perkahwinan merentasi sempadan. Hasil temu bual

adalah seperti berikut:

Dan bagi saya juga, salah satu lagi, dorang sendiri tak tahu tentang
prosedur tu la. Tak tahu dengan jelas tentang prosedur tu. Macam mana
prosedur perkahwinan di Malaysia. Sebab kita nak kata kos perkahwinan
juga bila kita baca semua kos perkahwinan tinggi. Saya tak rasa kos
perkahwinan yang tinggi itu menjadi penyebab nak kahwin dekat sana,
sebab bila nak kata kahwin kat sana guna ejen pun.
(Informan kajian 9, IK 9).

Hasil temu bual ini menunjukkan, masih terdapat masyarakat yang kurang
didedahkan dengan prosedur yang betul untuk mengadakan perkahwinan sehingga
mendorong mereka untuk berkahwin secara merentasi sempadan. Secara umumnya, setiap
perkara yang berkaitan perkahwinan diselia di bawah Jabatan Agama Islam Negeri masing-
masing. Jabatan Agama Islam Negeri akan mengeluarkan dan mengesahkan sijil perakuan
nikah yang mengandungi maklumat diri suami dan isteri, wali, saksi, tarikh dan tempat
pernikahan, mahar atau mas kahwin dan hantaran (Ahmad Zakhi, 2015).
Selain itu, terdapat pelbagai jenis borang yang perlu diisi oleh pasangan yang ingin
melangsungkan perkahwinan dan mereka juga perlu melalui satu sesi temu duga dan
menyertai kursus pra-perkahwinan (Mohamad, 2008). Namun, kurangnya pendedahan
terhadap prosedur perkahwinan di Malaysia ini telah mendorong mereka untuk berkahwin
secara mudah dan cepat dengan mengadakan perkahwinan secara merentasi sempadan.
Oleh itu, pihak berkuasa perlulah mempelbagaikan alternatif agar prosedur berkaitan
perkahwinan ini sampai kepada semua lapisan masyarakat.

Pasangan Yang Telah Terlanjur

Selanjutnya, informan kajian turut menyatakan bahawa, pasangan yang berkahwin secara
merentasi sempadan adalah disebabkan mereka yang telah terlanjur dan mengandung.
Hasil temu bual adalah seperti berikut:

Ok, macam kebanyakan hok gi nikah alik sano ni yang pertama hok
mengandung doh. (Informan kajian 6, IK 6).

Menurut Mohamad (2008), bagi pasangan yang telah terlanjur, mereka hakikatnya
lebih terdesak dan sanggup untuk berkahwin dengan pelbagai cara termasuklah secara
merentasi sempadan demi menutup maruah yang tercalar. Mereka merasakan bahawa,
perkahwinan secara merentasi sempadan ini dilihat jalan terbaik untuk menutup
merahsiakan status mereka. Menurut Mohd Hashim (2007) juga, perkahwinan tersebut
lebih kepada untuk menjaga maruah mereka dan perkahwinan secara merentasi sempadan
dilihat sebagai jalan penyelesaian.

Jalan Mudah Untuk Berkahwin

Akhir sekali, hasil temu bual juga mendapati bahawa, faktor-faktor perkahwinan merentasi
sempadan adalah disebabkan ia nya dilihat salah satu inisiatif atau jalan mudah untuk
berkahwin. Hasil temu bual adalah seperti berikut:

Berdasar pengalaman sayalah, punca berlaku perkahwinan merentasi

sempadan ataupun istilah popular nikah larilah, nikah lari ni ialah
pertamanya pasangan memilih untuk penyelesaian jangka pendek lah.
Bila mereka berhadapan dengan masalah ni, kebanyakannya tidak
mengambil langkah yang sepatutnya lah mereka melihat kerana hari ni
satu selesai masalah secara jangka pendek lah.
(Informan kajian 7, IK 7)

12
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

Demo ni kata kesukaran untuk berurusan untuk nak nikah lah hoo untuk
nak nikah lah bagi pandangan merekalah. Tengok kesukaran lah haa
dengan pejabat agama baik pejabat mahkamah.
(Informan kajian 8, IK 8)

Pertamanya kita melihat kepada aa kekangan apabila wali enggan

memberi kebenaran, memberi apa pasangan tadi telah mengambil sikap
yang mudah ada masalah kahwin lagi ada masalah kahwin lagi.
(Informan kajian 11, IK 11)

Hasil temu bual ini menunjukkan bahawa, antara punca lain yang mendorong
pasangan untuk berkahwin secara merentasi sempadan adalah disebabkan mereka melihat
perkahwinan secara merentasi sempadan ini adalah jalan mudah untuk berkahwin.
Kenyataan ini disokong oleh Matthew & Johan (2005) di mana prosedur yang ketat di
Malaysia mendorong pasangan untuk berkahwin secara rentas sempadan. Hal ini kerana
prosedur yang telah ditetapkan dalam undang-undang keluarga Islam di setiap negeri di
Malaysia adalah rumit (Ghulam Khan et al., 2012).
Secara keseluruhannya, terdapat enam punca utama yang menyumbang kepada
berlakunya peningkatan isu perkahwinan merentasi sempadan yang telah dikenal pasti
oleh penyelidik berdasarkan hasil temu bual bersama informan kajian. Diharapkan kajian
ini dapat memberi pendedahan kepada masyarakat Muslim di Malaysia untuk sama-sama
bekerjasama dalam membendung kes-kes sebegini daripada terus meningkat pada masa
akan datang.

KESIMPULAN
Sebagai kesimpulannya, isu berkaitan perkahwinan merentasi sempadan dilihat salah satu
isu yang sangat serius dan kritikal. Hasil temu bual menunjukkan, terdapat beberapa faktor
utama yang menyumbang kepada peningkatan dalam kes-kes sebegini iaitu keinginan
untuk berpoligami, tidak mendapat keizinan daripada pihak keluarga, keengganan
pasangan untuk mengikut prosedur nikah, kurang pendedahan terhadap prosedur
perkahwinan di Malaysia, pasangan yang telah terlanjur dan jalan mudah untuk berkahwin.
Oleh itu, semua pihak seharusnya memainkan peranan yang signifikan dalam
mengurangkan kes-kes sebegini daripada terus meningkat pada masa akan datang.
Penyelidik juga mengharapkan agar kajian ini dapat memberi pendedahan yang sewajarnya
berkaitan isu ini dan semua pihak perlulah mengorak langkah memainkan peranan masing-
masing dalam membendung faktor-faktor ini daripada akar umbi agar isu-isu ini dapat
dikurangkan.

PENGHARGAAN
Kami ingin mengucapkan terima kasih kepada pihak Pusat Libat sama Masyarakat dan
Jaringan Industri (PLiMJI), Universiti Sains Islam Malaysia (USIM) dan Jabatan Hal Ehwal
Agama Islam Negeri Kelantan (JAHEAIK) di atas sokongan yang diberikan melalui projek
perundingan yang bertajuk “Model Perkahwinan Merentasi Sempadan bagi Pasangan
Muslim di Negeri Kelantan”, kod perundingan (PLiMJI/PR/266/2/80). Penghargaan juga
dirakamkan kepada penyelidik-penyelidik Centre of Research for Fiqh Forensics and
Judiciary (CFORSJ), Fakulti Syariah dan Undang-Undang, Universiti Sains Islam Malaysia
(USIM) di atas kerjasama yang telah diberikan.

13
http://al-qanatir.com
Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

RUJUKAN
Al-Quran.

Buku
Arifin, M. 2009. Kahwin Lari: Masalah dan Penyelesaiannya. In: Undang-undang keluarga &
prosedur. Ahmad Ibrahim Kulliyyah of Laws and Harun M. Hashim Law Centre,
International Islamic University Malaysia, Gombak, Selangor, 11-18. ISBN
9789834120351.
Mohamad, M. N. 2008. Perkahwinan Luar Negara Tanpa Kebenaran di Selatan Pertama. Edisi
Pertama. Fakulti Pengajian Islam.
Mohd Hashim, N. 2007. Prosedur dan pendaftaran perkahwinan. Dalam Undang-undang
Keluarga (Islam). Siri Perkembangan Undang-undang di Malaysia, 14. Dewan Bahasa
dan Pustaka, Kuala Lumpur, 1-39.
Nik Badli Shah, N. N. 2012. Perkahwinan dan Perceraian di bawah Undang-Undang Islam.
Selangor. International Law Book Services (ILBS).

Jurnal & Prosiding

Ghulam Khan, I. N., Yusof, N., Hashim, H., & A. Shukor, H. 2012. Fenomena Nikah Sindiket:
Satu Huraian Awal. Diskusi Syariah dan Undang-Undang, 5, 22-41.
Matthew, H. A., & Johan, L. 2005. Frontiers, Sovereignty and Marital Tactics: Comparisons
from the Borneo Highlands and the Indonesia-Malaysia Singapore Growth Triangle. The
Asia Pacific Journal of Anthropology, 6(1), 1-17.
Md Said, M. H., Md Hashim, N., Abdul Hak, N., Che Soh@Yusoff, R., Ahmad Fuzi, F. H., &
Yaakob, K. 2020. Kajian Sosioperundangan Perkahwinan Merentasi Sempadan di
Nusantara (Socia Legal Research on Cross-Border Marriage in the Malay Archipelago).
Journal of Nusantara Studies, 5(2), 129-151.
Mohd Shah, N., & Meerangani, K. A. 2021. Poligami Tanpa Kebenaran: Kajian Terhadap Kes-
Kes di Mahkamah TINGGI Syariah Muar, Johor Tahun 2015-2019. Jurnal ‘Ulwan, 6(1),
269-277.
Wan Ismail, W. A. F., Syed Husin, S. N., Baharuddin, A. S., Abdul Mutalib, L., Mamat, Z., & Alias,
M. A. A. 2022a. Konsep Perkahwinan Menurut Perspektif Fiqh dan Undang-Undang
Islam di Malaysia. Proceeding of International Prophetic Conference, (8th), 14–28.
https://swanfpqs.usim.edu.my/index.php/conference/article/view/6
Wan Ismail, W. A. F., Mamat, Z., Abdul Mutalib, L., Baharuddin, A. S., Alias, M. A. A., & Syed
Husin, S. N. 2022b. Perwalian dan Isu Berkaitan Dengannya Menurut Syarak dan
Perundangan Islam Di Malaysia. Proceeding of International Prophetic Conference,
(8th), 1–13. https://swanfpqs.usim.edu.my/index.php/conference/article/view/5

Tesis
Ahmad Zakhi, M. Z. F. 2015. Perkahwinan Tidak Mengikut Prosedur: Kajian di Mahkamah
Syariah Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur. Tesis Sarjana. Universiti Malaya, Kuala
Lumpur.
Alias, M. A. A. 2022. The Falsification of Documents in Marriage Cases under the Civil and
Syariah Court in Malaysia: An Appraisal Analysis. Tesis Sarjana. Universiti Sains Islam
Malaysia, Nilai, Negeri Sembilan.

Laman Sesawang
Nikah Sempadan: Jangan Hanya Fikir Nak Kahwin, Fikir Juga Kemudaratan.
https://www.bharian.com.my/berita/nasional/2022/04/942177/nikah-sempadan-
jangan-hanya-fikir-nak-kahwin-fikir-juga-kemudaratan (diakses pada 25 November
2022).
Permohonan surat sah nikah di selatan Thailand meningkat.
https://www.sinarharian.com.my/article/17241/berita/nasional/permohonan-
surat-sah-nikah-di-selatan-thailand-meningkat (diakses pada 19 Disember 2022).

14
http://al-qanatir.com
 Al-Qanatir: International Journal of Islamic Studies. Vol. 30. No. 1. April Issue (2023)
eISSN: 2289-9944

Temu bual
Ustaz Mohd Suhaimi bin Mohamed. Bahagian Undang-Undang Keluarga, Jabatan Hal Ehwal
Agama Islam Kelantan (JAHEAIK). 27 Februari 2022.
Ustaz Rozimi bin Zamri. Ketua Penolong Pengarah Kanan, Bahagian Perkahwinan Dan
Pembangunan Keluarga, Jabatan Agama Islam Wilayah Persekutuan (JAWI). 4 Mac
2022.
Tuan Mohamad Zakian bin Dio. Pengarah Kanan (Kehakiman), Bahagian Sokongan
Keluarga, Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia (JKSM). 21 Mac 2022.
Ustaz Che Musa bin Che Hamat. Pegawai Hal Ehwal Islam, Bahagian Undang-Undang
Keluarga Islam, Jabatan Hal Ehwal Agama Islam Negeri Sembilan (JHEAINS). 10 Mac
2022.
YBhg Haji Ahmad Nizam bin Amiruddin. Ketua Penguat Kuasa Agama, Jabatan Agama Islam
Perak. 25 April 2022.
Puan Raihan binti Muhamad. Peguam Syarie di Rijal Raihan & Co. 12 Mac 2022.
Ustaz Naim bin Md Ghazali. Pegawai Agama Jajahan Pasir Mas, Pejabat Agama Jajahan Pasir
Mas. 18 Mei 2022.
Ustaz Abdullah bin Mohamed. Pegawai Agama Jajahan Tanah Merah, Pejabat Agama Jajahan
Tanah Merah. 17 Mei 2022.
Ustazah Nor Asniah bin Mohd Noh. Penolong Pengarah Kanan, Cawangan Pembangunan
Keluarga Unit NCR Dalam dan Luar Negara, Jabatan Kemajuan Islam Malaysia
(JAKIM). 19 Mei 2022.
Ustaz Nik Nizam bin Nik Mohd Nasir. Penolong Pegawai Agama (Dakwah), Pejabat Agama
Jajahan Machang. 17 Mei 2022.
Ustaz Mohd Ibrisham bin Jalaluddin. Pegawai Agama Jajahan Jeli, Pejabat Agama Jajahan Jeli.
23 Mei 2022.

Akta
Akta Undang-Undang Keluarga Islam (Wilayah-Wilayah Persekutuan) 1984 [Akta 303].

Kes
Husin lwn Saayah dan Mat Hassan (Perlis Kes Mal 36/80).
Syed Othman bin Syed Abdullah dengan pasangannya Ema Malisa binti Bogi [Kes Mal bil:
01003-010-333/03].

Penafian
Pandangan yang dinyatakan dalam artikel ini adalah pandangan penulis. Al-Qanatir: International Journal of
Islamic Studies tidak akan bertanggungjawab atas apa-apa kerugian, kerosakan atau lain-lain liabiliti yang
disebabkan oleh / timbul daripada penggunaan kandungan artikel ini.

15
http://al-qanatir.com

View publication stats