Bài 3. Một số công cụ đánh giá gia đình.pdf

Một số công cụ
thường sử dụng
trong đánh giá gia đình
THS.BS LÊ VĂN SƠN
BỘ MÔN DINH DƯỠNG LÂM SÀNG VÀ Y HỌC GIA ĐÌNH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC – ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

Mục tiêu
1. Trình bày được khái niệm và ý nghĩa của một số công cụ thường sử dụng trong đánh giá gia
đình trong thực hành chăm sóc sức khỏe theo nguyên lý Y học gia đình.
2. Phân tích được việc sử dụng các công cụ đánh giá gia đình trong thực hành lâm sàng.
3. Sử dụng được các công cụ đánh giá gia đình trong một số tình huống cụ thể.

Nội dung chính
1. Các nội dung cần đánh giá khi làm việc với gia đình.
2. Giới thiệu các công cụ thường sử dụng trong đánh giá gia đình.

Tại sao cần các công cụ đánh giá gia đình?
Trong thực hành Y học gia đình, BSGĐ cần xem xét người bệnh trong bối cảnh gia đình của họ.
Việc đánh giá gia đình giúp đưa ra kế hoạch chăm sóc phù hợp nhất với người bệnh và gia đình
của họ.
Để việc đánh giá gia đình được thống nhất, khách quan cần có các công cụ chuẩn.

Mục đích đánh giá gia đình
Xây dựng bức tranh toàn cảnh về gia đình, bao gồm các đặc điểm về di truyền, tâm lý và thể
chất của các thế hệ trong gia đình.
Xác định các vấn đề sức khỏe hay gặp trong từng giai đoạn của sự phát triển, giúp đưa ra các
chỉ dẫn và chăm sóc chính xác, phù hợp.

Các nội dung cần đánh giá
• Cây phả hệ (Genogram/Pedigree)
• Bản đồ gia đình (Family mapping)
• Chỉ số APGAR (Family APGAR)
Cấu trúc và chức
năng của gia đình
• Chuỗi sự kiện gia đình (Family lifeline)
• Vòng đời gia đình (Family life circle)
Các vấn đề xảy ra
trong gia đình
• Đánh giá SCREEM
Các nguồn lực
của gia đình

Giới thiệu một số công cụ thường sử
dụng trong đánh giá gia đình
1. Cây phả hệ
2. Bản đồ gia đình
3. Chỉ số APGAR
4. Đánh giá SCREEM
5. Chuỗi sự kiện gia đình
6. Vòng đời gia đình

Cây phả hệ
Cây phả hệ là một sơ đồ thể hiện mối quan hệ
giữa các thành viên và giữa các thế hệ trong một
gia đình.
Được tổ chức dưới dạng cấu trúc của một cây,
được phát triển từ gia phả.
Được sử dụng rộng rãi trong y học, trong phổ hệ,
xã hội học và tâm lý học.
Là một công cụ trong thực hành lâm sàng của bác
sĩ gia đình giúp thu thập thông tin về tiền sử y học,
tâm lý, xã hội của gia đình.

Các thông tin chính trong cây phả hệ
Cấu trúc gia đình.
Các thành viên trong gia đình.
Mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình.
Các mốc thời gian quan trọng của mỗi thành viên.
Các tình trạng bệnh tật, ốm đau diễn ra trong gia
đình.
Thông tin tổng quát nhất về một gia đình và các
thành viên: Ngày tháng năm sinh, kết hôn, ly thân,
ly hôn, qua đời, ốm đau và những sự kiện khác
trong cuộc sống.
Thông tin của ít nhất 3 thế hệ.

Cây phả hệ trong Y học
Cung cấp thông tin tổng quát nhất về một gia đình và mối liên hệ giữa các thành viên trong gia
đình về mặt tình cảm, xã hội cũng như bệnh tật.
Cung cấp thông tin về bệnh tật của mỗi cá nhân trong gia đình, đặc tính di truyền, yếu tố tâm
lý, mối quan hệ trong gia đình.
Có thể sử dụng cho tất cả các đối tượng bệnh nhân, có thể thay thế cho tiền sử xã hội, tiền sử
bản thân.

Một số ký hiệu
sử dụng trong
cây phả hệ

Bản đồ gia đình – khái niệm
• Bản đồ gia đình là sơ đồ về cấu
trúc của một gia đình.
• Thể hiện mối quan hệ trong gia
đình, phản ánh tương tác, ảnh
hưởng lẫn nhau giữa các thành
viên trong gia đình

Bản đồ gia đình sử dụng khi nào?
• Trường hợp người bệnh có các rối
loạn tâm thần kinh.
• Người bệnh khó, ít hợp tác.
• Trường hợp người bệnh lạm dụng
thuốc và rượu.
• Nhiều thành viên trong gia đình
cùng mắc bệnh đồng thời.
• Người bệnh mắc bệnh mạn tính,
bệnh khó chữa (ung thư,…).

Chỉ số APGAR
Là hệ thống thang điểm nhằm đánh giá mức độ hài lòng của người trưởng thành về sự hỗ trợ
của gia đình.
Viết tắt của:
◦ A: Adaptation (sự thích nghi)
◦ P: Partnership (sự cộng tác)
◦ G: Growth (sự phát triển)
◦ A: Affection (sự yêu thương)
◦ R: Resolve (sự quyết tâm)
Chỉ số APGAR đề cập đến:
◦ Sự hài lòng của người bệnh với trách nhiệm của bản thân và gia đình.
◦ Quan điểm cá nhân của người bệnh và gia đình.
◦ Mức độ chia sẻ giữa các thành viên trong gia đình.

Chỉ số APGAR
Các nội dung đánh giá:
◦ Adaptation (sự thích nghi): khả năng của gia đình trong sử dụng và chia sẻ các nguồn lực sẵn
có.
◦ Partnership (sự cộng tác): là việc chia sẻ trong các quyết định. Lượng giá độ hài lòng trong
việc giải quyết các vấn đề qua giao tiếp của các thành viên trong gia đình với nhau.
◦ Growth (sự phát triển): mức độ hài lòng về sự chấp nhận và ủng hộ của gia đình trong việc tự
do thay đổi, những phương hướng phát triển của bản thân.
◦ Affection (sự yêu thương): đánh giá mức độ hài lòng về độ thân mật, chia sẻ cảm xúc giữa các
thành viên trong gia đình.
◦ Resolve (sự quyết tâm): lượng giá độ hài lòng về sự tận tụy của các thành viên khác với gia
đình.

Đo lường chỉ số APGAR
Thông qua bộ câu hỏi gồm các câu khẳng định về một khía cạnh của nội dung đánh giá.
Mỗi câu hỏi lượng giá qua 3 mức độ: luôn luôn, thỉnh thoảng, hiếm khi với thang điểm tương
ứng là 2, 1 và 0 điểm.
Phải hỏi và lượng giá ít nhất 2 thành viên trong mỗi gia đình.
Đánh giá dựa trên tổng điểm:
◦ 8 – 10 điểm: gia đình có mối liên kết cao
◦ 4 – 7 điểm: gia đình có mối liên kết trung bình
◦ 0 – 3 điểm: gia đình có mối liên kết yếu

Đo lường chỉ số APGAR
Độ hài lòng Luôn
luôn (2)
Thỉnh
thoảng (1)
Hiếm
khi (0)
A Hài lòng vì có gia đình giúp đỡ khi gặp rắc rối.
P Hài lòng với gia đình về việc đã động viên và chia sẻ các vướng mắc
trong cuộc sống.
G Hài lòng vì gia đình đã chấp nhận và ủng hộ những mong ước để
bản thân có các hoạt động và phương hướng mới trong cuộc sống.
A Hài lòng ki gia đình thể hiện tình cảm và đồng cảm với cảm xúc của
bản thân như tức giận, lo buồn và yêu thương.
R Hài lòng vì gia đình đã dành thời gian chăm sóc và chia sẻ với bản
thân.

Chỉ số APGAR sử dụng khi nào?
Khi gia đình trực tiếp chăm sóc người bệnh.
Khi người bệnh có các triệu chứng biểu hiện của rối loạn tâm thần kinh thường xuyên: đau đầu,
lo lắng, trầm cảm, mất ngủ, mệt mỏi.
Khi người bệnh khó tính, ít hợp tác.
Khi người bệnh có các khó khăn về giới và hôn nhân.
Khi nhiều thành viên gia đình cùng mắc bệnh.
Khi người bệnh lạm dụng rượu và thuốc.
Có bằng chứng của việc lạm dụng thể chất và tình dục với vợ hoặc con cái.

Đánh giá SCREEM – khái niệm
Là hệ thống đánh giá về:
◦ Các mạng lưới hỗ trợ, giúp đỡ người bệnh.
◦ Các mức độ chăm sóc y tế dành cho người bệnh.
◦ Mối quan hệ giữa hành vi sức khỏe, thực hành và sử dụng các dịch vụ y tế.
SCREEM cho thấy sự tham gia của gia đình vào chăm sóc sức khỏe hay cùng giải quyết khủng
hoảng xảy ra, sử dụng khi:
◦ Người bệnh mắc bệnh mạn tính, người bệnh mắc bệnh hiểm nghèo.
◦ Người bệnh trong giai đoạn cuối của bệnh, người bệnh khó hợp tác.
◦ Khi người chăm sóc mệt mỏi.

Các yếu tố trong đánh giá SCREEM
SCREEM Thuận lợi Khó khăn
Social (Xã hội) Quan hệ tốt với hàng xóm, cộng
đồng
Xa lánh với hàng xóm, cộng đồng
Culture (Văn hóa) Thường hay tham gia các hoạt
động văn hóa của cộng đồng
Ít tham gia các hoạt động văn hóa
của cộng đồng
Religious (Tôn giáo) Không xung đột Xung đột
Economic (Kinh tế) Thu nhập ổn định Thu nhập không tốt, không ổn
định
Education (Giáo dục) Được giáo dục tốt
Medical (Y tế) Thiếu phương tiện y khoa hỗ trợ

Chuỗi sự kiện gia đình
Chuỗi sự kiện gia đình là công cụ đánh giá về lịch sử cá nhân và gia đình theo thời gian.
Đề cập đến các sự kiện trong cuộc sống có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của người bệnh.
Được sử dụng khi:
◦ Người bệnh mắc bệnh mạn tính từ trước.
◦ Người bệnh gặp khó khăn trong chăm sóc.
◦ Người bệnh từ chối điều trị.
◦ Người lạm dụng rượu và thuốc.
◦ Người bị lạm dụng thể chất và tình dục.

Chuỗi sự
kiện gia
đình

Vòng đời gia đình
Vòng đời gia đình xác định những giai đoạn phát
triển của gia đình, qua đó phản chiếu những
chức năng sinh học và nhận thức nhất định.
Xác định vòng đời gia đình cung cấp các thông
tin để đánh giá nhanh những trở ngại đối với
người bệnh và gia đình.
Những mục tiêu phát triển của cá nhân thay đổi
theo thời gian nên nhiệm vụ cho cả gia đình cũng
thay đổi theo.
Tìm hiểu giai đoạn của vòng đời gia đình giúp
bác sĩ xây dựng kế hoạch chăm sóc sức khỏe phù
hợp và hiệu quả hơn.
Độc thân
Kết hôn
Gia đình có
con nhỏ
Gia đình có
con vị thành
niên
Gia đình có
con tuổi
trưởng thành
Cuối đời/nghỉ
hưu

Thu thập thông tin, vẽ và phân tích cây
phả hệ

Những lưu ý khi vẽ cây phả hệ
Thông tin hành chính: Cây phả hệ của ai, ngày vẽ, người vẽ.
Người bệnh/đối tượng cung cấp thông tin vẽ ở vị trí trung tâm để làm nổi bật thông tin.
Sử dụng đúng và trình bày thống nhất các ký hiệu về giới, tuổi, bệnh, tử vong,…
Trong quan hệ hôn nhân: nam trái, nữ phải.
Trong quan hệ anh em: tuổi giảm dần từ trái sáng phải.
Để giúp làm nổi bật thông tin của BN, tránh chồng chéo giữa các gia đình hạt nhân, có thể vi phạm
quy tắc về tuổi giảm dần.
Tối thiểu phải thu được thông tin 3 thế hệ trong hàng thừa kế thứ nhất: anh chị em, con cái và bố mẹ.
Nếu chưa có con cái phải hỏi thêm về ông bà cho đủ 3 thế hệ.
Có thể không cần phải ghi lại tên của các thành viên trong gia đình mở rộng mặc dù điều quan trọng
là cho thấy có bao nhiêu người không bị ảnh hưởng trong gia đình.

Câu hỏi có thể sử dụng
Anh/chị có bất cứ mối quan ngại nào về một bệnh tật hoặc vấn đề SK nào đó mà dường xuất
hiện trong các thế hệ gia đình của anh/chị hay vợ/chồng anh/chị?.
Có ai có vấn đề quan trọng về sức khoẻ thể chất hay tinh thần không? Có ai cần điều trị tại bệnh
viện? Có ai từng bị bệnh nặng hay phải phẫu thuật không? Họ đã được chẩn đoán khi bao nhiêu
tuổi?.
Có người lớn, trẻ em hay trẻ sơ sinh tử vong không? Họ tử vong khi bao nhiêu tuổi và nguyên
nhân chết là gì? Có trường hợp nào sẩy thai hoặc bị thai chết lưu không?.
Trong phạm vi 3 đời của gia đình mình, có ai có hôn nhân cận huyết thống không? (nhạy cảm)
Mối quan hệ trong gia đình bạn hiện nay như thế nào? Có ai xung khắc với nhau hay thân thiết
với nhau hơn những người khác không?

Các bước vẽ cây phả hệ
Bước 1: Bắt đầu từ bệnh nhân, người cung cấp thông tin.
• Bắt đầu từ phía trên tờ giấy nếu vẽ xuống các đời dưới hoặc bắt đầu từ bên dưới nếu vẽ
lên các đời trên.
• Vẽ ký hiệu tương ứng với giới của người bệnh.
• Hỏi thông tin về vợ/chồng hiện tại và trước đây. Nhạy cảm khi hỏi về hôn nhân cận huyết
(anh chị có quan hệ họ hàng gì không?)
Bước 2: Hỏi về con cái.
• Có bao nhiêu con? Có mất cháu nào không?
• Có con với các cuộc hôn nhân khác không?
• Tên, tuổi, ngày sinh của trẻ, bắt đầu từ trẻ lớn tuổi nhất (vẽ từ bên trái)
• Nếu có mang thai, ghi ngày đầu của kỳ kinh cuối; nếu có sẩy thai, thai lưu, vẽ ký hiệu
tương ứng và thêm tuổi thai.

Bước 3: Hỏi về anh chị em của NB và gia đình họ.
• Có bao nhiêu anh chị em, có ai mất không? Có cùng cha mẹ không?
• Tình trạng hôn nhân, tên và ngày sinh của vợ, chồng, con cái của mỗi người. Vẽ lại thông tin
nếu có sẩy thai, thai lưu, tử vong trẻ em.
• Hỏi thông tin về các vấn đề bệnh tật.
Bước 4: Hỏi thông tin lần lượt về bố hoặc mẹ.
• Hỏi tên, ngày tháng năm sinh và các vấn đề bệnh tật của từng người.
• Cân nhắc có cần hỏi thêm chi tiết về anh chị em của bố mẹ không?
• Vẽ bao nhiêu thế hệ tuỳ thuộc lý do vẽ cây phả hệ.
Bước 5: Vẽ thông tin tương tự cho vợ/chồng của NB để hoàn thành cây phả hệ.

Các bước vẽ cây phả hệ – rút gọn
1. Vẽ gia đình hạt nhân: bố mẹ và con cái.
2. Vẽ gia đình hạt nhân của bố và mẹ.
3. Vẽ các gia đình mở rộng: anh chị em của bố, mẹ.
4. Bổ sung các thông tin khác.

Ví dụ vẽ cây phả hệ
Vẽ cây phả hệ gia đình người bệnh của bạn, cô Anna, 35 tuổi. Cô có một người
em trai tên Brad 32 tuổi. Anna và Brad hai là con của ông Charles, người đã chết
ở tuổi 61 do ung thư, và bà Nancy, 57 tuổi vẫn còn sống. Anna kết hôn với Don,
36 tuổi, và họ có hai con trai sinh đôi 6 tuổi, James và John. Brad kết hôn với
Linda và có một cô con gái 5 tuổi, Sarah, và một cậu con trai 2 tuổi, Michael.
Brad và Linda vừa mới ly hôn.

Tài liệu tham khảo
1. Giáo trình Thực hành Y học gia đình trong chăm sóc ban đầu – NXB Y học (2018)
2. Trần Khánh Toàn – Bài giảng Các công cụ thường sử dụng trong đánh giá gia đình. Bộ môn
Y học gia đình, Trường Đại học Y Hà Nội.

Bài 3. Một số công cụ đánh giá gia đình.pdf

Bài 3. Một số công cụ đánh giá gia đình.pdf

More Related Content

Similar to Bài 3. Một số công cụ đánh giá gia đình.pdf

Recently uploaded

Bài 3. Một số công cụ đánh giá gia đình.pdf