2. Αναφορικές ονομάζονται οι προτάσεις που
εισάγονται με τις αναφορικές αντωνυμίες και τα
αναφορικά επιρρήματα
Οι αναφορικές αντωνυμίες είναι οι εξής:
α) που
β) ο οποίος, η οποία, το οποίο
γ) όποιος, όποια, όποιο
δ) όσος, όση, όσο
ε) ό,τι (άκλιτο)
στ) οποιοσδήποτε, οσοσδήποτε, οτιδήποτε
Τα αναφορικά επιρρήματα είναι τα εξής:
α) όπου, οπουδήποτε, εκεί που (→ δηλώνουν τόπο)
β) όποτε, οποτεδήποτε, τότε που (→ δηλώνουν χρόνο)
γ) όπως, καθώς (→ δηλώνουν τρόπο)
δ) όσο, οσοδήποτε (→ δηλώνουν ποσό)
3. Οι αναφορικές προτάσεις ανάλογα με το συντακτικό τους
ρόλο διακρίνονται σε ονοματικές και επιρρηματικές.
Από τις ονοματικές αναφορικές, κάποιες προσδιορίζουν ένα
ουσιαστικό της κύριας πρότασης, παίζουν δηλαδή ρόλο
παρόμοιο με το ρόλο ενός επιθετικού προσδιορισμού και γι’
αυτό ονομάζονται επιθετικές αναφορικές προτάσεις.
Οι επιθετικές αναφορικές προτάσεις εισάγονται με τις
αναφορικές αντωνυμίες:
- ο οποίος, η οποία, το οποίο
- που
Στον καθημερινό λόγο χρησιμοποιούμε κυρίως τον που ενώ
την αντωνυμία ο οποίος σε πιο επίσημο λόγο.
4. Ας θυμηθούμε ένα παράδειγμα από το Κείμενο 1 του σχολικού βιβλίου
(σελ. 64)
Η Ευρώπη είναι σαν ένας κήπος που συγκεντρώνει τα πιο διαφορετικά
λουλούδια, τα πιο αταίριαστα χρώματα. Κάθε φορά που περνούμε τα
σύνορα μιας ευρωπαϊκής χώρας, αισθανόμαστε πως όλα αλλάζουν
τριγύρω μας, όχι μόνο η γλώσσα και οι κοινωνικές συμβάσεις, μα κι ο
αέρας που αναπνέουμε, κι η ουσία της γης που πατούμε, κι ο
χαρακτήρας των ανθρώπων που συναντούμε.
Η Ευρώπη είναι σαν ένας κήπος ο οποίος συγκεντρώνει τα πιο
διαφορετικά λουλούδια, τα πιο αταίριαστα χρώματα. Κάθε φορά κατά
την οποία περνούμε τα σύνορα μιας ευρωπαϊκής χώρας, αισθανόμαστε
πως όλα αλλάζουν τριγύρω μας, όχι μόνο η γλώσσα και οι κοινωνικές
συμβάσεις, μα κι ο αέρας τον οποίο αναπνέουμε, κι η ουσία της γης την
οποία πατούμε, κι ο χαρακτήρας των ανθρώπων τους
οποίους συναντούμε.
5. Επιθετικές αναφορικές προτάσεις
1ο παράδειγμα: Ποτέ δεν ξέχασε τις συμβουλές που
του έδωσε ο πατέρας του.
Η υπογραμμισμένη αναφορική πρόταση στο
παραπάνω παράδειγμα δίνει μια πληροφορία
απαραίτητη για τον ακριβή προσδιορισμό του
ουσιαστικού που προσδιορίζει (αν παραλειφθεί η
αναφορική πρόταση, δε θα ξέρουμε για ποιες
συμβουλές γίνεται λόγος). Οι προτάσεις αυτές
ονομάζονται προσδιοριστικές αναφορικές
προτάσεις και δε χωρίζονται με κόμμα από την
πρόταση στην οποία αναφέρονται.
6. 2ο παράδειγμα: Πρέπει να ληφθούν αυστηρά μέτρα
για την προστασία των δασών, τα οποία αποτελούν
τον πνεύμονα του πλανήτη μας.
Η υπογραμμισμένη αναφορική πρόταση απλά
προσθέτει μια επιπλέον πληροφορία σχετικά με το
ουσιαστικό στο οποίο αναφέρονται, θα μπορούσε
όμως και να παραλειφθεί. Οι προτάσεις αυτές
ονομάζονται προσθετικές αναφορικές προτάσεις
και χωρίζονται με κόμμα από την πρόταση στην
οποία αναφέρονται.
Για εμπέδωση, κάντε τώρα την άσκηση 1 από το φυλλάδιο των ασκήσεων.
7. Προσοχή στην ορθογραφία
Το ειδικό και το αναφορικό που δεν τονίζονται
Το ερωτηματικό πού τονίζεται.
π.χ. Θυμάμαι που παίζαμε συνέχεια κρυφτό,
όταν ήμασταν παιδιά. (που → ειδικό)
Το βιβλίο που μου έδωσες να διαβάσω μου
άρεσε πολύ. (που → αναφορικό)
Με ρώτησε πού βρίσκομαι. (που →
ερωτηματικό)
8. Οι ονοματικές αναφορικές προτάσεις μπορούν να
λειτουργούν:
ως υποκείμενο
π.χ.:Όποιος ενδιαφέρεται να το δηλώσει.
Όποιος θέλει μπορεί να φύγει.
ως αντικείμενο
π.χ.: Μπορείς να κάνεις ό,τι θες.
Η γυμνάστρια θα προπονεί κάθε Σάββατο
όσους επέλεξε.
ως κατηγορούμενο
π.χ.: Εύχομαι να γίνεις ό,τι ονειρεύεσαι.
ως προσδιορισμός
π.χ. Διάλεξε τα ροδάκινα, όσα είναι σάπια, και πέταξέ
τα.
Για εμπέδωση, κάντε τώρα την άσκηση 2 από το φυλλάδιο των ασκήσεων.
9. Οι αναφορικές προτάσεις που εισάγονται με
αναφορικά επιρρήματα είναι
δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις
και εκφράζουν διάφορες επιρρηματικές
σημασίες.
π.χ. Πήγαινε όπου θέλεις. (τόπος)
Η ομάδα μας θα διακριθεί όπως και πέρσι.
(τρόπος)
Μπορείς να έρθεις όποτε θέλεις. (χρόνος)
Μπορείς να φας όσο θέλεις. (ποσό)
Για εμπέδωση, κάντε τώρα την άσκηση 3 και 4 από το φυλλάδιο των ασκήσεων.
10. Προσοχή!
Δεν πρέπει να συγχέουμε το αναφορικό ό,τι
με τον ειδικό σύνδεσμο ότι.
π.χ. Κάνε ό,τι θέλεις. (αναφορικό, μπορεί να
αντικατασταθεί με το οτιδήποτε)
Ξέρω ότι νοιάζεσαι για μένα. (ειδικό,
μπορεί να αντικατασταθεί με το πως)
Για εμπέδωση, κάντε τώρα την άσκηση 5 από το φυλλάδιο των ασκήσεων.
11. Γένος, αριθμός και πτώση της αναφορικής
αντωνυμίας ο οποίος, -α, -ο
Η αντωνυμία ο οποίος (-α, -ο)
συμφωνεί ως προς το γένος και τον
αριθμό με το όνομα που προσδιορίζει.
π.χ. Οι μετανάστες (γένος αρσενικό, αριθμός πληθυντικός)
οι οποίοι (γένος αρσενικό, αριθμός πληθυντικός)
εργάζονται στην Ευρώπη συμβάλλουν
σημαντικά στην ανάπτυξη.
12. Η πτώση της όμως είναι ανάλογη με τον συντακτικό
ρόλο που παίζει μέσα στην αναφορική πρόταση.
Σε ονομαστική, αν είναι υποκείμενο του ρήματος.
π.χ. Η Ευρώπη είναι σαν ένας κήπος ο
οποίος (υποκείμενο) συγκεντρώνει τα πιο
διαφορετικά λουλούδια.
Σε αιτιατική, αν είναι αντικείμενο του ρήματος.
π.χ. Πρέπει να ανακοινώσουμε σε όλους την απόφαση
την οποία πήραμε.
Σε γενική, αν είναι ονοματικός προσδιορισμός.
π.χ. Ο συγγραφέας του οποίου το βιβλίο διαβάζω
αυτόν τον καιρό έχει πάρει πολλά διεθνή βραβεία.
13. Όταν μία σύνθετη ονοματική φράση προσδιορίζεται από μια
αναφορική πρόταση, είναι προτιμότερο να χρησιμοποιείται η
αντωνυμία ο οποίος αντί του που, γιατί έτσι μπορούμε να
καταλάβουμε σε ποιο από τα ονόματα αποδίδεται ο
προσδιορισμός.
π.χ.Τα παιδιά των μεταναστών που γεννήθηκαν στην Ευρώπη…
(δεν είναι σαφές ποιοι γεννήθηκαν στην Ευρώπη, οι μετανάστες
ή τα παιδιά τους…)
Τα παιδιά των μεταναστών τα οποία γεννήθηκαν στην Ευρώπη…
(είναι σαφές ότι η πρόταση αναφέρεται στα παιδιά)
Τις περισσότερες φορές όμως οι παρανοήσεις αποφεύγονται,
επειδή άλλα στοιχεία του κειμένου ή οι γνώσεις μας για το θέμα
μας βοηθούν να καταλάβουμε πού αναφέρεται η αντωνυμία
που.
π.χ.Τα έργα των καλλιτεχνών που παρουσιάστηκαν στην έκθεση
ήταν όλα υπέροχα. (εδώ είναι σαφές ότι το που προσδιορίζει τη
λέξη «έργα» και όχι τη λέξη «καλλιτέχνες»).
14. Το που και οι προθετικές φράσεις
Συχνά στον καθημερινό λόγο χρησιμοποιούμε το που αντί για την
αντωνυμία ο οποίος (-α, -ο) στη θέση μιας προθετικής φράσης
(φράση με πρόθεση, π.χ. με τον οποίον, στο οποίο, από την οποία
κλπ.) ή στη θέση του αναφορικού επιρρήματος όπου, όταν
θέλουμε να δηλώσουμε τον τόπο ή τη συνοδεία ή το όργανο ή το
μέσο.Υπάρχει όμως έτσι ο κίνδυνος να δημιουργηθεί ασάφεια.
π.χ. - Το κατάστημα που δουλεύει τώρα βρίσκεται στο κέντρο της
πόλης. (Θα ήταν πιο σαφής η πρόταση, αν αντί για το που
χρησιμοποιούσαμε την προθετική φράση στο οποίο → Το
κατάστημα στο οποίο δουλεύει…)
- Ο άνθρωπος που φάγαμε χθες είναι γιατρός. (Το σωστό είναι «Ο
άνθρωπος με τον οποίον φάγαμε χθες είναι γιατρός»,
διαφορετικά δημιουργείται η παρερμηνεία ότι φάγαμε τον
γιατρό…)
Προσοχή!!! Το αναφορικό επίρρημα όπου δηλώνει μόνο τόπο, δεν
είναι συνώνυμο με το που.
Για εμπέδωση, κάντε τώρα την άσκηση 6 από το φυλλάδιο των ασκήσεων.
