Cndd dieuduongcb1 w

Bé Y TÕ

§IÒU D¦ìNG
C¥ B¶N I
S¸ch ®µo t¹o cö nh©n ®iÒu d−ìng

M· sè: §.34.Z.01

Chñ biªn: ThS. TrÇn ThÞ ThuËn

nhµ xuÊt b¶n y häc
Hµ néi - 2007
1

ChØ ®¹o biªn so¹n: Vô Khoa häc vµ §µo t¹o, Bé Y tÕ

Chñ biªn: ThS. §D. TrÇn ThÞ ThuËn

Nh÷ng ng−êi biªn so¹n: ThS. §D. TrÇn ThÞ ThuËn
ThS. §oµn ThÞ Anh Lª
CN§D. Ph¹m ThÞ YÕn
ThS. §D. NguyÔn ThÞ S−¬ng
ThS. §D. L−¬ng V¨n Hoan
CN§D. TrÇn ThÞ Sanh
CN§D. Huúnh Tr−¬ng LÖ Hång

Tham gia tæ chøc b¶n th¶o: ThS. PhÝ V¨n Th©m
TS. NguyÔn M¹nh Pha
ThS. Lª ThÞ B×nh

© B¶n quyÒn thuéc Bé Y tÕ (Vô Khoa häc vµ §µo t¹o)

2

LêI GIíI THIÖU

Thùc hiÖn mét sè ®iÒu cña LuËt Gi¸o dôc, Bé Gi¸o dôc & §µo t¹o vµ Bé Y
tÕ ®· ban hµnh ch−¬ng tr×nh khung ®µo t¹o Cö nh©n ®iÒu d−ìng. Bé Y tÕ tæ
chøc biªn so¹n tµi liÖu d¹y – häc çc m«n häc chuyªn m«n, c¬ b¶n chuyªn ngµnh
theo ch−¬ng tr×nh trªn nh»m tõng b−íc x©y dùng bé tµi liÖu d¹y – häc chuÈn vÒ
chuyªn m«n ®Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng ®µo t¹o nh©n lùc y tÕ.
S¸ch “§iÒu d−ìng c¬ b¶n I” ®−îc biªn so¹n dùa trªn ch−¬ng tr×nh gi¸o dôc
®¹i häc cña §¹i häc Y D−îc TP. Hå ChÝ Minh trªn c¬ së ch−¬ng tr×nh khung ®·
®−îc phª duyÖt. S¸ch ®−îc biªn so¹n víi ph−¬ng ch©m: kiÕn thøc c¬ b¶n, hÖ
thèng; néi dung chÝnh x¸c, khoa häc, cËp nhËt çc tiÕn bé khoa häc, kü thuËt
hiÖn ®¹i vµ thùc tiÔn ViÖt Nam.
S¸ch “§iÒu d−ìng c¬ b¶n I” ®· ®−îc biªn so¹n bëi çc nhµ gi¸o giµu kinh
nghiÖm vµ t©m huyÕt cña bé m«n §iÒu d−ìng, §¹i häc Y D−îc thµnh phè Hå
ChÝ Minh. S¸ch “§iÒu d−ìng c¬ b¶n I” ®· ®−îc héi ®ång chuyªn m«n thÈm ®Þnh
s¸ch vµ tµi liÖu d¹y – häc chuyªn ngµnh Cö nh©n §iÒu d−ìng cña Bé Y tÕ thÈm
®Þnh vµo n¨m 2007. Bé Y tÕ ban hµnh lµ tµi liÖu d¹y – häc ®¹t chuÈn chuyªn
m«n cña ngµnh y tÕ trong giai ®o¹n hiÖn nay. Trong qu¸ tr×nh sö dông s¸ch
ph¶i ®−îc chØnh lý, bæ sung vµ cËp nhËt.
Bé Y tÕ xin ch©n thµnh c¶m ¬n çc Nhµ gi¸o, çc chuyªn gia cña §¹i häc Y
D−îc TP Hå ChÝ Minh ®· dµnh nhiÒu c«ng søc hoµn thµnh cuèn s¸ch. C¶m ¬n:
ThS. Lª ThÞ B×nh, ThS. Ph¹m §øc Môc ®· ®äc vµ ph¶n biÖn cho cuèn s¸ch sím
hoµn thµnh kÞp thêi phôc vô cho c«ng t¸c ®µo t¹o nh©n lùc ngµnh y tÕ.
V× lµ lÇn ®Çu xuÊt b¶n, chóng t«i mong nh©n ®−îc ý kiÕn ®ãng gãp cña
®ång nghiÖp, çc b¹n sinh viªn vµ çc ®éc gi¶ ®Ó lÇn xuÊt b¶n sau ®−îc hoµn
thiÖn h¬n.

vô khoa häc vµ ®µo t¹o
bé y tÕ

3

LêI nãi ®Çu

§iÒu d−ìng c¬ b¶n gåm nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng c¬ b¶n lµ nÒn t¶ng liªn
quan ®Õn çc qu¸ tr×nh ch¨m sãc ng−êi bÖnh còng nh− ng−êi khoÎ m¹nh vµ øng
dông, ph¸t triÓn trong viÖc ch¨m sãc ®iÒu d−ìng chuyªn biÖt nh− ch¨m sãc néi
khoa, ch¨m sãc ngo¹i khoa, ch¨m sãc nhi khoa.
Tµi liÖu nµy ®−îc biªn so¹n gåm çc chñ ®Ò néi dung b¸m s¸t môc tiªu
m«n ®iÒu d−ìng c¬ b¶n cña ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o Cö nh©n ®iÒu d−ìng do Bé Y
tÕ vµ Bé Gi¸o dôc ®µo t¹o ban hµnh, s¸ch ®−îc ph©n lµm 2 quyÓn ®iÒu d−ìng c¬
b¶n I gåm 4 ch−¬ng vµ ®iÒu d−ìng c¬ b¶n II gåm 3 ch−¬ng: Ch−¬ng I nªu çc
vÊn ®Ò c¬ së chung vÒ nghÒ nghiÖp cña ®iÒu d−ìng Ch−¬ng II gåm nh÷ng néi
dung ®Ó ph¸t triÓn thùc hµnh ®iÒu d−ìng Ch−¬ng III nªu çc vÊn ®Ò khoa häc
c¬ b¶n liªn quan trong thùc hµnh iÒu d−ìng Ch−¬ng IV gåm nh÷ng vÊn ®Ò cÇn
®¸p øng nhu cÇu c¬ b¶n trong sinh ho¹t h»ng ngµy cña con ng−êi, ®Æc biÖt lµ
viÖc ch¨m sãc vÖ sinh t¹i gi−êng cho ng−êi bÖnh Ch−¬ng V, VI, VII bao gåm
nh÷ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng c¬ b¶n nh»m phôc vô cho viÖc ch¨m sãc ®iÒu trÞ
®iÒu d−ìng nh− ch¨m sãc tiªu ho¸ vµ bµi tiÕt ch¨m sãc vÕt th−¬ng, b¨ng bã vµ
viÖc dïng thuèc cho ng−êi bÖnh.
Víi çch tr×nh bµy tu©n thñ theo yªu cÇu chung cña Bé Y tÕ vÒ s¸ch gi¸o
khoa, viÖc ph©n nhãm néi dung dùa theo çc tµi liÖu ®iÒu d−ìng c¬ b¶n hiÖn
hµnh cña çc n−íc ph¸t triÓn. Tµi liÖu ®−îc biªn so¹n do nhãm gi¶ng viªn Bé
m«n ®iÒu d−ìng, Khoa §iÒu d−ìng Kü thuËt y häc, §¹i häc Y D−îc thµnh phè
Hå ChÝ Minh. S¸ch dïng lµm tµi liÖu cho sinh viªn cö nh©n ®iÒu d−ìng vµ çc
sinh viªn Y häc cÇn tham kh¶o m«n ®iÒu d−ìng c¬ së.
Trong qu¸ tr×nh biªn so¹n, mÆc dÇu víi nhiÒu cè g¾ng nh−ng ch¾c ch¾n sÏ
kh«ng tr¸nh khái çc thiÕu sãt, chóng t«i mong muèn nhËn ®−îc sù ®ãng gãp
cña quý ®ång nghiÖp vµ quý b¹n ®äc.

ThS. §iÒu d−ìng TrÇn ThÞ ThuËn
Tr−ëng Bé m«n §iÒu d−ìng
§¹i häc Y D−îc TP Hå ChÝ Minh

5

Môc lôc

Trang
Ch−¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña nghÒ nghiÖp ®iÒu d−ìng 9
Bµi 1. LÞch sö ngµnh ®iÒu d−ìng 9
Bµi 2. Y ®øc vµ nghÜa vô nghÒ nghiÖp cña ng−êi ®iÒu d−ìng 18
Bµi 3. Xu h−íng ph¸t triÓn ngµnh ®iÒu d−ìng ViÖt Nam 26
Bµi 4. Häc thuyÕt c¬ b¶n thùc hµnh ®iÒu d−ìng 33
Bµi 5. Sù ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng, gia ®×nh ®Õn søc kháe 45
Ch−¬ng II. Ph¸t triÓn thùc hµnh ®iÒu d−ìng 54
Bµi 6. Quy tr×nh ®iÒu d−ìng 54
Bµi 7. Th¨m kh¸m thÓ chÊt 63
Bµi 8. V« khuÈn vµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan 84
Bµi 9. Hå s¬ ng−êi bÖnh vµ çch ghi chÐp 94
Bµi 10. TiÕp nhËn ng−êi bÖnh vµo viÖn chuyÓn bÖnh - xuÊt viÖn 101
Ch−¬ng III. Khoa häc c¬ b¶n cña ®iÒu d−ìng 108
Bµi 11. Chèng nhiÔm khuÈn bÖnh viÖn 108
Bµi 12. Xö lý chÊt th¶i 120
Bµi 13. Kü thuËt röa tay 127
Bµi 14. Kü thuËt mang vµ th¸o g¨ng tay v« khuÈn 133
Bµi 15. TÈy uÕ vµ b¶o qu¶n dông cô trong buång bÖnh hµng ngµy 137
Bµi 16. Çch röa, lau chïi vµ chuÈn bÞ dông cô ®Ó tiÖt khuÈn 140
Bµi 17. Theo dâi chøc n¨ng sinh lý 144
Ch−¬ng IV. Nhu cÇu c¬ b¶n cña ng−êi bÖnh 182
Bµi 18. Nhu cÇu c¬ b¶n cña con ng−êi vµ sù liªn quan víi ®iÒu 182
d−ìng
Bµi 19. Qu¶n lý giÊc ngñ vµ nghØ ng¬i 191
Bµi 20. VÖ sinh ç nh©n 208
Bµi 21. Kü thuËt t¾m bÖnh t¹i gi−êng 216
Bµi 22. Kü thuËt géi tãc t¹i gi−êng 220
Bµi 23. Kü thuËt s¨n sãc r¨ng miÖng 224
Bµi 24. Ch¨m sãc ngõa loÐt 233

7

Bµi 25. Kü thuËt ch¨m sãc ngõa loÐt t× 240
Bµi 26. Kü thuËt röa gi−êng sau khi ng−êi bÖnh ra vÒ 245
Bµi 27. Kü thuËt tr¶i gi−êng ®îi ng−êi bÖnh 248
Bµi 28. Kü thuËt thay v¶i tr¶i gi−êng cã ng−êi bÖnh n»m 251
Bµi 29. Kü thuËt chuÈn bÞ gi−êng ®îi ng−êi bÖnh sau gi¶i phÉu 255
Bµi 30. H¹n chÕ cö ®éng 260
Bµi 31. Çc t− thÕ nghØ ng¬i vµ trÞ liÖu th«ng th−êng 264
Bµi 32. Çc t− thÕ ®Ó kh¸m bÖnh 271
Bµi 33. Çch gióp ng−êi bÖnh ngåi dËy vµ ra khái gi−êng lÇn ®Çu 276
Bµi 34. Çch di chuyÓn ng−êi bÖnh tõ gi−êng qua çng xe l¨n 279
Tµi liÖu tham kh¶o 283

8

Ch−¬ng I
NH÷NG VÊN §Ò C¥ B¶N CñA NGHÒ NGHIÖP §IÒU D¦ìNG
Bµi 1

LÞCH Sö NGµNH §IÒU D¦ìNG

Môc tiªu
1. M« t¶ çc giai ®o¹n cña lÞch sö ®iÒu d−ìng thÕ giíi vµ cña ngµnh §iÒu d−ìng
ViÖt Nam.
2. NhËn thøc râ tr¸ch nhiÖm cu¶ ®iÒu d−ìng ®Ó phÊn ®Êu cho sù nghiÖp §iÒu
d−ìng ViÖt Nam.

1. S¬ l−îc vÒ lÞch sö ngµnh ®iÒu d−ìng thÕ giíi
ViÖc ch¨m sãc, nu«i d−ìng b¾t ®Çu tõ nh÷ng bµ mÑ. Bµ mÑ lµ ng−êi ®Çu
tiªn ch¨m sãc, b¶o vÖ ®øa con tõ lóc bÐ lät lßng vµ viÖc ®ã ®−îc duy tr× cho tíi
ngµy nay.
MÆt kh¸c, tõ thêi xa x−a, do kÐm hiÓu biÕt, con ng−êi tin vµo thÇn linh vµ
cho r»ng “thÇn linh lµ ®Êng siªu nhiªn cã quyÒn uy”, “th−îng ®Õ ban sù sèng
cho mu«n loµi... Khi cã bÖnh hä mêi ph¸p s− ®Õn, võa ®iÒu trÞ, võa cÇu kinh, sî
h·i vµ tuyÖt väng van xin thÇn linh tha m¹ng sèng cho bÖnh nh©n. Khi cã ng−êi
chÕt, hä cho r»ng ®ã lµ t¹i sè, t¹i trêi, t¹i thÇn linh kh«ng cho sèng. Çc gi¸o
®−êng, nhµ thê ®−îc x©y dùng ®Ó thê thÇn th¸nh vµ dÇn dÇn trë thµnh nh÷ng
trung t©m ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ bÖnh nh©n. T¹i ®©y cã çc ph¸p s− trÞ bÖnh vµ
çc tÝn n÷ võa gióp lÔ, võa phô ch¨m sãc bÖnh nh©n. Tõ ®ã h×nh thµnh mèi liªn
kÕt y khoa, ®iÒu d−ìng vµ t«n gi¸o.
N¨m 60, bµ Phoebe (Hy L¹p) ®· ®Õn tõng gia ®×nh cã ng−êi èm ®au ®Ó
ch¨m sãc. Bµ ®−îc ng−ìng mé vµ suy t«n lµ ng−êi n÷ ®iÒu d−ìng t¹i gia ®Çu
tiªn cña thÕ giíi.
ThÕ kû thø 4, bµ Fabiola (La M·) ®· tù nguyÖn biÕn c¨n nhµ sang träng
cña m×nh thµnh bÖnh viÖn, ®ãn nh÷ng ng−êi nghÌo khæ ®au èm vÒ ®Ó tù bµ
ch¨m sãc nu«i d−ìng.
Thêi kú viÔn chinh ë ch©u ¢u, bÖnh viÖn ®−îc x©y dùng ®Ó ch¨m sãc sè
l−îng lín nh÷ng ng−êi hµnh h−¬ng bÞ ®au èm. C¶ nam vµ n÷ ®Òu thùc hiÖn viÖc

9

ch¨m sãc søc khoÎ cho tÊt c¶ mäi ng−êi. NghÒ ®iÒu d−ìng b¾t ®Çu trë thµnh
nghÒ ®−îc coi träng.
§Õn thÕ kû thø 16, chÕ ®é nhµ tu ë Anh vµ ch©u ¢u bÞ b·i bá. Çc tæ chøc
t«n gi¸o bÞ gi¶i t¸n, dÉn ®Õn sù thiÕu hôt trÇm träng ng−êi ch¨m sãc bÖnh
nh©n. Nh÷ng ng−êi phô n÷ ph¹m téi, bÞ giam gi÷ ®−îc tuyÓn chän lµm ®iÒu
d−ìng thay v× thùc hiÖn ¸n tï, cßn nh÷ng ng−êi phô n÷ kh¸c chØ ch¨m sãc gia
®×nh m×nh th«i. Bèi c¶nh nµy t¹o ra nh÷ng quan niÖm lÖch l¹c cña x· héi ®èi víi
®iÒu d−ìng.
Gi÷a thÕ kû thø 18 ®Çu thÕ kû thø 19, viÖc c¶i çch x· héi ®· thay ®æi vai
trß ng−êi ®iÒu d−ìng. Vai trß cña ng−êi phô n÷ trong x· héi nãi chung còng
®−îc c¶i thiÖn. Trong thêi kú nµy, mét phô n÷ ng−êi Anh ®· ®−îc thÕ giíi t«n
kÝnh vµ suy t«n lµ ng−êi s¸ng lËp ra ngµnh ®iÒu d−ìng, ®ã lµ bµ Florence
Nightingale (1820 - 1910). Bµ sinh ra trong mét gia ®×nh giµu cã ë Anh nªn
®−îc gi¸o dôc chu ®¸o. Bµ biÕt nhiÒu ngo¹i ng÷, ®äc nhiÒu s¸ch triÕt häc, t«n
gi¸o, chÝnh trÞ. Ngay tõ nhá, bµ ®· thÓ hiÖn thiªn tÝnh vµ hoµi b·o ®−îc gióp ®ì
ng−êi nghÌo khæ. Bµ ®· v−ît qua sù ph¶n kh¸ng cña gia ®×nh ®Ó vµo häc vµ lµm
viÖc t¹i bÖnh viÖn Kaiserswerth (§øc) n¨m 1847. Sau ®ã bµ häc thªm ë Paris
(Ph¸p) vµo n¨m 1853. Nh÷ng n¨m 1854-1855, chiÕn tranh Crimea næ ra, bµ
cïng 38 phô n÷ Anh kh¸c ®−îc ph¸i sang Thæ NhÜ Kú ®Ó phôc vô çc th−¬ng
binh cña qu©n ®éi Hoµng gia Anh. T¹i ®©y bµ ®· ®−a ra lý thuyÕt vÒ khoa häc
vÖ sinh trong çc c¬ së y tÕ vµ sau hai n¨m bµ ®· lµm gi¶m tû lÖ chÕt cña th−¬ng
binh do nhiÔm trïng tõ 42% xuèng cßn 2%. §ªm ®ªm, Florence mét m×nh cÇm
ngän ®Ìn dÇu ®i tua, ch¨m sãc th−¬ng binh, ®· ®Ó l¹i h×nh t−îng ng−êi phô n÷
víi c©y ®Ìn trong trÝ nhí nh÷ng ng−êi th−¬ng binh håi ®ã. ChiÕn tranh ch−a kÕt
thóc, Florence ®· ph¶i trë l¹i n−íc Anh. C¬n “sèt Crimea” vµ sù c¨ng th¼ng cña
nh÷ng ngµy ë mÆt trËn ®· lµm cho bµ mÊt kh¶ n¨ng lµm viÖc. Bµ ®−îc d©n
chóng vµ nh÷ng ng−êi lÝnh Anh tÆng mãn quµ 50.000 b¶ng Anh ®Ó ch¨m sãc
søc khoÎ. V× søc khoÎ kh«ng cho phÐp tiÕp tôc lµm viÖc ë bÖnh viÖn, Florence ®·
lËp ra héi ®ång qu¶n lý ng©n s¸ch 50.000 b¶ng Anh vµo n¨m 1860. Tr−êng ®iÒu
d−ìng Nightingale cïng víi ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o 1 n¨m ®· ®Æt nÒn t¶ng cho hÖ
thèng ®µo t¹o ®iÒu d−ìng kh«ng chØ ë n−íc Anh mµ cßn ë nhiÒu n−íc trªn
thÕ giíi.
§Ó t−ëng nhí c«ng lao cña bµ vµ kh¼ng ®Þnh quyÕt t©m tiÕp tôc sù nghiÖp
mµ Florence ®· dµy c«ng x©y dùng. Héi ®ång ®iÒu d−ìng thÕ giíi ®· quyÕt ®Þnh
lÊy ngµy 12-5 hµng n¨m lµ ngµy sinh cña Florence Nightingale, lµm ngµy ®iÒu
d−ìng quèc tÕ. Bµ ®· trë thµnh ng−êi mÑ tinh thÇn cña ngµnh ®iÒu d−ìng
thÕ giíi.
HiÖn nay ngµnh ®iÒu d−ìng cña thÕ giíi ®· ®−îc xÕp lµ mét ngµnh nghÒ
riªng biÖt, ngang hµng víi çc ngµnh nghÒ kh¸c. Cã nhiÒu tr−êng ®µo t¹o ®iÒu
d−ìng víi nhiÒu tr×nh ®é ®iÒu d−ìng kh¸c nhau: trung häc, ®¹i häc, sau ®¹i häc.
NhiÒu çn bé ®iÒu d−ìng ®· cã b»ng th¹c sÜ, tiÕn sÜ vµ nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn
cøu khoa häc ®iÒu d−ìng nh»m n©ng cao ph¸t triÓn thùc hµnh ®iÒu d−ìng.

10

Nh÷ng ng−êi ®ãng gãp quan träng cho sù ph¸t triÓn ngµnh ®iÒu d−ìng trªn
thÕ giíi
* THÕ Kû THø 19
- Clara Barton: t×nh nguyÖn ch¨m sãc ng−êi
bÞ th−¬ng vµ nu«i d−ìng qu©n nh©n liªn bang Mü
trong cuéc néi chiÕn, phôc vô víi t− çch lµ gi¸m
s¸t ®iÒu d−ìng cho qu©n ®éi. §iÒu hµnh çc bÖnh
viÖn vµ çc ®iÒu d−ìng, thµnh lËp héi ch÷ thËp ®á
t¹i Hîp chñng quèc Hoa Kú vµo nh÷ng n¨m 1882.
- Dorothea Dix: ng−êi gi¸m s¸t çc n÷ ®iÒu
d−ìng qu©n y trong cuéc néi chiÕn, cã toµn quyÒn
vµ tr¸ch nhiÖm tuyÓn mé vµ huÊn luyÖn cho tæ
chøc ®iÒu d−ìng qu©n y. Bµ lµ ng−êi ®i tiªn phong
c¶i çch trong viÖc ®iÒu trÞ ng−êi bÖnh t©m thÇn.
- Mary Ann Bickerdyke: tæ chøc çc b÷a ¨n,
giÆt lµ quÇn ¸o, dÞch vô cÊp cøu, vµ lµ gi¸m s¸t
viªn ®iÒu d−ìng trong cuéc néi chiÕn.
- Louise schuyler: ®iÒu d−ìng trong cuéc néi Florence Nightingale (1820-1910)
chiÕn. Bµ ®· trë vÒ New York vµ lËp ra héi cøu tÕ
tõ thiÖn, tæ chøc nµy ®· lµm viÖc ®Ó c¶i tiÕn viÖc ch¨m sãc ngõ¬i bÖnh t¹i BÖnh
viÖn Bellevue. Bµ ®· ®Ò nghÞ cÇn cã çc tiªu chuÈn cho viÖc ®µo t¹o ®iÒu d−ìng.
- Linda Richards: mét ®iÒu d−ìng ®−îc ®µo t¹o lÇn ®Çu tiªn t¹i Hoa Kú,
mét n÷ sinh tèt nghiÖp tõ bÖnh viÖn New England dµnh cho phô n÷ vµ trÎ em ë
thµnh phè Boston, thuéc tiÓu bang Massachusette vµo n¨m 1873. Bµ ®· trë
thµnh gi¸m s¸t ®iÒu d−ìng ca ®ªm t¹i BÖnh viÖn Bellevue vµo n¨m 1874 vµ ®·
b¾t ®Çu c«ng viÖc l−u tr÷ hå s¬ vµ viÕt çc y lÖnh ch¨m sãc.
- Jane Addams: cung cÊp çc dÞch vô ®iÒu d−ìng x· héi t¹i çc khu d©n c−,
ng−êi l·nh ®¹o cho quyÒn cña phô n÷, ng−êi ®−îc nhËn gi¶i th−ëng Nobel hßa
b×nh 1931.
- Lillian Wald: tèt nghiÖp tõ bÖnh viÖn New England dµnh cho phô n÷ vµ
trÎ em vµo n¨m 1879 vµ lµ ®iÒu d−ìng da ®en ®Çu tiªn cña Hoa Kú.
- Harisst Tubmasn: mét ®iÒu d−ìng, mét ng−êi theo chñ nghÜa b·i n« lÖ.
Bµ ho¹t ®éng trong phong trµo xe ®iÖn ngÇm tr−íc khi tham gia ®éi qu©n liªn
bang trong cuéc néi chiÕn.
- Mary Agnes Snively: HiÖu tr−ëng tr−êng ®iÒu d−ìng t¹i bÖnh viÖn §a
khoa Toronto, vµ lµ mét trong nh÷ng ng−êi s¸ng lËp héi ®iÒu d−ìng Canada.
- Sojourner Truth: mét ng−êi ®iÒu d−ìng kh«ng chØ ch¨m sãc th−¬ng binh
trong cuéc néi chiÕn, mµ cßn tham gia vµo phong trµo ho¹t ®éng cña phô n÷.

11

- Isabel HamptonRobb: ng−êi l·nh ®¹o ®iÒu d−ìng vµ ®µo t¹o ®iÒu d−ìng,
bµ ®· tæ chøc tr−êng ®iÒu d−ìng t¹i bÖnh viÖn John Hopkins, bµ ®· ®Ò x−íng
nh÷ng quy ®Þnh kÓ c¶ giíi h¹n giê lµm viÖc trong ngµy, viÕt s¸ch gi¸o khoa ®Ó
sinh viªn ®iÒu d−ìng häc tËp. Bµ lµ chñ tÞch ®Çu tiªn cña çc ®iÒu d−ìng liªn
kÕt víi çc cùu sinh viªn ®iÒu d−ìng Mü vµ Canada (mµ sau nµy trë thµnh héi
®iÒu d−ìng Mü).
* THÕ Kû 20
- Mary Adelaid Nutting: mét thµnh viªn cña ph©n khoa ë ®¹i häc
Columbia, bµ lµ mét gi¸o s− ®iÒu d−ìng ®Çu tiªn trªn thÕ giíi, cïng víi Lavinia
Dock, xuÊt b¶n quyÓn s¸ch 4 tËp vÒ lÞch sö ®iÒu d−ìng.
- Ellizabeth Smellie: mét thµnh viªn cña mét nhãm ch¨m sãc søc khoÎ
céng ®éng, ®· tæ chøc qu©n ®oµn phô n÷ Canada trong suèt chiÕn tranh thÕ giíi
lÇn thø 2.
- Lavinia Dock: mét ng−êi l·nh ®¹o ®iÒu d−ìng vµ lµ mét nhµ ho¹t ®éng
cho quyÒn cña phô n÷, ®· ®ãng gãp cho viÖc söa ®æi hiÕn ph¸p, ®−a ®Õn quyÒn
bá phiÕu cho phô n÷.
- Mary Breck Enridge: thµnh lËp tr−êng ®iÒu d−ìng Frontier vµ lµ mét
trong nh÷ng tr−êng n÷ ®iÒu d−ìng ®Çu tiªn ë Mü.

2. S¬ l−îc lÞch sö ph¸t triÓn ngµnh ®iÒu d−ìng ViÖt Nam
Còng nh− thÕ giíi, tõ xa x−a çc bµ mÑ ViÖt Nam ®· ch¨m sãc, nu«i d−ìng
con çi vµ gia ®×nh m×nh. Bªn c¹nh nh÷ng kinh nghiÖm ch¨m sãc cña gia ®×nh,
çc bµ ®· ®−îc truyÒn l¹i çc kinh nghiÖm d©n gian cña çc l−¬ng y trong viÖc
ch¨m sãc ng−êi bÖnh. LÞch sö y häc cña d©n téc ghi râ ph−¬ng ph¸p d−ìng sinh,
®· ®−îc ¸p dông trong viÖc ®iÒu trÞ vµ ch¨m sãc ng−êi bÖnh. Hai danh y næi
tiÕng thêi x−a cña d©n téc ta lµ H¶i Th−îng L·n ¤ng Lª H÷u Tr¸c vµ TuÖ TÜnh
®· sö dông phÐp d−ìng sinh ®Ó trÞ bÖnh rÊt cã hiÖu qu¶.
Thêi kú Ph¸p thuéc, ng−êi Ph¸p ®· x©y nhiÒu bÖnh viÖn. Nªn tr−íc n¨m
1900, hä ®· ban hµnh chÕ ®é häc viÖc cho nh÷ng ng−êi muèn lµm viÖc ë bÖnh
viÖn. ViÖc ®µo t¹o kh«ng chÝnh quy mµ chØ lµ “cÇm tay chØ viÖc”. Hä lµ nh÷ng
ng−êi gióp viÖc th¹o kü thuËt, v÷ng tay nghÒ vµ chØ phô viÖc cho çc b¸c sÜ
ng−êi Ph¸p mµ th«i.
N¨m 1901, më líp nam y t¸ ®Çu tiªn t¹i BÖnh viÖn Chî Qu¸n n¬i ®iÒu trÞ
bÖnh t©m thÇn vµ hñi. Ngµy 20-12-1906, toµn quyÒn §«ng D−¬ng ban
hµnh nghÞ ®Þnh thµnh lËp ng¹ch nh©n viªn ®iÒu d−ìng b¶n xø. N¨m 1910,
líp häc rêi vÒ BÖnh viÖn Chî RÉy ®Ó ®µo t¹o y t¸ ®a khoa. Ngµy 01-12-
1912, c«ng sø Nam Kú ra quyÕt ®Þnh më líp nh−ng m·i ®Õn ngµy
18/06/1923 míi më tr−êng ®iÒu d−ìng b¶n xø. Do chÝnh s¸ch cña thùc d©n
Ph¸p kh«ng t«n träng ng−êi b¶n xø vµ coi y t¸ chØ lµ ng−êi gióp viÖc nªn
vÒ l−¬ng bæng chØ ®−îc xÕp ë ng¹ch h¹ ®¼ng. N¨m 1937, Héi Ch÷ thËp ®á
Ph¸p tuyÓn sinh líp n÷ y t¸ ®Çu tiªn ë ViÖt Nam líp häc t¹i 38 Tó X−¬ng

12

N¨m 1924. Héi y t¸ ¸i h÷u vµ N÷ hé sinh §«ng D−¬ng thµnh lËp, ng−êi
s¸ng lËp lµ cô L©m Quang Thiªm, nguyªn gi¸m ®èc BÖnh viÖn Chî Qu¸n.
Ch¸nh héi tr−ëng lµ «ng NguyÔn V¨n M©n. Héi ®· ®Êu tranh víi chÝnh
quyÒn thùc d©n Ph¸p yªu cÇu ®èi xö c«ng b»ng víi y t¸ b¶n xø, vµ sau ®ã
cho y t¸ ®−îc thi chuyÓn ng¹ch trung ®¼ng.
Sau çch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945, nhµ n−íc ViÖt Nam D©n Chñ Céng hßa
võa míi thµnh lËp ®· ph¶i b−íc ngay vµo cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p.
Líp y t¸ ®Çu tiªn ®−îc ®µo t¹o 6 th¸ng do GS. §ç Xu©n Hîp lµm hiÖu tr−ëng
®−îc tæ chøc t¹i qu©n khu X (ViÖt B¾c). Nh÷ng y t¸ vµo häc líp nµy ®−îc tuyÓn
chän t−¬ng ®èi kü l−ìng. Sau ®ã liªn khu III còng më líp ®µo t¹o y t¸. N¨m 1950,
ta më nhiÒu chiÕn dÞch, nhu cÇu ch¨m sãc th−¬ng bÖnh binh t¨ng m¹nh. CÇn ®µo
t¹o y t¸ cÊp tèc (3 th¸ng) ®Ó cung cÊp nhiÒu y t¸ cho kh¸ng chiÕn ®¸p øng c«ng
t¸c qu¶n lý ch¨m sãc vµ phôc vô ng−êi bÖnh. Trong nh÷ng n¨m 1950, Côc Qu©n
y còng ®· më mét sè líp ®µo t¹o y t¸ tr−ëng, nh−ng ch−¬ng tr×nh ch−a ®−îc hoµn
thiÖn. MÆt kh¸c, kh¸ng chiÕn rÊt gian khæ, ta cã Ýt m¸y mãc y tÕ, thuèc men còng
rÊt h¹n chÕ, nªn viÖc ®iÒu trÞ cho bÖnh nh©n chñ yÕu dùa vµo ch¨m sãc vµ chÝnh
nhê ®iÒu d−ìng mµ nhiÒu th−¬ng bÖnh binh bÞ chÊn th−¬ng, ®o¹n (côt) chi do
nh÷ng vÕt th−¬ng chiÕn tranh, sèt rÐt ¸c tÝnh ®· qua khái.
N¨m 1954, cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p th¾ng lîi. §Êt n−íc ta bÞ chia
lµm 2 miÒn. MiÒn B¾c b¾t tay vµo x©y dùng chñ nghÜa x· héi, miÒn Nam tiÕp
tôc chÞu sù x©m l−îc cña ®Õ quèc Mü.
ë miÒn Nam
N¨m 1956 cã tr−êng Çn sù ®iÒu d−ìng Sµi gßn, ®µo t¹o Çn sù ®iÒu
d−ìng 3 n¨m. N¨m 1968 do thiÕu ®iÒu d−ìng trÇm träng nªn ®· më thªm ng¹ch
®iÒu d−ìng s¬ häc 12 th¸ng chÝnh quy gäi T¸ viªn ®iÒu d−ìng t¹i çc tr−êng
®iÒu d−ìng. Héi §iÒu d−ìng ViÖt Nam t¹i miÒn Nam ®−îc thµnh lËp. Héi xuÊt
b¶n néi san ®iÒu d−ìng. N¨m 1973 më líp ®iÒu d−ìng y tÕ c«ng céng 3 n¨m t¹i
ViÖn Quèc gia y tÕ c«ng céng.
ë miÒn B¾c
N¨m 1954, Bé Y tÕ ®· x©y dùng ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o y t¸ s¬ cÊp hoµn
chØnh ®Ó bæ tóc cho sè y t¸ häc cÊp tèc trong chiÕn tranh. N¨m 1968, Bé Y tÕ x©y
dùng tiÕp ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o y t¸ trung cÊp, tuyÓn sinh häc hÕt cÊp 2 (hÕt líp
7) víi thêi gian ®µo t¹o y t¸ trung häc 2 n¨m 6 th¸ng. Khãa ®Çu tiªn ®µo t¹o cña
líp y t¸ ®−îc tæ chøc t¹i BÖnh viÖn E trung −¬ng, BÖnh viÖn ViÖt §øc (®µo t¹o
chuyªn khoa), BÖnh viÖn B¹ch Mai vµ sau ®ã ®−îc x©y dùng thµnh tr−êng
Trung häc Y tÕ B¹ch Mai trùc thuéc Bé Y tÕ. §ång thêi Bé Y tÕ còng göi gi¶ng
viªn cña hÖ nµy ®i tËp huÊn ë Liªn X«, Ba Lan, CHDC §øc tõ n¨m 1975, tiªu
chuÈn tuyÓn chän vµo y t¸ trung häc cÇn tr×nh ®é v¨n hãa cao h¬n (tèt nghiÖp
hÕt cÊp 3), häc sinh ®−îc tuyÓn chän b¾t buéc ph¶i tèt nghiÖp trung häc phæ
th«ng hay bæ tóc v¨n hãa vµ ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o còng hoµn thiÖn h¬n.

13

ViÖc ®µo t¹o ®iÒu d−ìng tr−ëng còng ®· ®−îc quan t©m. Ngay tõ n¨m
1960, mét sè bÖnh viÖn vµ tr−êng trung häc y tÕ trung −¬ng ®· më líp ®µo t¹o y
t¸ tr−ëng nh− líp Trung häc y tÕ BÖnh viÖn B¹ch Mai, BÖnh viÖn E Hµ Néi. Tuy
nhiªn, ch−¬ng tr×nh vµ tµi liÖu gi¶ng d¹y ch−a ®−îc hoµn thiÖn. Ngµy
21/11/1963, Bé tr−ëng Bé Y tÕ ra quyÕt ®Þnh vÒ chøc vô y t¸ tr−ëng ë çc c¬ së
®iÒu trÞ: bÖnh viÖn, ViÖn ®iÒu d−ìng.
N¨m 1975, kh¸ng chiÕn chèng Mü th¾ng lîi, ®Êt n−íc ®−îc thèng nhÊt. Bé
Y tÕ ®· thèng nhÊt chØ ®¹o c«ng t¸c ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ bÖnh nh©n ë c¶ hai
miÒn. Tõ ®ã, ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o ®iÒu d−ìng ®−îc thèng nhÊt chung lµ ®µo t¹o
Y t¸ trung häc, häc 2 n¨m 6 th¸ng.
N¨m 1982, Bé Y tÕ ban hµnh chøc danh y t¸ tr−ëng bÖnh viÖn vµ y t¸
tr−ëng khoa.
N¨m 1985, Bé Y tÕ thµnh lËp tæ nghiªn cøu y t¸ vµ mét sè bÖnh viÖn ®·
x©y dùng phßng ®iÒu d−ìng, thÝ ®iÓm t¸ch ra khái phßng y vô t¹i bÖnh viÖn Nhi
Trung −¬ng, BÖnh viÖn §a khoa U«ng BÝ.
Ngµy 14 th¸ng 7 n¨m 1990, Bé Y tÕ ban hµnh quyÕt ®Þnh sè 570/BYT-Q§
thµnh lËp phßng Y t¸ ®iÒu d−ìng trong çc bÖnh viÖn cã trªn 150 gi−êng bÖnh.
Ngµy 14 th¸ng 3 n¨m 1992 Bé tr−ëng Bé Y tÕ ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp phßng y
t¸ trong Vô §iÒu trÞ cña Bé Y tÕ vµ ®Õn n¨m 1996, Bé Y tÕ chÝnh thøc bæ nhiÖm
chøc vô tr−ëng phßng ®iÒu d−ìng ®Çu tiªn.
N¨m 1985 ë §¹i häc Y Hµ Néi, t¹i Vô §iÒu trÞ, Phßng ®iÒu d−ìng Vô §iÒu
trÞ ®· cã ®ãng gãp quan träng vµo viÖc ph¸t triÓn hÖ thèng ®iÒu d−ìng çc cÊp.
N¨m 1986 vÒ ®µo t¹o ®iÒu d−ìng §¹i häc, n¨m 1985, Bé Y tÕ ®−îc Bé §¹i
häc vµ Trung häc chuyªn nghiÖp (Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o) ®ång ý, ®· tæ chøc
khãa ®µo t¹o ®¹i häc Cö nh©n ®iÒu d−ìng t¹i chøc ®Çu tiªn t¹i Tr−êng §¹i häc
Y Hµ Néi, n¨m 1986 t¹i §¹i häc Y D−îc thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ ®Õn n¨m
1996 tæ chøc khãa ®µo t¹o §¹i häc Cö nh©n ®iÒu d−ìng chÝnh quy.
N¨m 1999 Bé Y tÕ chÝnh thøc ban hµnh chøc vô ®iÒu d−ìng tr−ëng t¹i Së
Y tÕ. ViÖc ®µo t¹o ®iÒu d−ìng cao ®¼ng b¾t ®Çu tõ n¨m 1993 vµ hiÖn nay Bé Y
tÕ ®ang tõng b−íc n©ng cÊp çc tr−êng trung cÊp y lªn thµnh tr−êng cao ®¼ng y
tÕ. Tõ n¨m 2003 ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o ®iÒu d−ìng trung cÊp rót ng¾n tõ 2 n¨m
6 th¸ng, xuèng cßn 2 n¨m.
N¨m 2006, §¹i häc Y D−îc TP Hå ChÝ Minh ®−îc Bé Y tÕ vµ Bé Gi¸o dôc
vµ §µo t¹o cho phÐp më ®µo t¹o th¹c sÜ ®iÒu d−ìng ®Çu tiªn cña ViÖt nam,
ch−¬ng tr×nh ®−îc ThS. §D TrÇn ThÞ ThuËn vµ nhãm Héi ®iÒu d−ìng NhÞp cÇu
th©n h÷u biªn so¹n.
Riªng vÒ ®µo t¹o ®iÒu d−ìng tr−ëng, liªn tôc tõ n¨m 1982 ®Õn nay nhiÒu
líp ®iÒu d−ìng tr−ëng ®· ®−îc tæ chøc t¹i çc tr−êng Trung häc Kü thuËt Y tÕ
Trung −¬ng I (nay lµ §¹i häc Kü thuËt y tÕ H¶i D−¬ng), Trung häc Kü thuËt Y
tÕ Trung −¬ng III (nay lµ Khoa ®iÒu d−ìng kü thuËt y häc §¹i häc Y D−îc thµnh

14

phè Hå ChÝ Minh) líp THYT B¹ch Mai, Cao ®¼ng y tÕ Nam §Þnh (nay lµ Tr−êng
§¹i häc §iÒu d−ìng Nam §Þnh).
§Õn 2005, ch−¬ng tr×nh Qu¶n lý ®iÒu d−ìng ®−îc Bé Y tÕ chØnh lý thµnh
ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o ®iÒu d−ìng tr−ëng dïng ®µo t¹o chung cho çc ®iÒu d−ìng
tr−ëng khoa, ®iÒu d−ìng tr−ëng bÖnh viÖn toµn quèc.

3. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña Héi ®iÒu d−ìng
N¨m 1986, khu vùc thµnh phè Hå ChÝ Minh më ®¹i héi thµnh lËp Héi
§iÒu d−ìng thµnh phè Hå ChÝ Minh. N¨m 1989, Héi §iÒu d−ìng thñ ®« Hµ Néi
vµ Héi §iÒu d−ìng tØnh Qu¶ng Ninh ra ®êi, sau ®ã lÇn l−ît mét sè tØnh thµnh
kh¸c còng thµnh lËp Héi §iÒu d−ìng, th«i thóc sù ra ®êi cña Héi §iÒu d−ìng
ViÖt Nam. §−îc sù cho phÐp cña chÝnh phñ trong QuyÕt ®Þnh 375 - CT, ngµy 26
th¸ng 10 n¨m 1990, Héi Y t¸ - §iÒu d−ìng ViÖt Nam më ®¹i héi lÇn thø nhÊt
t¹i héi tr−êng Ba §×nh lÞch sö. NhiÖm kú thø nhÊt cña BCHTW Héi lµ 3 n¨m
(1990 - 1993). BCH cã 31 ñy viªn ë c¶ hai miÒn. Bµ Vi ThÞ NguyÖt Hå lµ chñ
tÞch, ba phã chñ tÞch lµ: c« TrÞnh ThÞ Loan, c« NguyÔn ThÞ Niªn, «ng NguyÔn
Hoa. Tæng th− ký lµ «ng Ph¹m §øc Môc. Ngµy 26 th¸ng 3 n¨m 1993, §¹i héi
®¹i biÓu Y t¸ ®iÒu d−ìng toµn quèc lÇn thø 2 (nhiÖm kú 1993 - 1997) ®−îc tæ
chøc t¹i Bé Y tÕ vµ Ban chÊp hµnh míi gåm 45 ñy viªn, chñ tÞch lµ bµ Vi ThÞ
NguyÖt Hå, ba phã chñ tÞch lµ: «ng NguyÔn Hoa, c« TrÞnh ThÞ Loan, «ng Ph¹m
§øc Môc (kiªm tæng th− ký). N¨m 1997, ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø 3
(nhiÖm kú 1997 - 2001) ®−îc tæ chøc t¹i héi tr−êng Thèng NhÊt - thµnh phè Hå
ChÝ Minh. Ban chÊp hµnh gåm cã chñ tÞch lµ bµ Vi ThÞ NguyÖt Hå, ba phã chñ
tÞch lµ c« TrÞnh ThÞ Loan phô tr¸ch çc tØnh phÝa Nam, «ng NguyÔn Hoa phô
tr¸ch çc tØnh miÒn Trung vµ «ng Ph¹m §øc Môc phô tr¸ch çc tØnh phÝa B¾c,
trong nhiÖm kú nµy ban tæ chøc çn bé cña chÝnh phñ sau nµy lµ Bé Néi vô ®·
®ång ý ®æi tªn Héi Y t¸ - §iÒu d−ìng ViÖt Nam thµnh Héi §iÒu d−ìng ViÖt
Nam. N¨m 2002, ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc, Héi §iÒu d−ìng ViÖt Nam ®−îc tæ
chøc nhiÖm kú 4 t¹i Hµ Néi. Trong nhiÖm kú nµy Héi §iÒu d−ìng ViÖt Nam ®·
cã nhiÒu ®ãng gãp x©y dùng çc chÝnh s¸ch vµ tiªu chuÈn thùc hµnh ®iÒu d−ìng,
nhµ n−íc ®· ®æi tªn ngµnh Y t¸ thµnh ngµnh §iÒu d−ìng.
§Õn nay, héi ®· ph¸t triÓn t¹i 59 tØnh thµnh vµ cã h¬n 40.000 héi viªn. Sù
ho¹t ®éng cña héi ®· gãp phÇn cïng nhµ n−íc, Bé Y tÕ thóc ®Èy ngµnh §iÒu
d−ìng ph¸t triÓn, ®éng viªn ®iÒu d−ìng thªm yªu nghÒ nghiÖp vµ thóc ®Èy c«ng
t¸c ch¨m sãc t¹i çc c¬ së kh¸m bÖnh, ch÷a bÖnh. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
cña ngµnh §iÒu d−ìng ViÖt Nam tõ khi ®Êt n−íc ®−îc thèng nhÊt ®Õn nay,
chóng ta ®· ®−îc nhiÒu tæ chøc ®iÒu d−ìng quèc tÕ gióp ®ì c¶ vÒ tinh thÇn, vËt
chÊt vµ kiÕn thøc. Trong çc tæ chøc ®ã ph¶i kÓ ®Õn ®éi ngò ®iÒu d−ìng cña
Thôy §iÓn. Trong mét thêi gian dµi (tõ 1980 ®Õn nay), tæ chøc SIDA Thôy §iÓn
®· liªn tôc ®Çu t− cho viÖc ®µo t¹o hÖ thèng ®iÒu d−ìng. NhiÒu chuyªn gia ®iÒu
d−ìng Thôy §iÓn ®· ®Ó l¹i nh÷ng kû niÖm tèt ®Ñp cho anh chÞ em ®iÒu d−ìng
ViÖt Nam nh− Eva Johansson, Lola Carlson, Ann Mari Nilsson, Marian
Advison, Ema Sun. Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi còng ®· cö nh÷ng chuyªn gia ®iÒu

15

d−ìng gióp chóng ta nh− Chieko Sakamoto, Margret Truax, Miller Theresa,
Kathleen Fristch cïng nhiÒu chuyªn gia ®iÒu d−ìng cña tæ chøc Care
International, tæ chøc Khoa häc Mü – ViÖt, héi NhÞp cÇu Th©n h÷u, Vietnam
Outreach, Héi §iÒu d−ìng Canada, v.v. Çc b¹n ®· gióp chóng ta c¶ vÒ kinh
phÝ, kiÕn thøc vµ tµi liÖu. Chóng ta kh«ng thÓ quªn ®−îc sù gióp ®ì quý b¸u cña
çc b¹n ®iÒu d−ìng quèc tÕ. ChÝnh çc b¹n ®· gióp ®ì chóng ta hiÓu râ nghÒ
nghiÖp cña m×nh vµ phÊn ®Êu cho sù nghiÖp §iÒu d−ìng ViÖt Nam ph¸t triÓn.
Qua ®©y chóng ta còng thÊy lÞch sö ngµnh §iÒu d−ìng ViÖt Nam g¾n liÒn
víi lÞch sö ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc, trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, chèng Mü.
Tuy ngµnh §iÒu d−ìng ViÖt Nam ch−a ®−îc coi lµ mét ngµnh riªng biÖt, nh−ng
®· ®−îc quan t©m vµ cã nhiÒu cèng hiÕn to lín cho ngµnh §iÒu d−ìng ®−îc ph¸t
triÓn m¹nh vÒ tæ chøc vµ ®µo t¹o tõ n¨m 1990. ChÝnh nhê c«ng t¸c ®iÒu d−ìng
mµ nhiÒu th−¬ng bÖnh binh ®· ®−îc cøu sèng trong ®iÒu kiÖn rÊt khã kh¨n.
Chóng ta cã quyÒn tù hµo vÒ ngµnh §iÒu d−ìng cña chóng ta, vÒ çc ®iÒu d−ìng
viªn ®−îc phong danh hiÖu anh hïng nh−: Hµ Nguyªn Thôy (chèng Ph¸p), TrÇn
ThÞ Huynh (chèng Mü ë miÒn Nam) vµ Phßng ®iÒu d−ìng ViÖt Nam - Thôy §iÓn
U«ng BÝ ®−îc nhµ n−íc phong tÆng danh hiÖu anh hïng thêi kú ®æi míi.
Nh÷ng thµnh tùu cña ngµnh §iÒu d−ìng ViÖt Nam hiÖn nay chÝnh lµ sù
kÕt tinh truyÒn thèng vµ kinh nghiÖm cña nh÷ng ng−êi ®i tr−íc truyÒn l¹i cho
nh÷ng thÕ hÖ ®iÒu d−ìng h«m nay vµ mai sau. §iÒu d−ìng chóng ta quyÕt ph¸t
huy truyÒn thèng cña d©n téc, cña ngµnh §iÒu d−ìng ViÖt Nam, kh«ng ngõng
häc tËp, rÌn luyÖn ®Ó tiÕn bé, gãp phÇn x©y dùng vµ ph¸t triÓn ngµnh §iÒu
d−ìng ViÖt Nam.

C¢U HáI L¦îNG GI¸
Tr¶ lêi ng¾n
1. KÓ tªn 3 phô n÷ ®−îc chän suy t«n vµ ng−ìng mé trong lÞch sö ®iÒu d−ìng
thÕ giíi?
2. Nªu tªn vµ ®Þa ®iÓm 2 líp ®iÒu d−ìng ®Çu tiªn t¹i miÒn Nam?
3. Khãa trung cÊp ®iÒu d−ìng ®Çu tiªn t¹i miÒn Nam ®−îc tæ chøc n¨m nµo?
Kho¸ trung cÊp ®iÒu d−ìng ®Çu tiªn t¹i miÒn B¾c n¨m nµo?
4. Ngµy ®iÒu d−ìng quèc tÕ lµ ngµy nµo?
Tr¶ lêi ®óng – sai
5. Bé Y tÕ ban hµnh chøc danh y t¸ tr−ëng vµo n¨m 1982?
6. N¨m 1990 Bé Y tÕ ban hµnh Q§ 470/BYT - Q§ thµnh lËp phßng ®iÒu
d−ìng bÖnh viÖn cho bÖnh viÖn cã trªn 150 gi−êng?

16

7. Florence Nightigale lµ ng−êi phô n÷ ®Çu tiªn ho¹t ®éng ch¨m sãc ng−êi
bÖnh?
8. Héi Y t¸ - §iÒu d−ìng ViÖt Nam ®¹i héi lÇn I vµo n¨m 1990?
9. Mçi nhiÖm kú cña Héi Y t¸ - §iÒu d−ìng ViÖt Nam lµ 2 n¨m 6 th¸ng?
10. Florence Nightigale sinh n¨m 1820 vµ mÊt 1910?
11. Florence Nightigale lµ ng−êi ®Çu tiªn s¸ng lËp tr−êng ®µo t¹o ®iÒu d−ìng?
12. BiÓu t−îng ®iÒu d−ìng lµ c©y ®Ìn dÇu vµ con r¾n?
Chän c©u tr¶ líi ®óng nhÊt (khoanh trßn c©u ®óng nhÊt)
13. Phßng ®iÒu d−ìng bÖnh viÖn ®−îc Bé Y tÕ ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp n¨m:
A. 1925 D. 1990
B. 1980 E. 1995
C. 1985
14. Phßng ®iÒu d−ìng Bé Y tÕ ®−îc chÝnh thøc thµnh lËp n¨m:
A. 1990 D. 1993
B. 1991 E. 1995
C. 1992
15. Nguån gèc ®iÒu d−ìng xuÊt ph¸t tõ:
A. C«ng viÖc bµ mÑ ch¨m sãc ®øa con D. C«ng viÖc cña c¸c vÞ ph¸p s−
B. C«ng viÖc c¸c vÞ danh y cæ truyÒn E. C©u A vµ C
C. C«ng viÖc nh÷ng ng−êi phô gióp ph¸p s−
§¸p ¸n: 5, 6, 7. S; 8, 9 .S; 10, 11, 12. S; 13 .D; 14.C; 15.A

17

Bµi 2

Y §øC Vµ NGHÜA Vô
NGHÒ NGHIÖP CñA NG¦êI §IÒU D¦ìNG

Môc tiªu
1. Nªu çc kh¸i niÖm vÒ ®¹o ®øc y ®øc.
2. M« t¶ 12 ®iÒu y ®øc cña quy chÕ.
3. M« t¶ ®−îc çc yªu cÇu vÒ phÈm chÊt ç nh©n cña ng−êi ®iÒu d−ìng.
4. Nªu vµ gi¶i thÝch ®−îc 4 nghÜa vô nghÒ nghiÖp c¬ b¶n cña ng−êi ®iÒu d−ìng.

1. Kh¸i niÖm vÒ y ®øc
Theo tiÕng Hy L¹p Y ®øc häc lµ mét häc thuyÕt vÒ tr¸ch nhiÖm. Theo çch
gi¶i thÝch hiÖn ®¹i cña y häc Liªn X« cò th× Y ®øc häc lµ häc thuyÕt vÒ çc nguyªn
t¾c øng xö cña nh©n viªn y tÕ nh»m ®¹t ®−îc Ých lîi tèi ®a cho ng−êi bÖnh.
Chøc n¨ng cña ®¹o ®øc lµ ®Ó chØ ®¹o hµnh vi, th¸i ®é cña con ng−êi. Nã
®−a ra çc yªu cÇu vÒ th¸i ®é cña con ng−êi vµ nã ®¸nh gi¸ hµnh ®éng cña con
ng−êi theo quan ®iÓm lîi Ých x· héi mµ hä ph¶i ®¶m nhiÖm.
Nguyªn lý chÝnh yÕu cña Y ®øc häc lµ chñ nghÜa nh©n ®¹o, mµ biÓu hiÖn
cña nã trong thùc tÕ hµng ngµy lµ nh©n phÈm cña ng−êi çn bé y tÕ vµ sù thùc
hiÖn nghÜa vô cña hä ®èi víi con ng−êi, lµ ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu ®Ó ®iÒu trÞ thµnh
c«ng cho ng−êi bÖnh.

2. ®Þnh nghÜa
Y ®øc lµ ®¹o ®øc cña ng−êi çn bé y tÕ. §¹o ®øc lµ mét h×nh th¸i ®Æc biÖt
cña ý thøc x· héi. §¹o ®øc b¾t nguån tõ nh÷ng yªu cÇu cña sù tån t¹i vµ ph¸t
triÓn x· héi, tõ mét tÊt yÕu kh¸ch quan cña ®êi sèng x· héi, lµ ®iÒu chØnh hµnh
vi cña con ng−êi trong mèi quan hÖ x· héi ®Ó kÕt hîp hµi hoµ Ých lîi ç nh©n víi
Ých lîi tËp thÓ.

3. QUY §ÞNH 12 §IÒU VÒ Y §øC (Tiªu chuÈn ®¹o ®øc cña ng−êi lµm c«ng
t¸c y tÕ)
Y ®øc lµ phÈm chÊt tèt ®Ñp cña ng−êi lµm c«ng t¸c y tÕ, ®−îc biÓu hiÖn ë
tinh thÇn lµm tr¸ch nhiÖm cao, tËn tuþ phôc vô, hÕt lßng th−¬ng yªu ch¨m sãc
18

ng−êi bÖnh, coi hä ®au ®ín nh− m×nh ®au ®ín, nh− lêi Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®·
d¹y “l−¬ng y ph¶i nh− tõ mÉu”. Ph¶i thËt thµ ®oµn kÕt, kh¾c phôc khã kh¨n,
häc tËp v−¬n lªn ®Ó hoµn thµnh nhiÖm vô, toµn t©m toµn ý x©y dùng nÒn y häc
ViÖt Nam. Y ®øc ph¶i thÓ hiÖn qua nh÷ng tiªu chuÈn, nguyªn t¾c ®¹o ®øc ®−îc
x· héi thõa nhËn.
1. Ch¨m sãc søc kháe cho mäi ng−êi lµ nghÒ cao quý. Khi ®· tù nguyÖn ®øng
trong hµng ngò y tÕ ph¶i nghiªm tóc thùc hiÖn lêi d¹y cña B¸c Hå. Ph¶i cã
l−¬ng t©m vµ tr¸ch nhiÖm cao, hÕt lßng yªu nghÒ, lu«n rÌn luyÖn n©ng cao
phÈm chÊt ®¹o ®øc cña ng−êi thÇy thuèc. Kh«ng ngõng häc tËp vµ tÝch cùc
nghiªn cøu khoa häc ®Ó n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n. S½n sµng v−ît qua mäi
khã kh¨n gian khæ v× sù nghiÖp ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc kháe nh©n d©n.
2. T«n träng ph¸p luËt vµ thùc hiÖn nghiªm tóc çc Quy chÕ chuyªn m«n
kh«ng ®−îc sö dông ng−êi bÖnh lµm thùc nghiÖm cho nh÷ng ph−¬ng ph¸p
chuÈn ®o¸n, ®iÒu trÞ, nghiªn cøu khoa häc khi ch−a ®−îc phÐp cña Bé Y tÕ vµ
sù chÊp nhËn cña ng−êi bÖnh.
3. T«n träng quyÒn ®−îc kh¸m, ch÷a bÖnh cña nh©n d©n. T«n träng nh÷ng bÝ
mËt riªng t− cña ng−êi bÖnh, khi th¨m kh¸m, ch¨m sãc cÇn ®¶m b¶o kÝn ®¸o
vµ lÞch sù. Quan t©m ®Õn nh÷ng ng−êi bÖnh trong diÖn chÝnh s¸ch −u ®·i x·
héi, kh«ng ®−îc ph©n biÖt ®èi xö ng−êi bÖnh. Kh«ng ®−îc cã th¸i ®é ban ¬n,
l¹m dông nghÒ nghiÖp vµ g©y phiÒn hµ cho ng−êi bÖnh. Ph¶i trung thùc khi
thanh to¸n çc chi phÝ kh¸m bÖnh, ch÷a bÖnh.
4. Khi tiÕp xóc víi ng−êi bÖnh vµ gia ®×nh hä, lu«n cã th¸i ®é niÒm në, tËn
t×nh, trang phôc ph¶i chØnh tÒ, s¹ch sÏ ®Ó t¹o niÒm tin cho ng−êi bÖnh. Ph¶i
gi¶i thÝch t×nh h×nh bÖnh tËt cho ng−êi bÖnh vµ gia ®×nh hä hiÓu ®Ó cïng hîp
t¸c ®iÒu trÞ phæ biÕn cho häc vÒ chÕ ®é, chÝnh s¸ch, quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña
ng−êi bÖnh, ®éng viªn an ñi, khuyÕn khÝch ng−êi bÖnh ®iÒu trÞ, tËp luyÖn ®Ó
chèng håi phôc. Trong tr−êng hîp bÖnh nÆng hoÆc tiªn l−îng xÊu còng ph¶i
hÕt lßng cøu ch÷a vµ ch¨m sãc ®Õn cïng, ®ång thêi th«ng b¸o cho gia ®×nh
ng−êi bÖnh biÕt.
5. Khi cÊp cøu ph¶i khÈn tr−¬ng chÈn ®o¸n, xö trÝ kÞp thêi, kh«ng ®−îc ®ïn
®Èy ng−êi bÖnh.
6. Kª ®¬n ph¶i phï hîp víi chÈn ®o¸n vµ b¶o ®¶m sö dông thuèc hîp lý an
toµn, kh«ng v× lîi Ých ç nh©n mµ giao cho ng−êi bÖnh thuèc kÐm phÈm chÊt,
thuèc kh«ng ®óng víi yªu cÇu vµ møc ®é bÖnh.
7. Kh«ng ®−îc rêi bá vÞ trÝ trong khi lµm nhiÖm vô, theo dâi vµ xö trÝ kÞp thêi
çc diÔn biÕn cña ng−êi bÖnh.
8. Khi ng−êi bÖnh ra viÖn, ph¶i dÆn dß chu ®¸o, h−íng dÉn hä tiÕp tôc ®iÒu trÞ,
tù ch¨m sãc vµ gi÷ g×n søc kháe.
9. Khi ng−êi bÖnh tö vong, ph¶i th«ng c¶m s©u s¾c, chia buån vµ h−íng dÉn,
gióp ®ì gia ®×nh häc lµm çc thñ tôc cÇn thiÕt.

19

10. ThËt thµ, ®oµn kÕt, t«n träng ®ång nghiÖp, kÝnh träng çc bËc thÇy, s½n
sµng truyÒn thô kiÕn thøc, häc hái kinh nghiÖm, gióp ®ì lÉn nhau.
11. Khi b¶n th©n cã thiÕu sãt, ph¶i tù gi¸c nhËn tr¸ch nhiÖm vÒ minh, kh«ng
®æ lçi cho ®ång nghiÖp, cho tuyÕn tr−íc.
12. H¨ng h¸i tham gia c«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc søc kháe, phßng chèng
dÞch bÖnh, cøu ch÷a ng−êi bÞ tai n¹n, èm ®au t¹i céng ®ång, g−¬ng mÉu thùc
hiÖn nÕp sèng vÖ sinh, gi÷ g×n m«i tr−êng trong s¹ch.
§Ó thùc hiÖn tèt 12 tiªu chuÈn Y ®øc nµy, çc ®¬n vÞ ph¶i nghiªm tóc
khÈn tr−¬ng tæ chøc cho toµn thÓ CBCNV trong bÖnh viÖn häc tËp ®Ó anh chÞ
em hiÓu, nhí vµ thùc hiÖn. Bµi häc ®Çu tiªn cña mét ng−êi b−íc vµo nghÒ ph¶i
lµ Y ®øc lµ nghÜa vô, t×nh th−¬ng, tr¸ch nhiÖm víi bÖnh nh©n. BÖnh viÖn ph¶i
th−êng xuyªn kiÓm tra viÖc thùc hiÖn Y ®øc, nªu g−¬ng ng−êi tèt viÖc tèt, khen
th−ëng kÞp thêi vµ còng ph¶i nghiªm kh¾c víi nh÷ng hiÖn t−îng hµnh vi sai
tr¸i víi ®¹o ®øc y tÕ.
Mçi CBNV Y tÕ thùc hiÖn tèt 12 tiªu chuÈn nµy ch¾c ch¾n ng−êi bÖnh vµ
th©n nh©n hä sÏ hµi lßng. §¶ng vµ Nhµ n−íc sÏ yªn t©m khi giao träng tr¸ch
ch¨m sãc søc kháe nh©n d©n cho ngµnh Y tÕ.

4. Yªu cÇu çc phÈm chÊt ç nh©n cña ng−êi ®iÒu d−ìng
Çc phÈm chÊt ç nh©n cña ng−êi ®iÒu d−ìng bao gåm:
− §¹o ®øc.
− Mü häc.
− TrÝ tuÖ.
4.1. PhÈm chÊt vÒ ®¹o ®øc
Çc phÈm chÊt vÒ ®¹o ®øc cña ng−êi ®iÒu d−ìng bao gåm:
− Tr¸ch nhiÖm cao.
− Lßng trung thùc v« h¹n.
− Sù ©n cÇn vµ c¶m th«ng s©u s¾c.
− TÝnh mÒm máng vµ cã nguyªn t¾c.
− TÝnh khÈn tr−¬ng vµ tù tin.
− Lßng say mª nghÒ nghiÖp.
ý thøc tr¸ch nhiÖm cao: trong x· héi ta, søc kháe ®−îc coi lµ vèn qóy nhÊt.
§èi t−îng phôc vô cña ng−êi ®iÒu d−ìng lµ ng−êi bÖnh. Sù phôc vô cña ng−êi
®iÒu d−ìng cã quan hÖ mËt thiÕt tíi cuéc sèng vµ h¹nh phóc cña con ng−êi. V×
vËy tr¸ch nhiÖm cao lµ mét trong nh÷ng phÈm chÊt cÇn thiÕt nhÊt cña ng−êi

20

®iÒu d−ìng. NghÒ ®iÒu d−ìng ®−îc ph¶n ¸nh rÊt râ trong c©u nãi “hµng tr¨m
lÇn lµm viÖc tèt còng ch−a ®ñ, chØ mét lÇn lµm viÖc xÊu còng qu¸ thõa”.
Lßng trung thùc v« h¹n: cÇn nhí r»ng kh«ng ai cã thÓ kiÓm tra toµn bé çc
ho¹t ®éng cña ng−êi ®iÒu d−ìng. V× vËy trung thùc tuyÕt ®èi ph¶i lµ mét trong
nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña tÝnh çch ng−êi ®iÒu d−ìng. Nã ®−îc g©y dùng trªn c¬ së
lßng tin trong mèi quan hÖ gi÷a ng−êi ®iÒu d−ìng víi ng−êi bÖnh vµ
®ång nghiÖp.
Sù ©n cÇn vµ c¶m th«ng s©u s¾c: sù ©n cÇn bao hµm sù ®ång c¶m vµ kh¶
n¨ng c¶m thô nçi ®au cña ng−êi bÖnh. Nh−ng sù ©n cÇn vµ lßng tèt kh«ng ®−îc
biÕn thµnh chñ nghÜa t×nh c¶m lµm trë ng¹i ®Õn c«ng viÖc cña ng−êi
®iÒu d−ìng.
TÝnh mÒm máng vµ cã nguyªn t¾c: ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i lµ nhµ t©m lý
häc, biÕt xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ ®Æc ®iÓm ç nh©n cña ng−êi bÖnh trong mçi giai
®o¹n. Ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn cã tÝnh çch dÔ gÇn, chan hßa nh−ng ®ång thêi biÕt
yªu cÇu cao vµ cã nguyªn t¾c. Sù kh« khan qu¸ ®é, sù thiÕu cëi më, tÝnh cau cã
hoÆc sù ®ïa cît kh«ng ®óng chç, hay tiÕp xóc xuång x· sÏ lµm cho ng−êi ®iÒu
d−ìng dÔ bÞ mÊt uy tÝn tr−íc ng−êi bÖnh.
TÝnh khÈn tr−¬ng vµ tù tin: ®iÒu d−ìng cã nhiÖm vô ®Êu tranh cho sù sèng
cña con ng−êi, nhiÒu khi kho¶ng çch gi÷a çi sèng vµ çi chÕt cña ng−êi bÖnh
rÊt gÇn. V× vËy, trong nhiÒu tr−êng hîp sù chËm trÔ cã thÓ ®−a mÊt c¬ héi cøu
sèng bÖnh nh©n. V× vËy tÝnh khÈn tr−¬ng lµ mét yªu cÇu vÒ phÈm chÊt nghÒ
nghiÖp cña ng−êi ®iÒu d−ìng. Tuy nhiªn sù khÈn tr−¬ng ®−îc tá ra véi vµng,
hÊp tÊp mµ ph¶i tù tin vµ b×nh tÜnh.
Lßng say mª nghÒ nghiÖp: say mª lµ nguån gèc cña mäi s¸ng t¹o. Lµ yÕu
tè thóc ®Èy ng−êi ®iÒu d−ìng dÔ dµng v−ît qua ®−îc nh÷ng khã kh¨n ®Ô lµm tèt
tr¸ch nhiÖm cña m×nh. Say mª nghÒ nghiÖp lµ phÈm chÊt rÊt cÇn thiÕt cña
ng−êi ®iÒu d−ìng.
4.2. PhÈm chÊt mü häc
BiÓu hiÖn bªn ngoµi cña ng−êi çn bé y tÕ cã ¶nh h−ëng lín ®Õn bÇu kh«ng
khÝ ®¹o ®øc trong c¬ quan, ng−êi ®iÒu d−ìng cã t¸c phong nghiªm chØnh ch÷ng
ch¹c trong chiÕc ¸o tr¾ng, m¸i tãc gän gµng d−íi chiÕc mò ®Ñp sÏ g©y ®−îc lßng tin
cho ng−êi bÖnh. Ng−îc l¹i y phôc xéc xÖch, ¸o choµng nhÇu n¸t vµ bÈn thØu, tay
bÈn, tãc rèi bï, trang ®iÓm sÆc sì, mãng tay boi s¬n vµ ®Ó dµi, ®å trang søc qu¸
thõa sÏ g©y tæn h¹i uy tÝn vµ g©y cho ng−êi bÖnh t©m lý thiÕu tin t−ëng. QuÇn ¸o
sang träng th¸i qu¸, cuéc tr−ng diÖn mü phÈm vµ ®å trang søc tr−íc nh÷ng ng−êi
®ang ph¶i chÞu nh÷ng ®au ®ín sÏ g©y ra ë hä c¶m gi¸c vÒ sù thiÖt thßi.
Ng−êi ®iÒu d−ìng kh«ng ®−îc ®Ó çc mïi khã chÞu kÝch thÝch ng−êi bÖnh
(mïi thuèc l¸, må h«i, quÇn ¸o cò, n−íc hoa qu¸ h¾c). M«i tr−êng bÖnh viÖn vµ
çc nh©n viªn phôc vô kh«ng ®−îc g©y cho ng−êi bÖnh c¶m gi¸c buån ch¸n hoÆc
kÝch thÝch, tr¸i l¹i tÊt c¶ ph¶i gióp ®ì cho sù æn ®Þnh tinh thÇn cña hä vµ sù
phôc håi.

21

4.3. PhÈm chÊt vÒ trÝ tuÖ
− Cã kh¶ n¨ng quan s¸t vµ ®¸nh gi¸ ng−êi bÖnh.
− Cã kü n¨ng thanh th¹o.
− Cã kh¶ n¨ng nghiªn cøu vµ c¶i tiÕn.
− Kh«n ngoan trong c«ng t¸c.
Thêi kú ng−êi ®iÒu d−ìng chØ biÕt thùc hiÖn m¸y mãc çc y lÖnh cña b¸c sÜ
®· qua råi. Tr×nh ®é ®µo t¹o ®iÒu d−ìng ®· ®−îc n©ng cao. ViÖc hä lµm quen víi
nguyªn nh©n, c¬ chÕ sinh bÖnh vµ çc ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ®· cho phÐp ng−êi
®iÒu d−ìng tiÕp cËn víi qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ vµ theo dâi bÖnh nh©n mét çch cã
kiÕn thøc. V× vËy nÕu cã g× ch−a râ trong y lÖnh, ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i nghiªn
cøu kü tr−íc khi thùc hiÖn. §iÒu nµy lµm gi¶m bít sù sai sãt vµ lµm cho c«ng
t¸c cña ng−êi ®iÒu d−ìng trë nªn th«ng minh, tèt ®Ñp.

5. NghÜa vô nghÒ nghiÖp cña ng−êi ®iÒu d−ìng
Ng−êi ®iÒu d−ìng cã bèn tr¸ch nhiÖm c¬ b¶n. N©ng cao søc kháe, phßng
bÖnh vµ tËt, phôc håi søc kháe vµ lµm gi¶m bít ®au ®ín cho ng−êi bÖnh. Tr¸ch
nhiÖm vÒ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp cña ng−êi ®iÒu d−ìng bao gåm
5.1. §iÒu d−ìng víi ng−êi bÖnh
Ng−êi ®iÒu d−ìng cã tr¸ch nhiÖm c¬ b¶n ®èi víi nh÷ng ng−êi cÇn tíi sù
ch¨m sãc. Trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn t¹o ra mét m«i
tr−êng trong ®ã quyÒn cña con ng−êi, çc gi¸ trÞ, tËp qu¸n vµ tÝn ng−ìng cña
mçi ç nh©n, gia ®×nh vµ céng ®ång ®Ó ®−îc t«n träng.
Ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn ®¶m b¶o cho mäi ç thÓ nhËn ®−îc th«ng tin cÇn
thiÕt lµm c¬ së ®Ó hä ®ång ý chÊp nhËn çc ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ.
Ng−êi ®iÒu d−ìng gi÷ kÝn çc th«ng tin vÒ ®êi t− cña ng−êi m×nh ch¨m sãc,
®ång thêi ph¶i xem xÐt mét çch thËn träng khi chia sÎ çc th«ng tin nµy víi
ng−êi kh¸c.
Ng−êi ®iÒu d−ìng chia sÎ tr¸ch nhiÖm cïng x· héi trong viÖc duy tr× vµ
b¶o vÖ m«i tr−êng kh«ng bÞ « nhiÔm, suy tho¸i vµ tµn ph¸.
Tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp cña ng−êi ®iÒu d−ìng víi ng−êi bÖnh ph¶i dùa
trªn çc nguyªn t¾c c¬ b¶n sau ®©y:
− Kh«ng bao giê ®−îc tõ chèi gióp ®ì bÖnh nh©n.
− Cè g¾ng gióp ®ë bÖnh nh©n lo¹i trõ ®au ®ín vÒ thÓ chÊt.
− Kh«ng bao giê ®−îc bá mÆc bÖnh nh©n.
− T«n träng nh©n çch vµ quyÒn cña con ng−êi.

22

− Hç trî vÒ tinh thÇn cho ng−êi bÖnh.
Kh«ng bao giê ®−îc tõ chèi gióp ®ì bÖnh nh©n: ý thøc tr¸ch nhiÖm tr−íc
cuéc sèng cña ng−êi bÖnh ®ßi hái ng−êi ®iÒu d−ìng mét sù quan t©m ®Æc biÖt vµ
mét sù s½n sµng quªn m×nh ®Ó gióp ®ì bÖnh nh©n. Trong bÊt cø hoµn c¶nh nµo
còng cÇn nhí r»ng ng−êi bÖnh ®ang gÆp tai häa vµ ®ang cÇn sù gióp ®ì cña
ng−êi çn bé y tÕ. Sù tõ chèi gióp ®ì ng−êi bÖnh lµ vi ph¹m nghÜa vô x· héi cña
m×nh, ph¶i chÞu sù lªn ¸n vÒ mÆt ®¹o ®øc vµ khi cÇn ph¶i xö ph¹t vÒ
hµnh chÝnh.
Gióp ®ì bÖnh nh©n lo¹i trõ çc ®au ®ín vÒ thÓ chÊt: tr−íc ng−êi bÖnh
®ang bÞ ®au ®ín v× bÖnh tËt, ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i lu«n thÓ hiÖn mét sù th«ng
c¶m vµ quan t©m ®Æc biÖt, xem nçi ®au ®ín cña ng−êi bÖnh nh− nçi ®au ®ín
cña chÝnh m×nh ®Ó mäi çch cøu gióp. Khi tiÕn hµnh çc kü thuËt ch¨m sãc vµ
®iÒu trÞ nhÑ nhµng ®Ó h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt sù ®au ®ín cho bÖnh nh©n.
Kh«ng bao giê ®−îc bá mÆc bÖnh nh©n: ng−êi ®iÒu d−ìng cã nhiÖm vô ®Êu
tranh cho sù sèng cña ng−êi bÖnh ®Õn cïng, lu«n giµnh sù quan t©m tèi ®a cho
ng−êi bÖnh víi tinh thÇn “cßn n−íc cßn t¸t”, kh«ng bao giê xa rêi vÞ trÝ ®Ó bÖnh
nh©n mét m×nh ®èi phã víi bÖnh tËt.
Hç trî vÒ tinh thÇn cho ng−êi bÖnh: trong khi n»m viÖn, tinh thÇn cña
bÖnh nh©n chÞu ¶nh h−ëng cña b¶n th©n bÖnh tËt, sù çch ly ng−êi th©n, m«i
tr−êng bÖnh viÖn vµ nhiÒu yÕu tè kh¸c. V× vËy, t×nh tr¹ng vÒ tinh thÇn vµ thÓ
chÊt cña ng−êi bÖnh thùc tÕ kh¸c víi t×nh tr¹ng cña ng−êi kháe. Khi tiÕp xóc víi
ng−êi bÖnh, ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i g©y ®−îc lßng tin cña ng−êi bÖnh vµo hiÖu
qu¶ ®iÒu trÞ. §èi víi çc bÖnh nh©n nÆng ë giai ®o¹n cuèi, th−êng diÔn ra sù
®¸nh gi¸ vÒ qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai çc gi¸ trÞ, vËt chÊt vµ tinh thÇn. V×
vËy, ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i tá ra th«ng c¶m vµ quan t©m ®Æc biÖt tíi hä.
BiÓu t−îng cña nghÒ ®iÒu d−ìng lµ c©y ®Ìn ®ang ch¸y. Ng−êi ®iÒu d−ìng
ph¶i lµ ngän löa soi s¸ng vµ s−ëi Êm nh÷ng ng−êi ®ang bÞ bÖnh tËt hµnh h¹.
T«n träng nh©n çch ng−êi bÖnh: b¶n chÊt cña y ®øc häc ®−îc thÓ hiÖn
trong c©u ph¶i ®èi xö víi ng−êi bÖnh nh− anh muèn ng−êi ta ®èi xö víi anh.
Khi tiÕp xóc víi ng−êi bÖnh, ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i t¹o ra mét m«i tr−êng trong
®ã mäi gi¸ trÞ, mäi phong tôc tËp qu¸n vµ tù do tÝn ng−ìng cña mçi ç nh©n ®Òu
®−îc t«n träng. Khi tiÕp xóc víi ng−êi bÖnh kh«ng ®−îc çu g¾t, qu¸t m¾ng
ng−êi bÖnh.
5.2. Ng−êi ®iÒu d−ìng víi nghÒ nghiÖp
Ng−êi ®iÒu d−ìng lu«n g¾n liÒn tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô ç nh©n ®èi víi
viÖc thùc hµnh vµ th−êng xuyªn n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n cña m×nh th«ng
qua häc tËp liªn tôc.
Ng−êi ®iÒu d−ìng lu«n rÌn luyÖn søc khoÎ cña m×nh ®Ó cã kh¶ n¨ng lµm
tèt viÖc ch¨m sãc søc kháe cho céng ®ång.
Ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn ph¶i xem xÐt kh¶ n¨ng cña ç nh©n trong viÖc chÊp
nhËn hoÆc giao tr¸ch nhiÖm.

23

Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i th−êng xuyªn duy tr× chuÈn mùc vÒ ®¹o ®øc ç
nh©n phï hîp víi nghÒ nghiÖp ®Ó cñng cè niÒm tin cña céng ®ång.
Ng−êi ®iÒu d−ìng, trong khi sö dông çc kü thuËt vµ khoa häc hiÖn ®¹i
vµo viÖc ch¨m sãc cÇn ®¶m b¶o sù an toµn, nh©n phÈm vµ quyÒn cña con ng−êi.
Ng−êi ®iÒu d−ìng hµnh nghÒ theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
5.3. Ng−êi ®iÒu d−ìng víi ph¸t triÓn nghÒ nghiÖp
Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i ®¶m nhiÖm nh÷ng vai trß quan träng trong viÖc
x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn nh÷ng chuÈn mùc vÒ thùc hµnh ch¨m sãc l©m sµng, qu¶n
lý, nghiªn cøu vµ ®µo t¹o.
NghÒ nghiÖp dùa trªn nh÷ng c¨n cø khoa häc.
Ng−êi ®iÒu d−ìng th«ng qua çc tæ chøc nghÒ nghiÖp ®Ó ho¹t ®éng nh»m
t¹o ra hoÆc duy tr× sù c«ng b»ng x· héi vµ ®iÒu d−ìng.
5.4. §iÒu d−ìng víi ®ång nghiÖp
Céng t¸c, gióp ®ì lÉn nhau: lao ®éng y tÕ cã ®Æc ®iÓm lµ sù ph¸t triÓn cña
chñ nghÜa tËp thÓ, sù céng t¸c th©n ¸i vµ gióp ®ì lÉn nhau, ®iÒu nµy ®Æc biÖt
quan träng, bëi v× nã t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thiÕt lËp bÇu kh«ng khÝ hßa thuËn trong
mét tËp thÓ cïng giµnh giËt sù sèng cho ng−êi bÖnh.
Sù t«n träng lÉn nhau: sù t«n träng, sù tÕ nhÞ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh trong
viÖc thiÕt lËp çc mèi quan hÖ c«ng t¸c trong tËp thÓ. Ng−êi ®iÒu d−ìng kh«ng
®−îc phÐp c·i nhau hoÆc xóc ph¹m lÉn nhau tr−íc mÆt bÖnh nh©n.
Sù phª b×nh cã thiÖn chÝ: nguån gèc cña çc mèi quan hÖ phøc t¹p trong
tËp thÓ lµ sù hiÒm khÝch lÉn nhau. Do ®ã sù phª b×nh thiÖn chÝ lµ ®iÒu kiÖn ®Ó
cñng cè tËp thÓ vµ gi÷ g×n ®oµn kÕt.
TruyÒn thô kinh nghiÖm: cÇn ph¶i gi¸o dôc cho ®iÒu d−ìng kh«ng thÊy hæ
thÑn khi cÇn sù gióp ®ì chØ b¶o cña ng−êi kh¸c ®Ó b¶o ®¶m an toµn cho bÖnh
nh©n khi mµ tÝnh m¹ng hä bÞ ®e däa bëi bÊt kú thµnh viªn nµo trong nhãm.

6. KÕt luËn
Thùc hiÖn nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc y häc lµ nghÜa vô nghÒ nghiÖp cña
ng−êi ®iÒu d−ìng. Mét khi chóng ta chÊp nhËn vai trß cña ng−êi ®iÒu d−ìng th×
®ång thêi ph¶i cã bæn phËn chÊp hµnh vµ thùc hiÖn çc yªu cÇu vÒ phÈm chÊt,
®¹o ®øc cña nghÒ nghiÖp.

1. Trong 12 ®iÒu y ®øc, nªu tr¸ch nhiÖm cña ®iÒu d−ìng ®èi víi ng−êi bÖnh?

24

2. Trong 12 ®iÒu y ®øc, nªu tr¸ch nhiÖm cña ®iÒu d−ìng ®èi víi ®ång nghiÖp?
3. Nªu çc yªu cÇu cÇn cã ®Ó ®iÒu d−ìng rÌn luyÖn Y ®øc?
4. NghÜa vô cña ®iÒu d−ìng ®èi víi ng−êi bÖnh?
5. NghÜa vô cña ®iÒu d−ìng ®èi víi nghÒ nghiÖp?
6. NghÜa vô cña ®iÒu d−ìng ®èi víi ®ång nghiÖp?
7. Muèn ph¸t triÓn nghÒ nghiÖp ®iÒu d−ìng cÇn ph¶i lµm g×?
8. Nªu nh÷ng tr¸ch nhiÖm cña ng−êi ®iÒu d−ìng ®èi víi ng−êi bÖnh?
9. Nªu çc phÈm chÊt ç nh©n cña ng−êi ®iÒu d−ìng?
10. Nªu çc phÈm chÊt vÒ ®¹o ®øc cña ng−êi ®iÒu d−ìng?

25

Bµi 3

XU H¦íNG PH¸T TRIÓN NGµNH §IÒU D¦ìNG VIÖT NAM

Môc tiªu
1. X¸c ®Þnh çc h−íng ®i míi cña ®iÒu d−ìng quèc tÕ.
2. Nªu quan ®iÓm chung vÒ dÞch vô ®iÒu d−ìng cña çc n−íc khu vùc.
3. Tr×nh bµy kÕ ho¹ch ®Þnh h−íng ®iÒu d−ìng ViÖt Nam ®Õn 2010 vµ tÇm nh×n 2020.

1. H−íng ®i míi cña ®iÒu d−ìng Quèc tÕ
HiÖn nay nhu cÇu ®iÒu d−ìng ë çc n−íc ph¸t triÓn ®ang cã chiÒu h−íng
thiÕu hôt ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu phøc t¹p cña ng−êi bÖnh t¹i çc c¬ së y tÕ
vµ gia ®×nh. Nh÷ng yÕu tè g©y ra sù thiÕu hôt lµ:
Cã sù thay ®æi vÒ nhu cÇu ch¨m sãc søc khoÎ cña ng−êi bÖnh.
§iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi còng ¶nh h−ëng ®Õn ch¨m sãc y tÕ g©y biÕn ®éng
nghÒ nghiÖp.
1.1. Cã sù thay ®æi vÒ nhu cÇu ch¨m sãc søc khoÎ cña ng−êi bÖnh
Ng−êi bÖnh bÞ bÖnh cÊp tÝnh cÇn n»m viÖn, nh−ng ®ßi hái n»m ng¾n ngµy
trong bÖnh viÖn t¹o ra nh÷ng nhu cÇu míi cho dÞch vô ch¨m sãc do vËy ®· t¹o
c¬ héi míi cho ngµnh ®iÒu d−ìng ph¸t triÓn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu nµy. §ã lµ:
− Gi¸o dôc søc khoÎ cho ng−êi bÖnh biÕt çch lµm thÕ nµo ®Ó tù ch¨m sãc
cho hä sau khi xuÊt viÖn. C«ng viÖc gi¸o dôc b¾t ®Çu vµo viÖn vµ trong
lóc n»m viÖn.
− Coi träng viÖc ®¸p øng nhu cÇu ch¨m sãc ng−êi bÖnh vµ gia ®×nh t¹i çc
c¬ së y tÕ vµ gia ®×nh lµ vÊn ®Ò kh«ng thÓ thiÕu ®−îc. §iÒu quan träng lµ
viÖc ®¸p øng nhu cÇu ch¨m sãc cÇn liªn tôc, viÖc ch¨m sãc nµy ®ßi hái
ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn cã ®ñ kiÕn thøc vµ kü n¨ng thµnh th¹o, ngoµi ra hä
cÇn cã sù ©n cÇn chu ®¸o khi ch¨m sãc ng−êi bÖnh.
− Sù thay ®æi kh¸c ®ã lµ viÖc gia t¨ng d©n sè ng−êi cao tuæi trong céng
®ång hä cÇn ®−îc ch¨m sãc kÓ c¶ viÖc duy tr× vµ n©ng cao søc khoÎ.
− §èi t−îng kh¸c cÇn ®−îc quan t©m ®ã lµ nh÷ng ng−êi cã héi chøng suy
gi¶m miÔn dÞch m¾c ph¶i còng cÇn ®−îc ch¨m sãc ®Æc biÖt.

26

1.2. Më réng kü thuËt cao
ViÖc n©ng cao kü thuËt vµ gia t¨ng tÝnh ®éc lËp còng ¶nh h−ëng ®Õn thùc
hµnh ®iÒu d−ìng. Çc c¬ së y tÕ hiÖn ®¹i ®Òu cã çc trang thiÕt bÞ víi kü thuËt
cao. Tõ quy tr×nh kh¸m bÖnh, quy tr×nh ®iÒu trÞ néi, ngo¹i tró, çc ®¬n vÞ ch¨m
sãc tÝch cùc tÊt c¶ ®Òu ®ßi hái ng−êi ®iÒu d−ìng cã kiÕn thøc tèt vµ tr×nh ®é kü
thuËt cao ®Ó ®¸p øng víi nhu cÇu sö dông nµy vµo viÖc ch¨m sãc ng−êi bÖnh
nh− m¸y gióp thë, m¸y ch¹y thËn nh©n t¹o, çc kü thuËt ®−a dÞch vµo lßng
m¹ch vµ nhiÒu lo¹i m¸y mãc kh¸c hiÖn ®¹i t©n tiÕn h¬n ®ßi hái ng−êi ®iÒu
d−ìng cÇn ®ù¬c huÊn luyÖn ®Ó ®¸p øng mét çch thµnh th¹o vµ an toµn. Ng−êi
®iÒu d−ìng cÇn ph¶i liªn tôc cËp nhËt kiÕn thøc vµ kü n¨ng nµy ®Ó cã thÓ xö
dông çc kü thuËt cao vµo trong c«ng viÖc ch¨m sãc mét çch hiÖu qu¶. Thªm
vµo ®ã viÖc øng dông tin häc ®· trë thµnh phæ biÕn trong c«ng viÖc cña ®iÒu
d−ìng gióp vµo viÖc theo dâi, ghi chÐp, l−îng gi¸ ng−êi bÖnh ®−îc chÝnh
x¸c h¬n.
1.3. T¨ng c−êng tÝnh tù chñ
Trong ch¨m sãc nh÷ng chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng, ®Ó ng−êi ®iÒu d−ìng cã
h−íng can thiÖp vµ hµnh ®éng ®iÒu d−ìng nãi lªn tÝnh ®éc lËp tù chñ cña ®iÒu
d−ìng, ®ã lµ nÐt ®Æc biÖt cña ®iÒu d−ìng, hä cÇn ph¶i ý thøc r»ng tr¸ch nhiÖm
m×nh vÒ nh÷ng viÖc lµm nµy. Ngay c¶ viÖc thùc hiÖn y lÖnh cña thÇy thuèc hä
còng ph¶i c©n nh¾c suy nghÜ dùa vµo kiÕn thøc hiÓu biÕt cña m×nh ®Ó ch¾c ch¾n
r»ng viÖc lµm ®ã cã sù an toµn cho ng−êi bÖnh.

2. Quan ®iÓm chung cña ®iÒu d−ìng çc n−íc khu vùc vÒ
dÞch vô ®iÒu d−ìng
§iÒu d−ìng lµ lùc l−îng t¹o sù thay ®æi tÝch cùc trong hÖ thèng y tÕ, çc
n−íc trong khu vùc ®· lùa chän ®iÒu d−ìng lµ c«ng cô chiÕn l−îc thùc hiÖn çc
chÝnh s¸ch c«ng b»ng y tÕ vµ t¨ng c−êng sù tiÕp cËn ng−êi nghÌo ®èi víi dÞch vô
y tÕ.
DÞch vô ch¨m sãc ®iÒu d−ìng võa mang tÝnh phæ biÕn võa mang tÝnh thiÕt
yÕu. Çc dÞch vô ®iÒu d−ìng diÔn ra liªn tôc t¹i çc c¬ së kh¸m ch÷a bÖnh 24
giê/ngµy t¸c ®éng ®Õn hiÖu qu¶ viÖc ®iÒu trÞ vµ phßng bÖnh cho ng−êi d©n.
Trong çc ho¹t ®éng chuyªn m«n, c«ng t¸c ®iÒu d−ìng th−êng diÔn ra
trong suèt qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ. Do ®ã sù ph¸t triÓn ®iÒu d−ìng cÇn song song sù
ph¸t triÓn cña y häc.

3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm hiÖn t¹i cña ®iÒu d−ìng ViÖt nam
3.1. Nh÷ng thuËn lîi
* ChÝnh s¸ch ch¨m sãc søc khoÎ
− §¶ng vµ Nhµ n−íc ®ang cã chÝnh s¸ch ®Çu t− cho søc khoÎ b»ng çch
n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ x· héi cho ng−êi d©n.

27

* Sù ®ãng gãp cña ®iÒu d−ìng vµo nh÷ng thµnh tùu y tÕ
− 50% nguån nh©n lùc y tÕ ch¨m sãc søc khoÎ cho d©n lµ ®iÒu d−ìng.
− Ng−êi ®iÒu d−ìng cã mÆt kh¾p mäi n¬i vÒ dÞch vô y tÕ tõ bÖnh viÖn ®Õn
céng ®ång.
− T¹i bÖnh viÖn, ng−êi ®iÒu d−ìng lu«n bªn c¹nh bÖnh nh©n 24/24 giê.
− DÞch vô y tÕ trong céng ®ång, ®Æc biÖt lµ ch¨m sãc bÖnh nh©n t¹i gia
còng ®Òu cÇn cã ®iÒu d−ìng.
* Giíi tÝnh
− NghÒ ®iÒu d−ìng ®a phÇn lµ n÷ giíi, do ®ã b¶n tÝnh chÞu th−¬ng, chÞu
khã, chÞu cùc khæ còng rÊt thÝch hîp víi nghÒ.
* §iÒu d−ìng b¾t ®Çu hßa nhËp víi quèc tÕ:
Mét sè tæ chøc quèc tÕ ®· b¾t ®Çu giao l−u víi ®iÒu d−ìng trong n−íc: tæ
chøc WHO (Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi), HVO (ThÇy thuèc T×nh nguyÖn) cña Mü,
Friendship cña óc, Canada, NhËt vµ ®· cã sù giao l−u víi nhau qua çc héi
nghÞ ®iÒu d−ìng quèc tÕ.
3.2. Nh÷ng khã kh¨n
− Nguån nh©n lùc cßn thiÕu.
− VÞ thÕ x· héi cña ®iÒu d−ìng cßn thÊp, ch−a ®−îc ®¸nh gi¸ ®óng møc.
− Çc nhµ lËp kÕ ho¹ch vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ y tÕ ë çc cÊp tuy cã
chó ý vÒ ®iÒu d−ìng nh−ng ch−a dµnh ®ñ sù −u tiªn vÒ nguån lùc, nh©n
lùc vµ tµi chÝnh ®Ó nh»m n©ng cao vµ ph¸t triÓn dÞch vô ch¨m sãc.
3.3. Nh÷ng thµnh tùu
HÖ thèng tæ chøc qu¶n lý ®iÒu d−ìng ®· ®−îc thµnh lËp ë 3 cÊp:
− Trung −¬ng: Bé Y tÕ.
− TØnh: Së Y tÕ, ®iÒu d−ìng tr−ëng së.
− §Þa ph−¬ng:
+ BÖnh viÖn: cã phßng ®iÒu d−ìng tr−ëng.
+ Trung t©m y tÕ: ®iÒu d−ìng tr−ëng.
+ DÞch vô ch¨m sãc ®−îc ph¸t triÓn v÷ng vÒ sè l−îng còng nh− chÊt l−îng.
Sù ph©n c«ng ®iÒu d−ìng toµn n¨ng, ®iÒu d−ìng lµm viÖc theo nhãm ®−îc
thay thÕ cho ph©n c«ng theo c«ng viÖc ®Ó tiÖn viÖc ch¨m sãc bÖnh nh©n mét
çch toµn diÖn.
− Ch¨m sãc toµn diÖn ®−îc thùc hiÖn ë hÇu hÕt çc khoa phßng ë çc bÖnh viÖn.
− Vai trß chñ ®éng cña ®iÒu d−ìng ngµy cµng ®−îc kh¼ng ®Þnh.

28

− §iÒu d−ìng ®−îc nh©n réng ë mét sè chuyªn khoa: tim m¹ch can thiÖp,
thËn nh©n t¹o, hËu m«n nh©n t¹o.
− Héi §iÒu d−ìng ®· ®−îc thµnh lËp.
− Chøc n¨ng cña ®iÒu d−ìng ®· ®−îc më réng, dÇn dÇn ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc
vai trß vµ vÞ trÝ cña m×nh trong x· héi, ph¸t triÓn ®−îc ngµnh nghÒ.
− Héi §iÒu d−ìng ViÖt Nam cµng ngµy cµng ph¸t triÓn chØ sau Héi Y d−îc häc.
− ChÊt l−îng ®iÒu d−ìng ®−îc n©ng cao dÇn.
− C¸c tr−êng ®iÒu d−ìng ®−îc ®Çu t− n©ng cÊp: mét sè Tr−êng Trung cÊp Y
tÕ ®· chuyÓn thµnh Tr−êng Cao ®¼ng Y tÕ, tõ Cao ®¼ng Y tÕ ®· ®−îc
chuyÓn lªn §¹i häc Y tÕ.
− BËc häc cña ®iÒu d−ìng còng ®−îc n©ng cao dÇn: s¬ cÊp - trung cÊp - cao
®¼ng - ®¹i häc, vµ ®· b¾t ®Çu ®µo t¹o th¹c sÜ.
− ChÝnh s¸ch vÒ ®iÒu d−ìng cã mét sè thay ®æi dï rÊt nhá: cã giÊy phÐp
hµnh nghÒ ®iÒu d−ìng t− nh©n.
3.4. Nh÷ng tån t¹i vµ th¸ch thøc
* Nh©n lùc:
ThiÕu sè l−îng vµ yÕu vÒ chÊt l−îng. Theo thèng kª 2005:
− S¬ häc: 23,93%
− Trung häc- Cao ®¼ng: 74,04%
− §¹i häc: 2,02%
− §iÒu d−ìng bÖnh viÖn: 52,37%
− Céng ®ång: 47,62%
* HÖ thèng ®µo t¹o ®iÒu d−ìng ch−a ®−îc chuÈn hãa
− C¬ së ®µo t¹o ®¹i häc ®iÒu d−ìng cßn Ýt, ®éi ngò gi¸o viªn d¹y ®iÒu d−ìng
chñ yÕu lµ b¸c sÜ, gi¸o viªn ®iÒu d−ìng ch−a cã tr×nh ®é cao, chñ yÕu lµ
®a khoa, ch−a cã chuyªn khoa s©u.
* ChÊt l−îng ch¨m sãc phôc vô ng−êi bÖnh
− C¸c kü thuËt thùc hµnh ch¨m sãc ch−a ®−îc chuÈn hãa, ch¨m sãc toµn
diÖn míi ¸p dông b−íc ®Çu cßn ë møc thÊp, n¨ng lùc ®iÒu hµnh cña hÖ
thèng ®iÒu d−ìng tr−ëng cßn nhiÒu h¹n chÕ.
* Ch−a cã hÖ thèng quy ®Þnh vÒ ph¸p lý cña ®iÒu d−ìng
− Danh hiÖu thi ®ua: thÇy thuèc Nh©n d©n. Ch−a cã hÖ thèng ®¨ng ký
hµnh nghÒ.
* ChÝnh s¸ch tiÒn l−¬ng: ®µo t¹o tr×nh ®é cao ®¼ng nh−ng ch−a cã møc l−¬ng
cho bËc cao ®¼ng.

29

4. S¸u bÊt cËp ®èi víi t−¬ng lai ®iÒu d−ìng
4.1. ThiÕu ®éi ngò gi¸o viªn chuyªn ngµnh (b¸c sÜ ®µo t¹o ®iÒu d−ìng)
4.2. NhiÒu cÊp ®iÒu d−ìng, dÉn ®Õn sö dông kÐm hiÖu qu¶
4.3. MÊt c©n ®èi nghiªm träng vÒ sè l−îng vµ c¬ cÊu nh©n lùc
4.4. ChÊt l−îng ®iÒu d−ìng cßn h¹n chÕ
4.5. HÖ thèng chÝnh s¸ch ®iÒu d−ìng thiÕu ®ång bé vµ thiÕu yÕu tè kÝch thÝch
nghÒ nghiÖp
4.6. ThiÕu ®iÒu kiÖn héi nhËp ®iÒu d−ìng khu vùc vµ ®iÒu d−ìng
thÕ giíi

5. Môc tiªu ph¸t triÓn ®iÒu d−ìng ®Õn n¨m 2010
− T¨ng c−êng sù tham gia cña ®iÒu d−ìng trong viÖc x©y dùng nh÷ng
chÝnh s¸ch vÒ y tÕ.
− Ph¸t huy c¬ chÕ d©n chñ vµ c¬ së.
− T¨ng c−êng sè l−îng vµ ph¹m vi cung cÊp dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ cña
®iÒu d−ìng.
− ChuÈn hãa hÖ thèng ®µo t¹o ®iÒu d−ìng vÒ khung chÝnh trÞ, gi¸o tr×nh
gi¶ng d¹y cho ®éi ngò gi¸o viªn,häc sinh,sinh viªn vµ c¬ së thùc hµnh.

6. Çc gi¶i ph¸p
6.1. Thµnh lËp héi ®ång ®iÒu d−ìng quèc gia ®Ó x©y dùng vµ ban hµnh
tiªu chuÈn hµnh nghÒ ®iÒu d−ìng
− Bé Y tÕ nªn cÇn cã Vô §iÒu d−ìng.
− BÖnh viÖn cã phßng ®iÒu d−ìng, tr−ëng phßng ph¶i cã tr×nh ®é ®¹i häc
hoÆc sau ®¹i häc, cã phã gi¸m ®èc bÖnh viÖn lµ kiªm tr−ëng phßng ®iÒu
d−ìng.
− Çc Trung t©m y tÕ cã phßng ®iÒu d−ìng tr−ëng cña trung t©m, Phã
Gi¸m ®èc trung t©m y tÕ ph¶i lµ ®iÒu d−ìng.
− Tr¹m y tÕ cã 1 ®iÒu d−ìng qu¶n lý vÒ hµnh chÝnh lµ phã tr−ëng tr¹m y
tÕ.
− Ph¸t huy hÖ thèng th«ng tin ®¹i chóng.
− Çc tr−êng trung häc, cao ®¼ng, ®¹i häc tr−ëng bé m«n ®iÒu d−ìng ph¶i
lµ ®iÒu d−ìng.
6.2. N©ng cao chÊt l−îng phôc vô ch¨m sãc
− X©y dùng çc m« h×nh, çc dù ¸n tiªu biÓu ®Ó lµm chuÈn.

30

− X©y dùng tiªu chuÈn chÊt l−îng nh− kü thuËt ch¨m sãc theo chuÈn mùc
cña çc n−íc khu vùc.
− X©y dùng hÖ thèng d÷ liÖu, thèng kª ®iÒu d−ìng.
− §Çu t− çc c¬ së vËt chÊt y dông cô vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc cña ®iÒu d−ìng.
− T¨ng c−êng chÊt l−îng c«ng t¸c ch¨m sãc ng−êi bÖnh trong bÖnh viÖn:
rót ng¾n ngµy ®iÒu trÞ.
− Héi §iÒu d−ìng vËn ®éng n©ng cao Y ®øc vµ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp ®Ó
h−íng ®Õn hoµn thiÖn kü n¨ng ®iÒu d−ìng.
− T¨ng c−êng nghiªn cøu trong çc lÜnh vùc qu¶n lý, ®µo t¹o cho ngµnh
®iÒu d−ìng vµ hé sinh.
6.3. T¨ng c−êng chÊt l−îng ®µo t¹o, ®¶m b¶o häc ®i ®«i víi hµnh
− Thµnh lËp Tr−êng §¹i häc ®iÒu d−ìng, chuÈn hãa c¬ së thùc hµnh.
− Më çc líp tËp huÊn cho gi¸o viªn vµ ng−êi qu¶n lý.
− Nghiªn cøu x©y dùng ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o çc bËc häc cã néi dung ngang
b»ng víi çc n−íc.
− So¹n th¶o çc ch−¬ng tr×nh chuyÓn ®æi thÝch hîp víi çc bËc häc.
6.4. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc
− §iÒu tra x¸c ®Þnh nhu cÇu vÒ nh©n lùc trong çc bÖnh viÖn, c¬ së y tÕ,
céng ®ång.
− ChÝnh s¸ch tuyÓn dông, −u ®·i, sö dông nghÒ nghiÖp, danh hiÖu thi ®ua.
− §Ò xuÊt vµ triÓn khai thÝ ®iÓm, m« h×nh sö dông nh©n lùc t¹i bÖnh viÖn
vµ céng ®ång.
− Ph©n c«ng nhiÖm vô theo v¨n b»ng vµ chÝnh s¸ch tuyÓn dông chuyªn
khoa, qui ®Þnh vÒ chøc danh nghÒ nghiÖp vµ chøc danh viªn chøc t−¬ng
øng víi v¨n b»ng ®µo t¹o.

7. KÕt luËn
Víi nh÷ng thay ®æi cña x· héi trong thÕ kû XXI vÒ d©n sè, vÒ m«i tr−êng,
nh÷ng yÕu tè nguy c¬ vÒ lèi sèng, kinh tÕ vµ ch¨m sãc søc khoÎ, luËt ph¸p quy
®Þnh vÒ ch¨m sãc søc khoÎ v.v.
Nh÷ng thay ®æi cña x· héi sÏ thay ®æi viÖc thùc hµnh ®iÒu d−ìng vµ gi¸o
dôc ®iÒu d−ìng.
Vai trß cña ng−êi ®iÒu d−ìng sÏ kh¸c, viÖc thùc hµnh cña ®iÒu d−ìng sÏ
®Þnh h−íng c¨n b¶n vÒ céng ®ång.

31

Ng−êi ®iÒu d−ìng cã thÓ lµm s¸ng tá cho viÖc ch¨m sãc tèt h¬n ng−êi bÖnh
vµ hä lu«n tiÕp tôc s−ëi Êm, nh©n b¶n hãa viÖc ch¨m sãc trong m«i tr−êng cña
tiÕn bé khoa häc vµ kü thuËt.
Th¸ch thøc lín nhÊt cña viÖc ®µo t¹o ®iÒu d−ìng lµ ®¸p øng ®−îc sù thay
®æi nhanh chãng cña x· héi b»ng nh÷ng ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o thÝch hîp, cung
cÊp mét ®éi ngò ®iÒu d−ìng cã tay nghÒ v÷ng vµng trong hoµn c¶nh thiÕu gi¸o
viªn giµu kinh nghiÖm lín tuæi, sù thay ®æi nhanh chãng cña khoa häc kü thuËt,
thiÕu nh©n lùc vµ nguån tµi chÝnh cho viÖc ®µo t¹o cao h¬n.

1. KÓ çc h−íng ®i míi cña ®iÒu d−ìng quèc tÕ?
2. M« t¶ néi dung cña çc h−íng ®i quèc tÕ?
3. X¸c ®Þnh quan ®iÓm chung cña ®iÒu d−ìng çc n−íc khu vùc vÒ dÞch vô ®iÒu
d−ìng?
4. X¸c ®Þnh 4 khã kh¨n vÒ ®Æc ®iÓm hiÖn t¹i cña ®iÒu d−ìng ViÖt Nam?
5. Nªu môc tiªu ph¸t triÓn cña ®iÒu d−ìng ViÖt Nam tõ nay ®Õn n¨m 2010?
6. Nªu çc gi¶i ph¸p ®Ó ®¹t ®−îc çc môc tiªu trªn?
7. Nªu çc gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn nguån nh©n lùc?
8. Nªu 6 bÊt cËp ®èi víi t−¬ng lai ngµnh ®iÒu d−ìng?
9. Nªu çc gi¶i ph¸p n©ng cao chÊt l−îng phôc vô ch¨m sãc?
10. Nªu nh÷ng thuËn lîi vÒ ®Æc ®iÓm hiÖn t¹i cña ®iÒu d−ìng ViÖt Nam?

32

Bµi 4

HäC THUYÕT C¥ B¶N THùC HµNH §IÒU D¦ìNG

Môc tiªu
1. Nªu çc ý nghÜa vÒ häc thuyÕt ®iÒu d−ìng
2. M« t¶ çc lo¹i häc thuyÕt ®iÒu d−ìng
3. Chän lùa çc häc thuyÕt ®iÒu d−ìng phï hîp víi viÖc thùc hµnh ®iÒu d−ìng

1. Mèi t−¬ng quan cña ®iÒu d−ìng trong lÜnh vùc thùc
Hµnh
Theo Alligood vµ Marriner-Tomey (2002) ®· chØ dÉn çc thµnh phÇn trong
mèi quan hÖ thùc hµnh ®iÒu d−ìng lµ:

Con ng−êi

§iÒu d−ìng Søc kháe

M«i tr−êng/bÖnh tËt
1.1. Con ng−êi
Lµ ng−êi nhËn sù ch¨m sãc cña ®iÒu d−ìng bao gåm ç nh©n, gia ®×nh, vµ
céng ®ång. Con ng−êi ®−îc xem lµ trung t©m cña viÖc cung cÊp dÞch vô ch¨m
sãc, hä cã nh÷ng nhu cÇu liªn quan ®Õn søc kháe cÇn ®iÒu d−ìng ®¸p øng. Do
®ã, con ng−êi lµ ®èi t−îng quan träng trong viÖc ch¨m sãc ®iÒu d−ìng.
1.2. Søc kháe
Søc kháe mçi ng−êi ®−îc x¸c ®Þnh cã kh¸c nhau tïy thuéc vµo ®èi t−îng
kh¸ch hµng vµ tïy thuéc vµo lÜnh vùc chuyªn khoa ®èi t−îng mµ ®iÒu d−ìng
ch¨m sãc. Phôc håi, duy tr× søc kháe hoÆc n©ng cao søc kháe cho kh¸ch hµng lµ
môc tiªu cña viÖc ch¨m sãc ®iÒu d−ìng. Theo Héi §iÒu d−ìng Mü (ANA, 1995)
x¸c ®Þnh: “søc kháe lµ mét t×nh tr¹ng thÓ chÊt, tinh thÇn, x· héi hoµn h¶o cña
ç nh©n vµ hä cã kh¶ n¨ng tù ®¸p øng mét çch liªn tôc khi cã sù thay ®æi vÒ

33

chøc n¨ng bªn trong cña hä”. Ng−êi ®iÒu d−ìng cung cÊp dÞch vô ch¨m sãc dùa
vµo møc ®é søc kháe cña ç nh©n vµ nhu cÇu cÇn thiÕt c¬ b¶n cña con ng−êi liªn
quan ®Õn søc kháe mµ ®iÒu d−ìng s¾p xÕp thêi gian ®Ó cung cÊp dÞch vô ch¨m
sãc cho ®èi t−îng ®ã.
1.3. M«i tr−êng vµ bÖnh tËt
M«i tr−êng: bao gåm çc ®iÒu kiÖn xung quanh mµ kh¸ch hµng ®ang sinh
sèng, nh− kh«ng khÝ, thêi tiÕt, ph−¬ng tiÖn sinh ho¹t, thøc ¨n thøc uèng, kÓ c¶
nh÷ng ng−êi cã quan hÖ h»ng ngµy víi hä.
BÖnh tËt: çc hiÖn t−îng, çc thay ®æi vÒ chøc n¨ng, cÊu tróc trªn con
ng−êi vµ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña con ng−êi ®èi víi nhu cÇu thùc tÕ cña hä. ThÝ
dô: møc ®é ch¨m sãc ®èi t−îng cña ®iÒu d−ìng tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn cña nhµ
ë, tr−êng häc, n¬i lµm viÖc hoÆc céng ®ång, thêi gian lµm viÖc cña hä. ViÖc lªn
kÕ ho¹ch phèi hîp viÖc ch¨m sãc cÇn phï hîp víi ®iÒu kiÖn kh¶ n¨ng cña ng−êi
bÖnh hoÆc thêi gian hä lµm viÖc, thêi gian mµ hä chÊp nhËn hoÆc kh«ng chÊp
nhËn dÞch vô ch¨m sãc, tõ ®ã hä ®ång ý phèi hîp, céng t¸c mét çch tÝch cùc
hoÆc cã th¸i ®é tiªu cùc kh«ng céng t¸c do kh«ng phï hîp víi ®iÒu kiÖn sèng cña
hä. Do ®ã ®iÒu d−ìng cÇn n¾m râ yÕu tè ¶nh h−ëng m«i tr−êng ®Ó cã kÕ ho¹ch
®¸p øng nhu cÇu cña hä mét çch phï hîp vµ hiÖu qu¶.
1.4. §iÒu d−ìng
§iÒu d−ìng lµ chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ ®Ó ®¸p øng nh÷ng vÊn ®Ò bÊt th−êng
liªn quan ®Õn søc kháe con ng−êi (ANA, 1995).
Chøc n¨ng ®iÒu d−ìng gåm nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh,
®¸nh gi¸ vÒ sù ®¸p øng cña hä ®èi víi bÖnh tËt nh− sù mÖt mái, sù thay ®æi thÓ
h×nh vµ cÊu tróc cña c¬ thÓ. Tõ ®ã ®Ó x¸c ®Þnh chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng hä sÏ vËn
dông kü n¨ng t− duy kÕt hîp víi kiÕn thøc, kinh nghiÖm vµ çc tiªu chuÈn vÒ
®iÒu d−ìng ®Ó x©y dùng kÕ häach ch¨m sãc cho tõng kh¸ch hµng.

2. Häc thuyÕt ®iÒu d−ìng
Häc thuyÕt ®iÒu d−ìng lµ kÕt qu¶ nh÷ng kh¸i niÖm ®−îc x¸c ®Þnh, ®−îc
c«ng nhËn mét çch cã hÖ thèng qua çc nghiªn cøu khoa häc ®iÒu d−ìng, cã
liªn quan nh÷ng hiÖn t−îng, sù kiÖn ch¨m sãc thùc hµnh ®iÒu d−ìng nh»m
h−íng dÉn viÖc ch¨m sãc ®iÒu d−ìng ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ tèt. ThÝ dô nh− häc
thuyÕt “Sù khiÕm khuyÕt vÒ viÖc tù ch¨m sãc cña Orem”, n¨m 1995 ®−a ra r»ng
®iÒu d−ìng ®−îc x¸c ®Þnh lµ dÞch vô hç trî, gióp ®ì ch¨m sãc con ng−êi mét
çch thÝch hîp. Häc thuyÕt nµy diÔn gi¶ng, m« t¶ ®iÒu d−ìng viªn khi ch¨m sãc
con ng−êi kh«ng chØ hoµn toµn phôc vô hä mµ tïy t×nh tr¹ng møc ®é phô thuéc
cña hä, chØ nªn hç trî hoÆc tiªn ®o¸n vÒ mét vÊn ®Ò sÏ x¶y ra cho ng−êi bÖnh,
®iÒu d−ìng sÏ lËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc hç trî hoÆc h−íng dÉn ng−êi bÖnh tù ch¨m
sãc theo møc ®é phô thuéc ®Ó viÖc phôc håi søc kháe ®¹t ®−îc søc kháe nhanh
chãng h¬n.

34

Häc thuyÕt ®iÒu d−ìng ®−a ra tiªu chÝ kh¸i niÖm môc ®Ých m« t¶ hoÆc tiªn
®o¸n th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó h−íng dÉn ®iÒu d−ìng ch¨m sãc hç trî ng−êi bÖnh
(Meleis 1997).
M« h×nh häc thuyÕt ®iÒu d−ìng nh»m cung cÊp kiÕn thøc ®Ó n©ng cao thùc
hµnh ®iÒu d−ìng, h−íng dÉn cho viÖc nghiªn cøu ®iÒu d−ìng nèi tiÕp hoÆc liªn
quan ®Ó ph¸t triÓn thùc hµnh ®iÒu d−ìng trong ph¹m vi vµ môc tiªu cña
®iÒu d−ìng.
Häc thuyÕt ®iÒu d−ìng ®−îc x¸c ®Þnh theo møc ®é cña môc tiªu hoÆc quan
®iÓm bao gåm:
− Häc thuyÕt chÝnh thèng: lµ häc thuyÕt hoµn chØnh cã ®Çy ®ñ b¶ng cÊu
tróc, h−íng dÉn, cã ý kiÕn tãm l−îc.
− Häc thuyÕt trung gian lµ häc thuyÕt giíi h¹n trong viÖc h−íng dÉn vµ
kh«ng cã tãm l−îc. §©y lµ häc thuyÕt hiÖn t−îng chuyªn biÖt hoÆc kh¸i
qu¸t vµ ph¶n ¸nh thùc hµnh.
− Häc thuyÕt chuyÓn dÞch: häc thuyÕt cho ý kiÕn toµn cÇu vÒ ç nh©n,
nhãm, t×nh huèng hoÆc sù kiÖn cÇn tu©n thñ ®Æc biÖt.
2.1. Thµnh phÇn cña häc thuyÕt
Häc thuyÕt lµ kh¸i niÖm, lµ sù kh¼ng ®Þnh, x¸c nhËn, gi¶i thÝch vÒ mét sù
kiÖn, mét lÜnh vùc liªn quan ®Õn ®iÒu d−ìng, nã ®−îc ph¸t triÓn sau khi ®·
nghiªn cøu vµ ®−îc cho phÐp nh÷ng ng−êi nghiªn cøu lµm s¸ng tá réng r·i h¬n
nh÷ng khÝa c¹nh vÊn ®Ò nghiªn cøu ®ã.
Thµnh phÇn cña häc thuyÕt theo
Swanson 1991 m« t¶: (xem s¬ ®å bªn c¹nh) Kh¸i niÖm X¸c ®Þnh
2. Mèi liªn quan Häc thuyÕt ®iÒu
d−ìng víi Quy tr×nh ®iÒu d−ìng vµ nhu
cÇu ng−êi bÖnh
Trong hÖ thèng ch¨m sãc, vÊn ®Ò thùc HiÖn t−îng
hµnh ngµy nay ®ßi hái ®iÒu d−ìng cÇn cã hÖ
thèng ch¨m sãc, kiÕn thøc hiÓu biÕt vÒ khoa
häc, kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®iÒu d−ìng, kiÕn ChÊp nhËn
thøc khoa häc hµnh vi çc kiÕn thøc nµy rÊt
cÇn ®Ó lý gi¶i çc vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu vµ
ph¸t triÓn çc kÕt qña sau nghiªn cøu. Tuyªn bè

2.2.1 Häc thuyÕt hÖ Quy tr×nh ®iÒu
d−ìng
HÖ thèng nµy bao gåm Quy tr×nh ®iÒu d−ìng; môc tiªu cña quy tr×nh ®iÒu
d−ìng lµ cung cÊp dÞch vô ch¨m sãc ®¸p øng cho tõng ç nh©n.
Quy tr×nh ®iÒu d−ìng gåm 5 thµnh phÇn: nhËn ®Þnh, chÈn ®o¸n ®iÒu
d−ìng, lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn vµ l−îng gi¸. Néi dung lµ nh÷ng th«ng tin chøa

35

®ùng liªn quan víi nhau. Quy tr×nh ®iÒu d−ìng lµ hÖ thèng më, ®iÒu d−ìng ¸p
dông quy tr×nh ®iÒu d−ìng ®Ó ch¨m sãc ng−êi bÖnh quy tr×nh ®iÒu d−ìng cÇn
®−îc thùc hiÖn liªn tôc vµ thay ®æi khi nhu cÇu ng−êi bÖnh thay ®æi. §Çu ra lµ
sù t¸i lËp nh− sù ph¶n håi cña hÖ thèng.

§Çu vµo HÖ thèng §Çu ra
Quy tr×nh ®iÒu d−ìngà
Ng−êi bÖnh phô NhËn ®Þnh T×nh tr¹ng
thuéc vµo m«i søc khoÎ
tr−êng: kh¸ch hµng
- T©m lý §¸nh gi¸ ¶nh h−ëng
- Sinh lý §iÒu d−ìng ChÈn ®o¸n m«i tr−êng
- Sö ph¸t triÓn
- V¨n hãa x·
héi
- M«i tr−êng Hµnh ®éng
KHCS
§iÒu d−ìng

Sù ph¶n håi
Sù thµnh c«ng hoÆc kh«ng cã kÕt
qu¶ cña ng−êi bÖnh

M« h×nh hÖ thèng quy tr×nh ®iÒu d−ìng

2.2.2. Häc thuyÕt liªn quan nhu cÇu c¬ b¶n con ng−êi
Häc thuyÕt Maslows ®Ò cËp ®Õn nhu cÇu c¬ b¶n con ng−êi bao gåm 5
møc ®é:
− Møc ®é 1: bao gåm nhu cÇu thÓ chÊt nh− kh«ng khÝ, n−íc, thøc ¨n.
− Møc ®é 2: bao gåm sù an ninh vµ an toµn cho thÓ chÊt vµ sinh lý.
− Møc ®é 3: nhu cÇu vÒ t×nh c¶m nh− mèi quan hÖ b¹n bÌ t×nh yªu vµ
nh÷ng ng−êi xung quanh.
− Møc ®é 4: nhu cÇu vÒ vÊn ®Ò t«n träng, kÝnh nÓ trong x· héi.
− Møc ®é 5: sù hoµn thiÖn, ®éc lËp, tù gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò, ®iÒu d−ìng
khi ch¨m sãc mäi ®èi t−îng cÇn ®¸p øng nhu cÇu cña ç nh©n kh¸ch
hµng hoÆc ®èi víi ng−êi th©n trong gia ®×nh cña hä. Häc thuyÕt vÒ nhu
cÇu c¬ b¶n con ng−êi lµ kim chØ nam h÷u Ých ®Ó ®iÒu d−ìng cô thÓ x¸c
®Þnh nhu cÇu cña ç nh©n vµ lËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc cho ng−êi bÖnh.
Ng−êi ®iÒu d−ìng tËn dông nhu cÇu nµy ®Ó ®−a vµo çc b−íc cña Quy
tr×nh ®iÒu d−ìng.
36

2.2.3. Häc thuyÕt vÒ søc kháe vµ sù kháe m¹nh
Häc thuyÕt nµy chØ dÉn sù tham gia tù gi¸c vÒ th¸i ®é ng−êi bÖnh huíng
vÒ y tÕ vµ thùc hµnh y tÕ ®Ó b¶o vÖ søc kháe. Häc thuyÕt nµy hç trî cho ®iÒu
d−ìng cã kiÕn thøc hiÓu biÕt vµ øng dông vµo hµnh vi ch¨m sãc dïng ®Ó h−íng
dÉn ç nh©n, gia ®×nh vµ céng ®ång tham gia vµo çc yªu cÇu ch¨m sãc vµ ®iÒu
trÞ ®Ó ph¸t triÓn hiÖu qu¶ çc ho¹t ®éng ®iÒu d−ìng, gãp phÇn cho viÖc ph¸t
hiÖn vµ ng¨n ngõa bÖnh tËt cho ng−êi bÖnh.
2.2.4. Häc thuyÕt vÒ stress vµ sù ®¸p øng
Häc thuyÕt nªu kinh nghiÖm cña stress vµ t×m ra çch ®¸p øng, ®èi kh¸ng
stress vµo ®êi sèng ng−êi bÞ stress. Cung cÊp chØ dÉn kinh nghiÖm hµnh vi vµ
th¸i ®é cho ng−êi bÞ stress. §iÒu d−ìng sÏ ®−a vµo kÕ ho¹ch ch¨m sãc can thiÖp
®iÒu d−ìng cña m×nh.
2.2.5. Häc thuyÕt vÒ ph¸t triÓn
Sù t¨ng tr−ëng cña con ng−êi vµ ph¸t triÓn lµ quy luËt cña con ng−êi tõ
lóc sinh ra ®Õn giµ nua vµ chÕt. Nã m« t¶ sù thay ®æi qua tõng giai ®äan cña ®êi
sèng dùa vµo nhãm tuæi cña cuéc sèng. §iÒu d−ìng ý thøc sù thay ®æi nµy b×nh
th−êng hoÆc bÊt th−êng ®Ó cÇn can thiÖp hoÆc h−íng dÉn cho nh÷ng ng−êi
liªn quan.
2.2.6. Häc thuyÕt vÒ t©m lý x· héi häc
§iÒu d−ìng chän lùa øng dông nhu cÇu ch¨m sãc toµn diÖn cña con ng−êi
nh− t©m sinh lý, thÓ chÊt, x· héi ,v¨n hãa, tinh thÇn, yªu cÇu t©m linh. Dùa vµo
çc yªu cÇu nµy ®Ó ®iÒu d−ìng ®¸p øng cho ç thÓ, gia ®×nh hoÆc cho nh÷ng
ng−êi ch¨m sãc trong gia ®×nh biÕt ®Ó hç trî, ®¸p øng ch¨m sãc cho ng−êi bÖnh
mét çch toµn diÖn, kÓ c¶ sù hç trî khi ng−êi th©n cã nh÷ng ®au buån, chÕt vµ
mÊt m¸t.

3. Çc m« h×nh häc thuyÕt §iÒu d−ìng th−êng øng dông
trong thùc hµnh ®iÒu d−ìng
3.1. Häc thuyÕt Nightingale
ViÖc lµm cña Florence Nightingale ®−îc xem nh− m« h×nh häc thuyÕt vµ
kh¸i niÖm cho ngµnh ®iÒu d−ìng. Theo Meleis (1997) ghi nhËn r»ng häc thuyÕt
Nightingale dïng m«i tr−êng nh− mét ph−¬ng tiÖn ®Ó ®iÒu d−ìng ch¨m sãc
ng−êi bÖnh, vµ còng ®Ò nghÞ r»ng ®iÒu d−ìng cÇn biÕt tÊt c¶ m«i tr−êng ¶nh
h−ëng bÖnh tËt ®Ó tËn dông dïng çc m«i tr−êng chung quanh ng−êi bÖnh ®Ó
t¸c ®éng vµo viÖc ch¨m sãc. M«i tr−êng bao gåm: sù th«ng khÝ trong lµnh, ¸nh
s¸ng, søc nãng, sù s¹ch sÏ, yªn tÜnh, vÖ sinh ç nh©n ®Ó lång ghÐp vµo ®iÒu
d−ìng vµ ®iÒu trÞ. (Nightingale,1969).
Häc thuyÕt nµy ®Õn nay vÉn cßn gi¸ trÞ trong thùc hµnh bÖnh viÖn cña
®iÒu d−ìng, ®ã lµ kiÓm so¸t nhiÔm khuÈn bÖnh viÖn, viÖc qu¶n lý çc nguy c¬
dÉn ®Õn nhiÔm trïng, ®Ò cao nh÷ng vÊn ®Ò vÖ sinh vµ s¹ch sÏ trong m«i tr−êng.
37

3.2. Häc thuyÕt Peplau’s
Theo Peplau’s mèi quan hÖ g¾n bã gi÷a ®iÒu d−ìng vµ ng−êi bÖnh cÇn ®−îc
x¸c ®Þnh vµ häc thuyÕt nµy còng chØ râ quy tr×nh lång ghÐp cïng kÕt qu¶ cña
viÖc lång ghÐp nµy. Theo häc thuyÕt nµy, kh¸ch hµng lµ mét ç thÓ, hä cã nh÷ng
nhu cÇu ç nh©n vµ ®iÒu d−ìng lµ ng−êi ®¸p øng cho ng−êi bÖnh trong mèi
quan hÖ gi÷a ç nh©n víi ç nh©n ®Ó ch¨m sãc ®iÒu trÞ ng−êi bÖnh. Môc tiªu
cña ®iÒu d−ìng lµ gi¸o dôc cho ng−êi bÖnh vµ gia ®×nh hä ®Ó gióp ®ì cho ng−êi
bÖnh ®¹t ®−îc viÖc tù ch¨m sãc cho chÝnh m×nh. Ng−êi ®iÒu d−ìng cè g¾ng ph¸t
triÓn mèi quan hÖ mËt thiÕt gi÷a ®iÒu d−ìng vµ ng−êi bÖnh vµ ®iÒu d−ìng lµ
ng−êi cung cÊp dÞch vô, lµ ng−êi t− vÊn vµ lµ ng−êi ®¹i diÖn cho ng−êi bÖnh.
ThÝ dô:
Khi ng−êi bÖnh cã vÊn ®Ò cÇn gióp ®ì, ®iÒu d−ìng tr−íc tiªn th¶o luËn víi
ng−êi bÖnh, gi¶i thÝch cho hä hiÓu vÊn ®Ò vµ çc kh¶ n¨ng cÇn ®¸p øng, ®iÒu
d−ìng hç trî hoÆc chØ dÉn ng−êi bÖnh lµm.
Theo Chinn and Khamer (1999), häc thuyÕt nµy chØ dÉn quy tr×nh trong
mèi quan hÖ ®iÒu d−ìng - ng−êi bÖnh lµ:
− §Þnh h−íng.
− X¸c ®Þnh vÊn ®Ò.
− Gi¶i thÝch.
− Cam kÕt thùc hiÖn.
3.3. Häc thuyÕt Henderson
Virginia Henderson x¸c ®Þnh r»ng ®iÒu d−ìng lµ sù hç trî cho ng−êi
bÖnh hoÆc ng−êi kháe m¹nh nÕu hä cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng ®Ó håi phôc, gi÷ g×n
søc kháe hoÆc cã chÕt còng ®−îc chÕt trong çi chÕt ªm ¶ miÔn lµ hä cã ®ñ nghÞ
lùc, kiÕn thøc, ý chÝ ®Ó hîp t¸c thùc hiÖn. Môc tiªu cña ®iÒu d−ìng lµ sím gióp
ng−êi bÖnh ®¹t ®−îc tÝnh ®éc lËp cµng sím cµng tèt, häc thuyÕt Henderson chØ
dÉn cã 14 nhu cÇu c¬ b¶n cho ng−êi bÖnh bao gåm çc nhu cÇu vÒ:
1. H« hÊp b×nh th−êng.
2. ¡n uèng ®Çy ®ñ.
3. Ch¨m sãc bµi tiÕt.
4. Ngñ vµ nghØ ng¬i.
5. VËn ®éng vµ t− thÕ ®óng.
6. MÆc quÇn ¸o thÝch hîp.
7. Duy tr× nhiÖt ®é c¬ thÓ.
8. VÖ sinh c¬ thÓ.
9. Tr¸nh nguy hiÓm, an toµn.

38

10. §−îc giao tiÕp tèt.
11. T«n träng tù do tÝn ng−ìng.
12. §−îc tù ch¨m sãc, lµm viÖc.
13. Vui ch¬i vµ gi¶i trÝ.
14. Häc tËp cã kiÕn thøc cÇn thiÕt.
3.4. Häc thuyÕt vÒ Orem’s
Dorothea Orem’s (1971) x¸c ®Þnh viÖc ch¨m sãc ®iÒu d−ìng cÇn nhÊn
m¹nh vÒ viÖc ng−êi bÖnh tù ch¨m sãc. Orem kh¼ng ®Þnh viÖc tù ch¨m sãc ng−êi
bÖnh cÇn ®−îc h−íng dÉn, chØ dÉn hä c¸ch thøc ®Ó tù hä lµm, ng−êi bÖnh sÏ
thÝch thó v× thÊy ®êi sèng cña hä vÉn cßn cã ý nghÜa, søc kháe ®−îc dÇn dÇn
tõng b−íc ®−îc n©ng cao. Môc tiªu cña häc thuyÕt Orem lµ gióp ng−êi bÖnh cã
n¨ng lùc tù ch¨m sãc. Khi hä cã kh¶ n¨ng vÒ t©m sinh lý vµ nhu cÇu x· héi, viÖc
n©ng cao nµy ®−îc ph¸t triÓn ®Õn khi ng−êi bÖnh tù lµm lÊy tÊt c¶ (Orem,
2001).
Bµ ®· ®−a ra 3 møc ®é cã thÓ tù ch¨m sãc:
− Phô thuéc hoµn toµn: ng−êi bÖnh kh«ng cã kh¶ n¨ng tù ch¨m sãc, theo
dâi vµ kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng hµng ngµy cña m×nh ph¶i nhê vµo ®iÒu
d−ìng hoÆc ng−êi ch¨m sãc trùc tiÕp cho hä.
− Phô thuéc mét phÇn: ch¨m sãc hç trî khi ng−êi bÖnh bÞ h¹n chÕ vÒ viÖc
tù ch¨m sãc, ®iÒu d−ìng cung cÊp, gióp ®ì viÖc ch¨m sãc mét phÇn
cho hä.
− Kh«ng cÇn phô thuéc: ng−êi bÖnh tù m×nh hoµn toµn ch¨m sãc, ®iÒu
d−ìng h−íng dÉn, t− vÊn cho hä tù lµm.
3.5. Häc thuyÕt Newman
Betty Newmans (1995) x¸c ®Þnh viÖc ch¨m sãc toµn diÖn cho con ng−êi.
Ng−êi ®iÒu d−ìng nhËn ®Þnh, qu¶n lÝ vµ ®¸nh gi¸ hÖ thèng kh¸ch hµng. Hµnh
®éng ®iÒu d−ìng bao gåm 3 møc ®é: phßng ngõa cÊp I, II, vµ III.
− Phßng ngõa ban ®Çu: ngay khi con ng−êi ph¸t hiÖn cã vÊn ®Ò liªn quan
nguy c¬ bÖnh tËt hä cã thÓ cã vµ cÇn ®−îc can thiÖp ngay ®Ó kh«ng
x¶y ra.
− Phßng ngõa cÊp II: khi ng−êi bÖnh cã nh÷ng triÖu chøng, dÊu chøng
®−îc ph¸t hiÖn cã bÖnh, cÇn cã kÕ häach ®iÒu trÞ sím, kh«ng ®Ó bÖnh
nÆng thªm.
− Phßng ngõa cÊp III: bÖnh râ rµng cÇn tÝch cùc ®iÒu trÞ kh«ng ®Ó bÖnh t¸i
ph¸t vµ kh«ng ®Ó l¹i di chøng th«ng qua gi¸o dôc ng−êi bÖnh vµ hç trî
hä phßng ngõa.

39

B¶NG TãM L¦îC HäC THUYÕT §IÒU D¦ìNG
Häc thuyÕt gia Môc tiªu cña ®iÒu d−ìng Tãm l−îc thùc hµnh
®iÒu d−ìng
Nightingale Lµm cho çc qu¸ tr×nh håi M«i tr−êng ng−êi bÖnh ®−îc
phôc cña c¬ thÓ trë nªn dÔ kiÓm so¸t bao gåm: qu¶n lý vÒ
dµng h¬n b»ng çch t¸c tiÕng ån, ¸nh s¸ng, vÖ sinh ç
®éng lªn m«i tr−êng ng−êi nh©n, dinh d−ìng, t¹o sù tho¶i
bÖnh. m¸i, giao tiÕp x· héi, niÒm tin, hi
väng cho ng−êi bÖnh.
Peplau - 1952 Ph¸t triÓn mèi quan hÖ §iÒu d−ìng gi÷ vai trß quan
gi÷a ®iÒu d−ìng vµ ng−êi träng liªn quan ®Õn viÖc ch¨m
bÖnh sãc ®iÒu trÞ bÖnh, ®Õn mèi quan
hÖ gi÷a ®iÒu d−ìng vµ ng−êi
bÖnh (Peplau,1952). Ng−êi ®iÒu
d−ìng tham gia vµo hÖ thèng
ch¨m sãc søc kháe lµm ph¸t
triÓn çc mèi quan hÖ ç nh©n
®−îc diÔn ra mét çch tù nhiªn
vµ dÔ dµng h¬n (Marrier -
Tomey vµ Alligood, 2002).
Henderson - 1996 Lµm viÖc ®éc lËp víi nh÷ng §iÒu d−ìng gióp ng−êi bÖnh
nh©n viªn y tÕ kh¸c (Marriner thùc hiÖn 14 nhu cÇu c¬ b¶n cña
Tomey vµ Alligood, 2002); con ng−êi theo Hendersons
gióp ng−êi bÖnh cã thÓ ph¸t (Henderson,1996).
triÓn tÝnh ®éc lËp cµng sím
cµng tèt (Henderson, 1996);
gióp ng−êi bÖnh håi phôc
søc kháe.
Abdellah - 1960 Cung cÊp çc dÞch vô cho Häc thuyÕt nµy liªn quan ®Õn 21
çc ç nh©n, gia ®×nh vµ vÊn ®Ò cña ®iÒu d−ìng cña
x· héi, võa quan t©m, Abdellah (Abdellah vµ céng sù,
khÐo lÐo, nhÑ nhµng, võa 1960).
thÓ hiÖn sù th«ng minh,
thµnh th¹o vÒ thao t¸c kü
thuËt khi ch¨m sãc ng−êi
bÖnh (Marriner - Tomey
vµ Alligood, 2002).
Rogers - 1970 Duy tr× vµ n©ng cao søc Con ng−êi tiÕn triÓn trong suèt
kháe, ng¨n ngõa bÖnh tËt, mét cuéc ®êi. Ng−êi bÖnh thay
ch¨m sãc vµ phôc håi chøc ®æi liªn tôc vµ cïng tån t¹i víi
n¨ng th«ng qua M«n khoa m«i tr−êng.
häc nh©n v¨n cña ®iÒu
d−ìng (Rogers, 1970).
King - 1971 Dïng sù giao tiÕp vµ Quy tr×nh ®iÒu d−ìng ®−îc ®Þnh
truyÒn ®¹t th«ng tin ®Ó nghÜa nh− mét qu¸ tr×nh t−¬ng
gióp ng−êi bÖnh cñng cè, t¸c qua l¹i lÉn nhau gi÷a ng−êi
x©y dùng l¹i kh¶ n¨ng ®iÒu d−ìng, ng−êi bÖnh vµ hÖ

40

thÝch øng chñ ®éng víi thèng ch¨m sãc søc kháe (King,
m«i tr−êng. 1981).
Neuman - 1972 Gióp ®ì çc ç nh©n, gia ViÖc gi¶m t×nh tr¹ng stress lµ môc
®×nh vµ çc nhãm trong tiªu cña nh÷ng hÖ thèng kiÓu mÉu
viÖc ®¹t ®−îc vµ duy tr× t×nh trong thùc hµnh ®iÒu d−ìng.
tr¹ng søc kháe toµn diÖn ë Nh÷ng ho¹t ®éng cña ®iÒu d−ìng
møc cao nhÊt b»ng nh÷ng lµ phßng ngõa cÊp 1, cÊp 2 hay
can thiÖp cã môc ®Ých. cÊp 3 (Newman, 1972).
Leininger - 1978 Cung cÊp dÞch vô ch¨m Víi häc thuyÕt ch¨m sãc nµy,
sãc phï hîp víi khoa häc viÖc ch¨m sãc ®−îc tËp trung vµ
vµ kiÕn thøc víi ch¨m sãc thèng nhÊt vÒ lÜnh vùc thùc hµnh
nh− mét ®iÓm quan träng. vµ ch¨m sãc ®iÒu d−ìng.
Roy - 1979 X¸c ®Þnh çc lo¹i nhu cÇu M« h×nh sù thÝch nghi nµy ®−îc
cña ng−êi bÖnh, nhËn ®Þnh dùa vµo nh÷ng çch thÝch nghi
sù thÝch nghi cña ng−êi cña ng−êi bÖnh vÒ t©m sinh lý,
bÖnh víi nh÷ng nhu cÇu x· héi, vµ sù ®éc lËp hay phô
®ã vµ gióp ng−êi bÖnh thuéc.
thÝch nghi.
Watson - 1979 N©ng cao søc kháe, phôc Häc thuyÕt nµy liªn quan ®Õn
håi søc kháe vµ ng¨n triÕt häc vµ khoa häc ch¨m sãc;
ngõa bÖnh tËt. ch¨m sãc lµ qu¸ tr×nh t−¬ng t¸c
lÉn nhau bao gåm nh÷ng can
thiÖp ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu
cña con ng−êi.
Benner vµ Wrubel - 1989 TËp trung vµo nhu cÇu Ch¨m sãc tËp trung vµo nhu cÇu
cña ng−êi bÖnh gióp cho cÇn thiÕt cña ng−êi bÖnh. C«ng
viÖc ch¨m sãc nh− lµ mét viÖc ch¨m sãc cña ®iÒu d−ìng
çch ®Ó ®èi ®Çu víi bÖnh t¹o ra nh÷ng kh¶ n¨ng ®èi ®Çu
tËt (Chinn vµ Kramer, víi nh÷ng vÊn ®Ò vµ lµm cho
2004). nh÷ng kh¶ n¨ng ®ã ngµy cµng
n©ng cao, ph¸t triÓn. (Benner vµ
Wrubel, 1989).

4. Héi ®iÒu d−ìng Canada ®−a ra çc tiªu chuÈn thùc
hµnh ®iÒu d−ìng
4.1. Tiªu chuÈn I
Thùc hµnh ®iÒu d−ìng ®ßi hái mét m« h×nh nh©n thøc ®iÒu d−ìng trªn c¬
së thùc hµnh ®iÒu d−ìng:
4.1.1. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i cã mét quan niÖm vµ nhËn thøc môc tiªu ®iÒu
d−ìng mét çch râ rµng
4.1.2. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i cã mét quan niÖm vµ mét nhËn thøc vÒ ng−êi bÖnh
mét çch râ rµng
4.1.3. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i cã mét quan niÖm râ rµng hoÆc ý thøc vÒ vai trß
cña hä trong viÖc ®¸p øng çc nhu cÇu y tÕ cña x· héi

41

4.1.4. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i cã quan niÖm râ rµng vµ ý thøc ®Õn nh÷ng nçi khã
kh¨n cña ng−êi bÖnh
4.1.5. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i cã mét quan miÖm râ rµng vµ nhËn thøc tÇm quan
träng vµ ph−¬ng thøc can thiÖp ®iÒu d−ìng
4.1.6. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i cã mét quan niÖm râ rµng hoÆc ý thøc çc hËu qu¶
cña çc ho¹t ®éng ®iÒu d−ìng
4.2. Tiªu chuÈn II
Thùc hµnh ®iÒu d−ìng ®ßi hái ph¶i øng dông quy tr×nh ®iÒu d−ìng.
4.2.1. Ng−êi ®iÒu d−ìng thu thËp d÷ kiÖn phï hîp víi nhËn thøc cña ng−êi bÖnh
4.2.2. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i ph©n tÝch çc d÷ kiÖn thu thËp ®−îc theo môc tiªu
ch¨m sãc vµ nh÷ng khã kh¨n cña ng−êi bÖnh
4.2.3. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i lËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc vµ ®−a ra nh÷ng hµnh
®éng ®iÒu d−ìng dùa vµo nh÷ng vÊn ®Ò hiÖn t¹i vµ tiÒm Èn cña ng−êi bÖnh vµ
®−a ra nh÷ng can thiÖp ®iÒu d−ìng kÞp thêi
4.2.4. Nh÷ng b−íc can thiÖp ®iÒu d−ìng ph¶i phï hîp víi kÕ ho¹ch ch¨m sãc.
Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i l−îng gi¸ çc b−íc cña quy tr×nh ®iÒu d−ìng
4.3. Tiªu chuÈn III
Thùc hµnh ®iÒu d−ìng ®ßi hái mèi quan hÖ trî gióp, ®ã chÝnh lµ b¶n chÊt
vµ mèi quan hÖ gi÷a ng−êi ®iÒu d−ìng vµ bÖnh nh©n.
4.3.1. Ng−êi ®iÒu d−ìng b¾t ®Çu mèi quan hÖ b»ng çch lµm t¨ng suy nghÜ
®óng ®¾n mµ ng−êi bÖnh sÏ nhËn thøc vÒ çc dÞch vô y tÕ nh−: sù hiÓu biÕt, dÔ
dµng tiÕp cËn çc dÞch vô y tÕ
4.3.2. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i nhÊt trÝ víi nhau vµ lµm cho bÖnh nh©n hiÓu biÕt
®óng, ®óng ®¾n h¬n vÒ çc dÞch vô y tÕ
4.3.3. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i ®¶m b¶o sao cho mèi quan hÖ trî gióp g÷a ng−êi
®iÒu d−ìng vµ bÖnh nh©n ®−îc thµnh c«ng trän vÑn
4.4. Tiªu chuÈn IV
Thùc hµnh ®iÒu d−ìng ®ßi hái ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ
tr¸ch nhiÖm nghÒ nghiÖp.
4.4.1. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i t«n träng çc quy ®Þnh liªn quan tíi nghÒ nghiÖp
vµ t¹i çc c¬ së thùc hµnh
4.4.2. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i tu©n thñ çc quy ®Þnh vÒ y ®øc trong nghÒ nghiÖp
cña hä
4.4.3. Ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i lµm viÖc cïng víi çc thµnh viªn trong nhãm
ch¨m sãc søc kháe

42

5. Çc tiªu chuÈn thùc hµnh ®iÒu d−ìng l©m sµng cña héi
®iÒu d−ìng Hoa Kú

5.1. Çc tiªu chuÈn ch¨m sãc
NhËn ®Þnh: ng−êi ®iÒu d−ìng thu thËp çc d÷ kiÖn vÒ søc kháe cña
ng−êi bÖnh.
ChÈn ®o¸n: ng−êi ®iÒu d−ìng ph©n tÝch çc d÷ kiÖn thu thËp ®−îc råi ®−a
ra quyÕt ®Þnh chuÈn ®o¸n.
* X¸c ®Þnh chÈn ®o¸n: ng−êi ®iÒu d−ìng x¸c ®Þnh nh÷ng chÈn ®o¸n cã thÓ cã cho
ng−êi bÖnh.
LËp kÕ ho¹ch: ng−êi ®iÒu d−ìng thiÕt lËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc vµ ®−a ra çc
can thiÖp h−íng tíi nh÷ng chÈn ®o¸n ®ã.
Thùc hiÖn kÕ ho¹ch: ng−êi ®iÒu d−ìng tiÕn hµnh nh÷ng can thiÖp ®−îc x¸c
®Þnh trong KHCS.
L−îng gi¸: ng−êi ®iÒu d−ìng l−îng gi¸ nh÷ng tiÕn triÓn cña ng−êi bÖnh
qua viÖc thu nhËn kÕt qu¶ ®· ®Þnh ®−îc.
5.2. Çc tiªu chuÈn hµnh nghÒ
Tiªu chuÈn ch¨m sãc: ng−êi ®iÒu d−ìng l−îng gi¸ mét çch cã hÖ thèng
chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña viÖc ch¨m sãc.
L−îng gi¸ c«ng viÖc: ng−êi ®iÒu d−ìng l−îng gi¸ mét çch cã hÖ thèng chÊt
l−îng vµ hiÖu qu¶ cña viÖc ch¨m sãc. Ng−êi ®iÒu d−ìng l−îng gi¸ c«ng viÖc cña
m×nh dùa vµo çc tiªu chuÈn hµnh nghÒ vµ nh÷ng qui ®Þnh cã liªn quan.
Gi¸o dôc: ng−êi ®iÒu d−ìng cñng cè vµ duy tr× kiÕn thøc hiÖn cã vµo thùc
hµnh ®iÒu d−ìng.
Sù ®ãng gãp: ng−êi ®iÒu d−ìng ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn nghÒ nghiÖp
cho ng−êi ®ång héi, ®ång nghiÖp, nh÷ng ng−êi kh¸c.
§¹o ®øc: nh÷ng quyÕt ®Þnh vµ hµnh ®éng cña ng−êi ®iÒu d−ìng vµ quyÒn
lîi cña ng−êi bÖnh ph¶i lµ nh÷ng quyÕt ®Þnh cã ®¹o ®øc.
Sù phèi hîp: ng−êi ®iÒu d−ìng phèi hîp víi ng−êi bÖnh, nh©n viªn y tÕ
trong viÖc ch¨m sãc ng−êi bÖnh.
Nghiªn cøu khoa häc: ng−êi ®iÒu d−ìng øng dông nh÷ng ph¸t hiÖn trong
nghiªn cøu vµo thùc hµnh.
Sö dông nguån vËt lùc, tµi lùc: ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i tÝnh ®Õn çc yÕu tè
cã liªn quan ®Õn sù an toµn, hiÖu qu¶, vµ chi phÝ trong ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch
ch¨m sãc.

43

6. Çc vai trß vµ chøc n¨ng nhiÖm vô cña ng−êi ®iÒu
d−ìng
Vai trß Chøc n¨ng
ViÖc ch¨m sãc ng−êi bÖnh kÕt hîp c¶ nghÖ thuËt vµ khoa häc ®iÒu d−ìng trong
viÖc ®¸p øng çc nhu cÇu tinh thÇn, thÓ chÊt, t×nh c¶m, v¨n hãa x· héi vµ trÝ thøc
víi vai trß lµ mét ng−êi ch¨m sãc, ng−êi ®iÒu d−ìng cßn thÓ hiÖn vai trß lµ ng−êi
Ng−êi
giao tiÕp, ng−êi thÇy gi¸o, ng−êi cè vÊn, ng−êi l·nh ®¹o, nhµ nghiªn cøu, ng−êi
ch¨m sãc
bµo ch÷a, ®Ó n©ng cao cho søc kháe th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng phßng ngõa
bÖnh tËt, gi÷ g×n søc kháe vµ trî gióp bÖnh nh©n v−ît qua nh÷ng khã kh¨n vµ c¶
çi chÕt. Vai trß ch¨m sãc lµ vai trß chÝnh cña ng−êi ®iÒu d−ìng.
Ph¶i biÕt vËn dông çc kü n¨ng giao tiÕp ®Ó trÞ liÖu vµ giao tiÕp gi÷a ng−êi ®iÒu
Ng−êi
d−ìng cã hiÖu qu¶ ®Ó thiÕt lËp vµ duy tr× mèi quan hÖ t×m hiÓu víi çc bÖnh nh©n
giao tiÕp
ë mäi løa tuæi trong çc c¬ së ch¨m sãc y tÕ.
Ph¶i biÕt sö dông çc kü n¨ng giao tÕp ®Ó tiÕp cËn, tiÕn hµnh, l−îng gi¸ kÕ ho¹ch
Ng−êi
gi¸o dôc cho tõng ç nh©n nh»m ®¸p øng çc nhu cÇu häc hái cña ng−êi bÖnh vµ
gi¸o dôc
gia ®×nh cña hä.
Sö dông nh÷ng kü n¨ng giao tiÕp trÞ liÖu ç nh©n ®Ó cung cÊp th«ng tin, tham vÊn
Ng−êi cè
thÝch hîp, trî gióp gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n vµ gióp ng−êi bÖnh ®−a ra nh÷ng
vÊn
quyÕt ®Þnh.
Ng−êi Ph¶i qu¶ quyÕt, sù tin khi ch¨m sãc, ®−a ra nh÷ng thay ®æi, lµm viÖc cïng víi
l·nh ®¹o nhãm.
Nhµ
Tham gia vµ ®iÒu hµnh nghiªn cøu ®Ó gia t¨ng kü thuËt vµ c¶i tiÕn çch ch¨m
nghiªn
sãc ng−êi bÖnh.
cøu
B¶o vÖ quyÒn lËp ph¸p cña ng−êi bÖnh vµ an toµn khi ch¨m sãc cho tÊt c¶ ng−êi
Ng−êi
bÖnh trong c¬ së tin t−ëng r»ng bÖnh nh©n cã quyÒn ®−a ra quyÕt ®Þnh vÒ søc
bµo ch÷a
kháe vµ lèi sèng cña hä.

1. M« t¶ s¬ ®å liªn quan gi÷a ®iÒu d−ìng con ng−êi m«i tr−êng søc kháe?
2. Nªu kh¸i niÖm vÒ häc thuyÕt.
3. Nªu kh¸i niÖm vÒ häc thuyÕt ®iÒu d−ìng.
4. M« t¶ häc thuyÕt hÖ thèng.
5. M« t¶ häc thuyÕt ph¸t triÓn.
6. M« t¶ häc thuyÕt søc kháe vµ sù kháe m¹nh.
7. Stress vµ sù ®¸p øng.
8. M« t¶ häc thuyÕt nhu cÇu c¬ b¶n.
9. Ph©n tÝch sù t−¬ng quan gi÷a häc thuyÕt Hendersons vµ Orem.
10. Ph©n tÝch sù t−¬ng quan gi÷a häc thuyÕt Hendersons vµ Newmans.

44

Bµi 5

Sù ¶NH H¦ëNG CñA M¤I TR¦êNG, GIA §×NH §ÕN SøC KHOÎ

Môc tiªu
1. Nªu ®−îc sù ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng ®Õn søc khoÎ con ng−êi.
2. M« t¶ ®−îc çc ph−¬ng ph¸p gi÷ g×n søc khoÎ vµ kiÓm so¸t ®−îc m«i tr−êng ®Ó
tù gi÷ g×n søc khoÎ.
3. Nªu ®−îc çc ch−¬ng tr×nh n©ng cao søc khoÎ.
4. H−íng dÉn ®−îc gia ®×nh vµ céng ®ång kiÓm tra vµ phßng ngõa an toµn trong
viÖc gi÷ g×n søc khoÎ.
5. Nªu çc nguyªn t¾c ph¸t triÓn søc khoÎ cña ®iÒu d−ìng thÕ giíi trong t−¬ng lai
®Ó vËn dông trong c«ng t¸c ®iÒu d−ìng t¹i ViÖt Nam.

1. ®Þnh nghÜa søc kháe
Søc khoÎ lµ tr¹ng th¸i tho¶i m¸i hoµn toµn vÒ thÓ chÊt tinh thÇn vµ x·
héi, chø kh«ng chØ lµ kh«ng cã bÖnh, kh«ng cã th−¬ng tËt mµ th«i.

2. Nh÷ng quan ®iÓm vÒ søc khoÎ
Theo hiÕn ch−¬ng cña Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi, th× mäi ng−êi trªn thÕ giíi,
kh«ng ph©n biÖt mµu da, s¾c téc, chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi ®Òu cã quyÒn h−ëng
søc khoÎ theo ®Þnh nghÜa trªn.
Søc khoÎ lµ kh¶ n¨ng thÝch nghi ®−îc víi ngo¹i c¶nh. Con ng−êi lµ mét
thùc thÓ mang nhiÒu ®èi kh¸ng vÒ sinh lý, v¨n hãa, t©m lý, kinh tÕ, x· héi.
Chóng t¸c ®éng qua l¹i víi nhau, do ®ã ®ßi hái con ng−êi ph¶i thÝch nghi víi
hoµn c¶nh (m«i tr−êng) ®Ó cã søc khoÎ, vËy søc khoÎ cã phÇn nµo tïy thuéc kh¶
n¨ng thÝch nghi víi ngo¹i c¶nh. Sù thÝch nghi cßn lµ mét kh¶ n¨ng sinh tån cña
con ng−êi.
Nãi ®Õn søc khoÎ lµ nãi ®Õn nhu cÇu: con ng−êi cã nh÷ng nhu cÇu cÇn ph¶i
®¸p øng míi ®¹t ®−îc môc tiªu søc khoÎ.
Dùa theo bËc thang nhu cÇu cña Maslow:
2.1. Nhu cÇu vËt chÊt vµ sinh lý cÇn ph¶i ®−îc tháa m·n tr−íc, ®ã lµ:
− D−ìng khÝ (kh«ng khÝ trong lµnh).
45

− N−íc s¹ch.
− Thùc phÈm (b÷a ¨n hîp lý, c©n b»ng).
− Çc chøc n¨ng hçn hîp, bµi tiÕt, ®iÒu hßa.
− Thêi tiÕt, khÝ hËu thÝch hîp.
− Kh«ng cã sù ®au ®ín.
− Ngñ vµ nghØ ng¬i ®Çy ®ñ.
− VËn ®éng vµ t×nh yªu.
2.2. Nhu cÇu vÒ an toµn vµ an ninh (sù yªn æn)
§−îc b¶o vÖ an toµn vµ thÓ x¸c, kh«ng cã sù ®e däa nguy hiÓm xung
quanh. Cã viÖc lµm an toµn, cã tiÒn ®Ó sö dông khi cÇn an toµn kinh tÕ.
2.3. Nhu cÇu quan hÖ th©n thuéc vµ th−¬ng yªu
Cã ®−îc t×nh b¹n vµ sù thõa nhËn cña ng−êi kh¸c (chÊp nhËn vµ th©n
thiÖn) vµ cña nhãm.
2.4. Nhu cÇu quý träng vµ tù träng
§−îc ®¸nh gi¸ vµ tù ®¸nh gi¸ lµ mét ç nh©n, mét thµnh viªn tèt cña x·
héi, cã gi¸ trÞ ç nh©n vµ nh©n phÈm.
Nhu cÇu tù thÓ hiÖn b¶n th©n, kh«ng c¶m nhËn sù phô thuéc, tù ti thiÕu
kh¶ n¨ng.
Tù thÓ hiÖn m×nh mét çch s¸ng t¹o vµ c¶m thÊy cã Ých, ®−îc x· héi vµ
mäi ng−êi chÊp nhËn.
2.5. Nhu cÇu vÒ sù tù thùc hiÖn (thÈm mü) sù hoµn thiÖn, ®éc lËp tù gi¶i
quyÕt mäi vÊn ®Ò
§−îc sö dông mäi sù hiÓu biÕt, kh¶ n¨ng cña m×nh ®Ó hoµn thµnh gi¸ trÞ
vµ môc tiªu mong muèn.
Nh÷ng ng−êi nµy cã ý chÝ tù lËp, thùc tÕ, cèng hiÕn, s¸ng t¹o, cëi më.
Khao kh¸t çi ®Ñp vµ ng¨n n¾p, trËt tù, hoµn mü. Theo Maslow, çc nhu
cÇu nµy cÇn ph¶i ®−îc ®¸p øng, tõ thÊp ®Õn cao vµ çc nhu cÇu cao chØ cã thÓ
®¹t ®−îc khi çc nhu cÇu c¬ b¶n bªn d−íi ®· ®−îc ®¸p øng.

3. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ bÖnh tËt
Søc khoÎ lµ s¶n phÈm tæng hîp cña nhiÒu yÕu tè, kh«ng chØ lµ cña ngµnh
Y mµ lµ cña çc ngµnh kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi, v.v vµ lµ viÖc cña b¶n th©n mçi
ng−êi trong céng ®ång. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ bao gåm:
3.1. YÕu tè sinh häc
− Di truyÒn bÈm sinh.

46

− Qu¸ tr×nh tr−ëng thµnh giµ nua.
− Nh÷ng thay ®æi sinh lý do t¸c ®éng cña ngo¹i c¶nh.
3.2. YÕu tè m«i tr−êng
− T¸c ®éng vËt lý do ngo¹i c¶nh mµ ç nh©n Êy sèng.
− T¸c ®éng t©m lý.
− Çc c¬ chÕ thÝch nghi hiÖn cã.
3.3. Lèi sèng (phong çch sèng): lèi sèng lùa chän hoÆc s½n cã cña ç
nh©n nh−
− C«ng ¨n viÖc lµm, nghÒ nghiÖp, l−¬ng tiÒn.
− Sinh ho¹t.
− Tiªu thô.
− Nhµn rçi, gi¶i trÝ.
3.4. HÖ thèng ch¨m sãc søc khoÎ
− Kh¶ n¨ng s½n cã cña sù ch¨m sãc (availability).
− Kh¶ n¨ng ®Õn ®−îc (accessibility).
− Kh¶ n¨ng sö dông (utilization).

4. Çc ph−¬ng ph¸p gi÷ g×n søc khoÎ
Søc khoÎ lµ vèn quý nhÊt cña con ng−êi. Nh−ng khi ta cã søc khoÎ, do trÎ
tuæi, lu«n kháe m¹nh, ta cø t−ëng ®ã lµ ®iÒu rÊt tù nhiªn do ®ã ta kh«ng thÊy
quý søc khoÎ, ®«i khi kh«ng biÕt gi÷ g×n mµ cßn hñy ho¹i nã b»ng nh÷ng thãi
xÊu hay hµnh ®éng ngu xuÈn.
Søc khoÎ rÊt cÇn cho h¹nh phóc vµ thµnh c«ng. Cho nªn cÇn gi¸o dôc cho
mäi ng−êi biÕt nh÷ng ph−¬ng ph¸p gi÷ g×n søc khoÎ.
Mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p gi÷ g×n søc khoÎ ®ã lµ vÖ sinh m«i tr−êng
gia ®×nh, nhµ ë, n¬i lµm viÖc.
4.1. ¡n vµ ë hîp vÖ sinh: cho tõng ç nh©n, gia ®×nh vµ x· héi
4.1.1. Ç nh©n
− ¡n thøc ¨n hîp vÖ sinh vµ ®iÒu ®é.
− ¡n nh÷ng thøc ¨n sang träng vµ cÇu kú hoÆc ¨n nhiÒu qu¸ th−êng cã h¹i
cho søc khoÎ.
− Lu«n thë hÝt kh«ng khÝ trong lµnh, s¹ch tho¸ng ngoµi thiªn nhiªn.
− VËn ®éng võa søc hµng ngµy, tËp thÓ dôc ®Òu ®Æn mçi ngµy, gi¶i trÝ b»ng
®i bé, b¬i léi, v.v

47

− Ngñ nghØ võa ®ñ, kh«ng nªn thøc khuya, gi¶i trÝ cã h¹i cho søc khoÎ.
− Lu«n suy nghÜ vµ lµm viÖc l−¬ng thiÖn.
− Tr¸nh thãi xÊu nh− chÌ chÐn, nghiÖn ngËp, ch¬i bêi sÏ dÇn hñy ho¹i thÓ
x¸c vµ tinh thÇn.
− Gi÷ vÖ sinh r¨ng miÖng, th©n thÓ, tãc.
− Kh«ng dïng chung ®å dïng ç nh©n nh− l−îc, bµn ch¶i ®¸nh r¨ng, kh¨n
lau tay.
− ¸o quÇn lu«n s¹ch sÏ.
4.1.2. Gia ®×nh
− Nhµ ë ph¶i tho¸ng khÝ, s¸ng sña hîp vÖ sinh.
− CÇn t¹o bÇu kh«ng khÝ hßa thuËn trong gia ®×nh.
4.1.3. X· héi
− Ç nh©n lµ thµnh viªn cña gia ®×nh vµ còng lµ thµnh viªn cña x· héi.
− Ç nh©n kháe m¹nh sÏ x©y dùng mét céng ®ång kháe m¹nh, ng−îc l¹i
bÖnh tËt cña ç nh©n còng sÏ ¶nh h−ëng ®Õn nh÷ng thµnh viªn kh¸c
trong céng ®ång.
− Ç nh©n cã nhiÖm vô ®ãng gãp cho céng ®ång còng cã ch−¬ng tr×nh ho¹t
®éng nh»m b¶o vÖ søc khoÎ ç nh©n vµ gióp cho x· héi ph¸t triÓn.
4.2. Kh¸m søc khoÎ ç nh©n th−êng xuyªn (®i häc, ®i lµm) ®Þnh kú, khi
cã triÖu chøng bÊt th−êng
4.2.1. Môc ®Ých
− Sím ph¸t hiÖn dÊu chøng bÖnh tËt.
− Phßng ngõa bÖnh (chñng ngõa).
− HoÆc ch÷a trÞ kÞp thêi lóc bÖnh míi ph¸t.
4.2.2. Ph−¬ng thøc kh¸m
a. Tõng phÇn:
− Tai, mòi, häng.
− Thö ph©n, n−íc tiÓu, m¸u.
− Chôp h×nh phæi.
b. Toµn diÖn:
− §o chiÒu cao, c©n nÆng.
− §o lång ngùc.
− HuyÕt ¸p, m¹ch.

48

− Bé x−¬ng, b¾p thÞt.
− ChÊt nhÇy ©m hé.
− Thùc hiÖn tiªm chñng theo lÞch.

5. VÖ sinh nhµ cöa
− Nhµ cöa lµ n¬i tô häp, nghØ ng¬i cña gia ®×nh sau mét ngµy mÖt nhäc,
bËn rén víi viÖc häc, viÖc lµm bªn ngoµi.
− Nhê cã nhµ cöa mµ ta cã n¬i ¨n chèn ë an lµnh, tr¸nh ®−îc m−a n¾ng,
giã s−¬ng.
− Trong 1 ngµy 24 giê, chóng ta cã gåm 2/3 thêi gian chung sèng d−íi m¸i
nhµ, do ®ã nÕu kh«ng hîp vÖ sinh sÏ ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn søc khoÎ,
cã khi còng sinh bÖnh.

6. ®iÒu kiÖn nhµ ë hîp vÖ sinh
− NÒn nhµ cao r¸o.
− Tho¸ng khÝ vµ ¸nh s¸ng.
− TiÖn nghi vËt chÊt.
− NÒn nhµ cao r¸o, tr¸nh sù Èm thÊp, lÇy léi, ngËp lôt lµm trë ng¹i cho sù
®i l¹i.
− Nhµ cã nhiÒu cöa sæ, cöa ra vµo th«ng tho¸ng, ¸nh s¸ng mÆt trêi chiÕu
räi th−êng xuyªn, tr¸nh ®−îc sù tèi t¨m vµ Èm −ít.
− Nhµ kh«ng cã mïi h«i do ng−êi vµ vËt tiÕt ra (h¬i thë, chÊt bµi tiÕt).
− Lu«n lau chïi s¹ch sÏ kh«ng bôi bÆm vµ vi trïng.
− BÕp ph¶i ®Æt n¬i cao r¸o s¸ng sña, dïng vËt liÖu khã ch¸y vµ ®Ó xa
nh÷ng vËt dÔ b¾t löa, lau chïi hµng ngµy. Cã èng th«ng khãi.
− Nhµ t¾m: ®ñ réng vµ cã èng tho¸t n−íc th¶i.
− CÇu tiªu: hîp vÖ sinh.
− Chç nghØ ng¬i: réng r·i, s¸ng sña, tho¸ng m¸t.

7. C¸ch gi÷ g×n nhµ ë hîp vÖ sinh
− R¸c: nhµ ph¶i cã thïng chøa r¸c, cã n¾p ®Ëy kÝn ®Ó tr¸nh mïi h«i vµ ruåi
nhÆng, chuét kh«ng vµo ®−îc. R¸c ®−îc ®æ mçi ngµy.
− N−íc: n−íc th¶i do nÊu ¨n, t¾m giÆt nªn cã cèng r·nh l−u th«ng, tr¸nh ø
®äng h«i h¸m, ruåi muçi kh«ng cã n¬i ®Î trøng vµ g©y bÖnh.
− Bôi bÆm: nhµ ë nªn lu«n quÐt dän th−êng xuyªn, kh«ng ®Ó m¹ng nhÖn
gi¨ng vµ b¸m bôi.

49

− Dông cô bµy biÖn: dông cô bµn ghÕ ®−îc bµy biÖn gän gµng, thø tù, ®−îc
quÐt dän lau chïi hµng ngµy. Kh«ng nªn bµy biÖn qu¸ nhiÒu, khã quÐt dän.

C¸C CH¦¥NG TR×NH N¢NG CAO SøC KHOÎ
1. KiÓm tra Néi dung - Ph−¬ng thøc
Søc khoÎ
H»ng n¨m - Mçi th¸ng
§Þnh kú C¸ nh©n
TËp thÓ
Khi cã triÖu chøng bÊt
th−êng
Theo dâi T¨ng tr−ëng - Ph¸t triÓn (biÓu ®å)
Vó, tinh hoµn
Tù th¨m kh¸m §o huyÕt ¸p
§o ®−êng huyÕt (m¸y)
2. Phßng ngõa - An toµn
S¬ cøu 5 kü thuËt s¬ cøu c¬ b¶n: c¬ quan, tr−êng häc
Tiªm chñng LÞch tiªm chñng 1 - 5 tuæi
Ex (phÕt) DÞch ©m ®¹o
CËn l©m sµng Nhò ¶nh
§éi nãn (mò) b¶o hiÓm
Dù phßng tai n¹n
Líp häc dù phßng tai n¹n trÎ em, sö dông thuèc
TrÎ em: chèng trÎ bÐo ph× - suy dinh d−ìng
Dinh d−ìng Chèng bÐo ph× ng−êi lín.
CLB dinh d−ìng.
3. Qu¶n lý bÖnh
Ma tóy
Gi¸o dôc truyÒn th«ng
T©m thÇn
§¸i th¸o ®−êng C©u l¹c bé
BÖnh HA Héi nghÞ - Workshop
BÖnh lao phæi
BÖnh ng−êi cao tuæi - lín
tuæi
4. N©ng cao søc khoÎ
Trong häc ®−êng (ch−¬ng tr×nh häc)
ThÓ dôc thÓ thao
CLB:+ Thanh thiÕu niªn

50

+ Phô n÷
+ D−ìng sinh
Héi thao
¡n ®ñ, ®óng
Dinh d−ìng
¡n kiªng theo nhu cÇu, theo bÖnh lý

8. Xu h−íng trong t−¬ng lai
8.1. TriÖt ®Ó ¸p dông 4 nguyªn t¾c n©ng cao søc khoÎ
8.1.1. Tr¸ch nhiÖm vÒ b¶n th©n
− Lµ ch×a khãa ®Ó ®¹t kÕt qu¶ n©ng cao søc kháe.
− Tù m×nh x¸c ®Þnh lèi sèng thÕ nµo ®Ó n©ng cao søc kháe.
− Tr¸nh çc yÕu tè liªn quan nguy h¹i søc kháe (m«i tr−êng xung quanh).
− Tr¸nh nh÷ng hµnh vi cã nguy c¬ cao nh− hót thuèc l¸, l¹m dông r−îu, ¨n
qu¸ nhiÒu vµ bõa b·i vµ nh÷ng thãi quen kh«ng lµnh m¹nh kh¸c.
− Ph¸t triÓn nh÷ng thãi quen n©ng cao søc kháe nh− tËp luyÖn thÓ dôc, thÓ
thao, ¨n uèng, nghØ ng¬i ®Òu ®Æn, an toµn lao ®éng.
8.1.2. Qu¶ng b¸ dinh d−ìng
− Tr−ng bµy s¸ch vë, ¸p phÝch tuyªn truyÒn.
− Çc bµi viÕt trong t¹p chÝ: chÕ ®é ¨n b×nh th−êng, thùc phÈm tù nhiªn.
ChÕ ®é ¨n bÖnh lý, ®iÒu trÞ.
− Çch b¶o qu¶n thùc phÈm.
− Çch kiÓm so¸t l−îng gi¸ nhu cÇu dinh d−ìng.
8.1.3. ChÕ ngù stress
− ChÕ ngù stress tr¸nh nh÷ng vËn ®éng lµm h¹i søc khoÎ: suy kiÖt c¬ thÓ,
dÔ nhiÔm trïng; ®−a ®Õn bÖnh t©m thÇn ph¶n l¹i s¶n xuÊt.
− CÇn cã çc th«ng tin vÒ chÕ ngù stress: th− gi·n, çch biÕn ®æi stress.
phßng stress.
8.1.4. ThÓ dôc
− ThÓ dôc ®Òu ®Æn c¶i thiÖn chøc n¨ng tuÇn hoµn vµ chøc n¨ng phæi, lµm
gi¶m cholesterol vµ tØ träng lipoprotein. Gi¶m c©n vµ tiªu hao n¨ng
l−îng, lµm biÕn ®æi tho¸i hãa nh− chøng lo·ng x−¬ng vµ c¶i thiÖn tÝnh
®µn håi c¬ b¾p.
− Ch−¬ng tr×nh thÓ dôc ph¶i ®−îc ®−a vµo kÕ ho¹ch thÝch hîp cho mçi ç
nh©n vµ tuæi t¸c.

51

8.2. Çc chÝnh s¸ch, chÕ ®é trong nhµ n−íc vµ çc dÞch vô trong x· héi
− Çc chÝnh s¸ch vÒ b¶o hiÓm: b¶o hiÓm y tÕ, b¶o hiÓm nh©n thä, b¶o hiÓm
lao ®éng, b¶o hiÓm tai n¹n x· héi.
− Çc ch−¬ng tr×nh n©ng cao søc khoÎ ®Æc tr−ng lµ cho trÎ em vµ ng−êi lín
tuæi - søc khoÎ phô n÷ vµ sinh s¶n.
− Ch−¬ng tr×nh n©ng cao søc khoÎ trong suèt cuéc ®êi.
8.2.1. Tuæi nhá
− Thóc ®Èy çc thãi quen søc kháe tÝch cùc cña trÎ em tõ lóc cßn nhá nh− ë
v−ên trÎ, mÉu gi¸o, vµ løa tuæi ®i häc.
− Tr¸nh çc thãi quen tiªu cùc ë tuæi tr−ëng thµnh nh−: sö dông thuèc l¸,
r−îu, t×nh dôc bõa b·i.
8.2.2. ë ng−êi tr−ëng thµnh vµ ng−êi lín
− N©ng cao søc khoÎ cho thanh niªn vµ trung niªn.
− H¹n chÕ c©n nÆng vµ h¹n chÕ stress.
− Çc ch−¬ng tr×nh kiÓm tra ph¸t hiÖn K, HA, ®èi t−îng vµ bÖnh x· héi.
− KÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vµ søc kháe sinh s¶n.
− Ch−¬ng tr×nh n©ng cao søc khoÎ cho ng−êi vÒ h−u.
8.2.3. ë ng−êi cao tuæi
− Trªn 65 tuæi: bÖnh m¹n tÝnh, bÖnh tim m¹ch, bÖnh rèi lo¹n t©m thÇn.
Çc suy gi¶m çc chøc n¨ng: sinh lý, c¬ quan.
− Gióp hä sö dông thêi gian nhµn rçi.
− Çc kiÕn thøc cho con çi b¶o vÖ an toµn cho cha mÑ.
− Çc CLB ng−êi lín tuæi.
− Çc chÕ ®é thÝch nghi ®¶m b¶o ®êi sèng cho nh÷ng ng−êi vÒ h−u.

9. KÕt luËn
Søc khoÎ ç nh©n cã liªn quan ®Õn gia ®×nh, céng ®ång. TÊt c¶ mäi ng−êi
®Òu cã bæn phËn gi÷ g×n søc khoÎ ®Ó ph¸t huy mäi kh¶ n¨ng vÒ thÓ chÊt vµ tinh
thÇn cho b¶n th©n vµ x· héi.
Ç nh©n cã søc khoÎ sÏ gi¶m nhiÒu bÖnh tËt nh−ng cÇn ph¶i nh¾c nhë
ng−êi trong gia ®×nh cïng b¶o vÖ søc khoÎ. V× bÖnh tËt lµm tèn kÐm ng©n quü
gia ®×nh, mµ cßn g©y bÖnh cho ng−êi chung quanh.
§èi víi x· héi, nÕu tÊt c¶ mäi ng−êi trong x· héi ®Òu biÕt b¶o vÖ søc kháe,
tr¸nh khái bÖnh tËt sÏ gi¶m chi phÝ cho quèc gia cho viÖc ®iÒu trÞ, ch¨m sãc, do

52

®ã kinh tÕ ®−îc c¶i thiÖn vµ søc khoÎ cña con ng−êi lao ®éng sÏ lµm t¨ng s¶n
l−îng cña x· héi.

Tr¶ lêi ng¾n çc c©u hái:
1. Nªu çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ vµ bÖnh tËt.
2. M« t¶ çc ph−¬ng ph¸p gi÷ g×n søc khoÎ.
3. Nªu çc ®iÒu kiÖn vÒ nhµ ë cho hîp vÖ sinh.
4. KÓ çc ch−¬ng tr×nh n©ng cao søc khoÎ.
5. Nªu 4 nguyªn t¾c n©ng cao søc khoÎ.
6. Ch−¬ng tr×nh n©ng cao søc khoÎ trong suèt cuéc ®êi.

53

Ch−¬ng II
PH¸T TRIÓN THùC HµNH §IÒU D¦ìNG
Bµi 6

QUY TR×NH §IÒU D¦ìNG

Môc tiªu
1. Nªu ®−îc ý nghÜa cña quy tr×nh ch¨m sãc ®iÒu d−ìng.
2. M« t¶ ®Çy ®ñ çc b−íc cña quy tr×nh ch¨m sãc ®iÒu d−ìng.

3. ¸p dông quy tr×nh ®iÒu d−ìng ch¨m sãc trong c«ng t¸c ch¨m sãc ng−êi bÖnh vµ
h−íng dÉn nh©n viªn ®iÒu d−ìng thùc hiÖn.

4. øng dông ®−îc çch ghi phiÕu theo dâi ch¨m sãc.

Mét trong nh÷ng chøc n¨ng ®iÒu d−ìng lµ thùc hµnh ch¨m sãc ng−êi bÖnh
vµ chøc n¨ng cña ng−êi qu¶n lý ®iÒu d−ìng trong ®ã cã chøc n¨ng qu¶n lý
chuyªn m«n. Quy tr×nh ch¨m sãc bao gåm çc b−íc mµ ng−êi ®iÒu d−ìng khi
ch¨m sãc ng−êi bÖnh cÇn ph¶i tr¶i qua ®Ó h−íng tíi kÕt qu¶ mong muèn. §èi
t−îng ch¨m sãc cña ®iÒu d−ìng lµ ng−êi bÖnh, lµ con ng−êi, do ®ã khi ch¨m sãc
®iÒu trÞ chóng ta cÇn ph¶i cã nh÷ng quyÕt ®o¸n thËt chÝnh x¸c, mäi hµnh vi
thùc hiÖn trªn ng−êi bÖnh cÇn ph¶i ®−îc c©n nh¾c, viÖc lµm nµo cÇn −u tiªn lµm
tr−íc, viÖc nµo thùc hiÖn sau. Muèn thùc hiÖn quy tr×nh ch¨m sãc ®−îc hiÖu qu¶
ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn th«ng suèt çc b−íc tiÕn hµnh vµ ph¶i cã nh÷ng kiÕn thøc
khoa häc c¬ së nh− Sinh lý häc, T©m lý häc, D−îc lý häc, BÖnh häc v.v.. lÉn kiÕn
thøc chuyªn m«n ®iÒu d−ìng ®· ®−îc trang bÞ trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o vµ nh÷ng
kinh nghiÖm tÝch lòy trong qu¸ tr×nh ch¨m sãc thùc tÕ trªn ng−êi bÖnh.

1. Kh¸i niÖm vÒ quy tr×nh ch¨m sãc
1.1. §Þnh nghÜa quy tr×nh
Quy tr×nh lµ mét vßng trßn khÐp kÝn, bao gåm nhiÒu b−íc ph¶i tr¶i qua
nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu ®Ò ra.
1.2. §Þnh nghÜa quy tr×nh ch¨m sãc
Lµ mét quy tr×nh bao gåm nhiÒu b−íc mµ ng−êi iÒu d−ìng ph¶i tr¶i qua
gåm hµng lo¹t çc häat ®éng theo m«t kÕ häach ®· ®−îc ®Þnh tr−íc ®Ó h−íng
®Õn kÕt qu¶ ch¨m sãc ng−êi bÖnh mµ m×nh mong muèn.
54

1.3. Nguån gèc cña quy tr×nh ch¨m sãc
Quy tr×nh ch¨m sãc ®−îc ph¸t triÓn tõ Häc thuyÕt Khoa häc gi¶i quyÕt vÊn
®Ò. Häc thuyÕt nµy ®· ®−îc çc nhµ nghiªn cøu khoa häc kh¸m ph¸ ra nh»m t¹o
sù an toµn vµ hiÖu qu¶ cña viÖc ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ cho ng−êi bÖnh. Gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò ®−îc tiÕn hµnh 7 b−íc:
1. X¸c ®Þnh vÊn ®Ò.
2. Thu thËp çc th«ng tin liªn quan.
3. §Æt gi¶ ®Þnh çch gi¶i quyÕt.
4. §Ò nghÞ kÕ ho¹ch hµnh ®éng.
5. Thùc nghiÖm vµ kh¶o s¸t kÕt qu¶.
6. Rót ra kÕt luËn cã ý nghÜa.
7. §¸nh gi¸ çch gi¶i quyÕt vµ t¸i thÈm ®Þnh.
Qua nghiªn cøu çc b−íc cña ph−¬ng ph¸p khoa häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, çc
nhµ nghiªn cøu nhËn ra r»ng nÕu thùc hiÖn vµo viÖc ch¨m sãc ng−êi bÖnh vÉn
ch−a hßan chØnh vµ phøc t¹p mµ cÇn kÕt hîp thªm nh÷ng sù s¸ng t¹o bao gåm:
− KiÕn thøc: ph©n tÝch sù viÖc, xem møc ®é nguy c¬, thêi gian cÇn gi¶i quyÕt.
− Sù nh¹y bÐn: ph¸t hiÖn kÞp thêi çc vÊn ®Ò ®ang x¶y ra, hoÆc cã nguy c¬
sÏ x¶y ra.
− Sù thÝch nghi: çc ph−¬ng tiÖn hiÖn t¹i cã t¹i ®¬n vÞ, nªn sö dông thÕ nµo
®Ó ®¹t hiÖu qu¶. Ng−êi ®−îc sö dông cã thÝch nghi víi çch gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò hay kh«ng?
− Kinh nghiÖm ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò: kinh nghÞªm sÏ gióp viÖc gi¶i
quyÕt nhanh chãng, hiÖu qu¶ h¬n. Kinh nghiÖm ph¸t xuÊt tõ qu¸ tr×nh
thùc hµnh th−êng xuyªn.
− Quy tr×nh ch¨m sãc: qua qu¸ tr×nh tõ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, kÕt hîp sù s¸ng
t¹o trong nghÒ nghiÖp, çc nhµ ®iÒu d−ìng häc ®· nghiªn cøu quy tr×nh
ch¨m sãc. Tõ khoa häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, ®iÒu d−ìng x¸c ®Þnh nh÷ng vÊn
®Ò khã kh¨n cña ng−êi bÖnh vµ cung cÊp mét cÊu tróc dÞch vô ch¨m sãc,
dùa vµo môc tiªu vµ h−íng tíi hiÖu qu¶ cuèi cïng.

2. ý nghÜa vµ môc ®Ých Qui tr×nh ®iÒu d−ìng
Lµ nh÷ng b−íc mµ ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i tr¶i qua ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu
ch¨m sãc ng−êi bÖnh.
− Kh«ng bá sãt c«ng viÖc ch¨m sãc ng−êi bÖnh.
− ViÖc ch¨m sãc ®−îc thùc hiÖn liªn tôc.
− Cã kinh nghiÖm c¶i tiÕn n©ng cao kiÕn thøc vµ nghiÖp vô.
− Gióp ng−êi ®iÒu d−ìng cã tr¸ch nhiÖm, ý thøc ®−îc viÖc m×nh lµm.
55

− Lµ th«ng tin vÒ bÖnh nh©n gi÷a çc ®iÒu d−ìng, çc nh©n viªn.
− Gióp viÖc qu¶n lý ®iÒu d−ìng ®−îc tèt, ®iÒu d−ìng tr−ëng ®¸nh gi¸ ®−îc
tr×nh ®é, kh¶ n¨ng cña nh©n viªn m×nh.
− Quy tr¸ch nhiÖm cho ng−êi ®iÒu d−ìng.
− Qua tµi liÖu nµy cã thÓ thèng kª c«ng t¸c nghiªn cøu khoa ®iÒu d−ìng.
− Trong vÊn ®Ò ®µo t¹o, kÕ ho¹ch ch¨m sãc gióp cho h−íng dÉn c«ng t¸c
ch¨m sãc bÖnh hay truyÒn ®¹t kinh nghiÖm l©m sµng gi¶i quyÕt t×nh
huèng trong ch¨m sãc.
− §èi víi bÖnh nh©n khi cã kÕ ho¹ch ch¨m sãc hoµn chØnh hä yªn t©m tin
t−ëng trong vÊn ®Ò ch¨m sãc v× ®©y lµ c«ng viÖc mang tÝnh chÊt khoa häc.

3. Quy tr×nh ch¨m sãc ®iÒu D−ìng
Trong c«ng t¸c ch¨m sãc ®iÒu d−ìng ë n−íc ta, theo Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi
(WHO) x¸c ®Þnh vÒ chøc n¨ng nhiÖm vô cña ®iÒu d−ìng ë çc n−íc ph¸t triÓn gåm
3 chøc n¨ng: chøc n¨ng chñ ®éng, chøc n¨ng phô thuéc vµ chøc n¨ng phèi hîp.
Quy tr×nh ch¨m sãc ë ViÖt Nam ta tiÕn hµnh 4 b−íc, ®ã lµ:
− NhËn ®Þnh.
− LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc.
− Thùc hiÖn ch¨m sãc.
− L−îng gi¸ c«ng t¸c ch¨m sãc.

B−íc 1. NhËn ®Þnh
− Thu thËp th«ng tin
− Ph©n tÝch
− ChÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng

B−íc 2.
B−íc 4. §¸nh gi¸
LËp kÕ ho¹ch ®iÒu d−ìng
− Trong lóc ch¨m sãc
− Vµ sau khi ch¨m sãc − X¸c ®Þnh −u tiªn
− VÊn ®Ò ch¨m sãc
− §¸p øng môc tiªu

B−íc 3.
Thùc hiÖn kÕ ho¹ch §iÒu d−ìng
− Hµnh ®éng theo kÕ ho¹ch ®Ò ra
− Ghi chÐp sù ®¸p øng

H×nh 6.1: S¬ ®å quy tr×nh ®iÒu d−ìng

56

3.1. B−íc 1. NhËn ®Þnh ng−êi bÖnh
Thu thËp mäi th«ng tin vÒ ng−êi bÖnh. CÇn tiÕp xóc trùc tiÕp víi ng−êi
bÖnh, nÕu cÇn cã thÓ tiÕp xóc víi gia ®×nh ng−êi bÖnh.
NhËn ®Þnh ng−êi bÖnh lµ mét quy tr×nh gåm:
− Khai th¸c tiÒn sö.
− Çc kÕt qu¶ kh¸m thùc thÓ.
− Ghi nhËn çc dÊu hiÖu sinh tån, c©n nÆng.
− Hå s¬ ®iÒu trÞ.
− Çc kÕt qu¶ xÐt nghiÖm cËn l©m sµng cña ng−êi bÖnh.
− Nh÷ng d÷ liÖu chñ quan hoÆc kh¸ch quan:
− D÷ liÖu chñ quan do ng−êi bÖnh th«ng b¸o.
− D÷ liÖu kh¸ch quan do ng−êi ®iÒu d−ìng xem xÐt, nhËn ®Þnh qua sù
quan s¸t tiÕp xóc ng−êi bÖnh.
3.1.1. Khai th¸c tiÒn sö
− Pháng vÊn ng−êi bÖnh hoÆc th©n nh©n trong gia ®×nh.
− Nªn dïng c©u hái ngá ®Ó ng−êi bÖnh cung cÊp th«ng tin ®Çy ®ñ h¬n.
− H−íng dÉn ng−êi bÖnh khai nh÷ng th«ng tin cã gi¸ trÞ vµ liªn quan ®Õn
bÖnh cña hä.
− Çc yªu cÇu trong tiÒn sö:
+ X¸c ®Þnh ®−îc bÖnh hoÆc cã liªn quan ®Õn søc kháe.
+ Nªu lªn ®−îc diÔn tiÕn cña bÖnh.
+ Nªu ®−îc tiÒn sö ç nh©n ng−êi bÖnh, gia ®×nh ng−êi bÖnh vµ çc quan
hÖ x· héi nÕu cã.
+ X¸c nhËn vÊn ®Ò søc kháe, nªn dïng çc c©u hái cã néi dung nh− sau:
• Khi ®Çu lóc nµo?
• Thêi gian bao l©u?
• VÞ trÝ n¬i bÖnh?
• Møc ®é nghiªm träng: sè l−îng, tÝnh chÊt çc triÖu chøng?
• YÕu tè lµm t¨ng gi¶m triÖu chøng?
• §· ®iÒu trÞ néi? Ngo¹i khoa tr−íc ®©y?
3.1.2. Kh¸m çc hÖ thèng cña c¬ thÓ
3.1.2.1. ChuÈn bÞ ng−êi bÖnh tr−íc khi kh¸m
− Gi¶i thÝch cho hä biÕt.
57

− Gióp ng−êi bÖnh tr−íc khi kh¸m.
− §¶m b¶o hä ®−îc tho¶i m¸i.
− Che kÝn çc n¬i khi bá quÇn ¸o hä ra b»ng drap (v¶i tr¶i) ®¾p.
− Lu«n gi¶i thÝch cho hä hiÓu ®iÒu m×nh sÏ lµm trong qu¸ tr×nh kh¸m cho
ng−êi bÖnh.
− S¾p xÕp dông cô thuËn tiÖn.
3.1.2.2. Çc kü thuËt th¨m kh¸m
− Quan s¸t ng−êi bÖnh: tæng thÓ t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh, tri thøc ng−êi
bÖnh, çc biÕn chøng l©m sµng n¬i ng−êi bÖnh.
− Khi quan s¸t cÇn bao qu¸t vµ kÕt hîp lóc kh¸m, cÇn kh¸ch quan vµ
kh«ng nªn vâ ®o¸n.
− §¸nh gi¸ b»ng sù th¨m kh¸m:
+ B»ng nh÷ng dông cô kh¸m thùc thÓ
+ èng nghe: nghe tiÕng tim, nghe phæi
+ M¸y ®o huyÕt ¸p: cÇn sö dông cïng víi èng nghe.
+ §Ìn soi, èng soi ®Ó kh¸m bªn trong çc xoang.
+ Dïng çc ngò quan ®Ó kh¸m.
VÝ dô:
− Nh×n: biÕt ®−îc tæng qu¸t t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh, nh×n çc dÊu hiÖu bÊt
th−êng trªn da, niªm m¹c, t×nh tr¹ng vÖ sinh, çc vÊn ®Ò khã kh¨n cña
ng−êi bÖnh.
− Nghe: nghe tiÕng tim, tiÕng phæi.
− Sê: c¶m gi¸c nhiÖt ®é ë da. Sù ®µn håi cña da – çc møc ®é cøng, mÒm ë
çc vÞ trÝ.
− Ngöi: mïi vi sinh vËt trong n−íc tiÓu, trong ph©n vµ çc dÞch tiÕt kh¸c
hoÆc mïi h¬i thë.
3.1.2.3. Ghi chÐp cÈn thËn khi ph¸t hiÖn çc vÊn ®Ò bÊt th−êng
Ghi vµo phiÕu theo dâi vµ ch¨m sãc. Khi ghi chÐp nªn tËn dông kü n¨ng.
3.1.2.4. Ghi hå s¬ l−u. PhÇn nµy ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i tËn dông kü n¨ng
Kü n¨ng giao tiÕp.
Kü n¨ng nghe.
Kü n¨ng ra quyÕt ®Þnh (xem vÊn ®Ò nµo cÇn xö trÝ tr−íc, cÇn s¾p xÕp thø
tù −u tiªn trong quy tr×nh).
− ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh m¹ng.
58

− Lµm bÖnh nh©n thÊy bÊt an.
− Nh÷ng viÖc cã thÓ kÐo dµi.
3.1.2.5. Yªu cÇu
− Ph¶i cã tÝnh tæng qu¸t, bao gåm nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau.
− Ph¶i kh¸ch quan.
− §−îc cËp nhËt hãa th−êng xuyªn, ghi chÐp chÝnh x¸c.
3.1.2.6. ChÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng
Tõ nguån thu thËp d÷ kiÖn, ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i thiÕt lËp c¸c chÈn ®o¸n
®iÒu d−ìng. §©y lµ sù ®¸nh gi¸ vÒ t×nh tr¹ng søc kháe cña ng−êi bÖnh hay lµ
kÕt qu¶ cña viÖc nhËn ®Þnh ®¸nh gi¸ cña ®iÒu d−ìng dùa trªn c¸c phÇn thu
thËp d÷ kiÖn. Ng−êi ®iÒu d−ìng dùa vµo chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng ®Ó x©y dùng
h−íng can thiÖp ®iÒu d−ìng vµ thµnh lËp nªn kª ho¹ch ch¨m sãc.
Lµ nh÷ng kÕ ho¹ch cÇn lµm ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng nhu cÇu cña bÖnh nh©n
mµ ®iÒu d−ìng nhËn ®Þnh.
Ph¶i lµm tõ ®¬n gi¶n tr−íc (cã hiÖu qu¶) sau ®ã míi lµm ®Õn phøc t¹p (nÕu
lµm ®¬n gi¶n kh«ng hiÖu qu¶).
3.1.2.7. Yªu cÇu vÒ chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng
Lµ mét côm tõ nªu lªn vÊn ®Ò cña ng−êi bÖnh cÇn ®iÒu d−ìng ®¸p øng.
Khi nªu chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng cÇn l−u ý:
− Ng¾n gän, râ rµng
− ChÝnh x¸c dùa trªn d÷ kiÖn cã thËt.
− Gåm 2 vÕ: VÊn ®Ò cña bÖnh nh©n + nguyªn nh©n (nÕu biÕt)
3.1.2.8. Ph©n biÖt chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng vµ chÈn ®o¸n ®iÒu trÞ
ChÈn ®o¸n ®iÒu trÞ ChÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng
M« t¶ bÖnh M« t¶ ph¶n øng cña con ng−êi
Tån t¹i trong qu¸ tr×nh bÖnh Thay ®æi trong qu¸ tr×nh theo ®¸p øng cña con ng−êi

3.2. B−íc 2. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc
3.2.1. X¸c ®Þnh môc tiªu ch¨m sãc
X¸c ®Þnh −u tiªn: nh÷ng vÊn ®Ò nµo ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng sèng cßn cña
bÖnh nh©n th× ®−a lªn trªn, hoÆc nÕu kh«ng thùc hiÖn th× ®Ó l¹i di chøng cho
ng−êi bÖnh. X¸c ®Þnh −u tiªn dùa vµo 14 yªu cÇu c¬ b¶n.
X¸c ®Þnh vÊn ®Ò tr−íc m¾t: nh÷ng vÊn ®Ò x¶y ra trong hiÖn t¹i, trong thêi
gian ng¾n vµ cÇn cã sù can thiÖp ngay.

59

X¸c ®Þnh vÊn ®Ò l©u dµi: nh÷ng vÊn ®Ò cã thÓ x¶y ra trong hiÖn t¹i vµ kÐo
dµi, hoÆc nh÷ng vÊn ®Ò cã thÓ x¶y ra biÕn chøng.
3.2.2 Môc tiªu ch¨m sãc
Yªu cÇu:
− Môc tiªu ®Æt ra ®Ó cã h−íng ®¹t ®−îc khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña bÖnh
nh©n.
− Môc tiªu mµ ng−êi bÖnh cÇn ®¹t.
− Nªn viÕt ng¾n gän, tõ ng÷ râ rµng vµ cã tiªu chuÈn ®Ó ®¹t ®−îc th× cµng
tèt.
− Ph¶i g¾n víi chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng.
− NÕu cã thÓ nªn Ên ®Þnh thêi gian ®¹t ®−îc môc tiªu th× cµng cô thÓ h¬n.
− KÕt qu¶ liªn quan ®Õn bÖnh nh©n, kh«ng ph¶i lµ hµnh ®éng cña ®iÒu
d−ìng.
3.2.3. LËp kÕ ho¹ch
Çc kÕ ho¹ch lËp ra nªn ®i tõ çc viÖc ch¨m sãc ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p,
nh÷ng dù trï trªn bÖnh nh©n ®Ó ®¹t ®−îc kÕ ho¹ch ch¨m sãc.
3.3. B−íc 3. Thùc hiÖn ch¨m sãc
− Çc kÕ ho¹ch nªn cã kh¶ n¨ng thùc thi
− KÕ ho¹ch tr−íc m¾t theo çc vÊn ®Ò −u tiªn ®· ®¹t ®−îc x¸c ®Þnh.
− KÕ ho¹ch gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò tr−íc m¾t lµm ngay.
− KÕ ho¹ch −u tiªn còng ph¶i ®Ò ra.
− ViÖc ph¶i lµm tõ kÕ ho¹ch ®Æt ra, lµm ®Õn khi nµo cã kÕt qu¶ chø kh«ng
lµm hÕt kÕ ho¹ch.
3.4. B−íc 4. §¸nh gi¸
− Cã tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ tõng vÊn ®Ò (dùa vµo môc tiªu), kh«ng ®−îc nãi
chung chung vµ dùa vµo hái bÖnh nh©n.
− §¸nh gi¸ xem viÖc ch¨m sãc ë møc ®é nµo ®Ó kÕt thóc c«ng viÖc, hoÆc bæ
sung hoÆc thay ®æi.
− Ph¶i ®¸nh gi¸ kÕt qu¶, ghi t×nh tr¹ng hiÖn t¹i, çc sè liÖu.
− L−îng gi¸ trong khi thùc hiÖn, sau khi thùc hiÖn vµ t¸i thÈm ®Þnh l¹i.
Chó ý: khi nhËn ®Þnh th¨m kh¸m bÖnh nh©n vµ ®¸nh gi¸ sau khi ch¨m
sãc th× ph¶i ghi râ sè liÖu t×nh tr¹ng bÖnh nh©n ®Ó so s¸nh vµ ®¸nh gi¸ viÖc
thùc hiÖn cho bÖnh nh©n. vÝ dô: sèt bao nhiªu ®é.
Yªu cÇu cña phiÕu ghi ch¨m sãc:

60

− Ph¶i sö dông tõ chung nhÊt (®äc lªn hiÓu ®−îc), dÔ hiÓu.
− Ph¶i cô thÓ.
− Ph¶i thùc tÕ.
− Ph¶i ®−îc nhiÒu ng−êi tham gia kÓ c¶ bÖnh nh©n.

C©U HáI L−îNG GI¸
Tr¶ lêi ng¾n çc c©u hái
1. Nªu ý nghÜa cña quy tr×nh ch¨m sãc
2. M« t¶ çc b−íc cña quy tr×nh ch¨m sãc
Thùc hµnh
3. Thùc hiÖn çc kü n¨ng th¨m kh¸m víi b¹n häc
− Pháng vÊn tiÒn sö
− Sö dông ngò quan ®Ó th¨m kh¸m
4. Sö dông phiÕu ch¨m sãc ®Ó ghi chÐp.
Chän c©u tr¶ lêi ®óng nhÊt
5. Nguån gèc cña quy tr×nh ch¨m sãc
A. Häc thuyÕt ch¨m sãc ng−êi bÖnh. D. Häc thuyÕt nghiªn cøu khoa häc.
B. Häc thuyÕt qu¸ tr×nh nhËn ®Þnh. E. TÊt c¶ çc häc thuyÕt trªn.
C. Häc thuyÕt khoa häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
6. ¸p dông ph−¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµo viÖc ch¨m sãc ng−êi bÖnh cÇn
kÕt hîp thªm:
A. Sù nh¹y bÐn. D. TÊt c¶ ®óng.
B. Sù thÝch nghi. E. TÊt c¶ sai.
C. Kinh nghiÖm ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
7. ý nghÜa quy tr×nh ch¨m sãc víi ng−êi bÖnh
A. Gióp ®iÒu d−ìng cã ý thøc, tr¸ch nhiÖm viÖc ch¨m sãc.
B. Lµ th«ng tin vÒ ng−êi bÖnh gi÷a çc nh©n viªn y tÕ.
C. ViÖc ch¨m sãc ®−îc thùc hiÖn liªn tôc.
D. Ng−êi bÖnh yªn t©m, tin t−ëng vµo viÖc ch¨m sãc.

61

E. TÊt c¶ çc c©u trªn.
8. Quy tr×nh ch¨m sãc bao gåm çc b−íc:
A. NhËn ®Þnh. D. L−îng gi¸ c«ng t¸c ch¨m sãc.
B. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc. E. TÊt c¶ çc b−íc trªn.
C. Thùc hiÖn ch¨m sãc.
9. Thø tù cña çc b−íc trong quy tr×nh ch¨m sãc
A. Thu thËp, xÕp −u tiªn, chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng, lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn,
l−îng gi¸.
B. Thu thËp, lËp kÕ ho¹ch, chÈn ®o¸n, l−îng gi¸, thùc hiÖn.
C. Thu thËp, chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng, lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn, l−îng gi¸.
D. ChÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng, thùc hiÖn, l−îng gi¸, lËp kÕ ho¹ch, nhËn ®Þnh.
E. Ph©n tÝch d÷ kiÖn, lËp kÕ ho¹ch, lµm thö, l−îng gi¸.
10. Yªu cÇu cña s¬ ®å quy tr×nh ch¨m sãc, bao gåm:
A. §óng néi dung çc b−íc. D. A, B ®óng.
B. Thø tù çc b−íc kh«ng cã thay ®æi. E. A, B, C ®óng.
C. Çc b−íc cã phÇn chång lªn nhau.
11. NhËn ®Þnh trong quy tr×nh ch¨m sãc lµ:
A. Thu thËp th«ng tin, xÕp thø tù −u tiªn, ph©n tÝch
B. Thu thËp tÊt c¶ th«ng tin ng−êi bÖnh, ph©n tÝch, chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng.
C. Xem chÈn ®o¸n bÖnh, thu thËp th«ng tin, chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng.
D. §äc hå s¬, ph©n tÝch vÊn ®Ò, chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng.
E. Hái ng−êi bÖnh, ph©n tÝch vÊn ®Ò, chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng.
12. Khi lËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc cÇn ph¶i:
A. Ph©n tÝch vÊn ®Ò, xÕp thø tù −u tiªn, ph©n tÝch
B. Thu thËp, ph©n tÝch, lËp kÕ ho¹ch
C. XÕp −u tiªn vÊn ®Ò, viÕt môc tiªu, lËp kÕ ho¹ch
D. NhËn ®Þnh, lËp kÕ ho¹ch, thùc hiÖn
E. ChÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng, môc tiªu, lËp kÕ ho¹ch
§¸p ¸n: 5.E, 6.D, 7.E, 8.E, 9.C, 10.E, 11.B, 12.C

62

Bµi 7

TH¨M KH¸M THÓ CHÊT

Môc tiªu
1. KÓ çc quy tr×nh ®¸nh gi¸ thÓ chÊt cña trÎ em vµ ng−êi lín.
2. Nªu çc yªu cÇu nhËn ®Þnh søc kháe.
3. LiÖt kª vµ m« t¶ çc vÊn ®Ò søc kháe b×nh th−êng vµ ph¸t hiÖn çc vÊn ®Ò bÊt
th−êng.
4. Nªu ¸p dông viÖc th¨m kh¸m thÓ chÊt trong quy tr×nh ®iÒu d−ìng.

1. NhËn ®Þnh søc kháe cña trÎ em
1.1. TiÒn sö
Khi thu thËp th«ng tin vÒ tiÒn sö trÎ em, cÇn l−u ý:
− Giao tiÕp khuyÕn khÝch cha mÑ cña trÎ tham gia tÝch cùc.
− Kh«ng chØ trÝch ç nh©n.
− T¹o ra mét m«i tr−êng giao tiÕp tho¶i m¸i.
− Dµnh thêi gian ®Ó cha mÑ trÎ tham gia trao ®æi cung cÊp ®Çy ®ñ
th«ng tin.
− Chó ý l¾ng nghe, khuyÕn khÝch cha mÑ trÎ nãi chuyÖn.
− Cö chØ thÝch hîp.
− Duy tr× tiÕp xóc b»ng m¾t thÓ hiÖn sù quan t©m.
− C©u hái thÝch hîp.
1.2. BÖnh sö søc kháe
Th«ng tin tæng qu¸t: tãm t¾t vÒ t×nh tr¹ng ¨n uèng cña trÎ, sù t¨ng vµ
gi¶m c©n.
Th«ng tin chung: sè ng−êi trong gia ®×nh, tuæi, tr×nh ®é v¨n hãa cña cha
vµ mÑ trÎ.
VÊn ®Ò liªn quan ®Õn søc kháe:
− Lý do ®Õn c¬ së y tÕ ®iÒu trÞ
63

− Tr−íc khi èm trÎ lµm g×, ch¬i hoÆc ¨n uèng ë ®©u?
− TrÎ b¾t ®Çu èm tõ khi nµo?
+ Cã çc dÊu hiÖu vµ triÖu chøng g×?
+ Tr−íc khi trÎ bÞ èm trÎ ®ang lµm g×?
+ TrÎ èm trong thêi gian bao l©u?
+ VÞ trÝ ®au ë ®©u? HoÆc ®au chç nµo?
+ Cã dïng thuèc g× cho trÎ kh«ng?
+ Çc dÊu hiÖu vµ triÖu chøng nµo kh¸c kh«ng?
+ Çc triÖu chøng liªn quan çc dÊu hiÖu.
DÊu hiÖu lµ kÕt qu¶ kh¸ch quan mµ ng−êi ®iÒu d−ìng cã thÓ nh×n thÊy
hoÆc ®o l−êng, c¶m thÊy.
− Tiªm chñng vµ nh÷ng bÖnh trÎ ®· m¾c tõ tr−íc.
− BÖnh tr−íc ®©y cã thÓ liªn quan tíi bÖnh hiÖn t¹i.
− Çc bÖnh m¹n tÝnh.
− Nh÷ng lÇn nhËp viÖn tr−íc ®©y.
− DÞ øng.
1.3. Th¨m kh¸m thùc thÓ
1.3.1. Nh×n

− Quan s¸t ®Ó x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng søc kháe cña trÎ.
− Quan s¸t tõ ®Çu ®Õn ch©n: kÝch th−íc, h×nh thÓ cña ®Çu, t×nh tr¹ng da,
m¾t, nÐt mÆt, ngùc, bông, tay, ch©n vµ bµn ch©n.
− DÊu hiÖu vµ sù suy nh−îc vÒ tinh thÇn.
1.3.2. Sê
− §¸nh gi¸ nhiÖt ®é, t×nh tr¹ng da niªm, t×nh tr¹ng m¹ch.
− TÝnh nh¹y c¶m/®au çc vïng bÞ tæn th−¬ng.
− T×nh tr¹ng x−¬ng khíp, kÝch th−íc, h×nh d¸ng, ®é ®µn håi.
− Sù chuyÓn ®éng çc bé phËn, cÊu tróc cña c¬ thÓ.
1.3.3. Gâ
− Gâ nhÑ vµ døt kho¸t trªn mçi bé phËn cña c¬ thÓ.
− X¸c ®Þnh vÞ trÝ, kÝch th−íc, ®é dÇy cña c¬ quan.
− X¸c ®Þnh nÕu cã kh«ng khÝ hoÆc dÞch trong çc khoang cña c¬ thÓ.
64

1.3.4. Nghe
Nghe nh÷ng ©m trong çc bé phËn cña c¬ thÓ nh−: phæi, tim, m¹ch m¸u vµ
ë bông.

2. NhËn ®Þnh søc khoÎ ng−êi lín
2.1. L−îng gi¸ thÓ chÊt
Trùc tiÕp tõ mét ç thÓ t×m nh÷ng vÊn ®Ò b×nh th−êng hoÆc bÊt th−êng
cña ng−êi ®Ó cã kÕt luËn gi¸ trÞ vÒ søc khoÎ cña ç thÓ ®ã.
T×m kiÕm th«ng tin liªn quan vÒ ç thÓ qua çc nguån d÷ liÖu trung gian nh−
− Tõ çc thµnh viªn trong gia ®×nh.
− Tõ hå s¬ søc kháe ç nh©n.
− NhËn xÐt cña çc çn bé y tÕ.
− NhËn ®Þnh thÓ chÊt cã träng t©m h−íng tíi môc tiªu ®−îc x¸c ®Þnh.
2.2. TiÒn sö søc kháe
2.2.1. Nh÷ng ®iÓm l−u ý khi pháng vÊn
− CÇn thiÕt lËp mét mèi quan hÖ tin cËy gi÷a ®iÒu d−ìng vµ ng−êi bÖnh.
− Çc c©u hái cÇn cã cÊu tróc m¹ch l¹c.
− C©u hái ®ãng ®−îc sö dông ®Ó thu nhËn çc th«ng tin c¬ b¶n.
− C©u hái ngá ®−îc sö dông ®Ó thu nhËn çc th«ng tin m« t¶ vÒ vÊn ®Ò søc
kháe, th«ng tin chi tiÕt vÒ tiÒn sö bÖnh.
2.2.2. H−íng dÉn khai th¸c tiÒn sö
− T¹o cho ng−êi bÖnh nhiÒu c¬ héi nãi, kh«ng bÞ ng¾t lêi.
− Kh«ng dïng nh÷ng c©u hái h−íng tíi sù thiªn lÖch hoÆc dÉn d¾t.
− Tr¸nh çc c©u hái mµ nh÷ng c©u hái ®ã ®−îc ®¸p l¹i cã hoÆc kh«ng.
− §¶m b¶o gi÷ kÝn çc th«ng tin.
− Ph©n tÝch kü l−ìng kÕt qu¶ thu thËp ®−îc.
2.2.3. Çc thµnh phÇn tiÒn sö søc kháe
CÇn cã mét biÓu mÉu chÝnh trong viÖc thu thËp d÷ liÖu søc khoÎ:
− X¸c ®Þnh bÖnh hoÆc çc vÊn ®Ò søc khoÎ chÝnh.
− N¾m ®−îc tiÒn sö bÖnh.
− N¾m ®−îc tiÒn sö vÒ gia ®×nh vµ çc quan hÖ x· héi nÕu cã.
− N¾m ®−îc th«ng tin vÒ mäi dÊu hiÖu vµ triÖu chøng liªn quan ®Õn vÊn ®Ò
søc khoÎ.

65

2.2.4. X¸c ®Þnh 7 vÊn ®Ò liªn quan ®Õn søc khoÎ
− Khëi ®Çu: vÊn ®Ò søc khoÎ b¾t ®Çu tõ khi nµo? Lý do ®Õn c¬ së y tÕ.
− Thêi gian: vÊn ®Ò ®ã ®· cã thùc tÕ bao l©u?
− VÞ trÝ: vÊn ®Ò søc khoÎ ®ã ë n¬i nµo?
− Møc ®é nghiªm träng hoÆc sè l−îng cña triÖu chøng.
− YÕu tè lµm t¨ng.
− YÕu tè lµm gi¶m.
− §iÒu trÞ tr−íc ®©y?
2.2.5. TiÒn sö bÖnh tr−íc ®©y: nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña tiÒn sö bÖnh bao gåm:
− DÞ tËt bÈm sinh.
− DÞ øng víi thuèc hoÆc thøc ¨n.
− Thuèc ®ang sö dông.
− Chñng ngõa khi cßn nhá vµ èm ®au.
− Çc bÖnh m¹n tÝnh.
− TiÒn sö s¶n khoa (nÕu lµ phô n÷).
− PhÉu thuËt hoÆc tai n¹n tr−íc ®©y.
− Tr−íc khi nhËp viÖn.
− Çc vÊn ®Ò søc khoÎ tr−íc ®©y.
2.2.6. TiÒn sö gia ®×nh: bao gåm çc bÖnh lý mµ ng−êi th©n trong gia ®×nh
m¾c ph¶i, nh÷ng bÖnh lý cã yÕu tè di truyÒn hay yÕu tè nguy c¬.
2.3. Dông cô kh¸m
èng nghe dïng ®Ó nghe çc ©m. Mµng nghe ph¼ng cã thÓ nghe ®−îc c¶
tiÕng tim vµ tiÕng phæi.
M¸y ®o huyÕt ¸p ®−îc sö dông cïng víi èng nghe ®Ó ®o huyÕt ¸p.
§Ìn soi: ®Ó kh¸m tai, mòi, häng.
C©n ng−êi lín: ®Ó c©n.
Th−íc d©y: ®Ó ®o vµ so s¸nh.
B«ng gßn, ghim, n−íc hoa, muèi, ®−êng : ®Ó ®¸nh gi¸ çc c¶m gi¸c.
G¨ng tay: gi¶m nguy c¬ l©y nhiÔm khi ch¹m vµo vïng kh¸m cã nguy c¬
dÝnh chÊt tiÕt hoÆc m¸u.
ChÊt tr¬n: kh¸m nh÷ng vÞ trÝ cÇn ®−a vµo s©u trong c¬ thÓ nh− kh¸m trùc
trµng hËu m«n.

66

Que ®Ì l−ìi: dïng kh¸m trong xoang miÖng.
§ång hå cã kim d©y: ®Õm m¹ch, nhÞp thë, nhu ®éng ruét
¢m thoa: ®¸nh gi¸ c¶m s©u do ©m thanh truyÒn qua x−¬ng.
Bóa ph¶n x¹: ®¸nh gi¸ ph¶n x¹ g©n x−¬ng.
2.4. Quy tr×nh kh¸m thÓ chÊt
2.4.1. Nh×n
Nh×n lu«n diÔn ra tr−íc khi sê, gâ vµ nghe.
Quan s¸t tõ khi ng−êi bÖnh ®i vµo phßng kh¸m, hoÆc tiÕn hµnh nh×n tõ
phÝa tr−íc ®Õn sau l−ng vµ tõ ®Çu ®Õn ch©n.
Quan s¸t sù c©n xøng cña çc bé phËn cña c¬ thÓ.
Quan s¸t t×nh tr¹ng da, niªm, sù h« hÊp
Quan s¸t nh÷ng dÊu hiÖu bÊt th−êng trªn c¬ thÓ, nh÷ng vïng da ®æi mµu,
lë loÐt.
Môc ®Ých cña nh×n: t×nh tr¹ng søc kháe tæng qu¸t.
2.4.2. Sê
Sö dông çc ®Çu ngãn tay ®Ó sê n¾n mét çch nhÑ nhµng hay sê s©u víi c¶
bµn tay ®Ó l−îng gi¸:
− NhiÖt ®é.
− §é Èm.
− Ph¶n øng víi ®au khi ®ông ch¹m.
− C¶m gi¸c m¹ch ®Ëp.
− Sù rung.
− Tæn th−¬ng chung.
Sê s©u, sö dông mét hoÆc c¶ hai bµn tay vµ çc ngãn tay duçi th¼ng ®Ó
nhËn ®Þnh çc bé phËn trong khoang bông, çc khèi b¸t th−êng n»m s©u
bªn trong.
X¸c ®Þnh vÞ trÝ nh÷ng ph¸t hiÖn bÊt th−êng, c¶m nhËn æ r¾n ch¾c, di ®éng,
kÝch th−íc vµ ®au.
2.4.3. Gâ
Gâ ph¸t sinh ra çc ©m thanh ®Ó kh¸m ph¸, x¸c ®Þnh vÞ trÝ, tÝnh ®Æc hay
rçng hay chøa khÝ cña çc tæ chøc n»m d−íi n¬i gâ.
Gâ còng ®−îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh nÕu cã khèi u.
Ph¶n øng víi ®au cña c¬ thÓ.

67

¢m gâ:
− ¢m vang: ©m cao, gièng nh− tiÕng trèng. ¢m nµy th−êng nghe thÊy khi
gâ trªn vïng d¹ dµy, ph«i.
− ¢m ®ôc: ©m cao. Gièng nh− ©m “thÞch”, ©m nµy th−êng nghe thÊy khi gâ
lªn vïng gan, l¸ch.
− ¢m cao: tiÕng trÇm. ¢m nµy th−êng nghe ®−îc khi gâ lªn çc khèi u.
− T¨ng céng h−ëng: ©m to th−êng nghe ®−îc khi gâ lªn vïng phæi cã trµn
khÝ.
2.4.4. Nghe
Nghe çc ©m do çc c¬ quan vµ cÊu tróc trong c¬ thÓ ph¸t ra: nghe tiÕng r×
rµo phÕ nang, nghe nhu ®éng ruét, tiÕng thæi do dßng m¸u ch¶y qua chç hÑp.
2.5. ChuÈn bÞ ng−êi bÖnh tr−íc khi kh¸m thùc thÓ
Gi¶i thÝch môc ®Ých kh¸m thùc thÓ.
Bè trÝ n¬i kh¸m kÝn ®¸o.
Phßng kh¸m tho¸ng khÝ, nhiÖt ®é thÝch hîp, kh«ng nãng hoÆc l¹nh qu¸.
¸nh s¸ng trong phßng kh¸m ph¶i võa ®ñ, cÇn cã ¸nh s¸ng héi tô ®Ó dÔ
nh×n nh÷ng di ®éng bÊt th−êng trªn c¬ thÓ hoÆc çc c¬ quan trong s©u.
§¶m b¶o cho ng−êi bÖnh ®−îc tho¶i m¸i, tiÖn nghi.
Yªu cÇu ng−êi bÖnh cëi bá quÇn ¸o ngoµi, béc lé vÞ trÝ cÇn kh¸m.
Dïng mÒn hoÆc v¶i tr¶i ®Ó che phñ lªn ng−êi bÖnh, nh÷ng vÞ trÝ kh«ng
cÇn kh¸m.
Lu«n gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh biÕt b¹n ®ang kh¸m g× vµ th«ng tin víi
ng−êi bÖnh trong suèt qu¸ tr×nh kh¸m.
ChuÈn bÞ dông cô th¨m kh¸m ®Çy ®ñ.
2.6. Th¨m kh¸m thùc thÓ
Röa tay tr−íc khi kh¸m thùc thÓ cho ng−êi bÖnh.
Kh¸m theo tr×nh tù ®Ó tr¸nh bá sãt.
¸p dông quy tr×nh th¨m kh¸m: nh×n -> sê -> gâ -> nghe, chØ riªng th¨m
kh¸m vïng bông th× theo tr×nh tù : Nh×n -> nghe -> gâ -> sê.
Lu«n ngåi hoÆc ®øng bªn ph¶i cña ng−êi bÖnh khi th¨m kh¸m.
Ghi nhËn nh÷ng dÊu hiÖu bÊt th−êng chø kh«ng ®−îc chÈn ®ãan bÖnh.
2.6.1. Da
* Nh×n:

68

− Khëi ®Çu b»ng viÖc quan s¸t toµn bé vïng da.
− CÇn chó ý s¾c tè vµ mµu s¾c cña da, còng nh− çc vÕt chµm, sÑo, vÕt
bÇm, tÝm vµ çc nèt tæn th−¬ng.
− VÞ trÝ? bê cña vÕt tæn th−¬ng? DÞch tiÕt hay kh«?
− CÇn quan s¸t tõ phÝa tr−íc ra sau.
* Sê:
− KiÓm tra nhiÖt ®é, ®é Èm, ®é c¨ng vµ ®é ®µn håi cña da.
− Dïng ®Çu ngãn tay ®Ó sê vao nhËn ®Þnh sù Èm vµ nh½n hay låi lâm cña
da.
− Nèt tæn th−¬ng trªn da, cÇn sê n¾n viÒn xung quanh çc nèt tæn th−¬ng
xem cã næi lªn hay ph¼ng hay lâm so v¬i mÆt da.
− NhËn ®Þnh c¶m gi¸c sau khi sê, hay mÊt c¶m gi¸c.
2.6.2. Tãc vµ da ®Çu
Quan s¸t kÝch th−íc vµ h×nh d¸ng cña ®Çu
Çc tæn th−¬ng hoÆc u låi trªn da ®Çu.
KiÓm tra da ®Çu ph¸t hiÖn bÊt th−êng.
NhËn ®Þnh vÒ nh÷ng kÕt qu¶ bÊt th−êng nÕu cã.
NhËn ®Þnh t×nh tr¹ng tãc: nhóm tãc gi÷a tay çi vµ ngãn tay trá ®Ó quan
s¸t, ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng tãc: kh«, m−ît, dÔ gÉy?
Ph©n bè cña tãc: hãi? Rông tãc?
Cã rông tãc th× cÇn m« t¶ kiÓu rông tãc.
DÊu hiÖu bÊt th−êng cña tãc.
2.6.3. Vïng cæ vµ tuyÕn gi¸p
NhËn ®Þnh da n¬i vïng cæ.
NhËn ®Þnh t×nh tr¹ng h¹ch ë vïng
cæ, x¸c ®Þnh xem cã h¹ch næi ë cæ hay
kh«ng, nÕu cã th× h¹ch ë vÞ trÝ nµo? Di
®éng? N«ng hay s©u? §au hay kh«ng? Cã
tiÕt dÞch?
S−ng çc h¹ch b¹ch huyÕt lµ cã biÓu
hiÖn nhiÔm khuÈn.
Sê n¾n ®¸nh gÝa kÝch th−íc, h×nh
d¸ng, c¶m gi¸c nh¹y c¶m víi ®au vµ di H×nh7.1. Kh¸m tãc vµ da ®Çu
®éng cña çc h¹ch b¹ch huyÕt.

69

§¸nh gi¸ tuyÕn gi¸p: nh×n xem tuyÕn gi¸p cã to hay kh«ng?
Cho ng−êi bÖnh uèng n−íc nh×n xem sôn gi¸p di ®éng nh− thÕ nµo? TuyÕn
gi¸p cã to hay kh«ng, to mét thïy hoÆc c¶ hai thïy.
§øng ë phÝa sau cña ng−êi ®−îc kh¸m, ®Ó ®Çu ng−êi bÖnh h¬i h¹ thÊp c»m
xuèng d−íi, dïng ®Çu ngãn tay trá vµ ngãn gi÷a ®Ó sê n¾n hai bªn tuyÕn gi¸p
®Ó ®¸nh gi¸ kÝch th−íc.
Dïng tay ph¶i ®Ó sê n¾n thïy ph¶i trong khi ®ã b¶o ng−êi ®ã nuèt, sê n¾n
thïy bªn tr¸i gièng nh− qui tr×nh nªu trªn, x¸c ®Þnh cña tuyÕn gi¸p.
Dïng èng nghe ®Ó t×m tiÕng thæi bÊt th−êng ë tuyÕn gi¸p: nÕu cã cã thÓ do
tuyÕn gi¸p g©y chÌn Ðp ®éng m¹ch cæ t¹o ©m thanh bÊt th−êng ë vïng nµy.

H×nh 7.2. Kh¸m tuyÕn gi¸p

2.6.4. M¾t
2.6.4.1. Hái tiÒn sö bÖnh vÒ m¾t ng−êi bÖnh
¤ng/bµ ®· bÞ vÊn ®Ò nµy tõ bao giê?
BÖnh b¾t ®Çu xuÊt hiÖn khi nµo?
¤ng/bµ cã bÞ tæn th−¬ng ë m¾t tr−íc ®©y kh«ng?
BÖnh xuÊt hiÖn nh− thÕ nµo?
¤ng/bµ cã thÊy ngøa m¾t kh«ng?
Cã s−ng nÒ kh«ng?
¤ng/bµ ®· dïng thuèc hoÆc ®· xö lý g× ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh?
2.6.4.2. Kh¸m m¾t
Nh×n hai m¾t, mi m¾t, h×nh d¸ng cña l«ng mµy, vÞ trÝ, tÝnh ®èi xøng vµ
chuyÓn ®éng cña m¾t.
CÇn ®¸nh gi¸ mµu s¾c vµ kÕt cÊu cña mi m¾t trªn vµ mi m¾t d−íi.
KÐo mi m¾t d−íi xuèng phÝa d−íi ®Ó kiÓm tra mµng tiÕp hîp.

70

Chó ý mµu s¾c vµ çc dÊu hiÖu bÊt th−êng
trªn cñng m¹c vµ gi¸c m¹c.
Kh¸m mèng m¾t, h×nh d¸ng, mµu s¾c, s¾c
tè mèng m¾t.
Kh¸m ®ång tö dïng ®Ìn chiÕu vµo m¾t ®Ó
®o kÝch th−íc, h×nh d¸ng, ®¸p øng víi ¸nh s¸ng
cña ®ång tö
KiÓm tra thÞ lùc: nh×n xa dïng b¶ng
Swellen chart ®Ó b¶ng xa çch m¾t ng−êi bÖnh
6 mÐt ®Ó ®¸nh gi¸ ®é cËn, xem ng−êi bÖnh cã
thÓ ®äc ®Õn hµng thø mÊy trong b¶ng thÞ lùc.
NÕu ng−êi bÖnh ®äc ®−îc ®Õn hµng cuèi cïng
H×nh 7.3. B¶ng ®o thÞ lùc
th× dïng b¶ng nh×n gÇn ®Ó çch xa m¾t 15 cm
®Õn 20cm ®Ó ®¸nh gi¸ ®é viÔn cña m¾t.
2.6.5. Kh¸m tai
2.6.5.1. Hái tiÒn sö bÖnh vÒ tai cña ng−êi bÖnh
− ¤ng/bµ ®· bÞ vÊn ®Ò nµy tõ bao giê?
− BÖnh b¾t ®Çu xuÊt hiÖn khi nµo?
− ¤ng/bµ cã bÞ tæn th−¬ng ë tai tr−íc ®©y kh«ng?
− BÖnh xuÊt hiÖn nh− thÕ nµo?
− ¤ng/bµ cã thÊy ngøa hay cã dÞch ë tai kh«ng?
− Cã s−ng nÒ kh«ng? Cã ï tai ? ThÝnh lùc cã gi¶m kh«ng?
− ¤ng/bµ ®· dïng thuèc hoÆc ®· xö lý g× ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh?
2.6.5.2. Kh¸m tai
− Quan s¸t kÝch th−íc tai, sê çc cÊu tróc bªn ngoµi.
− Sö dông ®Ìn soi tai hoÆc ®Ìn räi ®Ó kiÓm tra èng tai ngoµi.
− Xem èng tai trong b»ng ®Ìn soi b»ng canuyn.
− Quan s¸t kü mµng nhÜ, çc mèc cña x−¬ng, bãng s¸ng trªn mµng nhÜ.
NÕu ng−êi bÖnh bÞ gi¶m thÝnh lùc, cÇn hái thªm:
− ThÝnh lùc cã gi¶m ®ét ngét kh«ng?
− ¤ng/bµ hiÖn t¹i hoÆc tr−íc ®ã cã thÊy ®au tai kh«ng?
− ¤ng/bµ cã tiÒn sö viªm tai kh«ng?
− ¤ng/bµ cã dïng thuèc ®Ó ®iÒu trÞ kh«ng? NÕu cã gåm nh÷ng thuèc g×?
− GÇn ®©y «ng/bµ cã bÞ ¶nh h−ëng bëi nh÷ng tiÕng ån lín kh«ng?

71

− Nãi thÇm mét bªn tai, c¸ch tai 30 cm vµ yªu cÇu ng−êi bÖnh lÆp l¹i, so
s¸nh c¶ hai bªn tai xem sù c©n xøng vµ kh¶ n¨ng thÝnh lùc cña ng−êi
bÖnh.
− Dïng nghiÖm ph¸p Rinner Test vµ Wesber test ®Ó ®¸nh gi¸ sù dÉn
truyÒn ©m thanh trong x−¬ng.

H×nh 7.4. Kh¸m thÝnh lùc

2.6.6. Kh¸m mòi
2.6.6.1. Hái tiÒn sö bÖnh vÒ mòi cña ng−êi bÖnh
− ¤ng/bµ cã bÞ tæn th−¬ng ë mòi tr−íc ®©y kh«ng?
− ¤ng/bµ cã thÊy ngøa vµ ch¶y n−íc mòi kh«ng?
− Cã s−ng nÒ kh«ng? Cã c¶m thÊy khã thë? Cã
ch¶y dÞch hay m¸u ë mòi?
− ¤ng/bµ ®· dïng thuèc hoÆc ®· xö lý g× ®Ó
®iÒu trÞ bÖnh?
2.6.6.2. Kh¸m mòi
− Quan s¸t tæn th−¬ng, ch¶y m¸u hoÆc mòi
mÊt c©n ®èi. Sù th«ng suèt cña mòi.
− KiÓm tra tõng lç mòi mét xem cã polip, vÑo
H×nh 7.5. Kh¸m mòi
v¸ch ng¨n, hoÆc t¨ng tiÕt dÞch kh«ng?
− Dïng má vÞt qua lç mòi ®Ó kh¸m mòi trong
®¸nh gi¸ sù xung huyÕt? vÑo v¸ch ng¨n?..
2.6.7. Kh¸m miÖng vµ häng
2.6.7.1. Hái tiÒn sö bÖnh vÒ miÖng vµ häng cña ng−êi bÖnh
72

− ¤ng/bµ cã bÞ tæn th−¬ng ë miÖng vµ häng tr−íc ®©y kh«ng?
− ¤ng/bµ cã thÊy ngøa hay ®au häng kh«ng?
− Cã s−ng nÒ kh«ng? Khµn tiÕng? §í l−ìi?
− ¤ng/bµ ®· dïng thuèc hoÆc ®· xö lý g× ®Ó
®iÒu trÞ bÖnh?
2.6.7.2. Kh¸m miÖng vµ häng
− Quan s¸t m«i: mµu s¾c, ®é Èm vµ tæn th−¬ng H×nh 7.6. Kh¸m häng
nÕu cã.
− Kh¸m häng, r¨ng vµ lîi xem cã h×nh ¶nh bÊt th−êng? s©u r¨ng, nha chu,
viªm n−íu, herpes.
− Kh¸m vßm miÖng, amidan vµ nhËn ®Þnh vÞ trÝ cña l−ìi gµ cã c©n xøng
khi ng−êi bÖnh kªu a a? nÕu thÊy l−ìi gµ lÖch mét bªn th× cã thÓ do tæn
th−¬ng d©y thÇn kinh IX.
− §¸nh gi¸ søc c¬ cña l−ìi xem cã kh¸ng l¹i víi lùc kh«ng? ®¸nh gi¸ d©y
thÇn kinh XII.
2.6.8. Kh¸m phæi
2.6.8.1. Hái tiÒn sö bÖnh vÒ phæi cña ng−êi bÖnh

H×nh 7.8. C¸c vÞ trÝ nghe vïng phæi H×nh 7.9. C¸c vÞ trÝ gâ trªn vïng phæi

73

− ¤ng/bµ cã bÞ tæn th−¬ng ë phæi tr−íc ®©y kh«ng?
− ¤ng/bµ cã thÊy ho, ®au ngùc, khã thë kh«ng?
− Cã kÌm theo triÖu chøng g×?
− ¤ng/bµ ®· dïng thuèc
hoÆc ®· xö lý g× ®Ó ®iÒu
trÞ bÖnh?
2.6.8.2. Kh¸m phæi
§Æt ng−êi bÖnh ë t− thÕ
ngåi, nÕu mÖt th× ®Ó t− thÕ n»m.
Quan s¸t h×nh d¸ng, kÝch
th−íc vµ sù c©n ®èi cña ngùc
phÝa tr−íc vµ phÝa sau.
Quan s¸t sù thë vµ tÇn sè
thë.
Sù tæn th−¬ng, vÕt bÇm,
sÑo, vÕt mæ, mµu s¾c cña da.
Vïng n¸ch vµ vïng trªn
x−¬ng ®ßn phï nÒ hoÆc cã h¹ch
b¹ch huyÕt.
Kh¸m l−ng: h×nh d¸ng,
®−êng viÒn, kÝch th−íc vµ sù c©n
®èi cña hai bªn ngùc.
Sê n¾n ngùc phÝa tr−íc vµ
phÝa sau: ph¶n øng víi ®au.
NhËn ®Þnh c¶m gi¸c rung
thanh ë 2 bªn phæi ®Ó so s¸nh.
§Æt 2 ngãn çi cña 2 bµn
tay lªn vÞ trÝ cét sèng sè 10, çc
ngãn tay cßn l¹i «m theo khung
s−ên, b¶o ng−êi bÖnh hÝt vµo vµ
thë ra ®Ó ®¸nh gi¸ ®é gi·n në
lång ngùc theo chiÒu tr−íc sau
(kho¶ng çch gi÷a 2 ngãn çi H×nh 7.7. Kh¸m phæi
kho¶ng 6 cm lµ b×nh th−êng).

74

Gâ vïng l−ng khi ng−êi bÖnh hÝt vµo vµ thë ra ®Ó ®¸nh gi¸ ®é gi·n në lång
ngùc theo chiÒu trªn d−íi, c¬ hoµnh gi·n në 6 cm lµ b×nh th−êng.
Gâ vïng phæi ë l−ng vµ ngùc theo nh− h×nh vÏ ®Ó ®¸nh gi¸ ®é vang trong
cña 2 bªn phæi, nÕu cã trµn dÞch hay trµn khÝ th× tiÕng gâ sÏ thay ®æi. Khi gâ
nhí gâ 2 bªn vÞ trÝ ®èi xøng nhau ®Ó tiÖn viÖc so s¸nh vµ ph¸t hiÖn nh÷ng bÊt
th−êng.
Nghe: dïng èng nghe ®Æt bªn çc vÞ trÝ ë vïng phæi, còng nghe ®èi xøng c¶
2 bªn phæi ®Ó cã sù so s¸nh r× rµo phÕ nang ë hai bªn, gióp viÖc chÈn ®o¸n bÖnh
dÔ dµng.
2.6.9. Kh¸m vó
2.6.9.1. Hái tiÒn sö bÖnh vÒ vó cña ng−êi bÖnh
− ¤ng/bµ cã bÞ tæn th−¬ng ë vó tr−íc ®©y kh«ng?
− ¤ng/bµ cã thÊy ngøa, xuÊt tiÕt ë vó hay nóm vó kh«ng?
− Cã s−ng nÒ kh«ng? Cã ®ãm da ®æi mµu kh«ng? Cã thÊy khèi u hay h¹ch ë
vó hay hâm n¸ch kh«ng?
2.6.9.2. Kh¸m vó
Quan s¸t sù c©n xøng cña 2 bªn vó ë t− thÕ ngåi th¼ng l−ng, khom l−ng (h¬i
cói ng−êi ra tr−íc), vµ yªu cÇu ng−êi bÖnh ®−a 2 tay lªn ®Çu −ìn ngùc ra sau.
Quan s¸t sù tiÕt dÞch ë nóm vó? Çc tæn th−¬ng trªn da?

H×nh 7.10. Kh¸m vó

Cho ng−êi bÖnh n»m trªn gi−êng víi phÇn ngùc ®−îc kª cao lªn vµ sê theo
h×nh nan hoa hay xo¾n èc tõ ngoµi ®i lÇn vµo trong ®Ó ph¸t hiÖn sím çc khèi u
bÊt th−êng (theo nh− h×nh vÏ minh ho¹).

75

2.6.10. Kh¸m tim
2.6.10.1. Hái tiÒn sö bÖnh vÒ bÖnh tim cña ng−êi bÖnh
− ¤ng/bµ cã bÞ tæn th−¬ng ë vïng ngùc, tim tr−íc ®©y kh«ng?
− ¤ng/bµ cã thÊy mÖt, ®au ngùc, khã thë kh«ng?
− Cã phï ë chi kh«ng? Cã kiÓm tra huyÕt ¸p th−êng xuyªn kh«ng? B×nh
th−êng chØ sè huyÕt ¸p bao nhiªu?
− Cã dÊu hiÖu mÖt bÊt th−êng dï kh«ng g¾ng søc kh«ng?
2.6.10.2. Kh¸m tim
− §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng phï: Ên lâm 2mm lµ phï ®é 1, Ên lâm 4mm: phï ®é
2, Ên lâm 6 mm lµ phï ®é 3, Ên lâm 8 mm lµ phï ®é 4.
− §o huyÕt ¸p. §Õm m¹ch tr−íc khi kh¸m tim.
− §o ¸p lùc tÜnh m¹ch cæ ngoµi (¸p lùc tÜnh m¹ch trung t©m) b»ng çch x¸c
®Þnh gãc Louis vµ n¬i ®éng m¹ch c¶nh ®Ëp cao nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh ¸p lùc
tÜnh m¹ch cæ ngoµi, trung b×nh lµ 5-10 cm.
− X¸c ®Þnh mám tim ë liªn s−ên 5 vµ trung ®ßn tr¸i, sê n¾n vµ ®Þnh vÞ mám
tim, ®Õm nhÞp tim, x¸c ®Þnh nÕu cã rung m−u.
− X¸c ®Þnh çc mèc cña tim: nghe ®−îc tiÕng tim râ nhÊt.
+ æ van ®éng m¹ch chñ ë liªn s−ên 2 bê øc ph¶i vµ liªn s−ên 3 bê øc tr¸i.
+ æ van ®éng m¹ch phæi ë liªn s−ên 2 bê øc tr¸i.
+ æ van 3 l¸ ë liªn s−ên 4 bê øc tr¸i.
+ æ van 2 l¸ ë liªn s−ên 5 vµ trung ®ßn tr¸i.
Ph¸t hiÖn çc ©m thæi S1 vµ S2. Víi S1 (t©m thu) tiÕng bïm lµ ©m thanh
cña tiÕng tim thø nhÊt, biÓu hiÖn sù ®ãng cña van hai l¸ vµ van ba l¸ cña tim.
TiÕng tim thø hai, S2 (t©m tr−¬ng) cã ©m tÆc. Nã cã ©m h¬i cao h¬n ©m bïm cña
S1 do van ®éng m¹ch chñ vµ van ®éng m¹ch phæi ®ãng.
− Ph©n biÖt tiÕng thæi. TiÕng thæi ®−îc ph©n lo¹i dùa vµo ®é lín cña ©m:
+ RÊt nhá, ®«i khi rÊt khã kh¨n míi nghe ®−îc.
+ Im lÆng nh−ng ®«i khi cã thÓ nghe ®−îc ngay sau khi ®Æt èng nghe lªn
ngùc.
+ H¬i to.

76

+ To.
+ RÊt to, ®«i khi cã thÓ nghe ®−îc ngay c¶ khi míi ®Æt mét phÇn mµng
nghe lªn ngùc.
2.6.11. Kh¸m bông

2.6.11.1. Hái tiÒn sö bÖnh vÒ ®−êng tiªu ho¸ cña ng−êi bÖnh
− ¤ng/bµ cã bÞ tæn th−¬ng ë vïng bông tr−íc ®©y kh«ng?
− ¤ng/bµ cã thÊy ¨n kh«ng ngon, khã tiªu, tiªu ch¶y, t¸o bãn, kh«ng?
− Cã phï ch©n kÌm theo kh«ng?
− Cã vµng da? Cã dÊu hiÖu thiÕu m¸u? Ch−íng bông? TuÇn hoµn bµng hÖ?
2.6.11.2. Kh¸m bông
Tr×nh tù kh¸m bông: Nh×n -> nghe -> gâ -> sê.
− Nh×n:
77

H×nh 7.11. H×nh 7.12. H×nh 7.13.
Kh¸m bông Gâ vïng bông Sê vïng bông

+ Quan s¸t xem nÕu bông trßn hay ph¼ng hoÆc lâm?
+ Di ®éng cña bông theo sù h« hÊp.
+ Quan s¸t mµu s¾c, sù c©n xøng cña hai bªn bông.
+ Tæn th−¬ng ë da hoÆc sÑo, xuÊt tiÕt ë rèn, rèn låi hay lâm.
+ M¹ng l−íi tÜnh m¹ch trªn bông? TuÇn hoµn bµng hÖ?
− Nghe bông:
+ Nghe nhu ®éng ruét, trung b×nh 12-15 lÇn/phót
+ Nghe ë c¸c vÞ trÝ ®éng m¹ch trªn vïng bông: ®éng m¹ch chñ bông, ®éng
m¹ch thËn, ®éng m¹ch chËu vµ ®éng m¹ch bÑn, b×nh th−êng kh«ng cã
tiÕng thæi nh−ng nÕu cã sù chÌn Ðp hay hÑp th× cã thÓ nghe ®−îc tiÕng thæi
ë c¸c vÞ trÝ nµy.
− Gâ
+ Gâ ®Ó x¸c ®Þnh bãng h¬i cña d¹ dµy (nÕu kh«ng cã cã thÓ d¹ dµy ®· bÞ
thñng).
+ Gâ bông ®Ó x¸c ®Þnh kÝch th−íc, ®é r¾n ch¾c cña tæ chøc hoÆc c¬ quan
n»m trong khoang bông: gan l¸ch. Trung b×nh ë ng−êi lín th× kÝch th−íc
thïy ph¶i cña gan kho¶ng 6 cm – 12 cm vµ kÝch th−íc l¸ch th× kh«ng v−ît
qu¸ 7 cm.
2.6.12. Kh¸m c¬ x−¬ng
2.6.12.1. Hái tiÒn sö bÖnh vÒ hÖ c¬ x−¬ng khíp cña ng−êi bÖnh
− ¤ng/bµ cã bÞ tæn th−¬ng ë c¬ x−¬ng khíp tr−íc ®©y kh«ng?

78

− ¤ng/bµ cã thÊy ®au, cøng, s−ng vïng khíp kh«ng?
− Sù vËn ®éng cã khã kh¨n kh«ng?
2.6.12.2. Kh¸m hÖ c¬ x−¬ng khíp
Nh×n d¸ng ®i xem cã bÊt th−êng kh«ng? VÑo cét sèng: cét sèng cong sang
bªn cong vÒ phÝa sau cét sèng. ¦ìn cét sèng: cong bÊt th−êng vÒ phÝa tr−íc
cét sèng.
− TÇm vËn ®éng: ph¹m vi chuyÓn ®éng
− KhÐp: chuyÓn ®éng h−íng vµo c¬ thÓ.
− D¹ng: chuyÓn ®éng h−íng ra ngoµi c¬ thÓ.
− GÊp: gÊp khíp.
− Duçi: chuyÓn ®éng lµm khíp di chuyÓn h−íng ra ngoµi.
− Xoay trong: xoay khíp h−íng vµo c¬ thÓ.
− Xoay ngoµi: xoay khíp h−íng ra phÝa ngoµi
§¸nh gi¸ søc c¬: cã 5 møc ®é
− Kh«ng co c¬ (liÖt hoµn toµn): ®é 0.
− Cö ®éng kh«ng ®−îc, co nhÑ: ®é 1.
− Lµm ®−îc tÊt c¶ çc cö ®éng (lo¹i bá träng lùc), cã thÓ xoay ®−îc tø chi
nh−ng kh«ng nhÊc bæng lªn ®−îc: ®é 2.
− Cö ®éng ®−îc nh−ng kh«ng kh¸ng l¹i lùc : ®é 3.
− Cö ®éng ®−îc, kh¸ng l¹i ®−îc mét sè lùc: ®é 4.
− Cö ®éng ®−îc, cã thÓ thùc hiÖn ®−îc toµn bé çc chuyÓn ®éng chèng l¹i
víi träng lùc c¬ thÓ, søc c¬ b×nh th−êng: ®é 5.
Kh¸m toµn bé çc khíp trªn c¬ thÓ: cæ, vai, khuûu tay, cæ tay, bµn tay,
ngãn tay, cét sèng th¾t l−ng, h¸ng, gèi, cæ ch©n, bµn ch©n, ngãn ch©n. T×m xem
tÇm vËn ®éng vµ søc c¬ ë tõng khíp ®Ó ph¸t hiÖn çc dÊu hiÖu bÊt th−êng.
BÊt th−êng Nguyªn nh©n cã thÓ do
Suy dinh d−ìng
Teo c¬ hoÆc gi¶m tr−¬ng lùc c¬
LiÖt bÊt ®éng
§au ë cæ tay hoÆc khuûu tay Viªm bao g©n (viªm bao ho¹t dÞch)
§au vai Viªm thanh m¹c (viªm æ khíp)
Gi¶m ph¹m vi ho¹t ®éng cña chi Viªm khíp, viªm bao ho¹t dÞch, chÊn th−¬ng

79

2.6.13. NhËn ®Þnh vÒ thÇn kinh
2.6.13.1. §¸nh gi¸ tr¹ng th¸i t©m thÇn
Çch giao tiÕp, çc hµnh vi kh«ng lêi cña hä. Kh¶ n¨ng râ rµng.
Kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®−îc mÖnh lÖnh thøc th«ng th−êng kh«ng?
Ng−êi ®ã cã thÓ viÕt hoÆc nãi ®−îc tªn vµ ngµy sinh cña m×nh kh«ng?
Ng−êi ®ã cã nh¾c l¹i ®−îc nh÷ng tõ hoÆc c©u nãi cña ng−êi kh¸m kh«ng?
Ng−êi ®ã cã nãi ®−îc tªn çc vËt mµ ng−êi kh¸m chØ kh«ng?
Ng−êi ®ã cã nh¾c l¹i nhanh ®−îc tõ sè hai ®Õn sè s¸u kh«ng?
Ng−êi ®ã cã thÓ nghe nh¾c ®−îc mét danh môc gåm ba kho¶n, sau 5 phót.
BÊt th−êng Nguyªn nh©n cã thÓ do
Kh«ng ®¸p øng/t©m tr¹ng kh«ng thÝch hîp NghiÖn thuèc hoÆc suy nh−îc
H−ng c¶m (hµnh vi qu¸ khÝch) cã thÓ ®Ëp ph¸ KÝch ®éng / suy nh−îc
v« cí

Lo l¾ng Hoang t−ëng
Nghe tiÕng nãi, ®éng t¸c vµ ®¸p øng kh«ng Chøng quªn tªn ®å vËt/t©m thÇn ph©n liÖt
thÝch hîp

2.6.13.2. Çc d©y thÇn kinh sä n·o
Kh¸m 12 d©y thÇn kinh sä.
Çc d©y thÇn kinh sä n·o.
Tªn Chøc n¨ng Ph−¬ng ph¸p kh¸m
Ng−êi bÖnh nh¾m m¾t l¹i, sau ®ã bÞt mét lç mòi vµ hái
D©y khøu gi¸c (I) Ngöi hä cã nhËn ra bÊt cø mïi g×, nÕu kh«ng nhËn biÕt mïi
th× d©y thÇn kinh nµy bÞ tæn th−¬ng.
Dïng s¬ ®å kh¸m m¾t cña Snellen ®Ó kh¸m. BÖnh
nh©n ®øng çch s¬ ®å chõng 20 feet (# 6 m), che mét
bªn m¾t. §¸nh gi¸ thÞ lùc cña ng−êi bÖnh, nÕu ng−êi
D©y thÞ gi¸c (II) ThÞ lùc
bÖnh kh«ng nh×n thÊy ®−îc hoÆc cã rèi lo¹n trong
trong kh¶ n¨ng nh×n th× d©y thÇn kinh nµy cã tæn
th−¬ng.
D©y vËn nh·n
B¶o ng−êi bÖnh nh×n theo ngãn tay chØ theo s¸u h−íng
chung (III) D©y §iÒu khiÓn sù
cña ®iÒu d−ìng ®Ó ®¸nh gi¸ sù chuyÓn ®éng cña m¾t,
rßng räc (IV), D©y vËn ®éng cña
nÕu m¾t ng−êi bÖnh kh«ng xoay ®−îc theo 6 h−íng th×
vËn nh·n ngoµi m¾t
3 d©y thÇn kinh nµy cã tæn th−¬ng.
(VI)
VËn ®éng cho VËn ®éng: §Æt tay vµo 2 bªn khíp th¸i d−¬ng hµm,
çc c¬ nhai vµ b¶o ng−êi bÖnh nhai vµ ®¸nh gi¸ tÇm vËn ®éng vµ søc
D©y tam thoa (V) c¬ vïng nµy.
c¶m gi¸c cho
d©y vËn ®éng vµ
hÇu hÕt çc C¶m gi¸c: dïng gßn, vËt nhän ®Ó ®¸nh gi¸ c¶m nhËn
c¶m gi¸c
vïng ®Çu mÆt: cña ng−êi bÖnh trªn nh÷ng vÞ trÝ ë vïng mÆt trong khi
tr¸n, mÆt, c»m ng−êi bÖnh nh¾m m¾t.

80

VËn ®éng: vËn VËn ®éng: b¶o bÖnh nh©n trîn (ng−íc) m¾t lªn, cau
®éng çc c¬ mµy l¹i, nhe hµm r¨ng trªn, hµm r¨ng d−íi, phïng hai
mÆt, ¶m gi¸c: m¸ lªn vµ c−êi. §¸nh gi¸ sù c©n xøng cña mÆt.
D©y mÆt (VII)
c¶m gi¸c vÞ
gi¸c ë 2/3 l−ìi C¶m gi¸c: dïng ®−êng hoÆc muèi ®Æt vµo l−ìi ®Ó xem
ngoµi cã nhËn biÕt ®−îc hay kh«ng.

Nãi thÇm: che mét bªn tai, ngåi çch bÖnh nh©n 30-50
cm nãi th× thÇm hoÆc võa ®ñ nghe, yªu cÇu ng−êi bÖnh
Lµm nhiÖm vô lÆp l¹i (tr¸nh ngåi ®èi diÖn ®Ó ng−êi bÖnh nh×n miÖng
D©y thÇn kinh
nghe vµ gi÷ ®o¸n ch÷). CÇn ®¸nh gi¸ c¶ 2 bªn tai.
thÝnh gi¸c/tiÒn
th¨ng b»ng
®×nh èc tai (VIII) Lµm Rinner test vµ Wesber test ®¸nh gi¸ sù dÉn
truyÒn ©m thanh trong x−¬ng, so s¸nh sù dÉn truyÒn
©m thanh trong x−¬ng vµ kh«ng khÝ.
VËn ®éng çc Nghe giäng nãi cña hä xem cã khµn hay kiÓm tra chÊt
c¬ cña hÇu. giäng ra sao?
D©y l−ìi hÇu (IX)
C¶m gi¸c vïng Dïng ®Ì l−ìi ®Ó ®Ì l−ìi xuèng vµ b¶o bÖnh nh©n nãi
häng, vµ vÞ gi¸c ah quan s¸t xem l−ìi gµ ng−êi bÖnh cã di ®éng hay
ë 1/3 l−ìi trong kh«ng? VÞ trÝ cã n»m ë gi÷a kh«ng?
D©y thÇn kinh
®èi giao c¶m,
vËn ®éng çc
c¬ hÇu, thanh
qu¶n, vËn ®éng
D©y phÕ vÞ (X)
vµ c¶m gi¸c
cho çc t¹ng ë
cæ, ngùc vµ
trong æ bông

§¸nh gi¸ søc c¬ ë vïng cæ: ®Ó ng−êi bÖnh ngåi, yªu
cÇu ng−êi bÖnh xoay mÆt qua tr¸i, ph¶i, cói ra tr−íc,
VËn ®éng c¬ øc −ìn ra sau, vµ ng−êi th¨m kh¸m lµm lùc ph¶n l¹i çc
D©y gai phô (XI) ®ßn chòm, c¬ ®éng t¸c ®ã ®Ó ®¸nh gi¸ søc c¬.
thang §Æt tay ng−êi kh¸m lªn hai vai bÖnh nh©n vµ yªu cÇu
ng−êi bÖnh n©ng vai lªn, ng−êi kh¸m lµm lùc c¶n
ng−îc l¹i ®Ó ®¸nh gi¸ søc c¬ vïng nµy.
Nghe giäng nãi cña hä.
VËn ®éng çc
Quan s¸t l−ìi cña hä xem cã cö ®éng hay bÊt th−êng
D©y h¹ thiÖt (XII) c¬ ë l−ìi
g× kh«ng?
Dïng que ®Ì l−ìng ®¸nh gi¸ søc c¬ cña l−ìi

2.6.13.3. Kh¸m çc ph¶n x¹ g©n x−¬ng
Ph¶n x¹ cã thÓ cã çc vÊn ®Ò vÒ thÇn kinh hoÆc sù mÊt c©n b»ng ®iÖn gi¶i.
Ph¶n x¹ g©n s©u lµ sù co tù chñ cña c¬. chñ yÕu vµo lùc kÝch thÝch trªn ©n.
Ng−êi kh¸m nhËn ®Þnh sù ®¸p øng cña ph¶n x¹ g©n s©u b»ng çch dïng
bóa ph¶n x¹ gâ vµo ®Çu g©n b¸m vµo x−¬ng ë çc vÞ trÝ: c¬ tam ®Çu, c¬ nhÞ ®Çu,
c¬ çnh tay quay, c¬ tø ®Çu ®ïi, g©n Achilles.

81

Kh¸m ph¶n x¹ bã th¸p: lµm ph¶n x¹ Babinski.
Ph¶n x¹ g©n x−¬ng ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng thang ®iÓm tõ 0-4 ®iÓm.
0 Kh«ng ®¸p øng
1+ Gi¶m ho¹t ®éng
2+ B×nh th−êng
3+ T¨ng (cã thÓ coi nh− lµ b×nh th−êng)
4+ C−êng n¨ng

H×nh 7.14. Ph¶n x¹ c¬ tam ®Çu H×nh7.15. Ph¶n x¹ c¬ çnh tay
quay
2.6.13.4. Kh¸m c¶m gi¸c
C¶m gi¸c n«ng:
Dïng çc dông cô nhÑ nh− gßn, que gßn phÕt nhÑ lªn vïng da cÇn ®¸nh
gi¸ c¶m gi¸c vµ hái ng−êi bÖnh cã c¶m nhËn ®−îc hay kh«ng? (ng−êi bÖnh ph¶i
nh¾m mÆt trong khi kh¸m).
Dïng dông cô bÐn nhän vµ tµ: còng lµm nh− trªn (tr−íc khi kh¸m nªn
®Þnh nghÜa cho ng−êi bÖnh nhËn biÕt c¶m gi¸c cña vËt nhän, vËt tµy).
Ng−êi kh¸m n¾m mét ngãn tay hoÆc ch©n trong khi ng−êi bÖnh nh¾m
m¾t: xem ng−êi bÖnh cã nhËn biÕt ®−îc ngãn nµo ®−îc ch¹m kh«ng?
Cho ng−êi bÖnh n¾m mét vËt trong tay trong khi ®ang nh¾m m¾t vµ nhËn
biÕt xem vËt ®ã lµ g×?
C¶m gi¸c s©u
Dïng ©m thoa ®Ó ®¸nh gi¸ sù dÉn truyÒn ©m thanh tõ trong x−¬ng ë
nh÷ng vïng xa cña c¬ thÓ.
2.6.13.5. Kh¸m tiÓu n·o
TiÓu n·o lµ trung khu gi÷ th¨ng b»ng cho c¬ thÓ, ®Ó ®¸nh gi¸ xem chøc
n¨ng tiªu n·o cã bÞ tæn th−¬ng kh«ng ng−êi kh¸m yªu cÇu ng−êi bÖnh lµm çc
®éng t¸c sau:

82

Dïng ngãn tay trá cña hai bµn tay liªn tôc thay phiªn nhau chØ vµo chãp
mòi cña m×nh.
Dïng ngãn trá chØ vµo ngãn tay ®ang di ®éng cña ng−êi kh¸m rèi chØ vµo
chãp mòi cña m×nh.
Dïng ngãn tay çi ch¹m vµo çc ®Çu ngãn tay cßn l¹i.
§Æt sÊp, ngöa bµn tay liªn tôc trªn ®ïi.
Dïng gãt ch©n miÕt däc theo x−¬ng chµy cña ch©n cßn l¹i.
Ngåi trÐo 2 ch©n vµ ®æi trë l¹i.
Dïng ngãn ch©n çi vÏ trong kh«ng khÝ h×nh sè t¸m.
NÕu ®éng t¸c ngËp ngõng, chËm ch¹p, sai lÖch th× tiÓu n·o cã vÊn ®Ò.

1. Nªu 7 vÊn ®Ò cÇn hái khi ph¸t hiÖn bÊt th−êng trªn ng−êi bÖnh.
2. Nªu 4 b−íc th¨m kh¸m chÝnh khi th¨m kh¸m thÓ chÊt.
3. Nªu thang ®iÓm ®¸nh gi¸ møc ®é ph¶n x¹ g©n x−¬ng.
4. KÓ tªn 12 ®«i d©y thÇn kinh sä.
5. Nªu çc ph−¬ng ph¸p kh¸m thÝnh lùc.
6. Nªu çc ph−¬ng ph¸p kh¸m thÞ lùc.
7. Nªu çc ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ søc c¬.
8. Nªu çc ph−¬ng ph¸p kh¸m hÖ h« hÊp.
9. Nªu çc ph−¬ng ph¸p kh¸m hÖ tuÇn.
10. Nªu çc vÞ trÝ dïng ®Ó kh¸m h¹ch.

83

Bµi 8

V¤ KHUÈN Vµ NH÷NG VÊN §Ò LI£N QUAN

Môc tiªu
1. KÓ ®−îc çc giai ®o¹n ®êi sèng con ng−êi liªn quan ®Õn sù nhiÔm khuÈn.
2. Nªu ®−îc 6 thµnh phÇn c¬ b¶n cña sù nhiÔm khuÈn.
3. §Þnh nghÜa ®−îc thÕ nµo lµ v« khuÈn ngo¹i khoa vµ v« khuÈn néi khoa.
4. Nªu çc vÊn ®Ò liªn quan ®Õn vÖ sinh ç nh©n, vÖ sinh khoa phßng nh»m phßng
vµ chèng nhiÔm khuÈn.

1. Çc giai ®o¹n cña ®êi sèng con ng−êi liªn quan ®Õn sù
nhiÔm khuÈn
− Løa tuæi s¬ sinh: th−êng do tõ bµ mÑ truyÒn sang tõ kh¸ng thÓ hoÆc qua nhau.
− Løa tuæi nhò nhi: kh¶ n¨ng miÔn dÞch lín nhÊt ë hai th¸ng ®Çu.
− Tuæi nhµ trÎ mÉu gi¸o: do tiÕp xóc víi m«i tr−êng cã nguån l©y nhiÔm.
− Tuæi ®i häc vµ thiÕu niªn: do ¨n uèng kÐm vÖ sinh.
− Ng−êi lín: th−êng do tiÕp xóc bÖnh nh©n, m«i tr−êng cã nguån l©y
nhiÔm khuÈn.
− Ng−êi giµ: kh¸ng thÓ gi¶m, dinh d−ìng kÐm, dÔ nh¹y c¶m víi sù nhiÔm trïng.

2. Çc thµnh phÇn c¬ b¶n cña chuçi nhiÔm khuÈn
2.1. Qu¸ tr×nh nhiÔm khuÈn hay chuçi nhiÔm khuÈn bao gåm çc thµnh
phÇn sau ®©y
− T¸c nh©n g©y nhiÔm.
− Nguån chøa.
− §−êng ra.
− Çch l©y truyÒn.
− §−êng x©m nhËp.
− Sù nh¹y c¶m cña c¬ thÓ.

84

2.2. T¸c nh©n g©y nhiÔm
− Th−êng lµ do çc vi sinh vËt. Kh¶ n¨ng g©y bÖnh cña çc vi sinh vËt phô
thuéc vµo çc yÕu tè sau ®©y
− Sè l−îng vi sinh vËt.
− §éc tÝnh cña vi sinh vËt.
− Kh¶ n¨ng thÝch øng víi m«i tr−êng (nhiÖt ®é, Èm ®é, hãa chÊt )
− Kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ ®èi víi m«i tr−êng.
2.3. Nguån chøa
− Nguån chøa hay nguån nhiÔm lµ m«i tr−êng sèng vµ sinh s¶n cña vi sinh
vËt. Nã cã thÓ lµ ng−êi, ®å vËt hay ®éng vËt.
− ë ng−êi: cã thÓ lµ ng−êi bÖnh hay ng−êi lµnh bÖnh mang vi khuÈn.
− ë ®éng vËt nh−: chã mang vi khuÈn d¹i, ë chuét mang vi khuÈn dÞch
h¹ch, ë bä chÐt.
− ë thùc vËt nh−: ®Êt chøa vi khuÈn uèn v¸n, vi khuÈn ho¹i th− sinh h¬i.
2.4. §−êng ra cña vi sinh vËt
§−êng h« hÊp, ®−êng tiªu hãa, qua vÕt th−¬ng, qua da, qua ®−êng m¸u.
2.5. Çch l©y truyÒn
− Cã thÓ qua tiÕp xóc trùc tiÕp nh− ho, h¾t h¬i, n«n, giao hîp, sê mã.
− HoÆc qua vËt t¶i trung gian nh− n−íc, s÷a, ®å dïng, hay tõ c«n trïng
nh−: ruåi, muçi.
2.6. §−êng vµo c¬ thÓ
Vi sinh vËt x©m nhËp vµo c¬ thÓ gièng nh− ®−êng ra.
2.7. TÝnh c¶m thô cña c¬ thÓ
TÝnh c¶m thô phô thuéc vµo kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ. Kh¶ n¨ng ®Ò
kh¸ng cña c¬ thÓ phô thuéc:
− §é tuæi (trÎ s¬ sinh, ng−êi giµ ®Ò kh¸ng kÐm).
− Sù dinh d−ìng (®Çy ®ñ hay suy dinh d−ìng).
− Giíi tÝnh.
− Sù ®iÒu trÞ nh− dïng kh¸ng sinh, ®iÒu trÞ kh«ng ®óng ph¸c ®å.
− HÖ thèng miÔn dÞch cña c¬ thÓ.
2.8. C¾t ®øt chuçi nhiÔm khuÈn
§Ó tr¸nh sù nhiÔm khuÈn, chóng ta cã thÓ c¾t ®øt mét hay nhiÒu thµnh
phÇn cña chuçi nhiÔm khuÈn, nh−:

85

− Tiªu diÖt hoÆc h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña vi sinh vËt, lo¹i bá t¸c nh©n g©y
bÖnh b»ng çc ph−¬ng ph¸p vËt lý hay hãa häc.
− Xö lý, thanh th¶i nguån chøa, dän dÑp, tÈy uÕ çc n¬i cã nguån chøa.
− Mang khÈu trang khi tiÕp xóc víi çc bÖnh nh©n l©y qua ®−êng h« hÊp.
− Röa tay tr−íc vµ sau khi tiÕp xóc víi bÖnh nh©n, v.v.

3. V« khuÈn
V« khuÈn cã hai h×nh thøc: v« khuÈn néi khoa vµ v« khuÈn ngo¹i khoa.
3.1. V« khuÈn néi khoa
3.1.1. §Þnh nghÜa
Cßn ®−îc gäi lµ sù lµm s¹ch, lµm hîp vÖ sinh, cã nghÜa lµ dïng çc biÖn
ph¸p cÇn thiÕt ®Ó gi¶m thiÓu sè l−îng vi sinh vËt hiÖn cã trªn mét vËt hay mét
vïng, cïng çc h×nh thøc ®Ó kiÓm so¸t sù l©y lan çc t¸c nh©n g©y bÖnh nh−:
− Röa tay.
− Mang g¨ng s¹ch.
− MÆc ¸o choµng.
− GiÆt giò
3.1.2. Môc ®Ých cña v« khuÈn néi khoa
− Lµm gi¶m sù l©y truyÒn trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp cña vi sinh vËt tõ ng−êi
nµy sang ng−êi kh¸c, tõ vïng nµy sang vïng kh¸c.
− Gi¶m sè vi khuÈn g©y bÖnh, t¨ng an toµn cho m«i tr−êng sèng cña con
ng−êi.
− T¹o cho c¬ thÓ cã søc ®Ò kh¸ng cao.
3.1.3. Çc biÖn ph¸p ¸p dông cña v« khuÈn néi khoa
Cã nhiÒu biÖn ph¸p trong v« khuÈn néi khoa cô thÓ nh−:
− Röa tay:
+ Tr−íc vµ sau khi ch¨m sãc bÖnh nh©n.
+ Tr−íc vµ sau khi thùc hiÖn çc thñ thuËt hay kü thuËt trªn ng−êi bÖnh.
+ Tr−íc khi vµo vµ sau khi rêi khái phßng bÖnh.
+ Sau khi sê mã vµo vËt d¬ bÈn.
+ Sau khi th¸o g¨ng.
− Cung cÊp ph−¬ng tiÖn, vËt chøa cho bÖnh nh©n ®Ó chøa çc dÞch tiÕt,
chÊt th¶i (®êm, n−íc tiÓu, ph©n).

86

− Khi ho, h¾t h¬i nªn bao phñ miÖng vµ mòi ®Ó tr¸nh n−íc bät b¾n ra
ngoµi.
− Kh«ng ®Ó çc bÖnh nh©n dïng chung vËt dông.
− Tr¸nh tung bôi khi quÐt dän.
− Lau s¹ch sµn nhµ vµ t−êng.
− §Æt vËt s¹ch xa çc vËt bÈn.
− Phßng bÖnh ph¶i tho¸ng ®Ó kh«ng khÝ vËn chuyÓn ®−îc.
− ¸p dông biÖn ph¸p çch ly cho bÖnh nh©n nhiÔm.
3.2. V« khuÈn ngo¹i khoa
3.2.1. §Þnh nghÜa
V« khuÈn ngo¹i khoa, lµ t×nh tr¹ng trong ®ã nh÷ng vïng, vËt hoµn toµn
kh«ng cã sù hiÖn diÖn cña vi khuÈn kÓ c¶ bµo tö.
V« khuÈn ngo¹i khoa ®−îc ¸p dông trong çc thñ thuËt mµ dông cô:
− Ph¶i xuyªn qua da (tiªm, chäc, dß).
− Xuyªn hoÆc tiÕp xóc víi vïng v« trïng (th«ng tiÓu).
− TiÕp xóc víi çc vïng da, niªm m¹c kh«ng cßn nguyªn vÑn (nh− vÕt
th−¬ng, phÉu thuËt, sinh ®Î).
3.2.2. Môc ®Ých
V« khuÈn ngo¹i khoa lµ biÖn ph¸p ®Ó b¶o vÖ mét vËt hay mét vïng ®−îc
hoµn toµn v« khuÈn.
3.2.3. Nguyªn t¾c ¸p dông cña v« khuÈn ngo¹i khoa
− Dïng k×m v« khuÈn hay mang g¨ng v« khuÈn ®Ó tiÕp xóc víi çc vËt v«
khuÈn.
− Kh«ng ®−îc choµng tay qua vïng v« khuÈn.
− Kh«ng ®−îc nãi chuyÖn, ho, h¾t h¬i vµo vïng v« khuÈn.
− Khi ®i ngang qua vïng v« khuÈn, kh«ng ®−îc quay l−ng vÒ h−íng v«
khuÈn.
− VËt v« khuÈn bÞ −ít ®−îc xem nh− kh«ng cßn v« khuÈn.
− B×nh k×m tiÕp liÖu v« khuÈn ph¶i ®−îc gi÷ kh« r¸o (kh«ng ng©m
dung dÞch).
− Më gãi ®å v« khuÈn ph¶i ®Ó xa th©n ng−êi, kh«ng ®Ó ch¹m vµo ¸o quÇn.
− PhÇn d−íi th¾t l−ng kh«ng ®−îc xem lµ v« khuÈn.
− Khi ®· mang ®å vËt ra khái hép hay gãi ®å v« khuÈn kh«ng ®−îc ®Æt
tr¶ l¹i.

87

− NÕu nghi ngê t×nh tr¹ng v« khuÈn cña mét vËt ph¶i xem vËt ®ã kh«ng
v« khuÈn.

4. Ph−¬ng ph¸p khö khuÈn - tiÖt khuÈn
4.1. TiÖt khuÈn
4.1.4. Ph−¬ng ph¸p vËt lý
4.1.4.1. H¬i nãng Èm d−íi ¸p lùc
¸p lùc chØ ®Ó lµm t¨ng nhiÖt ®é cña h¬i n−íc v× vËy c¨n b¶n cña viÖc khö
khuÈn nµy lµ bÒ mÆt cña vËt ph¶i ®−îc tiÕp xóc víi h¬i n−íc.
Khi sö dông m¸y ph¶i cho kh«ng khÝ ra ngoµi ®Ó nhiÖt ®é ®−îc hoµn h¶o.
Thêi gian tiÖt khuÈn ®−îc tÝnh tõ khi nhiÖt kÕ ë lèi ra chØ tíi nhiÖt ®é cÇn
thiÕt.
Khi sö dông m¸y ®ang ho¹t ®éng cã ¸p lùc ph¶i khãa an toµn ë cöa cña
m¸y, kh«ng ®−îc më ®Õn khi kh«ng cßn ¸p lùc.
a. Ých lîi cña ph−¬ng ph¸p tiÖt khuÈn b»ng lß hÊp h¬i n−íc d−íi ¸p lùc lµ:
− Tiªu diÖt çc vi khuÈn kÓ c¶ bµo tö trong mét thêi gian ng¾n.
− Çc vËt dông ®−îc h¬i n−íc ngÊm ®Òu.
− TiÖt khuÈn ®−îc nhiÒu lo¹i dông cô vµ vËt dông kh¸c nhau.
− DÔ kiÓm so¸t h¬n çc m¸y tiÖt khuÈn kh¸c.
b. BÊt lîi cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ:
− Kh«ng thÓ khö khuÈn çc lo¹i dÇu mì, phÊn bét.
− Sö dông m¸y kh«ng ®óng sÏ ®−a ®Õn mÊt an toµn vµ kh«ng hiÖu qu¶.
Quy tr×nh kü thuËt Lý do
ChuÈn bÞ dông cô
1. Çc ®å vËt vµ dông cô ph¶i ®−îc röa s¹ch kh«ng - H¬i n−íc sÏ kh«ng hßa tan ®−îc
®−îc dÝnh dÇu mì rØ sÐt v.v dÇu mì.
2. Çc ®å vËt v¶i kh«ng cã lç r¸ch vµ vÕt d¬. - SÏ kh«ng ®¶m b¶o v« khuÈn khi
3. C¹nh çc gãi ®å kh«ng lín qu¸ 50 cm, kh«ng gãi chÆt sö dông.
qu¸, kh«ng láng nh−ng vÉn gi÷ ®−îc ®å vËt bªn trong.
4. Çc khãa khíp cña ®å vËt ph¶i ®Ó hë. - H¬i n−íc tiÕp xóc.
5. Çc hép lä cã n¾p khi ®Ó vµo m¸y ph¶i më n¾p ®Ó h¬i
n−íc thÊm vµo.
6. Çc gãi ®å cã ®å vËt bªn trong kh¸c tÝnh chÊt nh− ®å - Sù chÞu nãng cña çc ®å vËt
kim lo¹i vµ cao su ph¶i ®−îc ng¨n çch b»ng g¹c hoÆc kh¸c nhau.
giÊy ng¨n.
7. Çc gãi kiÓm tra sù tiÖt khuÈn ph¶i ®Æt gi÷a gãi.
- §¶m b¶o sù tiÖt khuÈn
8. Çc gãi ®å ®Ó xen kÏ nhau.

88

* Sö dông m¸y
1. §ãng vµ khãa cöa l¹i. - H¬i n−íc vËn hµnh kh¾p n¬i
2. Më van cho n−íc vµo ng¨n. trong lo.
3. Khi nhiÖt ®é lªn ®Õn 2500F (1210C) th× b¾t ®Çu tÝnh
thêi gian (b¶ng 8.1).
4. Cuèi thêi gian tiÖt khuÈn ®ãng van cho h¬i n−íc vµo
ng¨n l¹i, më van tho¸t h¬i.
5. Khi kim chØ ë ¸p lùc sè kh«ng më cöa m¸y, lÊy dông
cô ra.
6. Chïi röa m¸y mçi ngµy.
- M¸y ch−a tho¸t h¬i, më cöa ¸p
suÊt thay ®æi ®ét ngét sÏ nguy
hiÓm.

B¶ng 8.1. B¶ng ®Ò nghÞ thêi gian ®Ó ®å vËt trong m¸y tiÖt khuÈn ë 2500F (1210C)

Dông cô ®å vËt Thêi gian
- Dông cô ®Ó trong m©m, khay, gãi líp v¶i th−êng. 15 phót
- G¨ng tay, cao su ®Ó trong bao v¶i. 15 phót
- Çc bé dông cô dïng gi¶i phÉu gãi v¶i 2 líp. 30 phót

4.1.4.2. H¬i nãng kh«
a. Ých lîi cña viÖc tiÖt khuÈn b»ng søc nãng kh«:
− Çc dông cô nhän s¾c bÐn kh«ng bÞ cïn, mßn.
− Çc dông cô b»ng thñy tinh kh«ng bÞ cïn, mßn.
− Çc lo¹i dÇu (chÊt nhên) phÊn bét khi tiÖt khuÈn sÏ h÷u hiÖu h¬n.
b. BÊt lîi cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ:
− Thêi gian tiÖt khuÈn kÐo dµi h¬n.
− NhiÖt ®é cao cña m¸y hÊp nãng kh« ®Ó lµm h− háng v¶i vµ cao su.
− Thêi gian vµ nhiÖt ®é ®−îc thay ®æi tïy dông cô ®−îc tiÖt khuÈn.
− VËt chøa gãi ®å vµ sè l−îng dông cô còng ¶nh h−ëng ®Õn thêi gian vµ
nhiÖt ®é.
Quy tr×nh kü thuËt Lý do
1. Cho çc ®å vËt cÇn tiÖt khuÈn xen kÏ nhau vµo çc §Ó h¬i nãng táa ®Òu kh¾p çc
ng¨n cña lß. bÒ mÆt mãn ®å
2. Gãi to vµ dµi ®Æt ë bªn d−íi, gãi nhá ®Æt ë bªn trªn, vËt
®Ó xa thµnh lß.
3. Çc lä hép ph¶i më n¾p.
4. Cho nh÷ng hép cã cïng tÝnh chÊt, cïng thêi gian vµ B¶o qu¶n mãn ®å kh«ng bÞ
nhiÖt ®é nh− nhau th× hÊp cïng mét lóc. háng.
5. Kh«ng ®−îc ®Æt thªm çc ®å vËt kh¸c vµo khi m¸y
®ang ho¹t ®éng.
¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ tiÖt

89

6. VÆn m¸y cho nãng, nÕu cã m¸y ®iÒu nhiÖt nªn sö dông khuÈn.
®Ó duy tr× nhiÖt ®é cÇn thiÕt.
7. TÝnh thêi gian khi nhiÖt kÕ chØ ®óng nhiÖt ®é cÇn thiÕt
(b¶ng 8.2). Khi ®ñ thêi gian t¾t m¸y hÊp.
8. Kh«ng ®−îc më cöa trong suèt thêi gian ®−îc tiÖt
khuÈn.
9. Khi çc ®å vËt nguéi mang ra khái lß, h¬i nãng táa ®Òu
kh¾p çc bÒ mÆt mãn ®å.

B¶ng 8.2. §Ò nghÞ thêi gian vµ nhiÖt ®é cho çc lo¹i cÇn tiÖt khuÈn b»ng h¬i nãng kh«

Tªn dông cô NhiÖt ®é (0C) Thêi gian
Thñy tinh 160 60 phót
Kim ®Ó tiªm 160 120 phót
ChÊt nhên 160 120 phót
Kim lo¹i 160 60 phót

4.1.5. Ph−¬ng ph¸p ho¸ häc
Çc dông cô kh«ng chÞu nhiÖt.
Glutaraldehyd: 2% (cidex) 10 giê.
Hydrogen peroxid 7,5% thêi gian tiÖt khuÈn kÐo dµi tõ 3 giê ®Õn 12 giê.
4.2. Khö khuÈn
4.2.1. Ph−¬ng ph¸p khö khuÈn b»ng tia cùc tÝm
Chñ yÕu dïng ®Ó khö khuÈn kh«ng khÝ, m«i tr−êng vïng réng nªn ®ãng
kÝn cöa khi sö dông. Tr¸nh tiÕp xóc vµo m¾t cã thÓ lµm háng m¾t.
§iÒu kiÖn phô thuéc vµo sù s¹ch sÏ vµ kh« r¸o cña dông cô.
Nång ®é cña dung dÞch.
Thêi gian ng©m dung dÞch.
Sù tiÕp xóc cña dung dÞch víi çc bÒ mÆt cña dông cô.
4.2.2. Ph−¬ng ph¸p khö khuÈn b»ng ho¸ häc
Mét sè lo¹i ho¸ chÊt th−êng dïng:
Amoni NH4: Zepheran, Phemeron: dïng khö dông cô kim lo¹i bÐn nhän.
Cån Iod: g©y ¨n mßn dông cô.
Chlor: eau dakin, Eau Javel: khö khuÈn sµn nhµ, t−êng.
4.2.3. Khö khuÈn b»ng ph−¬ng ph¸p ®un s«i: víi nhiÖt ®é 100 0C, kh«ng
diÖt ®−îc bµo tö

90

1. LiÖt kª 2 ®iÒu bÊt lîi cña ph−¬ng ph¸p tiÖt khuÈn b»ng søc nãng kh«.
2. KÓ 4 môc ®Ých cña v« khuÈn néi khoa.
3. V« khuÈn ngo¹i khoa ®−îc ¸p dông trong çc thñ thuËt nµo?
4. Nªu 3 ph−¬ng ph¸p tiÖt khuÈn.
5. Nªu 3 ph−¬ng ph¸p ¸p dông cña v« khuÈn néi khoa.
6. Nªu 3 ph−¬ng ph¸p øng dông v« khuÈn ngo¹i khoa.
7. KÓ 3 Ých lîi cña ph−¬ng ph¸p tiÖt khuÈn b»ng søc nãng Èm cã ¸p lùc.
8. LiÖt kª 2 ®iÒu bÊt lîi cña ph−¬ng ph¸p tiÖt khuÈn b»ng søc nãng kh«.
9. §Þnh nghÜa v« khuÈn ngo¹i khoa?
10. Nªu 4 nguyªn t¾c cña v« khuÈn ngo¹i khoa.
Chän c©u tr¶ lêi ®óng - sai
11. V¶i cña ng−êi bÖnh sau khi thu gom vÒ nhµ giÆt sÏ ®−îc ph©n lo¹i cã chÊt
tiÕt ®Ó xö lý riªng.
12. Dung dÞch khö khuÈn dïng khö nhiÔm cho dông cô nhiÔm ®−îc sö dông
kh«ng qu¸ 48 giê.
13. Dung dÞch Precept nång ®é 1,4% th−êng ®−îc dïng ®Ó ng©m xö lý 1 dông cô
bÈn.
14. §un s«i lµ ph−¬ng ph¸p tiÖt khuÈn.
15. §èi víi bÖnh nh©n bÞ AIDS cÇn çch ly triÖt ®Ó (toµn phÇn).
16. Kh¸m bÖnh phô khoa mang g¨ng s¹ch lµ ®Ó b¶o vÖ b¸c sÜ.
17. Chñng ngõa lµ biÖn ph¸p v« khuÈn ngo¹i khoa.
18. Dïng hãa chÊt ®Ó khö khuÈn dông cô sau khi röa s¹ch dÞch tiÕt.
19. Mang g¨ng v« khuÈn lµ ®Ó b¶o vÖ cho bÖnh nh©n.
20. TiÖt khuÈn çc chÊt dÇu, phÊn bét dïng ph−¬ng ph¸p h¬i nãng kh«.
21. Çch ly bÖnh nh©n nhiÔm lµ ¸p dông v« khuÈn ngo¹i khoa.
22. Nh÷ng thñ thuËt tiÕp xóc víi da cÇn ph¶i v« khuÈn.
23. VËt v« khuÈn bÞ −ít ®−îc xem nh− kh«ng v« khuÈn.
24. Mang g¨ng v« khuÈn môc ®Ých ®Ó tiÕp cËn víi vïng, hay vËt v« khuÈn.
25. B×nh k×m v« khuÈn cã thÓ chøa nhiÒu k×m v« khuÈn.
Khoanh trßn tr−íc c©u tr¶ lêi ®óng nhÊt:

91

26. Tiªu chuÈn chän ho¸ chÊt dïng ®Ó khö khuÈn, ngo¹i trõ:
A. Phæ kh¸ng khuÈn ®Æc hiÖu cho tõng lo¹i vi khuÈn
B. HiÖu qu¶ l©u dµi trªn bÒ mÆt ®−îc xö lý.
C. DÔ sö dông, mïi vÞ dÔ chÞu.
D. Kh«ng ®éc cho ng−êi vµ m«i tr−êng
E. T¸c dông m¹nh
27. NhiÖt ®é vµ ¸p suÊt dïng trong ph−¬ng ph¸p tiÖt khuÈn b»ng h¬i nãng Èm
d−íi ¸p lùc
A. 120 0C/45 phót ¸p suÊt 1,036 atmosphere.
B. 121 0C/15 phót -¸p suÊt 1,036 atmosphere.
C. 134 0C/15 phót - ¸p suÊt 1,036 atmosphere.
D. 170 0C/2 giê - ¸p suÊt 1,036 atmosphere.
E. 180 0C/2 giê - ¸p suÊt 1,036 atmosphere.
28. Thêi gian tèi ®a l−u tr÷ dông cô kim lo¹i kh«ng chÞu nhiÖt sau khi tiÖt
khuÈn lµ
A. 4 ngµy. D. 10 ngµy.
B. 6 ngµy. E. 14 ngµy.
C. 8 ngµy.
29. Dung dÞch dïng ®Ó khö nhiÔm hiÖn nay cho çc dông cô nhiÔm lµ
A. Ciderzym. D. Precept.
B. Eau Javel. E. TÊt c¶ ®Òu ®óng.
C. Thuèc tÝm.
30. Dông cô dÝnh dÞch tiÕt sau khi dïng xong cÇn ph¶i:
A. Ng©m vµo n−íc Savon. C. Röa ngay víi n−íc s¹ch
B. Ng©m vµo dung dÞch khö khuÈn D. Göi ngay ®Ó tiÖt khuÈn
31. Tr−êng hîp nµo sau ®©y cÇn ¸p dông kü thuËt v« khuÈn ngo¹i khoa:
A. Röa tay tr−íc vµ sau khi ch¨m sãc bÖnh nh©n
B. Röa tay ngo¹i khoa
C. Thay b¨ng vÕt th−¬ng nhiÔm
D. Çch ly bÖnh nh©n nhiÔm
E. Khö khuÈn ®å dïng ç nh©n cña bÖnh nh©n
32. TiÖt khuÈn dông cô cao su:

92

A. H¬i nãng Èm d−íi ¸p lùc C. Luéc 1000C
B. H¬i nãng kh« D. X«ng b»ng h¬i formol
33. Sö dông tia cùc tÝm ®Ó:
A. Khö khuÈn trªn bÒ mÆt lín nh− bµn mæ...
B. TiÖt khuÈn phßng mæ, phßng bÖnh nhiÔm.
C. Khö khuÈn phßng mæ phßng hËu phÉu.
D. Khö khuÈn sµn nhµ, hµnh lang.
§¸p ¸n: 11. S 12. S 13. § 14.S 15.S 16. § 17. S 18. S 19. § 20. § 21.S 22. S 23.
§ 24.§ 25.S 26.A 27.B 28.E 29.D 30.B 31.C 32.A 33.C

93

Bµi 9

Hå S¥ NG¦êI BÖNH Vµ ÇCH GHI CHÐP

Môc tiªu
1. Nªu ®−îc tÇm quan träng cña hå s¬ ng−êi bÖnh.
2. LiÖt kª ®−îc 8 quy ®Þnh khi ghi chÐp hå s¬ ng−êi bÖnh.
3. Nªu ®−îc quy ®Þnh b¶o qu¶n vµ l−u tr÷ hå s¬ ng−êi bÖnh.
4. Nªu ®−îc çc quy chÕ bÖnh viÖn vÒ hå s¬ ng−êi bÖnh trong c«ng t¸c ®iÒu d−ìng.

1. TÇm quan träng cña hå s¬ ng−êi bÖnh vµ sù ghi chÐp
1.1. Hå s¬ BN lµ çc lo¹i giÊy tê liªn quan ®Õn bÖnh tËt cña ng−êi bÖnh
1.2. Hå s¬ tµi liÖu vÒ chuyªn m«n kü thuËt
1.3. Chøng tõ tµi chÝnh
1.4. Tµi liÖu ph¸p y
1.5. Qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ ch¨m sãc ng−êi bÖnh trong mét thêi gian t¹i mét c¬ së y tÕ
1.6. Hå s¬ ng−êi bÖnh ®−îc ghi chÐp ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, khoa häc, kh¸ch quan,
thËn träng, cã hÖ thèng
1.7. Hå s¬ ng−êi bÖnh gióp cho viÖc ®¸nh gi¸ chÊt l−îng ®iÒu trÞ, ch¨m sãc ng−êi
bÖnh vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, kh¶ n¨ng chuyªn m«n cña mçi ng−êi nh©n viªn
y tÕ
§iÒu d−ìng ë khoa kh¸m bÖnh vµ khoa ®iÒu trÞ cã tr¸ch nhiÖm gióp b¸c sÜ
suèt qu¸ tr×nh kh¸m bÖnh, cung cÊp çc chØ sè sinh tån vµ t×nh h×nh ng−êi bÖnh
trong qu¸ tr×nh tiÕp xóc, theo dâi, cã tr¸ch nhiÖm ghi phiÕu theo dâi vµ phiÕu
ch¨m sãc.

2. Quy ®Þnh chung
Mçi ®¬n vÞ y tÕ cã thÓ thªm nh÷ng quy ®Þnh riªng vÒ hå s¬ bÖnh nh©n
nh−ng vÉn ph¶i tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c chung cña hå s¬ bÖnh nh©n.
Nguyªn t¾c ghi chÐp hå s¬.
2.1. Hå s¬ bÖnh nh©n ph¶i ghi chÐp râ rµng, dÔ ®äc, dÔ xem

94

2.2. Çc tiªu ®Ò trong hå s¬ ph¶i ghi chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ
2.3. Kh«ng dïng çc ký hiÖu, ch÷ viÕt t¾t do tù ý ®Æt ra
2.4. Ghi chÐp nh÷ng viÖc vÒ ®iÒu trÞ, ch¨m sãc do m×nh thùc hiÖn, sao chÐp
nh÷ng chØ ®Þnh ®−îc ghi trong hå s¬ ng−êi bÖnh
2.5. TÊt c¶ çc th«ng sè theo dâi. KÕt qu¶ ghi ®óng vµo nh÷ng mÉu giÊy tê cÇn
thiÕt
2.6. Ghi chÐp hå s¬ ng−êi bÖnh nh÷ng nhËn ®Þnh t×nh tr¹ng bÖnh, diÔn tiÕn cña
bÖnh, çch xö lý, ®iÒu trÞ, ch¨m sãc ph¶i cô thÓ, râ rµng tõng thêi gian
2.7. Ghi chÐp, bµn giao çc tr−êng hîp ng−êi bÖnh nÆng, ng−êi bÖnh phÉu thuËt
cÇn theo dâi 24/24
2.8. Ghi chÐp hå s¬ ng−êi bÖnh nh÷ng lý do, ch÷ ký, ®Þa chØ cña ng−êi bÖnh khi
hä tõ chèi sù ®iÒu trÞ, ch¨m sãc
2.9. BÖnh ¸n ph¶i hoµn chØnh tr−íc 24 giê vµ cã ®ñ çc xÐt nghiÖm cÇn thiÕt ë
ng−êi bÖnh cÊp cøu

3. Çc thµnh phÇn cña hå s¬ ng−êi bÖnh
Hå s¬ gåm hai phÇn chÝnh, bao gåm: phÇn hµnh chÝnh vµ phÇn chuyªn
m«n.
3.1. PhÇn hµnh chÝnh
3.1.1. Nh÷ng th«ng tin vÒ ng−êi bÖnh nh−: tªn hä ng−êi bÖnh, ®Þa chØ, nghÒ
nghiÖp, ®Þa chØ vµ ng−êi cÇn liªn hÖ
3.1.2. Nh÷ng th«ng tin liªn quan ®Õn viÖc thèng kª l−u tr÷ hå s¬: sè nhËp viÖn,
m· sè, ngµy nhËp viÖn, ra viÖn
3.1.3. Nh÷ng th«ng tin liªn quan viÖn phÝ
3.1.4. Nh÷ng th«ng tin cña tuyÕn d−íi
3.2. PhÇn chuyªn m«n
3.2.1. Çc kÕt qu¶ xÐt nghiÖm: HuyÕt häc, Ho¸ sinh, Vi sinh, ChÈn ®o¸n h×nh
¶nh, Gi¶i phÉu bÖnh
3.2.2. PhiÕu theo dâi
3.2.3. PhiÕu ch¨m sãc
3.2.4. Biªn b¶n héi chÈn, s¬ kÕt ®ît ®iÒu trÞ, giÊy cam ®oan, (nÕu cã)
3.2.5. Çc tê ®iÒu trÞ

4. Quy ®Þnh vÒ sù ghi chÐp phiÕu ch¨m sãc
4.1. PhiÕu ch¨m sãc

95

4.1.1. Lµ phiÕu dïng ®Ó ghi diÔn biÕn cña ng−êi bÖnh vÒ ch¨m sãc, xö trÝ vµ thùc
hiÖn çc y lÖnh vÒ ®iÒu trÞ cña ®iÒu d−ìng
4.1.2. Lµ phiÕu ®Ó thùc hiÖn th«ng tin gi÷a çc ®iÒu d−ìng vµ gi÷a ®iÒu d−ìng
víi b¸c sÜ ®iÒu trÞ.
4.1.3. Lµ tµi liÖu ph¸p lý ®Ó xem xÐt ®¸nh gi¸ tr¸ch nhiÖm trong ph¹m vi chøc
n¨ng vµ nhiÖm vô cña ®iÒu d−ìng
4.2. Nguyªn t¾c chung
4.2.1. Ghi kÞp thêi: ngay sau khi theo dâi, ch¨m sãc hoÆc sö trÝ cho ng−êi bÖnh
4.2.2. Th«ng tin ng¾n gän, chÝnh x¸c: chØ ghi nh÷ng th«ng tin trong ph¹m vi
tr¸ch nhiÖm cña ®iÒu d−ìng
4.2.3. Kh«ng ghi trïng lËp th«ng tin: çc th«ng tin ®· ghi trªn çc phiÕu (phiÕu
theo dâi chøc n¨ng sèng) sÏ kh«ng ghi l¹i trªn phiÕu nµy
4.2.4. KiÓm tra l¹i ngay hoÆc trao ®æi ngay víi b¸c sÜ ®iÒu trÞ, nÕu ®iÒu d−ìng
ph¸t hiÖn cã nh÷ng th«ng tin kh¸c biÖt víi nhËn xÐt cña b¸c sÜ

4.3. H−íng dÉn ghi phiÕu ch¨m sãc
4.3.1. Mçi lÇn ghi vµo phiÕu ch¨m sãc ph¶i ghi ngµy, giê vµ phót t¹i thêi ®iÓm
mµ ng−êi ®iÒu d−ìng theo dâi hoÆc ch¨m sãc ng−êi bÖnh
4.3.2. Cét diÔn biÕn ghi ng¾n gän nh÷ng diÔn biÕn hoÆc t×nh tr¹ng bÊt th−êng
cña ng−êi bÖnh mµ ng−êi ®iÒu d−ìng theo dâi ®−îc kÓ c¶ nh÷ng than phiÒn,
kiÕn nghÞ cña ng−êi bÖnh
4.3.3. Cét thùc hiÖn y lÖnh/ch¨m sãc: viÖc ng−êi ®iÒu d−ìng ®· thùc hiÖn ch¨m
sãc chÝnh
VÒ ch¨m sãc: ghi nh÷ng viÖc ch¨m sãc chÝnh (t¾m, vÖ sinh, tay ®æi t− thÕ,
ch¨m sãc vÕt loÐt, gi¸o dôc søc khoÎ, h−íng dÉn ng−êi bÖnh).
VÒ xö trÝ: chØ ghi nh÷ng xö trÝ khi cã t×nh huèng cÇn gi¶i quyÕt trong
ph¹m vi quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña ®iÒu d−ìng s¬ cøu ban ®Çu cïng víi viÖc
b¸o b¸c sÜ hoÆc çc xö trÝ th«ng th−êng (thay b¨ng, ®¾p kh¨n ch−êm l¹nh khi
ng−êi bÖnh sèt cao).
VÒ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶: nh÷ng kÕt qu¶ mang l¹i ngay sau xö trÝ ch¨m sãc
dùa trªn chÈn ®o¸n ch¨m sãc ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ bÖnh nh©n ghi.
VÒ thùc hiÖn y lÖnh: ghi viÖc thùc hiÖn y lÖnh ®Æc biÖt, bæ sung ®ét xuÊt
theo hå s¬ bÖnh ¸n. Çc y lÖnh th−êng quy ®−îc ghi ®¸nh dÊu trong sæ thùc
hiÖn y lÖnh nªn chØ cÇn ghi thùc hiÖn y lÖnh cã phiÕu truyÒn dÞch.
Cét ký tªn: ®iÒu d−ìng ghi râ tªn cña m×nh ®ñ ®Ó mäi ng−êi nhËn d¹ng
®−îc ch÷ ký.
§èi víi ng−êi bÖnh ch¨m sãc cÊp I, cÊp II cÇn ghi th−êng xuyªn vÒ nh÷ng
diÔn tiÕn bÖnh cña ng−êi bÖnh. Víi víi ng−êi bÖnh ch¨m sãc cÊp III, ghi tèi

96

thiÓu 1 lÇn trong ngµy vµ khi cÇn. Ngµy nghØ cuèi tuÇn, ngµy lÔ cÇn ghi nh÷ng
diÔn tiÕn cña ng−êi bÖnh nÆng hoÆc cã diÔn tiÕn bÊt th−êng.

5. B¶o qu¶n hå s¬ ng−êi bÖnh
Trong qu¸ tr×nh sö dông hå s¬ ng−êi bÖnh t¹i khoa, phßng cÇn l−u ý
nh÷ng vÊn ®Ò sau:
5.1. S¾p xÕp vµ d¸n hå s¬ bÖnh ¸n, viÕt theo thø tù quy chÕ
§iÒu d−ìng hµnh chÝnh khoa cã nhiÖm vô:
− S¾p xÕp, hoµn chØnh çc thñ tôc hµnh chÝnh cña hå s¬ bÖnh ¸n.
− BÖnh ¸n ph¶i cã b×a, ®ãng thªm g¸y ®Ó d¸n çc tµi liÖu theo tr×nh tù quy
®Þnh: cÇn viÕt theo theo tù cña bé hå s¬ do vô ®iÒu trÞ cña BYT ®· quy ®Þnh.
1. Çc giÊy tê hµnh chÝnh.
2. Çc tµi liÖu cña tuyÕn d−íi (nÕu cã).
3. Çc kÕt qu¶ xÐt nghiÖm (xÕp lÖch nhau tõng líp): huyÕt häc, hãa sinh, vi
sinh, chÈn ®o¸n h×nh ¶nh, gi¶i phÈu bÖnh theo thø tù tr−íc d−íi, sau trªn.
4. PhiÕu theo dâi (m¹ch - nhiÖt huyÕt ¸p) nÕu bÖnh nh©n nÆng - chuyÓn
theo dâi th−êng quy thµnh theo dâi giê.
5. PhiÕu ch¨m sãc.
6. Biªn b¶n héi chÈn, s¬ kÕt ®ît ®iÒu trÞ, giÊy cam ®oan, (nÕu cã)
7. Çc tê ®iÒu trÞ cã ®¸nh sè trang d¸n theo thø tù thêi gian; hä tªn ng−êi
bÖnh viÕt ch÷ in hoa, cã ®¸nh dÊu; tê ®iÒu trÞ cã ghi sè gi−êng, sè buång
bÖnh.
− Çc giÊy tê trªn ph¶i ®ãng dÊu gi¸p lai ®Ó qu¶n lý hå s¬.
Toµn bé hå s¬ ®−îc ®Æt trong mét cÆp b×a cøng, bªn ngoµi cã in sè gi−êng.
Bé Y tÕ PHIÕU CH¡M SãC MS: 09/BV-01
BV: §iÒu d−ìng ghi PhiÕu sè Sè vµo viÖn . . . . . . .
Khoa: .....

Hä tªn ng−êi bÖnh: Tuæi Nam/N÷
Sè gi−êng: Buång ChÈn ®o¸n:
Ngµy Giê, phót Theo dâi diÔn biÕn Thùc hiÖn y lÖnh Ký tªn
ch¨m sãc
8h5’
9h
12h
14h

97

5.2. Qu¶n lý hå s¬ bÖnh ¸n: ®iÒu d−ìng hµnh chÝnh khoa ®iÒu trÞ cã
nhiÖm vô
− Gi÷ g×n qu¶n lý mäi hå s¬ bÖnh ¸n trong khoa.
− Hå s¬ bÖnh ¸n ®−îc ®Ó vµo gi¸ ho¨c tñ theo qui ®Þnh, dÔ thÊy dÔ lÊy.
− HÕt giê lµm viÖc ph¶i kiÓm tra l¹i hå s¬ bÖnh ¸n vµ bµn giao cho ®iÒu
d−ìng th−êng trùc.
− Kh«ng ®Ó ng−êi bÖnh vµ gia ®×nh ng−êi bÖnh xem hå s¬ bÖnh ¸n.
− Häc viªn thùc tËp muèn xem hå s¬ bÖnh ¸n ph¶i ®−îc sù ®ång ý cña
tr−ëng khoa, ký sæ giao nhËn, xem t¹i chç, xem xong bµn giao l¹i ngay
cho ®iÒu d−ìng hµnh chÝnh.

6. Quy chÕ l−u tr÷ hå s¬ bÖnh ¸n
6.1. Quy ®Þnh chung
6.1.1. Hå s¬ bÖnh ¸n lµ tµi liÖu quan träng ph¶i ®ù¬c gi÷ g×n, b¶o qu¶n tèt theo
®óng qui ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ l−u tr÷.
6.1.2. Hå s¬ bÖnh ¸n néi tró, ngo¹i tró, chuyÓn viÖn vµ tö vong ph¶i ®−îc hoµn
chØnh çc thñ tôc hµnh chÝnh theo qui chÕ vµo viÖn chuyÓn khoa chuyÓn viÖn ra
viÖn sau ®ã chuyÓn ®Õn phßng kÕ ho¹ch tæng hîp l−u tr÷ theo qui ®Þnh.
6.1.3. ViÖc khai th¸c sö dông hå s¬ bÖnh ¸n ph¶i theo ®óng quy ®Þnh.
6.2. Quy ®Þnh cô thÓ
6.2.1. L−u tr÷ hå s¬ bÖnh ¸n
6.2.2. §¨ng ký l−u tr÷
− Ng−êi bÖnh ra viÖn trong 24 giê, khoa ph¶i hoµn chØnh çc thñ tôc hµnh
chÝnh cña hå s¬ bÖnh ¸n theo quy chÕ, chuyÓn ®Õn phßng kÕ ho¹ch
tæng hîp.
− Phßng kÕ ho¹ch tæng hîp kiÓm tra viÖc thùc hiÖn quy chÕ hå s¬ bÖnh ¸n
cña khoa tr×nh gi¸m ®èc ký duyÖt vµ chuyÓn l−u tr÷.
− Hå s¬ bÖnh ¸n néi tró, ngo¹i tró l−u tr÷ Ýt nhÊt 10 n¨m.
− Hå s¬ bÖnh ¸n tai n¹n lao ®éng, tai n¹n sinh ho¹t l−u tr÷ Ýt nhÊt 15 n¨m.
− Hå s¬ bÖnh ¸n ng−êi bÖnh tö vong l−u tr÷ Ýt nhÊt 20 n¨m.
6.2.3. Gi÷ g×n b¶o qu¶n hå s¬ bÖnh ¸n
− Tr−ëng phßng kÕ ho¹ch tæng hîp ph©n c«ng cô thÓ viªn chøc chuyªn
tr¸ch gi÷ g×n b¶o qu¶n hå s¬ bÖnh ¸n.
− Ghi ®Çy ®ñ çc th«ng tin quy ®Þnh vµo sæ l−u tr÷.
− Hå s¬ bÖnh ¸n ®−îc ®Ó vµo tñ hoÆc trªn gi¸, cã biÖn ph¸p: chèng Èm,
phßng ch¸y, chèng gi¸n, chèng chuét, chèng mèi vµ çc c«n trïng kh¸c.

98

− Çc hå s¬ bÖnh ¸n ®uîc ®¸nh thø tù theo chuyªn khoa, hoÆc theo danh
môc bÖnh tËt quèc tÕ nh»m b¶o qu¶n l−u tr÷ vµ cung cÊp tµi liÖu nhanh
chãng thuËn tiÖn.
6.2.4. Hå s¬ ng−êi bÖnh tö vong
− Hå s¬ ng−êi bÖnh tö vong ph¶i ®−îc b¶o qu¶n chÆt chÏ, l−u tr÷ tñ riªng,
theo thø tù tõng n¨m.
− Tñ l−u tr÷ hå s¬ bÖnh ¸n ng−êi bÖnh tö vong ph¶i lu«n lu«n khãa. Gi¸m
®èc bÖnh viÖn cã quyÕt ®Þnh ph©n c«ng vµ giao tr¸ch nhiÖm cho ng−êi gi÷
hå s¬ bÖnh ¸n.
6.3. Sö dông hå s¬ bÖnh ¸n ®· l−u tr÷
− B¸c sÜ trong bÖnh viÖn cÇn m−în hå s¬ bÖnh ¸n ®Ó gi¶ng d¹y, häc tËp,
nghiªn cøu khoa häc ph¶i cã giÊy ®Ò nghÞ ghi râ môc ®Ých, th«ng qua
tr−ëng phßng kÕ ho¹ch tæng hîp vµ chØ ®−îc ®äc t¹i chç. Víi víi hå s¬
bÖnh ¸n ng−êi bÖnh tö vong, ngoµi çc thñ tôc trªn ph¶i ®−îc gi¸m ®èc
bÖnh viÖn ký duyÖt.
− Phßng kÕ ho¹ch tæng hîp ph¶i cã sæ theo dâi ng−êi ®Õn m−în hå s¬ bÖnh
¸n vµ l−u tr÷ çc giÊy ®Ò nghÞ.
− Ng−êi m−în hå s¬ bÖnh ¸n kh«ng ®−îc tiÕt lé nghÒ nghiÖp chuyªn m«n.
6.4. C¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt vµ thanh tra cÇn sö dông hå s¬ bÖnh ¸n
− Ph¶i cã giÊy giíi thiÖu hoÆc c«ng v¨n ®Ò nghÞ ghi râ môc ®Ých sö dông hå
s¬ bÖnh ¸n.
− C¨n cø giÊy giíi thiÖu hoÆc c«ng v¨n yªu cÇu, tr−ëng phßng kÕ ho¹ch
tæng hîp b¸o ço gi¸m ®èc ký duyÖt míi ®−îc phÐp ®−a hå s¬ bÖnh ¸n cho
m−în ®äc hay sao chôp t¹i chç.
− Víi víi hå s¬ bÖnh ¸n ng−êi bÖnh tö vong, gi¸m ®èc bÖnh viÖn ph¶i b¸o
ço lªn cÊp trªn qu¶n lý trùc tiÕp, sau khi ®−îc sù ®ång ý cña cÊp trªn,
gi¸m ®èc bÖnh viÖn míi ®−îc phÐp cho m−în ®äc hoÆc sao chôp, chÐp t¹i
chç.
− Víi víi hå s¬ bÖnh ¸n cña çn bé diÖn qu¶n lý b¶o vÖ søc kháe trung −¬ng
ph¶i ®−îc phÐp cña chñ tÞch héi ®ång qu¶n lý søc kháe çn bé cao cÊp cña
ng vµ Nhµ n−íc míi ®−îc phÐp cho m−în ®äc hoÆc sao chôp, chÐp t¹i chç.

7. KÕt luËn
Hå s¬ ng−êi bÖnh lµ mét chøng tõ rÊt quan träng ®−îc l−u tr÷ t¹i phßng
thèng kª tæng hîp, nã võa cã tÝnh chuyªn m«n võa cã tÝnh ph¸p lý. Khi cÇn theo
dâi mét qu¸ tr×nh bÖnh tËt cña ng−êi bÖnh ®Ó ®iÒu trÞ, ®Ó n¾m v÷ng nh÷ng vÊn
®Ò vÒ bÖnh tËt cña ng−êi bÖnh vÒ mÆt ph¸p lý vµ còng gãp phÇn rÊt lín trong
c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc trong ®iÒu trÞ vµ ch¨m sãc.

99

Tr¶ lêi c¸c c©u hái ®óng sai
1. Khi cÇn gi¶i ®¸p th¾c m¾c, bÖnh nh©n vµ th©n nh©n cã thÓ m−în hå s¬ ®Ó
xem.
2. PhiÕu ®iÒu trÞ chØ dµnh riªng cho b¸c sÜ dïng ghi chÐp viÖc theo dâi ng−êi
bÖnh h»ng ngµy.
3. Tr−íc khi bÖnh nh©n mæ, bÖnh nh©n cÇn ph¶i cã b¶ng tãm l−îc bÖnh vµ phiÕu
héi chÈn.
4. Khi bÖnh nh©n xuÊt viÖn, sau 1 tuÇn hå s¬ bÖnh nh©n ®−îc ®−a vÒ phßng l−u
tr÷.
5. Hå s¬ b¾t buéc ph¶i ®−îc ®ãng dÊu gi¸p lai.
6. Tr−íc khi b¸c sÜ th¨m bÖnh, hå s¬ cÇn ®−îc ph¸t tr−íc t¹i gi−êng bÖnh nh©n.
7. Khi c¬ quan ®iÒu tra cÇn tham kh¶o hå s¬ bÖnh ¸n cÇn ph¶i cã y kiÕn cña b¸c
sü tr−ëng khoa.
Chän c©u tr¶ lêi ®óng nhÊt:
8. Ph¶i hoµn chØnh hå s¬ bÖnh nh©n ra viÖn:
A. Sau 1 tuÇn. D. Sau 72 giê.
B. Sau 24 giê. E. Ngay sau khi bÖnh nh©n võa ra viÖn.
C. Sau 48 giê.
9. Khi bÖnh nh©n ra viÖn hå s¬ ®−îc:
A. Cho bÖnh nh©n mang theo vÒ.
B. ChuyÓn ngay vÒ phßng ®iÒu d−ìng tr−ëng bÖnh viÖn.
C. Phßng kÕ ho¹ch tæng hîp.
D. Thu viÖn phÝ bÖnh viÖn.
E. TÊt c¶ ®Òu sai.
10. Khi b¸c sÜ bËn viÖc:
A. Cã thÓ kª thuèc qua ®iÖn tho¹i.
B. Thùc hiÖn y lÖnh cÊp cøu, sau ®ã b¸c sÜ ghi bæ sung.
C. Tù ý ghi vµo hå s¬.
D. C©u A, B, C ®Òu ®óng.
E. C©u A, B, C ®Òu sai.
§¸p ¸n: 1. S, 2. §, 3. S, 4. S, 5. §, 6. S, 7 S, 8.B, 9.C, 10.E

100

àBµi 10

TIÕP NHËN BÖNH NH¢N VµO BÖNH VIÖN
CHUYÓN BÖNH - XUÊT VIÖN

Môc tiªu
1. Nªu ®−îc tÇm quan träng cña c«ng t¸c tiÕp nhËn bÖnh nh©n vµo bÖnh viÖn.
2. Nªu çc yªu cÇu chuÈn bÞ phßng kh¸m vµ phßng ®iÒu trÞ ®ãn tiÕp bÖnh nh©n.
3. Nªu çc yªu cÇu vÒ kü n¨ng giao tiÕp víi bÖnh nh©n khi bÖnh nh©n vµo bÖnh
viÖn.
4. KÓ çc ch¨m sãc cña ng−êi ®iÒu d−ìng vµ sù hç trî víi b¸c sÜ trong c«ng t¸c
®iÒu trÞ.
5. Nªu çc yªu cÇu khi chuÈn bÞ cho bÖnh nh©n chuyÓn - xuÊt viÖn.
6. Nªu ®−îc çc néi dung gi¸o dôc søc kháe cho bÖnh nh©n, th©n nh©n bÖnh nh©n
khi ®−îc xuÊt viÖn.

1. TÇm quan träng cña viÖc tiÕp nhËn bÖnh nh©n vµo
bÖnh viÖn
BÖnh nh©n vµo bÖnh viÖn ®Ó kh¸m bÖnh ®Òu trong tr¹ng th¸i bì ngì, lo
©u, sî h·i khi trong m«i tr−êng bÖnh viÖn mäi ng−êi ®Òu xa l¹, v× vËy ng−êi ®iÒu
d−ìng ph¶i hiÓu ®−îc t©m tr¹ng cña bÖnh nh©n, ph¶i ®ãn tiÕp bÖnh nh©n ©n
cÇn, lÞch sù, c¶m th«ng víi nh÷ng ®iÒu lo l¾ng cña bÖnh nh©n, gióp bÖnh nh©n
c¶m thÊy dÔ chÞu, an t©m t¹o cho bÖnh nh©n nh÷ng Ên t−îng ban ®Çu tèt ®Ñp
khi ®Õn bÖnh viÖn.

2. TiÕp ®ãn bÖnh nh©n t¹i phßng kh¸m
2.1. ChuÈn bÞ phßng ®îi
− Phßng s¹ch ®Ñp, gän gµng, yªn tÜnh, s¸ng sña.
− GhÕ ngåi ®Çy ®ñ.
− Cã h×nh ¶nh, ¸p phÝch vÒ gi¸o dôc søc kháe, phßng ngõa bÖnh tËt.

101

2.2. ChuÈn bÞ phßng kh¸m
− Phßng s¹ch sÏ, gän gµng, s¸ng sña, tho¸ng m¸t, thÝch hîp theo thêi tiÕt.
− ChuÈn bÞ gi−êng kh¸m, ghÕ ngåi, b×nh phong.
− ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ dông cô ®Ó kh¸m bÖnh.
− ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ çc giÊy tê cÇn thiÕt vÒ thñ tôc hµnh ch¸nh (hå s¬ bÖnh
¸n, phiÕu kh¸m chuyªn khoa, çc Ên chØ cËn l©m sµng).
2.3. TiÕp ®ãn bÖnh nh©n
2.3.1. Çch tiÕp xóc víi bÖnh nh©n
Ng−êi ®iÒu d−ìng chµo hái bÖnh nh©n, tù giíi thiÖu m×nh víi bÖnh nh©n,
x−ng h« víi bÖnh nh©n thÝch hîp víi tuæi t¸c, lÞch sù, ®iÒu nµy sÏ g©y Ên t−îng
ban ®Çu rÊt lín cho bÖnh nh©n.
− H−íng dÉn bÖnh nh©n çc thñ tôc cÇn thiÕt tr−íc khi vµo kh¸m bÖnh.
− S¾p xÕp chç ngåi cho bÖnh nh©n ë phßng ®îi, mçi bÖnh nh©n vµo kh¸m
theo thø tù (−u tiªn cho bÖnh nh©n cÊp cøu nÆng, ng−êi giµ, trÎ em).
2.3.2. NhËn ®Þnh bÖnh nh©n
− Khai th¸c tiÒn sö bÖnh: hái bÖnh nh©n hoÆc th©n nh©n cña hä vÒ thêi
gian bÞ bÖnh, bÖnh sö tr−íc kia vµ bÖnh sö hiÖn t¹i.
− Quan s¸t bÖnh nh©n: nh×n, sê, nghe, ngöi
− Kh¸m thùc thÓ: tïy theo t×nh tr¹ng cña bÖnh nh©n ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn
thùc hiÖn c«ng t¸c ch¨m sãc thÝch hîp tr−íc khi b¸c sÜ kh¸m bÖnh nh−
lÊy çc dÊu hiÖu sinh tån, ®Æt t− thÕ n»m thÝch hîp khi bÖnh nh©n khã
thë, bÖnh nh©n h«n mª, hót ®êm nhít, tiÕp oxy
2.3.3. Mêi b¸c sÜ kh¸m bÖnh
− Ng−êi ®iÒu d−ìng hç trî cho b¸c sÜ.
− Thùc hiÖn thµnh th¹o çc kü thuËt chuyªn m«n theo yªu cÇu.
2.3.4. BÖnh nh©n kh¸m xong ra vÒ
− Ng−êi ®iÒu d−ìng dÆn dß bÖnh nh©n thùc hiÖn nghiªm chØnh çc y lÖnh
®iÒu trÞ cña b¸c sÜ
− H−íng dÉn bÖnh nh©n çch ch¨m sãc gi÷ g×n søc kháe phßng ngõa bÖnh
tËt.
2.3.5. BÖnh nh©n vµo n»m bÖnh viÖn
− Lµm thñ tôc cho bÖnh nh©n n»m bÖnh viÖn.
− H−íng dÉn vµ vËn chuyÓn bÖnh nh©n vµo khoa phßng ®iÒu trÞ.

102

3. TiÕp nhËn bÖnh nh©n t¹i khoa ®iÒu trÞ
3.1. ChuÈn bÞ khoa phßng
− Phßng s¹ch sÏ, gän gµng, yªn tÜnh, s¸ng sña.
− S½n sµng ph−¬ng tiÖn: gi−êng n»m, ghÕ ngåi, tñ nhá ®Çu gi−êng bÖnh.
− Cã b¶ng néi quy khoa phßng, b¶ng gi÷ g×n vÖ sinh chung.
3.2. ChuÈn bÞ dông cô, trang thiÕt bÞ, Ên chØ
§Çy ®ñ, s½n sµng khi cÇn sö dông khi ®iÒu trÞ, ch¨m sãc bÖnh nh©n.
3.3. NhËn bÖnh nh©n
− Ng−êi ®iÒu d−ìng khoa tiÕp nhËn bÖnh nh©n ®−îc bµn giao.
− Xem qua hå s¬ bÖnh ¸n, ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng bÖnh nh©n.
3.4. H−íng dÉn bÖnh nh©n ®−a ®Õn buång bÖnh
− S¾p xÕp cho bÖnh nh©n n»m, giíi thiÖu víi bÖnh nh©n l©n cËn.
− Phô gióp bÖnh nh©n lªn gi−êng, nÕu phßng riªng th× ®ãng cöa, n»m
chung th× che b×nh phong nÕu cÇn.
− Gi−êng bÖnh ph¶i cã chÊn song cho bÖnh nh©n kh«ng leo, më.
3.5. Thùc hiÖn c«ng t¸c ch¨m sãc ®iÒu d−ìng
− §o çc dÊu hiÖu sinh tån, c©n nÆng cho bÖnh nh©n.
− ChÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng:
− T×nh tr¹ng tri gi¸c, sù ®au ®ín.
− T×nh tr¹ng h« hÊp, tiªu hãa.
− T×nh tr¹ng da, niªm.
− T×nh tr¹ng bµi tiÕt.
− Sù nh×n thÊy, sù ph¸t ng«n, sù than phiÒn
3.6. H−íng dÉn bÖnh nh©n vµ th©n nh©n
− Çch sö dông çc ph−¬ng tiÖn cña khoa: nhµ t¾m, nhµ vÖ sinh.
− Th«ng b¸o çc néi quy cña khoa, phßng:
− Giê kh¸m bÖnh cña b¸c sÜ, ch¨m sãc t¹i khoa.
− Giê th¨m bÖnh, giê nghØ ng¬i cña bÖnh nh©n.
− Ng−êi nu«i bÖnh (tïy theo t×nh tr¹ng bÖnh nh©n).
− Gi÷ g×n vÖ sinh chung, vÖ sinh khoa phßng, trËt tù, yªn tÜnh trong buång
bÖnh, kh«ng hót thuèc l¸ n¬i quy ®Þnh.

103

3.7. Ghi chÐp hå s¬ bÖnh ¸n
Ngµy giê nhËn bÖnh nh©n.
T×nh tr¹ng bÖnh nh©n.
Çc th«ng sè ph¶i thùc hiÖn.
3.8. B¸o ço víi tr−ëng khoa vµ b¸c sÜ ®iÒu trÞ
Tr×nh b¸o l¹i vÒ t×nh tr¹ng bÖnh nh©n ®Ó ®−îc xö lý thÝch hîp, kÞp thêi.
3.9. Trî gióp b¸c sÜ trong c«ng t¸c kh¸m, ®iÒu trÞ bÖnh nh©n
3.10. Thùc hiÖn tèt c«ng t¸c iÒu d−ìng vµ çc y lÖnh ®iÒu trÞ

4. ChuyÓn bÖnh nh©n
4.1. Trong qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ t¹i bÖnh viÖn
Do tÝnh chÊt vµ diÔn tiÕn cña bÖnh tËt mµ bÖnh nh©n cã thÓ chuyÓn tõ
phßng nµy sang phßng kh¸c, tõ khoa nµy sang khoa kh¸c. BÖnh nh©n rÊt lo
l¾ng vÒ bÖnh tËt cña m×nh khi ®−îc lÖnh thay ®æi khoa, phßng. V× vËy, ng−êi
®iÒu d−ìng cÇn ph¶i hiÓu râ t©m tr¹ng cña bÖnh nh©n, cÇn trÊn an gi¶i thÝch ®Ó
bÖnh nh©n hiÓu mµ an t©m hîp t¸c ®Ó ®iÒu trÞ, ch¨m sãc ®¹t kÕt qu¶ tèt.
4.2. ChuÈn bÞ c«ng t¸c vËn chuyÓn
4.2.1. ChuÈn bÞ bÖnh nh©n vµ khoa phßng sÏ chuyÓn ®Õn
− Th«ng b¸o cho bÖnh nh©n, th©n nh©n biÕt thêi ®iÓm vËn chuyÓn.
− KiÓm tra l¹i t×nh tr¹ng bÖnh nh©n.
− Th«ng b¸o víi n¬i ®Õn (nÕu kh¸c khoa).
4.2.2. ChuÈn bÞ ph−¬ng tiÖn, giÊy tê vµ thuèc
− KiÓm tra hå s¬ bÖnh ¸n ®Çy ®ñ theo ®iÒu trÞ.
− Sæ ký bµn giao bÖnh nh©n vµ thuèc.
− Çng, xe ®Èy bÖnh nh©n, xe cøu th−¬ng ®Çy ®ñ ph−¬ng tiÖn cÇn thiÕt
nh−: b×nh O2, m¸y hót ®êm, v.v
4.2.3. KÕt qu¶ vËn chuyÓn
B¸o ço l¹i nh÷ng diÔn biÕn qu¸ tr×nh vËn chuyÓn bÖnh nh©n ®Õn n¬i míi
nh−: t×nh tr¹ng bÖnh nh©n, thêi gian vËn chuyÓn, xö lý khi vËn chuyÓn vµ tiÕp
nhËn bµn giao bÖnh nh©n.

5. BÖnh nh©n xuÊt viÖn
BÖnh nh©n ®−îc xuÊt viÖn sau 1 thêi gian n»m ®iÒu trÞ ng¾n, hoÆc kÐo dµi
tïy theo bÖnh lý, hoÆc bÖnh nh©n ra vÒ víi tr¹ng th¸i an t©m vµ ®−îc tiÕp tôc
®iÒu trÞ t¹i nhµ hoÆc bÖnh nh©n ra vÒ víi mét t©m tr¹ng lo l¾ng, ng−êi ®iÒu

104

d−ìng lu«n lu«n nhiÖt t×nh, nh· nhÆn vµ cã tr¸ch nhiÖm h−íng dÉn, gi¶i thÝch,
gi¸o dôc søc kháe cho bÖnh nh©n, th©n nh©n bÖnh nh©n ®Ó hä tù ch¨m sãc vµ
n©ng cao søc kháe.
NhiÖm vô cña ng−êi ®iÒu d−ìng khi bÖnh nh©n xuÊt viÖn:
5.1. LËp kÕ ho¹ch gi¸o dôc søc kháe ®Ó ®¸p øng nhu cÇu bÖnh nh©n
bao gåm
− ChÕ ®é ®iÒu trÞ, ch¨m sãc.
− ChÕ ®é ¨n uèng, nghØ ng¬i, vËn ®éng.
− ChÕ ®é vÖ sinh.
− ChÕ ®é phßng ngõa bÖnh tËt, phôc håi søc kháe.
5.2. ChuÈn bÞ bÖnh nh©n xuÊt viÖn
5.2.1. ChuÈn bÞ t− t−ëng
− Gi¶i thÝch cho bÖnh nh©n râ nh÷ng yªu cÇu cÇn thiÕt cho viÖc theo dâi,
®iÒu trÞ t×nh tr¹ng bÖnh nh©n.
− B¸o cho bÖnh nh©n, th©n nh©n chuÈn bÞ hoµn tÊt çc kho¶n phÝ cÇn
thiÕt, ngµy giê ra viÖn, ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn.
5.2.2. ChuÈn bÞ vËt dông, giÊy tê liªn quan
− Gióp bÖnh nh©n thu dän vËt dông ç nh©n, hoµn tr¶ çc vËt dông cña
bÖnh viÖn, khoa phßng vµ thay quÇn ¸o.
− Gióp bÖnh nh©n kiÓm nhËn çc lo¹i giÊy tê liÖn quan: giÊy ra viÖn, toa
thuèc.
− Gióp bÖnh nh©n ríi khái phßng bÖnh.
5.2.3. Thu dän phßng bÖnh nh©n
− Thay ®å v¶i, vÖ sinh buång bÖnh.
− B¸o ço l¹i khoa nhiÖm vô ®· thùc hiÖn.

Tr¶ lêi ng¾n çc c©u hái sau:
1. Ba viÖc cÇn lµm cña ®iÒu d−ìng khi tiÕp ®ãn ng−êi bÖnh t¹i phßng kh¸m
bÖnh lµ g×?
2. Ba viÖc cÇn lµm cña ®iÒu d−ìng khi tiÕp ®ãn ng−êi bÖnh cÇn cÊp cøu t¹i khoa
phßng lµ g×?

105

3. Ba viÖc cÇn lµm cña ®iÒu d−ìng khi tiÕp ®ãn ng−êi bÖnh kh«ng cÇn cÊp cøu
t¹i khoa phßng lµ g×?
4. Ba viÖc cÇn lµm cña ®iÒu d−ìng tr−íc khi cho ng−êi bÖnh xuÊt viÖn.
5. T¹i phßng kh¸m bÖnh, phô n÷ vµ trÎ em ®−îc −u tiªn kh¸m tr−íc.
6. Gi¶i quyÕt nhanh chãng viÖc kh¸m bÖnh, mêi cïng lóc nhiÒu nguêi bÖnh vµo
phßng kh¸m.
7. Ng−êi bÖnh cµng nÆng, nªn hái kü chi tiÕt tr−íc khi b¸c sÜ kh¸m bÖnh.
8. Khi b¸c sÜ kh¸m bÖnh, kh«ng nªn ®Ó lé trÇn çc vïng kh¸m.
9. Khi cÇn chuyÓn bÖnh nhËp viÖn, iÒu d−ìng ph¶i ®−a ng−êi bÖnh ®Õn tËn khoa
phßng.
10. ViÖc cÇn lµm cuèi cïng tr−íc khi ng−êi bÖnh rêi phßng kh¸m, ng−êi ®iÒu
d−ìng cÇn chµo tõ gi·.
Khoanh trßn tr−íc c©u tr¶ lêi ®óng nhÊt
11. Khi ng−êi bÖnh chuyÓn khoa kh¸c, iÒu d−ìng cÇn chuÈn bÞ:
A. Liªn hÖ víi ®iÒu d−ìng tr−ëng khoa khoa bÖnh nh©n s¾p ®Õn.
B. Th«ng b¸o vµ gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh yªn t©m.
C. ChuÈn bÞ hå s¬ bÖnh ¸n cña ng−êi bÖnh.
D. A, B, C ®Òu ®óng.
E. A, B, C ®Òu sai.
12. T¹i phßng nhËn bÖnh, iÒu d−ìng cã tr¸ch nhiÖm:
A. ChuÈn bÞ phßng èc, dông cô kh¸m bªnh khi b¸c sÜ kh¸m.
B. Mêi tÊt c¶ ng−êi bÖnh vµo kh¸m bÖnh.
C. Kª toa thuèc sau khi b¸c sÜ kh¸m bÖnh.
D. Gióp ®ì bÖnh nh©n tr−íc, trong, sau khi kh¸m.
E. A, B, C, D, ®Òu ®óng.
13. Ng−êi bÖnh ®−îc nhËp viÖn ®Ó ®−îc ®iÒu trÞ lµ quyÕt ®Þnh cña:
A. §iÒu d−ìng tr−ëng phßng kh¸m.
B. §iÒu d−ìng phßng kh¸m.
C. B¸c sÜ ®iÒu trÞ.
D. B¸c sÜ tr−ëng khoa phßng kh¸m.
E. TÊt c¶ çc c©u trªn ®Òu sai
14. Khi chuyÓn bÖnh nh©n ®Õn n¬i míi, ®iÒu d−ìng ph¶i b¸o ço l¹i, ngo¹i trõ:

106

A. T×nh tr¹ng bÖnh nh©n.
B. ChÕ ®é ®iÒu trÞ.
C. Thêi gian khi vËn chuyÓn.
D. Nh÷ng xö lý nÕu cã trong khi vËn chuyÓn ng−êi bÖnh.
E. TiÕp nhËn bµn giao bÖnh nh©n.
15. Vai trß cña ng−êi ®iÒu d−ìng khi bÖnh nh©n xuÊt viÖn
A. Gi¸o dôc søc kháe cho ng−êi bÖnh.
B. H−íng dÉn nh÷ng vÊn ®Ò cÇn theo dâi vµ ®iÒu trÞ sau khi xuÊt viÖn.
C. B¸o ço kho¶n phÝ, ngµy giê ra viÖn.
D. KiÓm nhËn çc giÊy tê ra viÖn, toa thuèc
E. TÊt c¶ çc c©u trªn ®Òu ®óng.
16. KÕ ho¹ch gi¸o dôc søc khoÎ cho bÖnh nh©n xuÊt viÖn
A. ChÕ ®é ®iÒu trÞ
B. ChÕ ®é ¨n uèng, nghØ ng¬i, v©n ®éng
C. ChÕ ®é vÖ sinh
D. ChÕ ®é phßng ngõa bÖnh tËt, phôc håi søc khoÎ
E. TÊt c¶ ®Òu ®óng
§¸p ¸n: 5. S, 6. S, 7. S, 8. S, 9. §, 10. §, 11.D,12. A,13.C, 14. C, 15. E, 16. E

107

Ch−¬ng III
KHOA HäC C¥ B¶N CñA §IÒU D¦ìNG
Bµi 11

CHèNG NHIÔM KHUÈN BÖNH VIÖN

Môc tiªu
1. Tr×nh bµy thµnh phÇn c¬ b¶n cña chuçi nhiÔm khuÈn.
2. M« t¶ çc biÖn ph¸p ph¸ vì chuçi nhiÔm khuÈn.
3. LiÖt kª ®−îc çc ®−êng l©y nhiÔm trong m«i tr−êng bÖnh viÖn.
4. Thùc hiÖn ®−îc çc quy ®Þnh vÒ quy chÕ chèng nhiÔm khuÈn bÖnh viÖn cña Bé
Y tÕ.
5. Nªu 9 tiªu chuÈn thùc hµnh chèng nhiÔm khuÈn bÖnh viÖn cña Bé Y tÕ.
6. NhËn thøc ®−îc tÇm quan träng trong c«ng t¸c phßng chèng nhiÔm khuÈn bÖnh
viÖn.

1. Çc thµnh phÇn c¬ b¶n cña chuçi nhiÔm khuÈn
− T¸c nh©n g©y nhiÔm.
− Nguån chøa.
− §−êng ra.
− Ph−¬ng tiÖn l©y truyÒn.
− Çch x©m nhËp.
− Sù nh¹y c¶m cña c¬ thÓ.
1.1. T¸c nh©n g©y nhiÔm: vi khuÈn, virus, nÊm, ký sinh trïng
− Kh¶ n¨ng g©y bÖnh tïy thuéc vµo:
− Sè l−îng vi sinh vËt.
− §éc tÝnh cña vi sinh vËt.
− Kh¶ n¨ng thÝch øng víi m«i tr−êng.
− Kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ víi m«i tr−êng.

108

Vi khuÈn:
− Cã kho¶ng 1000 loµi, mét sè Ýt g©y bÖnh.
− Sè l−îng gia t¨ng nhanh chãng b»ng qu¸ tr×nh tù ph©n ®«i.
− ThÝch øng víi mäi ®iÒu kiÖn.
− Tån t¹i víi 3 d¹ng sau: h×nh cÇu, h×nh que, h×nh xo¾n èc.
− Mét vµi loµi cã thÓ tù di chuyÓn b»ng nh÷ng sîi l«ng (roi).
Virus:
− Nhá nhÊt vµ ®¬n gi¶n nhÊt.
− Bao gåm çc ph©n tö acid nucleic cã líp protein bao bäc bªn ngoµi.
− Tù nã cã thÓ sinh s¶n vµ thùc hiÖn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt.
T¸c nh©n g©y bÖnh

Sù nh¹y c¶m cña c¬
thÓ Nguån chøa

Çch x©m nhËp §−êng ra

Ph−¬ng tiÖn l©y truyÒn

H×nh 11.1. Chuçi nhiÔm khuÈn

− Sö dông lç th«ng cña tÕ bµo ®Ó t¹o lèi x©m nhËp vµ s¶n sinh ra ®éc tè
g©y ph¸ ho¹i tÕ bµo ®ã vµ l©y lan sang çc tÕ bµo kh¸c.
− Chóng cã mµng cøng b¶o vÖ bªn ngoµi.
− Líp mµng cøng nµy sÏ quyÕt ®Þnh ®éc tÝnh kh¸ng thÓ còng nh− ph¶n øng
miÔn dÞch vµ ph¶n øng kh¸ng thÓ.
NÊm:
− Quy m« vµ ®a d¹ng h¬n, sinh s¶n nhanh chãng.
− Mét sè cã Ých cho con ng−êi.
− Mäc tõ mÇm, tõ nhÞ hay tõ viÖc ph¸t t¸n bµo tö.
− T¸i sinh tÕ bµo tö vµ ®−îc giã cuèn ®i.
1.2. Nguån chøa
− Ng−êi bÖnh.
109

− Ng−êi lµnh mang mÇm bÖnh.
− §éng vËt: chã, mÌo, chuét
− C«n trïng: muçi, bä chÐt
− M«i tr−êng: kh«ng khÝ, ®Êt çt, chÊt th¶i
1.3. §−êng ra
− Qua ®−êng h« hÊp: ho, h¾t h¬i
− Qua ®−êng tiªu ho¸: n«n ãi, ph©n
− Qua ®−êng m¸u.
− Qua chÊt tiÕt tõ vÕt th−¬ng, èng dÉn l−u
− Qua ®−êng tiÕt niÖu, sinh dôc, sinh s¶n.
1.4. Ph−¬ng tiÖn l©y truyÒn
Lµ ph−¬ng tiÖn cho mÇm bÖnh chuyÓn tõ ng−êi nµy sang ng−êi kh¸c. MÇm
bÖnh kh«ng thÓ tù nã thùc hiÖn ®−îc.
L©y nhiÔm qua çc çch thøc sau:
− TiÕp xóc.
− Kh«ng khÝ.
− §−êng h¬i (ho, h¾t h¬i).
− §−êng trung gian.
Ph−¬ng tiÖn l©y truyÒn: lµ ph−¬ng çch di chuyÓn cña sinh vËt, ký sinh
trïng g©y bÖnh tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c, tõ ng−êi nµy sang ng−êi kh¸c d−íi
nhiÒu h×nh thøc:
− TiÕp xóc trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp.
− HÝt, v¨ng, b¾n.
− VËt trung gian: ®å dïng, vËt dông.
− C«n trïng: ruåi, muçi, bä chÐt.
1.5. Çch x©m nhËp
Lµ ph−¬ng tiÖn gióp cho nguån bÖnh x©m nhËp vµo vµ g©y bÖnh.
Çc ph−¬ng thøc ®i vµo c¬ thÓ con ng−êi còng gièng nh− khi chóng ®i ra.
− Da, niªm.
− §−êng m¸u.
− §−êng h« hÊp.
− §−êng tiªu hãa.

110

− §−êng tiÕt niÖu, sinh dôc.
1.6. Sù nh¹y c¶m cña ng−êi bÖnh
− Kh«ng ph¶i bÊt cø ai còng dÔ bÞ nhiÔm bÖnh.
− Con ng−êi cã kh¶ n¨ng ®Ó phßng vµ chèng l¹i mÇm bÖnh, ng¨n c¶n chóng
g©y bÖnh.
− Cã nhiÒu yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng nhiÔm bÖnh.
* Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng nhiÔm bÖnh:
− Tuæi.
− T×nh tr¹ng dinh d−ìng.
− T×nh tr¹ng ®ang dïng thuèc øc chÕ miÔn dÞch.
− §ang trÞ liÖu ho¸ häc.
− Xö lý vÕt th−¬ng ngo¹i khoa.
− ¤ nhiÔm kh«ng khÝ.
− KhuyÕt tËt c¬ thÓ.
− Thêi kú mang thai.
− Thêi kú ®au èm.
− Stress.
− BÖnh miÔn dÞch (m¾c ph¶i hay di truyÒn).
− Giíi tÝnh/yÕu tè di truyÒn.

2. Çc biÖn ph¸p ph¸ vì chuçi nhiÔm khuÈn
2.1. T¸c nh©n g©y nhiÔm
− Tiªu diÖt hoÆc h¹n chÕ çc lo¹i vi khuÈn, vi sinh vËt g©y bÖnh b»ng çch
dïng thuèc ®iÒu trÞ ®óng.
− Sö dông thuèc kh¸ng sinh ®óng çch.
− TiÖt khuÈn, khö khuÈn çc trang thiÕt bÞ, dông cô vµ b¶o qu¶n ®óng
çch.
2.2. Nguån chøa
− Xö lý thanh th¶i, dän dÑp tÈy uÕ çc n¬i cã nguån chøa.
− Phßng ngõa çc bÖnh cho ®éng vËt nu«i.
− Kh¸m søc khoÎ ®Þnh kú.
− VÖ sinh m«i tr−êng.
− ¸p dông biÖn ph¸p çch ly ng−êi bÖnh.

111

2.3. §−êng ra
− Che miÖng khi ho, h¾t h¬i.
− Mang khÈu trang khi cÇn thiÕt: tiÕp xóc víi ng−êi bÖnh l©y qua ®−êng h«
hÊp
− Qu¶n lý çc chÊt tiÕt ®óng çch.
− Qu¶n lý vËt bÐn nhän.
− Qu¶n lý chÊt th¶i ®óng çch.
2.4. Ph−¬ng tiÖn l©y truyÒn
− Sö dông dông cô b¶o hé: khÈu trang, m¾t kÝnh, g¨ng tay, ¸o choµng, ñng
khi cÇn thiÕt.
− Dông cô, vËt dông dïng riªng cho tõng ng−êi.
− VÖ sinh m«i tr−êng s¹ch sÏ tho¸ng m¸t.
Röa tay khi:
− TiÕp xóc ng−êi bÖnh.
− TiÕp xóc vËt nhiÔm.
− Tr−íc vµ sau khi thùc hiÖn çc kü thuËt vµ thñ thuËt.
− Sau khi tiÕp xóc víi chÊt tiÕt, m¸u
− Khi thÊy bÈn.
− Sau khi th¸o g¨ng.
Yªu cÇu röa tay:
− Nguån n−íc s¹ch.
− Vßi n−íc nªn cã ®å g¹t b»ng tay hoÆc ch©n.
− Bån röa tay réng vµ võa tÇm.
− Dung dÞch röa tay tïy theo lo¹i röa tay: th−êng quy, thñ thuËt, phÉu
thuËt.
− Chó ý ë kÏ, ®Çu ngãn tay vµ m« ngãn çi.
− Kü thuËt röa tay: kh«ng ®Ó sãt vïng nµo trªn ®«i tay.
− Lau kh« tay b»ng kh¨n ç nh©n, kh¨n giÊy xµi 1 lÇn råi bá, hoÆc m¸y
sÊy.
− Kh«ng lµm nhiÔm bÈn trë l¹i vïng ®· röa.
− Ph¶i cã bån röa tay t¹i phßng lµm viÖc.
2.5. Ng¨n chÆn sù x©m nhËp
− Gi÷ da niªm mÒm m¹i, s¹ch sÏ.
112

− Xoay trë tr¸nh ®Ì cÊn.
− Che chë vÕt th−¬ng.
− Thay b¨ng khi thÊm −ít dÞch.
− Xö lý vËt bÐn nhän ®óng qui ®Þnh.
− Röa tay ®óng thêi ®iÓm vµ ®óng çch.
2.6. N©ng søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ
− Chñng ngõa.
− Dinh d−ìng ®Çy ®ñ vµ hîp lý.
− ThÓ dôc thÓ thao.
− ChÕ ®é nghØ ng¬i, ngñ hîp lý.
− Phßng ngõa stress.

3. Çc ®−êng l©y nhiÔm th−êng gÆp trong m«i tr−êng
bÖnh viÖn
3.1. §−êng h« hÊp: nguyªn nh©n dÉn ®Õn nhiÔm khuÈn ®−êng h« hÊp
Nguyªn nh©n:
− èng hót ®êm.
− èng thë «xy.
− Më khÝ qu¶n ®Æt néi khÝ qu¶n.
− Ng−êi bÖnh n»m l©u.
− S¨n sãc r¨ng miÖng.
− M«i tr−êng kh«ng khÝ « nhiÔm.
− Ng−êi bÖnh bÞ çc bÖnh vÒ ®−êng h« hÊp, bÖnh nh©n thë m¸y.
3.2. §−êng tiªu hãa
− Thøc ¨n, n−íc uèng kh«ng hîp vÖ sinh.
− Cho ng−êi bÖnh ¨n qua sonde kh«ng ®¶m b¶o kü thuËt.
− Qu¶n lý chÊt th¶i cña ng−êi bÖnh kÐm.
3.3. §−êng tiÕt niÖu
− VÖ sinh ç nh©n kÐm.
− §Æt èng th«ng tiÓu.
3.4. Qua da
− VÖ sinh ç nh©n kÐm.

113

− M«i tr−êng tiÕp xóc.
3.5. §−êng m¸u
− Tiªm chÝch - ®Æt catheter - chäc dß.
− VÕt th−¬ng - dÉn l−u.

4. Quy ®Þnh vÒ quy chÕ chèng nhiÔm khuÈn bÖnh viÖn cña
bé y tÕ
4.1. HËu qu¶ cña sù l©y nhiÔm, nhiÔm khuÈn bÖnh viÖn
NhiÔm khuÈn bÖnh viÖn lµ sù nhiÔm khuÈn x¶y ra sau khi nhËp viÖn 48
giê, vµ hËu qu¶ cña nhiÔm khuÈn bÖnh viÖn lµ:
− T¨ng ngµy n»m viÖn.
− T¨ng kinh phÝ ®iÒu trÞ.
− Qu¸ t¶i bÖnh viÖn.
− Gi¶m ng−ån lùc cña x· héi.
Do t×nh h×nh trªn c«ng t¸c phßng chèng nhiÔm khuÈn bÖnh viÖn ®−îc Bé Y
tÕ ®Ò ra chñ yÕu nhÊt lµ trong çc lÜnh vùc sau:
− Dông cô y tÕ.
− VÖ sinh ngo¹i c¶nh, m«i tr−êng.
− VÖ sinh khoa phßng.
− VÖ sinh ç nh©n.
− An toµn thùc phÈm.
§iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c phong chèng nhiÔm khuÈn: nguån n−íc
s¸ch, dông cô, ph−¬ng tiÖn, hãa chÊt khö khuÈn.
4.2. Quy ®Þnh cô thÓ vÒ quy chÕ chèng nhiÔm khuÈn bÖnh viÖn cña Bé Y
tÕ
4.2.1. §èi víi dông cô y tÕ
− ¸p dông çc biÖn ph¸p khö khuÈn tiÖt khuÈn theo ®óng quy ®Þnh vÒ quy
tr×nh, xö lý, nång ®é, thêi gian vµ l−u tr÷.
− Dông cô ph¶i ®−îc b¶o qu¶n ®óng n¬i quy ®Þnh tuú theo tÝnh chÊt cña
tõng dông cô: bÈn, s¹ch, v« khuÈn, sö dông 1 lÇn råi bá hoÆc t¸i xö dông.
− Ph¶i ¸p dông ®óng quy tr×nh tuú theo tõng kü thuËt v« khuÈn hoÆc s¹ch.
4.2.2. TrËt tù vÖ sinh ngo¹i c¶nh
− §−êng ®i ph¶i s¹ch sÏ b»ng ph¼ng b¶o ®¶n an toµn khi vËn chuyÓn ng−êi bÖnh.
− Cã c©y c¶nh bãng m¸t nh−ng kh«ng um tïm vµ kh«ng trång c©y ¨n tr¸i.
114

− Cã khu vùc dµnh riªng cho th©n nh©n ng−êi bÖnh sinh ho¹t (h¹n chÕ
ng−êi th¨m nu«i).
− Cã khu vùc dµnh riªng ®Ó tËp trung xe cña nh©n viªn, kh¸ch
− Cã khu vùc dµnh riªng ®Ó giÆt, ph¬i ®å v¶i.
− Cã n¬i tËp trung chÊt th¶i r¾n cho toµn bÖnh viÖn.
− Cã ®ñ thïng r¸c cã n¾p ®Ëy kÝn ë çc n¬i trong khu«n viªn bÖnh viÖn vµ
®−îc xö lý theo ®óng quy chÕ xö lý chÊt th¶i.
− Cèng tho¸t nuíc vµ chÊt th¶i láng ph¶i cã hÖ thèng tho¸t riªng kh«ng bÞ
nghÏn t¾c vµ ®−îc xö lý tr−íc khi th¶i ra hÖ thèng n−íc th¶i ®« thÞ.
4.2.3. TrËt tù vÖ sinh khoa vµ buång bÖnh
Yªu cÇu cña khoa phßng:
− Phßng bÖnh tho¸ng, ®èi l−u kh«ng khÝ.
− DiÖn tÝch cöa sæ, cöa ra vµo = diÖn tÝch phßng, cã ®ñ ®Ìn ®iÖn.
− NÕu phßng kÝn ph¶i cã m¸y ®iÒu hßa.
− Tiªu chuÈn çch nhau gi÷a 2 gi−êng lµ 1,2-1,5m.
− Gi−êng çch v¸ch t−êng 80 cm.
− VËt dông trong khoa phßng kh«ng sö dông ph¶i ®em ra ngoµi.
− V¸ch t−êng nªn tr¸ng men hoÆc s¬n.
− Gãc t−êng nªn lµm gãc tï: dÔ röa.
− Phßng bÖnh ®−îc s¾p xÕp gän gµng, trËt tù, ng¨n n¾p.
− Kh«ng mïi h«i.
− VÖ sinh s¹ch sÏ.
− N−íc uèng vµ n−íc dïng.
a. TrËt tù vÖ sinh buång bÖnh
Ph©n chia khu vùc ®Ó lµm vÖ sinh v× dông cô vµ çc chÊt tÈy röa sÏ ®−îc
dïng riªng cho tõng khu vùc.
* Quy ®Þnh vÖ sinh
Ph©n chia khu vùc vÖ sinh, ®Ó tiÖn viÖc ch¨m sãc, vÖ sinh vµ tr¸nh sù l©y
nhiÔm chÐo tõ vïng nµy sang vïng kh¸c.
− S¹ch: phßng trùc, phßng giao ban, phßng lµm viÖc.
− KÐm s¹ch: phßng ng−êi bÖnh n»m, phßng thñ thuËt.
− BÈn: phßng vÖ sinh, phßng chøa chÊt th¶i.
− Dông cô vÖ sinh dïng riªng cho tõng khu vùc.

115

* Quy ®Þnh vÒ chÕ ®é vÖ sinh: cã 3 chÕ ®é vÖ sinh
− VÖ sinh tøc kh¾c: khi dÞch tiÕt, m¸u ng−êi bÖnh r¬i ra ngoµi. Khi chÊt
th¶i ®æ ra sµn nhµ ta kh«ng ®−îc lµm lan ra thªm, dïng giÊy thÊm hót
hoÆc kh¨n lau råi bá, ng−êi trùc tiÕp lµm vÖ sinh ph¶i ®i ñng ®Ó tr¸nh
tr¸nh sù l©y nhiÔm. Cã thÓ dïng v«i, çt ®Ó thÊm. HoÆc ®æ dung dÞch s¸t
khuÈn lªn, ®ñ thêi gian quy ®Þnh, råi míi lau.
− VÖ sinh hµng ngµy: 1 - 2 lÇn/ngµy tïy tõng khoa, gåm cã çc lo¹i dông cô
nh−: xe, bµn, y dông cô , m¸y mãc dïng ®iÒu trÞ - ch¨m sãc hµng ngµy,
sµn nhµ hoÆc n¬i ng−êi bÖnh tiÕp xóc.
− Tæng vÖ sinh: tuú theo tõng vïng cã nguy c¬:
• Phßng mæ, hËu phÉu, cÊp cøu: 1 tuÇn/lÇn.
• Vïng cã nguy c¬ l©y nhiÔm: tæng vÖ sinh ngay tøc kh¾c.
• Khoa bÖnh m¹n tÝnh: kho¶ng 30 ngµy/lÇn.
b. TrËt tù vÖ sinh khoa phßng
− Mét khoa phßng cã nguy c¬ nhiÔm khuÈn: t−êng, g¹ch men cao lªn ®Õn
trÇn, kh«ng cã gãc c¹nh trong phßng, lau chïi mçi ngµy.
− Sµn nhµ ph¶i tr¬n l¸ng dÓ chïi röa.
− Hai gi−êng bÖnh çch nhau 1,5 mÐt vµ çch t−êng 0,5 mÐt.
− Thùc hiÖn chÕ ®é vÖ sinh Èm.
− Khö khuÈn khoa phßng ®Þnh kú tïy theo tÝnh chÊt cña tõng khoa (tia cùc
tÝm hoÆc hãa chÊt khö khuÈn m«i tr−êng).
4.2.4. VÖ sinh ng−êi bÖnh
− Ng−êi bÖnh ph¶i mÆc quÇn ¸o bÖnh viÖn, thay mçi khi bÈn (d¬) hoÆc Ýt
nhÊt 2 ngµy/lÇn.
− Thay quÇn ¸o vµ drap (ga) gi−êng mçi khi d¬ hoÆc Èm −ít hoÆc Ýt nhÊt 2
ngµy/lÇn.
− Ng−êi bÖnh ®−îc vÖ sinh s¹ch sÏ.
− Dông cô ç nh©n ®−îc dïng riªng.
− Buång bÖnh ®−îc tÈy uÕ khi bÖnh nh©n xuÊt viÖn, chuyÓn viÖn hoÆc tö
vong.
− Dông cô ç nh©n ®−îc dïng riªng cho tõng ng−êi bÖnh.
− Ng−êi bÖnh nhiÔm ph¶i ®−îc ¸p dông chÕ ®é çch ly:
• Çch ly toµn phÇn: ¸p dông trong çc tr−êng hîp cã nguy c¬ l©y nhiÔm
thµnh dÞch. Ng−êi bÖnh nh©n ®−îc çch ly hoµn toµn víi bªn ngoµi.

116

• Çch ly tõng phÇn: bÖnh cã nguy c¬ l©y qua ®−êng nµo th× çch ly theo
®−êng ®ã: çch ly theo ®−êng h« hÊp, ®−êng tiªu ho¸, çc bÖnh l©y qua
®−êng m¸u, qua da.
• Çch ly b¶o vÖ: ¸p dông ®Ó b¶o vÖ cho nh÷ng ng−êi bÖnh cã søc ®Ò kh¸ng
kÐm, cã nguy c¬ dÔ bÞ l©y nhiÔm.
• Khi ng−êi bÖnh chuyÓn viÖn, xuÊt viÖn, tö vong ph¶i tÈy uÕ buång bÖnh.
• Ng−êi bÖnh tö vong ph¶i b¶o qu¶n tö thi vµ l−u tr÷ n¬i quy ®Þnh.
• Ng−êi nu«i bÖnh ph¶i tu©n thñ quy ®Þnh cña bÖnh viÖn: mÆc ¸o choµng,
thay dÐp
4.2.5. VÖ sinh ç nh©n nh©n viªn y tÕ
− MÆc ®ång phôc, ®ång phôc s¹ch, gän gµng, nªn giÆt trong bÖnh viÖn.
− Mãng tay, ch©n c¾t ng¾n kh«ng mang ®å trang søc qu¸ r−êm rµ.
− Röa tay theo ®óng quy ®Þnh.
− KhÈu trang che kÝn mòi lÉn miÖng, thêi gian mang khÈu trang liªn tôc
kh«ng qu¸ 2 giê.
− G−¬ng mÉu trong vÖ sinh ç nh©n vµ vÖ sinh chung.
− Bá nh÷ng thãi quen xÊu: c¾n mãng tay.
− Tæ chøc tËp huÊn h−íng dÉn nh©n viªn çch phßng chèng sù l©y nhiÔm
trong m«i tr−êng bÖnh viÖn (mang g¨ng, çch xö lý chÊt th¶i, çch xö lý
khi bÞ kim ®©m).
− Khi nh©n viªn bÞ bÖnh dÔ l©y hoÆc cã nguy c¬ nhiÔm bÖnh, ph©n c«ng hä
lµm viÖc ë khu vùc hµnh ch¸nh, tr¸nh tiÕp xóc ng−êi bÖnh.
− Nh©n viªn nghØ theo quy ®Þnh luËt lao ®éng, tr¸nh lµm viÖc qu¸ søc.
− Khi nh©n viªn y tÕ bÞ ph¬i nhiÔm m¸u vµ chÊt tiÕt cã nguy c¬ cÇn ®−îc
theo dâi , xö lý vµ qu¶n lý tèt.

5. Tiªu chuÈn thùc hµnh chèng nhiÔm khuÈn cña Bé Y tÕ
1. Röa tay th−êng quy.
2. ¸p dông biÖn ph¸p çch ly.
3. Tiªu chuÈn phßng bÖnh.
4. Gi¸m s¸t:
− Ban chèng nhiÔm khuÈn ®Ò ra nh÷ng yªu cÇu.
− Võa theo dâi vµ võa cã sù gióp ®ì.
− Tiªu chuÈn thùc hµnh chèng nhiÔm khuÈn.
117

5. Gi¸o dôc.
6. TiÖt khuÈn vµ khö khuÈn.
7. VÖ sinh m«i tr−êng.
8. Xö lý ®å v¶i.
9. Xö lý chÊt th¶i.

1. Çc thµnh phÇn c¬ b¶n cña chuçi nhiÔm khuÈn gåm:
A. 2 yÕu tè. D. 5 yÕu tè.
B. 3 yÕu tè. E. 6 yÕu tè.
C. 4 yÕu tè.
2. Çc ph−¬ng ph¸p l©y truyÒn cña vi khuÈn
A. H¬i thë: ho, h¾t h¬i.
B. TiÕp xóc trùc tiÕp qua da bÞ tæn th−¬ng.
C. TiÕp xóc gi¸n tiÕp qua çc vËt trung gian.
D. Qua ®−êng m¸u.
E. TÊt c¶ ®Òu ®óng.
3. Kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ phô thuéc vµo çc yÕu tè
A. Tuæi. D. Tiªm chñng.
B. ChÕ ®é dinh d−ìng. E. TÊt c¶ ®Òu ®óng.
C. Tr¹ng th¸i tinh thÇn.
4. Çc ®−êng l©y nhiÔm th−êng gÆp trong m«i tr−êng bÖnh viÖn, ngo¹i trõ
A. §−êng h« hÊp.
B. §−êng tiªu hãa.
C. §−êng tiÕt niÖu.
D. §−êng m¸u.
E. §−êng gan mËt.
5. HËu qu¶ cña viÖc nhiÔm khuÈn bÖnh viÖn ngo¹i trõ:
A. T¨ng ngµy n»m viÖn. D. Gi¶m ngµy c«ng cña nh©n viªn.
118

B. Qu¸ t¶i trong bÖnh viÖn. E. Gi¶m nguån lùc x· héi.
C. T¨ng kinh phÝ ®iÒu trÞ.
6. Néi dung phßng chèng nhiÔm khuÈn trong bÖnh viÖn do Bé Y tÕ ®Ò ra, ngo¹i
trõ:
A. Dông cô y tÕ. D. VÖ sinh ç nh©n.
B. VÖ sinh m«i tr−êng, ngo¹i c¶nh. E. Dinh d−ìng.
C. VÖ sinh khoa phßng.
Ph©n biÖt c©u hái ®óng (§) sai (S) b»ng çch ®iÒn ch÷ § vµo c©u ®óng,
ch÷ S vµo c©u sai:

7. Khu vùc s¹ch lµ khu vùc kh«ng cã sù hiÖn diÖn cña ng−êi bÖnh.
8. Çch ly toµn phÇn th−êng ¸p dông cho nh÷ng ng−êi bÖnh cã nguy c¬ bÞ l©y
nhiÔm
9. Dông cô lµm vÖ sinh ph¶i ®−îc dïng riªng cho tõng khu vùc ®Ó dÔ kiÓm
so¸t tr¸nh thÊt tho¸t
10. Tæng vÖ sinh chØ ¸p dông cho nh÷ng khoa phßng cã yªu cÇu v« khuÈn cao.
§¸p ¸n: 1.E, 2.E,3.E, 4.E, 5.D, 6.E, 7. , 8. S,.9. S, 10.S.

119

Bµi 12

Xö Lý CHÊT TH¶I

Môc tiªu
1. Ph©n biÖt ®−îc çc lo¹i chÊt th¶i theo qui ®Þnh cña Bé Y tÕ ¸p dông ®−îc quy
chÕ xö lý chÊt th¶i theo quy ®Þnh.
2. NhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña viÖc ph©n lo¹i vµ xö lý chÊt th¶i.

1. §¹i c−¬ng
Çc chÊt th¶i trong bÖnh viÖn ë çc d¹ng r¾n, láng, khÝ, ®Òu cã kh¶ n¨ng
g©y « nhiÔm cho m«i tr−êng vµ ng−êi tiÕp xóc. Nªn tr−íc khi th¶i ra ngoµi ®Òu
ph¶i ®−îc xö lý.
Khoa chèng nhiÔm khuÈn cña bÖnh viÖn chÞu tr¸ch nhiÖm tæ chøc c«ng t¸c nµy.
N¬i tËp trung çc chÊt th¶i ph¶i ®−îc riªng biÖt, cã m¸i che (tèt nhÊt lµ ®Ó
ë phÝa T©y B¾c cña bÖnh viÖn).
ChÊt th¶i y tÕ nguy h¹i lµ:
− M¸u dÞch c¬ thÓ chÊt bµi tiÕt.
− C¬ quan bé phËn con ng−êi ®éng vËt.
− B¬m tiªm kim vËt s¾c nhän.
− D−îc phÈm ho¸ chÊt phãng x¹.

2. Ph©n lo¹i chÊt th¶i: 5 lo¹i
− ChÊt th¶i l©m sµng.
− ChÊt th¶i phãng x¹.
− ChÊt th¶i ho¸ häc.
− ChÊt th¶i d¹ng khÝ.
− ChÊt th¶i sinh ho¹t.
2.1. ChÊt th¶i l©m sµng: 5 nhãm
Nhãm A: çc lo¹i chÊt th¶i cã dÝnh m¸u hoÆc dÞch tiÕt ng−êi bÖnh: b«ng
b¨ng, g¨ng tay, bét, nÑp, d©y tiªm truyÒn, èng th«ng chÊt th¶i nhiÔm khuÈn.

120

Nhãm B: çc vËt s¾c nhän: b¬m tiªm kim, dao mæ, ®inh, l−ìi c−a, m¶nh
thñy tinh vì.
Nhãm C: chÊt th¶i cã nguy c¬ l©y nhiÔm cao ph¸t sinh tõ phßng xÐt
nghiÖm: g¨ng tay, lam kÝnh, èng nghiÖm, bÖnh phÈm xÐt nghiÖm, m«i tr−êng
nu«i cÊy m¸u.
Nhãm D: chÊt th¶i d−îc phÈm: d−îc phÈm qu¸ h¹n, nhiÔm khuÈn, hoÆc
®æ ra ngoµi, kh«ng cßn sö dông.
Nhãm E: m« c¬ quan ng−êi c¾t bá, ®éng vËt thÝ nghiÖm.
2.2. ChÊt th¶i phãng x¹: ë çc d¹ng r¾n, láng, khÝ
ChÊt th¶i phãng x¹ r¾n: çc vËt liÖu xö dông trong çc xÐt nghiÖm chÈn
®o¸n, ®iÒu trÞ: b¬m tiªm, kim, kÝnh b¶o hé, giÊy thÊm, g¹c, èng nghiÖm, chai
®ùng phãng x¹.
ChÊt th¶i phãng x¹ láng: dung dÞch cã chøa nh©n phãng x¹ trong chÈn
®o¸n, ®iÒu trÞ: n−íc tiÓu ng−êi bÖnh, chÊt bµi tiÕt, n−íc sóc röa çc dông cô cã
chÊt phãng x¹.
ChÊt th¶i phãng x¹ khÝ: chÊt khÝ dïng trong l©m sµng tho¸t ra rõ kho
chøa chÊt phãng x¹ 133.
2.3. ChÊt th¶i ho¸ häc
ë çc d¹ng r¾n, láng, khÝ, 2 lo¹i.
2.3.1. ChÊt th¶i hãa häc kh«ng g©y h¹i: ®−êng, acid bÐo, 1 sè v« c¬,
h÷u c¬
2.3.2. ChÊt th¶i hãa häc nguy h¹i
− Formaldehyd: dïng trong gi¶i phÉu bÖnh, läc m¸u, −íp x¸c.
− Çc chÊt quang hãa häc: n−íc tr¸ng phim X quang.
− Çc dung m«i: çc hîp chÊt Halogen, kh«ng cã Clorofrom, thuèc mª
− Oxyd ethylen: tiÖt khuÈn dông cô.
− Dung dÞch hãa häc hçn hîp: dung dÞch lµm s¹ch vµ khö khuÈn.
2.4. Çc b×nh chøa khÝ cã ¸p suÊt
O2, CO2, gaz, çc khÝ th¶i trong ®iÒu trÞ ch¨m sãc.
2.5. ChÊt th¶i sinh ho¹t
ChÊt th¶i kh«ng bÞ nhiÔm çc yÕu tè nguy h¹i, ph¸t sinh tõ çc buång
bÖnh, phßng lµm viÖc, hµnh lang, çc bé phËn cung øng, nhµ kho, nhµ giÆt, nhµ
¨n lµ çc lo¹i r¸c th¶i trong sinh ho¹t h»ng ngµy nh− giÊy b¸o, tµi liÖu, vËt liÖu
®ãng gãi, tói ®ùng phim, giÊy gãi thøc ¨n, tói nil«ng, r¸c quÐt dän tõ sµn nhµ.
Ngoµi ra cßn cã r¸c th¶i tõ m«i tr−êng nh−: l¸ c©y vµ r¸c tõ çc khu vùc
ngo¹i c¶nh.
121

3. Quy ®Þnh vÒ tói chøa, thïng ®ùng chÊt th¶i
3.1. Quy ®Þnh vÒ mµu s¾c cña tói chøa chÊt th¶i
Mµu xanh: chÊt th¶i sinh ho¹t.
Mµu vµng: chÊt th¶i l©m sµng, bªn ngoµi cã biÓu t−îng nguy h¹i sinh häc.
Hép cøng mµu vµng, cã biÓu t−îng nguy h¹i sinh häc, ®ùng vËt s¾c nhän.
Mµu ®en: chøa c¸c chÊt ho¸ häc, chÊt phãng x¹, thuèc g©y ®éc tÕ bµo.
3.2. Tiªu chuÈn tói chøa chÊt th¶i
− NÕu xö lý b»ng ph−¬ng ph¸p ®èt nªn dïng tói nhùa PE hoÆc PP kh«ng
dïng tói nhùa PVC v× khi ®èt sÏ t¹o ra nhiÒu chÊt g©y « nhiÔm m«i
tr−êng.
− KÝch th−íc tói chøa lín, nhá tïy r¸c: tèi ®a < 0,1 m3.
− Cã ®−êng kÎ ngang ë møc 2/3 vµ cã ch÷: kh«ng ®−îc ®ùng qu¸ v¹ch nµy.
3.3. Tiªu chuÈn hép ®ùng vËt s¾c nhän
− VËt liÖu cøng kh«ng ®©m xuyªn kh«ng rß rØ cã thÓ ®èt ®−îc.
− Dung tÝch lín, nhá kh¸c nhau tõ 2,5 - 20 lÝt.
− Cã n¾p ®Ëy kÝn, an toµn kh«ng ®Ó ®æ ra ngoµi.
− Mµu vµng: cã nh·n ®Ò chØ ®ùng vËt s¾t nhän; cã v¹ch b¸o hiÖu ë møc 2/3
hép vµ cã dßng ch÷ kh«ng ®Ó qu¸ v¹ch nµy.
3.4. Tiªu chuÈn thïng ®ùng chÊt th¶i
− Thïng lµm b»ng nhùa PE (Poly Etylen) cã tû träng cao, dµy, cøng vµ cã
n¾p ®Ëy.
− Thïng mµu vµng dïng ®Ó gom r¸c trong tói mµu vµng: chÊt th¶i l©m
sµng.
− Thïng mµu xanh dïng ®Ó gom r¸c trong tói mµu xanh: chÊt th¶i sinh
ho¹t.
− Thïng mµu ®en dïng ®Ó gom r¸c trong tói mµu ®en: chÊt th¶i hãa häc,
phãng x¹.
− Dung tÝch cña thïng chøa tõ 10 - 250 lÝt.
− Bªn ngoµi thïng cã v¹ch chØ râ møc 2/3 cña thïng vµ cã dßng ch÷ kh«ng
®Ó qu¸ v¹ch nµy.
3.5. Thêi gian l−u tr÷ chÊt th¶i
− §èi víi c¸c bÖnh viÖn nªn xö lý r¸c th¶i hµng ngµy, ®Æc biÖt lµ chÊt th¶i y
tÕ nguy h¹i nh− m¸u, dÞch tiÕt ng−êi bÖnh, vËt s¾c nhän, chÊt th¶i cã

122

nguy c¬ l©y nhiÔm cao ph¸t sinh tõ phßng xÐt nghiÖm, chÊt th¶i d−îc
phÈm th× thêi gian l−u tr÷ tèi ®a lµ 48 giê.
− §èi víi çc c¬ së y tÕ nhá (tr¹m y tÕ, phßng kh¸m) kh«ng nªn ®Ó qu¸ 1
tuÇn. ChÊt th¶i y tÕ nh− m¸u, dÞch tiÕt ng−êi bÖnh, vËt s¾c nhän, chÊt
th¶i cã nguy c¬ l©y nhiÔm cao ph¸t sinh tõ phßng xÐt nghiÖm, chÊt th¶i
d−îc phÈm ®−îc l−u tr÷ kh«ng nªn ®Ó qu¸ 1 tuÇn.
− §èi víi chÊt th¶i lµ m« c¬ quan ng−êi, ®éng vËt thÝ nghiÖm ph¸t sinh ë
bÖnh viÖn hay c¬ së y tÕ th× ph¶i ®−îc xö lý ngay b»ng çch ®èt hoÆc
ch«n.

4. Quy ®Þnh cô thÓ vÒ xö lý chÊt th¶i
4.1. R¾n
− Ph¶i ®−îc thu gom ph©n lo¹i ®óng quy ®Þnh.
− R¸c ph¶i ®−îc tËp trung ®óng n¬i quy ®Þnh.
− Tói r¸c chøa kh«ng qu¸ 2/3 tói, ghi râ tªn khoa phßng bÖnh.
− VËn chuyÓn chÊt th¶i kh«ng ®Ó r¬i v·i trªn ®−êng, tr¸nh ®i qua khu vùc
cã ng−êi bÖnh n»m, khu vùc s¹ch kh¸c.
− Thu gom chÊt th¶i trung b×nh kho¶ng 2 lÇn/ngµy vµo n¬i tËp trung chÊt
th¶i cña bÖnh viÖn.
− Çc m« c¬ quan, phÇn c¬ thÓ c¾t bá hoÆc con vËt dïng ®Ó thÝ nghiÖm ph¶i
cã n¬i tËp trung riªng ®Ó ch«n hoÆc ®èt.
− BÖnh viÖn cã lß ®èt chÊt th¶i ph¶i ®óng tiªu chuÈn c«ng nghÖ, b¶o ®¶m
çc ®iÒu kiÖn xö lý chÊt th¶i.
* Xö lý chÊt th¶i:
− Xö lý ban ®Çu ®èi víi çc chÊt th¶i cã nguy c¬ l©y nhiÔm cao tr−íc khi ®èt
hoÆc ch«n.
− Ch«n çch mÆt ®Êt cao 50 cm, hoÆc ®èt chÊt th¶i n¬i quy ®Þnh.
− TÈy uÕ xö lý c¬ häc, ®èt hoÆc ch«n s©u 50 cm ®èi víi chÊt th¶i s¾c nhän.
− §èi víi chÊt th¶i phãng x¹ d¹ng r¾n cÇn thùc hiÖn theo çc qui ®Þnh cña
ph¸p lÖnh an toµn vµ kiÓm so¹t bøc x¹ cña nhµ n−íc.
− §èi víi çc chÊt ho¸ häc kh«ng nguy h¹i: cã thÓ ¸p dông mét trong 2 çch
sau: t¸i sö dông, hoÆc tiªu huû nh− chÊt th¶i sinh ho¹t.
− §èi víi çc chÊt th¶i ho¸ häc nguy h¹i:
• Çc chÊt th¶i ho¸ häc nguy hiÓm cã tÝnh chÊt kh¸c nhau kh«ng ®−îc trén
lÉn víi nhau ®Ó tiªu hñy.

123

• Kh«ng ®−îc ®èt çc chÊt th¶i cã chøa Halogen v× sÏ g©y « nhiÔm kh«ng
khÝ.
• Kh«ng ®−îc ®æ vµo hÖ thèng n−íc th¶i chung cña thµnh phè.
• Kh«ng ®−îc ch«n mét l−îng lín chÊt th¶i ho¸ häc v× cã thÓ g©y « nhiÔm
m¹ch n−íc ngÇm.
• Ph−¬ng ph¸p tiªu hñy: tr¶ vÒ n¬i ph©n phèi cung cÊp ban ®Çu, thiªu ®èt
hoÆc cã thÓ lµm tr¬ ho¸ chÊt th¶i tr−íc khi ch«n lÊp.
− §èi víi çc b×nh chøa khÝ cã ¸p suÊt: kh«ng dïng ph−¬ng ph¸p ®èt ®−îc
v× cã thÓ g©y næ do vËy cã thÓ xö lý b»ng çch tr¶ vÒ n¬i s¶n xuÊt, t¸i sö
dông hoÆc tiªu hñy nh− r¸c sinh ho¹t ®èi víi çc b×nh nhá.
− §èi víi r¸c th¶i sinh ho¹t: kh«ng cÇn ph¶i thiªu ®èt vµ tiªu hñy nh− r¸c
th¶i trong çc hé gia ®×nh.
4.2. ChÊt th¶i láng
Quy ®Þnh chung: mçi bÖnh viÖn ph¶i cã hÖ thèng thu gom vµ xö lý n−íc
th¶i ®ång bé, n−íc th¶i bÖnh viÖn khi th¶i ra ngoµi khu vùc qu¶n lý cña bÖnh
viÖn ph¶i ®¹t tiªu chuÈn hiÖn hµnh cña ViÖt Nam. Do ®ã çc bÖnh viÖn:
− Ph¶i cã hÖ thèng cèng r·nh vµ bÓ ngÇm ®Ó chøa vµ xö lý n−íc th¶i.
− N¹o vÐt cèng r·nh ®Þnh kú, kh«ng ®Ó t¾c nghÏn.
− Xö lý b»ng ph−¬ng ph¸p lý hãa hoÆc sinh häc hoÆc kÕt hîp çc ph−¬ng
ph¸p ®ã tr−íc khi cho th¶i vµo hÖ thèng cèng r·nh cña thµnh phè. ViÖc
¸p dông çc thiÕt bÞ vµ c«ng nghÖ míi ph¶i ®ång bé vµ ®−îc c¬ quan nhµ
n−íc cã thÈm quyÒn vÒ c«ng nghÖ m«i tr−êng xÐt duyÖt.
4.3. KhÝ
Quy ®Þnh chung: çc phßng xÐt nghiÖm, kho ho¸ chÊt d−îc phÈm ph¶i b¶o
®¶m tiªu chuÈn hiÖn hµnh cña ViÖt Nam, do vËy ph¶i cã hÖ thèng th«ng khÝ vµ
xö lý khÝ ®éc.
− KhÝ tõ lß ®èt r¸c.
− Tõ phßng xÐt nghiÖm.
− Lß ®èt r¸c ®¹t chuÈn c«ng nghÖ, che ch¾n khÝ th¶i ra m«i tr−êng.

Khoanh trßn c©u tr¶ lêi ®óng nhÊt
1. ChÊt th¶i ®−îc ph©n ra lµm

124

A. 6 lo¹i. D. 3 lo¹i.
B. 5 lo¹i. E. TÊt c¶ ®Òu sai.
C. 4 lo¹i.
2. ChÊt th¶i l©m sµng, gåm cã, ngo¹i trõ
A. VËt dÝnh m¸u vµ dÞch tiÕt cña ng−êi bÖnh.
B. VËt s¾c nhän. D. M« c¬ quan ng−êi vµ ®éng vËt.
C. Çc d−îc phÈm qu¸ h¹n. E. Thøc ¨n cña ng−êi bÖnh.
3. ChÊt th¶i phãng x¹ d¹ng láng gåm
A. N−íc tiÓu cña ng−êi bÖnh ®ang ®iÒu trÞ b»ng phãng x¹.
B. Lä chøa chÊt phãng x¹.
C. N−íc sóc röa çc dông cô chøa chÊt phãng x¹.
D. A, B, C ®óng.
E. A, C ®óng.
4. Quy ®Þnh vÒ mµu cña vËt chøa chÊt th¶i y tÕ s¾c nhän
A. Mµu ®á. D. Mµu ®en.
B. Mµu xanh. E. TÊt c¶ ®Òu sai.
C. Mµu vµng.
KÕt hîp çc cÆp c©u tr¶ lêi ®óng
5. KÕt hîp lo¹i r¸c th¶i vµ vËt chøa phï hîp tõng lo¹i r¸c th¶i
A. Kim tiªm sau khi dïng cho ng−êi bÖnh.
B. B«ng b¨ng.
C. Lä thuèc.
D. M« c¬ thÓ.
E. N−íc tiÓu cña ng−êi bÖnh ®ang ®iÒu trÞ b»ng phãng x¹.
F. Lä chøa chÊt phãng x¹
1. Tói mµu vµng.
2. Thïng nhùa cøng mµu vµng.
3. Tói mµu ®en.
4. Tói mµu xanh.
6. Quy ®Þnh vÒ xö ly chÊt th¶i y tÕ d¹ng r¾n
A. Ph¶i ®−îc thu gom, ph©n lo¹i ®óng quy ®Þnh.

125

B. Tói r¸c chøa kh«ng qu¸ 2/3 tói.
C. Cã lß ®èt chÊt th¶i ®óng tiªu chuÈn c«ng nghÖ.
D. TÊt c¶ ®Òu ®óng.
7. Quy ®Þnh xö lý chÊt th¶i d¹ng láng
A. Ph¶i cã hÖ thèng cèng r·nh vµo bÓ ngÇm ®Ó chøa vµ xö lý tr−íc khi th¶i
ra m«i tr−êng.
B. N¹o vÐt cèng r·nh ®Þnh kú, kh«ng ®Ó t¾c nghÏn.
C. Xö lý b»ng ph−¬ng ph¸p hãa häc vµ sinh häc tr−íc khi th¶i ra m«i
tr−êng.
D. TÊt c¶ ®Òu ®óng.
Ph©n biÖt c©u ®óng (§)- sai (S):
8. M« c¬ thÓ ®−îc cho vµo tói r¸c mµu ®en.
9. ChÊt th¶i tõ phßng phãng x¹ ®−îc cho vµo tói r¸c mµu ®en.
10. N−íc tiÓu cña ng−êi bÖnh ®ang ®iÒu trÞ b»ng phãng x¹ còng ®−îc coi lµ chÊt
th¶i phãng x¹ láng.
11. Tói r¸c mµu vµng chØ dïng chøa c¸c r¸c th¶i y tÕ.
12. Tói r¸c mµu xanh dïng ®Ó chøa c¸c chÊt th¶i sinh ho¹t.
§¸p ¸n: 1.B, 2.E, 3.D, 4.C, 5.A2. B1. C1. D1. E4. F3, 6.D, 7.D, 8.S, 9., 10.,11 ,
12...

126

Bµi 13

Kü THUËT RöA TAY

Môc tiªu
1. Nªu chØ ®Þnh cña 3 ph−¬ng ph¸p röa tay.
2. Thùc hiÖn ®óng quy tr×nh 3 kü thuËt röa tay.

3. ý thøc ®−îc tÇm quan träng cña viÖc röa tay.

MôC §ÝCH
1. Ng¨n ngõa sù lan truyÒn vi khuÈn qua ®«i tay.
2. Gi¶m nguy c¬ nhiÔm khuÈn bÖnh viÖn cho nh©n viªn y tÕ vµ ng−êi bÖnh.
3. Tuú theo tr−êng hîp mµ ¸p dông c¸c h×nh thøc röa tay kh¸c nhau.

A. RöA TAY TH¦êNG QUY

1. ChØ ®Þnh
− Tr−íc vµ sau khi tiÕp xóc víi ng−êi bÖnh.
− Tr−íc vµ sau khi thùc hiÖn c¸c kü thuËt ch¨m sãc ng−êi bÖnh.
− Sau khi th¸o g¨ng tay.
− Tr−íc vµ sau khi ¨n.
− Sau khi ®i vÖ sinh.
− Sau khi tiÕp xóc víi vËt bÈn, chÊt th¶i.
− Tr−íc khi rêi khái khoa phßng.

2. Dông cô
− Nguån n−íc: ph¶i cã cÇn g¹t b»ng khñyu tay, ch©n ®Ó tr¸nh nhiÔm
khuÈn vµo n¬i vßi n−íc.
− Lavabo: ®ñ cao, réng, tr¸nh v¨ng n−íc ra ngoµi vµ −ít quÇn ¸o cña ng−êi
®øng röa.

127

− Xµ phßng: nuíc hoÆc dung dÞch röa tay khö khuÈn.
− Dông cô lµm kh« tay:
− Kh¨n: hép ®ùng, dïng 1 lÇn.
− GiÊy: hép ®ùng, dïng 1 lÇn.
− M¸y c¶m øng (sÊy kh« b»ng søc nãng).
− VËt chøa kh¨n ®· dïng råi hoÆc tói r¸c giÊy bÈn.

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG: RöA TAY TH¦êNG QUy
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
1 Th¸o trang søc, mãng tay ®· c¾t ng¾n
2 Mang khÈu trang, mò, m¾t kÝnh (nÕu cÇn)

3 Lµm −ít tay
4 LÊy 2 - 3 ml dung dÞch röa tay vµo lßng bµn tay
5 Cä s¸t 2 lßng bµn tay, vµ kÎ ngãn tay ®an vµo nhau
6 Cä s¸t 2 l−ng bµn tay (óp lßng bµn tay nµy lªn l−ng bµn tay kia) vµ
kÏ ngãn tay (chó ý c¹nh bªn ngãn ót)
7 Cä s¸t kh¾p phÇn ngãn tay c¸i (2 bªn)
8 Chôm c¸c ®Çu ngãn tay cña bµn tay nµy, miÕt vµo lßng cña bµn tay
kia vµ ng−îc l¹i
9 Dïng 4 ®Çu ngãn tay cä ch©n 4 ngãn cña bµn tay kia vµ ng−îc l¹i
10 Röa s¹ch tay d−íi vßi n−íc (bµn tay thÊp h¬n khuûu tay)
11 Lau kh« tay
Tæng céng
Tæng sè ®iÓm ®¹t ®−îc

128

H×nh 13.1. C¸c b−íc röa tay th−êng quy

B. RöA TAY THñ THUËT (RöA TAY NHANH NGO¹I KHOA)

1. ChØ ®Þnh
Tr−íc khi lµm c¸c thñ thuËt cã x©m lÊn (chäc dß mµng bông, mµng phæi).

2. Dông cô
− Nguån n−íc: ph¶i cã cÇn g¹t b»ng khuûu tay, ch©n ®Ó tr¸nh nhiÔm
®øng röa.
− Dung dÞch röa tay khö khuÈn cao.
− 1 bµn ch¶i v« khuÈn.
− Kh¨n lau tay v« khuÈn.
− VËt chøa kh¨n ®· dïng råi hoÆc giÊy tói r¸c chøa giÊy bÈn.
− Cån 70 ®é.

3. L−u ý
− Mò che kÝn tãc, mang khÈu trang.
− Quan s¸t c¾t ng¾n mãng tay.

129

− Th¸o bá trang søc, nhÉn cã mÆt, ®ång hå.
B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG: RöA TAY THñ THUËT (RöA TAY
NHANH NGO¹I KHOA)
(Dïng trong c¸c thñ thuËt hoÆc tiÓu phÉu)
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
1 Th¸o trang søc, mãng tay ®· c¾t ng¾n
2 Mang khÈu trang, mang kÝnh (nÕu cÇn)
3 Lµm −ít tay
5 Cä s¸t 2 lßng bµn tay, vµ kÏ ngãn tay ®an vµo nhau
6 Cä s¸t 2 l−ng bµn tay (óp lßng bµn tay nµy lªn l−ng bµn tay kia)
vµ kÏ ngãn tay (chó ý c¹nh bªn ngãn ót)
8 Chôm c¸c ®Çu ngãn tay cña bµn tay nµy, miÕt vµo lßng cña bµn
tay kia vµ ng−îc l¹i
9 Dïng 4 ®Çu ngãn tay cä ch©n 4 ngãn cña bµn tay kia vµ ng−îc
l¹i
11 Dïng bµn ch¶i v« khuÈn chµ mãng, ngãn, bµn vµ c¼ng tay víi
dung dÞch röa tay cho lÇn l−ît tõng bµn tay mét
12 Röa s¹ch 2 bµn tay d−íi vßi n−íc v« khuÈn
13 Lau kh« tay, mang g¨ng tay v« khuÈn
Tæng céng

C. RöA TAY PHÉU THUËT

1. ChØ ®Þnh
− Tr−íc khi tham gia phÉu thuËt
− B¸c sÜ phÉu thuËt.
− B¸c sÜ phô phÉu thuËt.
− §iÒu d−ìng vßng trong.

2. Dông cô
− Nguån n−íc: ph¶i cã cÇn g¹t b»ng khuûu tay, ch©n ®Ó tr¸nh nhiÔm
130

®øng röa.
− Dung dÞch röa tay khö khuÈn cao.
− 2 bµn ch¶i v« khuÈn.
− Kh¨n lau tay v« khuÈn.
− VËt chøa: kh¨n ®· dïng råi hoÆc giÊy.
− Cån 70 ®é.

3. L−u ý
− Th¸o bá c¶ ®ång hå vµ nhÉn tr¬n.
− Mò che kÝn tãc, mang khÈu trang.
− Quan s¸t c¾t ng¾n mãng tay.
− Th¸o bá trang søc.
B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG: RöA TAY V¤ KHUÈN NGO¹I KHOA
(dïng cho çc tr−êng hîp phÉu thuËt lín)
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
1 MÆc ¸o choµng, ®éi mñ che kÝn tãc, th¸o trang søc, kiÓm so¸t mãng
tay, ®eo khÈu trang, x¾n tay ¸o qu¸ khuûu > 5 cm
2 Lµm −ít tay
4 Cä s¸t 2 lßng bµn tay, vµ kÏ ngãn tay ®an vµo nhau
5 Cä s¸t 2 l−ng bµn tay (óp lßng bµn tay nµy lªn l−ng bµn tay kia) vµ
kÎ ngãn tay (chó ý c¹nh bªn ngãn ót)
7 Chôm çc ®Çu ngãn tay cña bµn tay nµy, miÕt vµo lßng cña bµn tay
kia vµ ng−îc l¹i
8 Dïng 4 ®Çu ngãn tay cä ch©n 4 ngãn cña bµn tay kia vµ ng−îc l¹i
10 Dïng bµn ch¶i v« khuÈn vµ dung dÞch röa tay ®¸nh cä çc ®Çu, kÏ
vµ c¹nh ngãn tay theo chiÒu däc hay xo¾n èc
11 §¸nh cä lßng vµ l−ng bµn tay
12 §¸nh cä c¼ng tay lªn qu¸ khuûu 5 cm
13 Röa s¹ch tay d−íi vßi n−íc v« khuÈn

131

14 Thay bµn ch¶i
15 Thùc hiÖn l¹i c¸c b−íc 10, 11, 12,13 ®èi víi bµn tay kia
16 Lau kh« tay b»ng kh¨n v« khuÈn
17 2 tay phÝa tr−íc mÆt, trªn th¾t l−ng
Tæng céng

H×nh13.2. C¸c b−íc röa tay v« khuÈn ngo¹i khoa

132

Bµi 14

Kü THUËT MANG Vµ TH¸O G¡NG TAY V¤ KHUÈN

Môc tiªu
1. Nªu ®−îc môc ®Ých cña viÖc mang g¨ng tay v« khuÈn.
2. Thùc hiÖn quy tr×nh kü thuËt mang g¨ng tay v« khuÈn ®óng vµ an toµn.
3. Thùc hiÖn ®−îc ®éng t¸c th¸o g¨ng tay an toµn.
4. NhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña viÖc mang g¨ng tay v« khuÈn ®óng c¸ch.

1. Môc ®Ých
TiÕp cËn víi vïng, vËt v« khuÈn.

2. Dông cô
ChuÈn bÞ ®«i g¨ng tay phï hîp vÒ kÝch cì vµ h¹n dïng.

3. Nh÷ng ®iÓm cÇn l−u ý
a. Mang g¨ng tay v« khuÈn
− Tay ch−a mang g¨ng ch¹m vµo mÆt trong cña g¨ng.
− Tay mang g¨ng råi ch¹m vµo mÆt ngoµi cña g¨ng.
− Tay ®· mang g¨ng lu«n ®Ó tr−íc mÆt, trong tÇm m¾t vµ cao h¬n th¾t
l−ng.
b. Th¸o g¨ng tay v« khuÈn
− Tay ®ang mang g¨ng ch¹m vµo mÆt ngoµi cña g¨ng ë cæ tay g¨ng.
− Tay ®· th¸o g¨ng råi ch¹m vµo mÆt trong cña g¨ng ë cæ tay g¨ng.
− Lu«n chó ý gi÷ cho tay kh«ng ch¹m vµo vïng bÈn cña g¨ng.
− Ph¶i röa tay th−êng quy l¹i sau khi th¸o g¨ng.

133

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG: MANG G¡NG TAY V¤ KHUÈN
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
1 Chän cì g¨ng tay thÝch hîp
2 KiÓm so¸t mãng tay, th¸o trang søc, ®ång hå
3 Röa tay thñ thuËt
4 Më bao ®Ó lé g¨ng, kh«ng ph¹m vµo vïng v« khuÈn
5 Tay ch−a mang g¨ng cÇm mÆt trong cña g¨ng ë nÕp gÊp cæ tay,
mang cho tay cßn l¹i
6 4 ngãn cña bµn tay ®ang mang g¨ng ®Æt vµo nÕp gÊp mÆt ngoµi cæ
g¨ng, ngãn c¸i dang ra
7 Mang vµo tay cßn l¹i an toµn
8 Söa l¹i nh÷ng ngãn tay ®eo g¨ng ngay ng¾n
9 2 tay ®· mang g¨ng phÝa tr−íc mÆt trong tÇm m¾t, trªn th¾t l−ng
Tæng céng

H×nh 14.1. C¸ch më bao g¨ng tay v« khuÈn

H×nh 14.2. Mang g¨ng tr¸i

134

H×nh 14.3. Mang g¨ng ph¶i

H×nh 14.4. Kü thuËt mang g¨ng v« khuÈn H×nh 14.5. Sau khi mang g¨ng v« khuÈn

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG: TH¸O G¡NG TAY
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
1 Tay ®ang mang g¨ng n¾m vµo mÆt ngoµi cña g¨ng ë cæ tay g¨ng,
kÐo g¨ng lËt mÆt trong ra ngoµi
2 Tay ®· th¸o g¨ng n¾m vµo mÆt trong cña g¨ng ë cæ tay g¨ng, kÐo
g¨ng lËt mÆt trong ra ngoµi
3 Cho g¨ng d¬ (bÈn) vµo tói r¸c y tÕ
4 R−¶ tay néi khoa
Tæng céng

135

1. KÓ 2 yªu cÇu cña röa tay néi khoa.
2. Nªu 4 chØ ®Þnh cña röa tay th−êng quy.
C©u hái ®óng sai:
3. Röa tay tr−íc vµ sau khi tiÕp xóc víi ng−êi bÖnh.
4. Röa tay tr−íc vµ sau khi nãi chuyÖn víi ng−êi bÖnh.
5. Sau röa tay ngo¹i khoa, ta cã thÓ tiÕp xóc trùc tiÕp vµo dông cô v« khuÈn.
6. Ng©m tay qua dung dÞch s¸t khuÈn sau röa tay th−êng quy lµ cã ®−îc ®«i tay
v« khuÈn.
7. Khi röa tay th−êng quy bµn tay ph¶i ®Ó cao h¬n cæ tay.
8. T¹i nh÷ng n¬i röa tay c«ng céng kh«ng nªn dïng b¸nh xµ phßng ®Ó röa tay.
9. Röa tay néi khoa (th−êng qui) thêi gian cÇn:
A. 10 phót. C. 3 phót.
B. 5 phót. D. 1 phót.
10. Trong ®«i tay, n¬i vi khuÈn th−êng tró ngô nhiÒu nhÊt lµ:
A. Lßng bµn tay. D. KÏ ngãn, nÕp gÊp.
B. L−ng bµn tay. E. TÊt c¶ ®Òu ®óng.
C. Mãng tay.
11. Khi röa tay, phÇn mµ ta dÔ bá sãt:
A. M« ngãn c¸i (1). D. Mãng tay.
B. Bê trô ngãn 5. E. TÊt c¶ ®Òu ®óng.
C. Ch©n kÎ gi÷a c¸c ngãn, nÕp gÊp.
§¸p ¸n: 3. , 4.S, 5. S, 6.S, 7.S, 8 , 9.D, 10 E, 11 E

136

Bµi 15

TÈY UÕ Vµ B¶O QU¶N DôNG Cô
TRONG BUåNG BÖNH HµNG NGµY

Môc tiªu
1. Nªu 2 môc ®Ých cña tÈy uÕ vµ b¶o qu¶n dông cô.
2. Thùc hiÖn ®−îc kü thuËt tÈy uÕ vµ b¶o qu¶n dông cô.
3. NhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña viÖc tÈy uÕ vµ b¶o qu¶n dông cô.

1. Môc ®Ých
− §Ó ngõa sù l©y nhiÔm chÐo trong phßng bÖnh.
− §Ó b¶o qu¶n dông cô l©u bÒn.

2. ChØ ®Þnh
Dông cô thñy tinh, dông cô cao su, dông cô kim lo¹i, dông cô tr¸ng men,
gi−êng ghÕ, tñ ®Çu gi−êng.

3. Dông cô
− Xµ b«ng (phßng).
− Bµn ch¶i, giÎ lau.
− Bét tÈy, acid Chlohydric (nÕu cÇn).
− Dung dÞch khö khuÈn.
− Kh¨n lau kh«.
− PhÊn talc.
− V¶i miÕng, v¶i th−a.

4. Kü thuËt tiÕn hµnh
4.1. Dông cô thñy tinh: ly, èng b¬m hót
− Ng©m dung dÞch khö khuÈn lÇn 1 ®Ó khö nhiÔm.
137

− Röa c¸c dông cô b»ng n−íc n−íc Êm vµ xµ phßng cho s¹ch, lau kh«.
− Ng©m dung dÞch khö khuÈn lÇn 2.
− Röa l¹i s¹ch vµ lau kh« b»ng kh¨n v« khuÈn, tr¶ vÒ chç cò.
4.2. Dông cô cao su: tói ch−êm nãng, l¹nh, vßng h¬i, tÊm cao su
4.2.1. Tói ch−êm nãng l¹nh
− Röa mÆt ngoµi, mÆt trong cña tói b»ng xµ phßng vµ n−íc cho s¹ch.
− Lau kh« mÆt ngoµi tói.
− Treo ng−îc tói ë n¬i m¸t ®Ó lßng tói ®−îc kh«.
− Thoa phÊn talc mÆt ngoµi tói, cho khÝ vµo tói, ®Ëy nót l¹i vµ cÊt vµo chç
m¸t.
4.2.2. Vßng h¬i cao su lãt vïng m«ng
− Dïng bµn ch¶i, xµ phßng vµ n−íc röa s¹ch mÆt ngoµi vßng. (NÕu vßng cã
dÝnh chÊt tiÕt th× ph¶i ng©m dung dÞch khö khuÈn tr−íc khi röa).
− Lau kh« hoÆc ph¬i ë n¬i m¸t.
− Thoa phÊn talc mÆt ngoµi vßng.
− Cho khÝ vµo vßng h¬i, ®Ëy nót l¹i cÊt vµo n¬i m¸t.
4.2.3. TÊm cao su
− Dïng bµn ch¶i, xµ phßng vµ n−íc röa s¹ch 2 mÆt cña tÊm cao su. (NÕu cã
dÝnh chÊt tiÕt th× ph¶i ng©m dung dÞch khö khuÈn tr−íc khi röa).
− Lau kh« hoÆc ph¬i ë n¬i m¸t.
− Thoa phÊn talc 2 mÆt tÊm cao su.
− Cuèn trßn l¹i vµ cÊt vµo chç m¸t (tr¸nh lµm gËp g·y tÊm cao su).
4.3. Dông cô kim lo¹i: bån tiªu, tiÓu, bån h¹t ®Ëu, trô treo
4.3.1. Bån h¹t ®Ëu
− Dïng bµn ch¶i, xµ phßng vµ n−íc röa s¹ch. (NÕu cã dÝnh chÊt tiÕt th×
ph¶i ng©m dung dÞch khö khuÈn tr−íc khi röa).
− Röa s¹ch, lau kh« b»ng kh¨n v« khuÈn. CÊt vµo chç quy ®Þnh.
4.3.2. Bån tiªu - tiÓu
− Dïng bµn ch¶i, xµ phßng vµ n−íc chµ röa s¹ch bªn trong vµ ngoµi, lau
kh«.
138

4.3.3. Trô treo
− Lau röa trô treo b»ng xµ phßng vµ n−íc cho s¹ch.
− Lau kh«.
− Dïng dÇu h«i chµ trô cho thËt bãng vµ tr¶ vÒ chç quy ®Þnh.
4.4. Dông cô tr¸ng men: thau, m©m, èng nhæ ç nh©n, bån h¹t ®Ëu
− Dïng bµn ch¶i, xµ phßng, bét chïi vµ n−íc chµ röa s¹ch bªn trong vµ
ngoµi, lau kh«.
− Ng©m dông dÞch khö khuÈn lÇn 2.
4.5. Gi−êng ghÕ, tñ ®Çu gi−êng
− Chïi röa gièng trong qui tr×nh röa gi−êng vµ vïng phô cËn.
− S¾p xÕp çc dông cô ng¨n n¾p.

5. Dän dÑp dông cô
− Röa thau víi n−íc vµ xµ b«ng thËt s¹ch, lau kh«.
− GiÆt bµn ch¶i, giÎ lau b»ng xµ b«ng vµ n−íc, ph¬i kh« ngoµi n¾ng.
− Bá r¸c vµo thïng r¸c.
− Tr¶ tÊt c¶ çc dông cô vÒ chç cò.

− Röa vµ tÈy dông cô hµng ngµy ®Ó tèng chÊt bÈn (d¬) b¸m chÆt nhiÒu
ngµy khã röa s¹ch.
− §å dïng riªng cho mçi ng−êi bÖnh kh«ng cÇn ph¶i tiÖt khuÈn mçi ngµy
sau khi röa.
− Chïi röa ®å dïng riªng ng−êi bÖnh hµng ngµy ®Ó lµm gi¶m sù hiÖn diÖn
cña vi khuÈn mét çch tèi ®a.

139

Bµi 16

ÇCH RöA, LAU CHïI Vµ CHUÈN BÞ
DôNG Cô §Ó TIÖT KHUÈN

Môc tiªu
1. Nªu 2 môc ®Ých cña çch röa, lau chïi vµ chuÈn bÞ dông cô ®Ó tiÖt khuÈn.
2. Thùc hiÖn ®−îc çch röa, lau chïi vµ chuÈn bÞ dông cô ®Ó tiÖt khuÈn.
3. NhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña viÖc röa, lau chïi vµ chuÈn bÞ dông cô ®Ó
tiÖt khuÈn.

1. Môc ®Ých
§Ó cã nh÷ng dông cô vµ vËt dông ®¶m b¶o vÒ mÆt v« trïng.
§Ó gi÷ nh÷ng dông cô vµ vËt dông ®−îc bÒn.

2. ChØ ®Þnh: tÊt c¶ çc lo¹i dông cô

3. Dông cô
− Thau ®ùng n−íc Êm.
− V¶i lau, bµn ch¶i.
− Que gßn, v¶i th−a.
− Xµ b«ng (phßng), bét tÈy.
− Kh¨n hoÆc giÊy gãi, d©y cét, b¨ng keo.

4.1. Dông cô kim lo¹i
K×m kÐo
ph¶i ng©m dung dÞch khö khuÈn tr−íc khi röa), chó ý çc r¨ng vµ çc
chç ghÐp nèi.
− Lau kh« vµ kiÓm so¸t dông cô cã bÞ h− háng.

140

− §ãng gãi, d¸n nh·n, ghi ngµy giê, göi tiÖt khuÈn b»ng søc nãng kh« hoÆc
nãng Èm d−íi ¸p lùc.
4.2. Dông cô cô tr¸ng men
ph¶i ng©m dung dÞch khö khuÈn tr−íc khi röa)
− Lau kh«, dïng kh¨n hoÆc giÊy gãi l¹i, d¸n nh·n, ghi ngµy giê tiÖt khuÈn.
− Göi tiÖt khuÈn b»ng søc nãng Èm.
4.3. Dông cô cao su
− Röa s¹ch b»ng xµ phßng vµ n−íc. (NÕu cã dÝnh chÊt tiÕt th× ph¶i ng©m
dung dÞch khö khuÈn tr−íc khi röa)
− §èi víi çc lo¹i èng sonde nªn sóc röa d−íi vßi n−íc hoÆc dïng b¬m tiªm
b¬m röa. (nÕu chÊt tiÕt b¸m dÝnh chÆt cã thÓ ng©m dïng dÞch tÈy röa
(Ciderzym).
− Lau kh«, ®ãng gãi göi tiÖt khuÈn b»ng søc nãng Èm d−íi ¸p lùc.
4.4. Dông cô: çc èng néi soi
− Th¸o rêi çc phÇn th¸o ®−îc cña dông cô ra.
− Röa s¹ch b»ng xµ phßng vµ n−íc. (NÕu cã dÝnh chÊt tiÕt th× ph¶i ng©m
dung dÞch khö khuÈn ®Ó khö nhiÔm tr−íc khi röa).
− KiÓm tra t×nh tr¹ng dông cô.
− Lau kh« vµ tiÖt khuÈn b»ng ph−¬ng ph¸p hãa häc.
− Dïng n−íc cÊt röa s¹ch vµ lau kh« v« khuÈn, cÊt vµo n¬i qui ®Þnh.
4.5. §å v¶i, b«ng b¨ng
4.5.1. §å v¶i
− GiÆt s¹ch b»ng xµ phßng vµ n−íc. (NÕu cã dÝnh chÊt tiÕt th× ph¶i ng©m
dung dÞch khö khuÈn ®Ó kh÷ nhiÔm tr−íc khi giÆt), kiÓm tra xem cã r¸ch
kh«ng, ph¬i kh«.
− XÕp rÎ qu¹t, gãi l¹i võa chÆt trong kh¨n dÇy, d¸n nh·n vµ göi ®i tiÖt
khuÈn b»ng søc nãng Èm d−íi ¸p lùc.
4.5.2. B«ng b¨ng
− Gãi thµnh tõng gãi nhá b»ng kh¨n hoÆc giÊy hay xÕp trong hép.
− D¸n nh·n, ghi ngµy giê vµ tiÖt khuÈn b»ng søc nãng Èm d−íi ¸p lùc.
4.6. Çc chÊt dÇu, mì, g¹c tÈm chÊt nhên, bét
− §ùng dÇu, bét trong chai nhá.
− G¹c tÈm chÊt nhên ®ùng trong hép kim lo¹i dµi.

141

− §Ëy kÝn d¸n nh·n, ghi ngµy giê vµ tiÖt khuÈn b»ng søc nãng kh«.

− Göi çc gãi dông cô ®i tiÖt khuÈn.
− Thu dän que gßn, v¶i bÈn (d¬) bá vµo giá r¸c.
− Röa thau, bµn ch¶i víi xµ b«ng vµ n−íc s¹ch.
− Lau kh« thau vµ tr¶ vÒ chç cò.
− Ph¬i bµn ch¶i chç n¾ng cho kh« vµ tr¶ vÒ chç cò.
− Tr¶ çc hép bét tÈy vÒ chç cò.

6. Ghi hå s¬
− Sè gãi vµ tªn dông cô göi ®i tiÖt khuÈn.
− Ngµy göi.
− Tªn ng−êi göi.

7.1. Muèn sù tiÖt khuÈn ®−îc h÷u hiÖu
− Dông cô ph¶i röa thËt s¹ch çc chÊt dÇu mì, m¸u mñ nhÊt lµ çc chç r¸p
nèi.
− Nh÷ng v¶i ®Ó gãi ph¶i giÆt thËt s¹ch, giÊy gãi ph¶i lµ lo¹i giÊy dai bÒn.
− XÕp dông cô hay vËt dông trong çc hép hay çc gãi ®óng çch, chõa nh÷ng
kho¶ng gi÷a ®Ó sù tiÕp xóc víi h¬i n−íc hoÆc søc nãng ®−îc ®Çy ®ñ.
7.2. Chän ph−¬ng ph¸p tiÖt khuÈn thÝch hîp ®Ó tr¸nh h− hao dông cô
vµ vËt dông

1. Môc ®Ých cña viÖc chuÈn bÞ dông cô ®Ó tiÖt khuÈn
A. §Ó cã nh÷ng dông cô vµ vËt dông ®−îc s¹ch.
B. §Ó cã nh÷ng dông cô vµ vËt dông ®¶m b¶o v« trïng.
C. Gi÷ cho dông cô vµ vËt dông ®−îc bÒn.
D. B vµ C ®óng.

142

E. Gi÷ cho dông cô vµ vËt dông ®−îc ®Ñp.
2. §Ó cho viÖc tiÖt khuÈn dông cô ®−îc h÷u hiÖu, ta cÇn
A. Röa s¹ch bªn ngoµi dông cô.
B. ChØ cÇn röa mÆt trong dông cô, vËt dông.
C. ChØ cÇn röa nh÷ng chç r¸p nèi.
D. ChØ cÇn ng©m vµo dung dÞch khö khuÈn lµ ®ñ.
E. Dông cô ph¶i ®−îc röa thËt s¹ch çc chÊt dÇu mì, m¸u mñ nhÊt lµ çc
chç r¸p nèi.
3. Khi gãi dông cô ®Ó ®em ®i tiÖt khuÈn ta ph¶i
A. Dïng v¶i thËt s¹ch ®Ó gãi dông cô.
B. Dïng bÊt kú v¶i nµo ®Ó gãi dông cô.
C. Dïng bÊt kú lo¹i giÊy nµo ®Ó gãi dông cô.
D. Dïng lo¹i giÊy dai, bÒn ®Ó gãi dông cô.
E. A, D ®óng.
4. Chän çc biÖn ph¸p tiÖt khuÈn h÷u hiÖu bao gåm
A. Ng©m trong ho¸ chÊt.
B. TiÖt b»ng søc nãng Èm.
C. Lùa chän ph−¬ng ph¸p tiÖt khuÈn thÝch hîp ®Ó tr¸nh h− hao dông cô
vµ vËt dông.
D. TiÖt khuÈn b»ng søc nãng Èm d−íi ¸p lùc.
E. TiÖt khuÈn b»ng søc nãng kh«.
5. Gãi dông cô, vËt dông gãi ®i tiÖt khuÈn ta cÇn ghi chó:
A. Tªn dông cô göi ®i tiÖt khuÈn.
B. Tªn ng−êi gëi dông cô tiÖt khuÈn.
C. Ngµy göi dông cô tiÖt khuÈn.
D. Sè gãi dông cô göi ®i tiÖt khuÈn.
6. Nªu môc ®Ých cña viÖc tÈy uÕ vµ b¶o qu¶n dông cô y tÕ trong buång bÖnh
7. Nªu tªn çc lo¹i dông cô dïng trong buång bÖnh
8. Nªu çc môc ®Ých cña viÖc lau chïi vµ chuÈn bÞ dông cô tiÖt khuÈn.
§¸p ¸n: 1.D, 2.E, 3.E, 4.C, 5.E

143

Bµi 17

THEO DâI CHøC N¡NG SINH Lý
(DÊU hiÖu SINH TåN)

Môc tiªu
1. Ph©n tÝch nh÷ng yÕu tè ¶nh huëng ®Õn dÊu sinh tån.
2. Tr×nh bµy môc ®Ých, chØ ®Þnh cña viÖc theo dâi dÊu sinh tån.
3. M« t¶ dông cô ®o l−êng dÊu sinh tån.
4. LËp quy tr×nh ch¨m sãc khi cã dÊu sinh hiÖu bÊt th−êng.
5. RÌn luyÖn ý thøc thùc hiÖn kü thuËt ®o dÊu sinh tån.

1. ®¹i c−¬ng
DÊu sinh tån bao gåm: nhiÖt ®é, m¹ch, huyÕt ¸p, nhÞp thë lµ nh÷ng dÊu
hiÖu chØ râ sù ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan h« hÊp, tuÇn hoµn vµ néi tiÕt, nã ph¶n
¸nh chøc n¨ng sinh lý cña c¬ thÓ, th«ng th−êng ®−îc ®o l−êng vµ theo dâi trªn
ng−êi bÖnh, hoÆc ng−êi th−êng ®Ó kiÓm tra søc khoÎ ®Þnh kú.
Theo dâi dÊu sinh tån gióp ph¸t hiÖn nh÷ng bÊt th−êng cña bÖnh tim
m¹ch, h« hÊp, thÇn kinh, vµ hÖ thèng néi tiÕt trong c¬ thÓ. Ngoµi ra nh÷ng thay
®æi vÒ t×nh tr¹ng sinh lý cña c¬ thÓ, nh÷ng ®¸p øng vÒ thÓ chÊt, m«i tr−êng, t©m
lý ®Òu g©y ¶nh h−ëng ®Õn dÊu sinh hiÖu.
Nh÷ng thay ®æi nµy cã thÓ x¶y ra rÊt ®ét ngét hay kÐo dµi mét kho¶ng
thêi gian. Do ®ã bÊt kú sù thay ®æi bÊt th−êng nµo cña dÊu sinh tån ®Òu cÇn
®−îc ghi nhËn vµ b¸o víi thÇy thuèc ®Ó cã nh÷ng can thiÖt kÞp thêi.
DÊu sinh tån thø n¨m lµ ®au. §«i khi ng−êi bÖnh kh«ng cã kinh nghiÖm
®Ó diÔn t¶ møc ®é ®au, nh−ng nã lµ dÊu hiÖu mµ hä ®Õn kh¸m bÖnh.

2. Môc ®Ých
− Theo dâi chøc n¨ng sinh lý (dÊu sinh tån) cã nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau:
− KiÓm tra søc khoÎ ®Þnh kú.
− Gióp chÈn ®o¸n bÖnh.
− Theo dâi t×nh tr¹ng bÖnh, diÔn tiÕn bÖnh.

144

− Theo dâi kÕt qu¶ ®iÒu trÞ ch¨m sãc.
− Ph¸t hiÖn biÕn chøng cña bÖnh.
− KÕt luËn sù sèng cßn cña ng−êi bÖnh.

3. ChØ ®Þnh
Kü thuËt ®o dÊu sinh hiÖu lµ nhiÖm vô th«ng th−êng cña ng−êi ®iÒu d−ìng
thùc hiÖn khi:
− NhËn bÖnh.
− KiÓm tra søc kháe.
− Ng−êi bÖnh ®ang n»m viÖn.
− Ng−êi bÖnh tr−íc vµ sau phÉu thuËt.
− Tr−íc vµ sau dïng thuèc ¶nh h−ëng h« hÊp tim m¹ch, nhiÖt ®é ...
− T×nh tr¹ng ng−êi bÖnh cã nh÷ng thay ®æi vÒ thÓ chÊt (h«n mª, ló lÉn,
®au).
− Bµn giao ca trùc ®èi víi ng−êi bÖnh nÆng.
− Ng−êi bÖnh nhËp viÖn, xuÊt viÖn, chuyÓn viÖn.
§èi víi ng−êi bÖnh ®ang n»m viÖn, Bé Y tÕ quy ®Þnh ®iÒu d−ìng ghi nhËn
kÕt qu¶ vµo phiÕu theo dâi hai lÇn trong ngµy vµo buæi s¸ng vµ chiÒu, dï ng−êi
bÖnh cã dÊu sinh hiÖu æn ®Þnh. Trong tr−êng hîp t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh ®ang
håi søc hay dÊu sinh hiÖu kh«ng æn ®Þnh th× cÇn theo dâi nhiÒu lÇn h¬n.

4. H−íng dÉn thùc hiÖn kü n¨ng
§iÒu d−ìng cã tr¸ch nhiÖm ph¶i theo dâi dÊu sinh hiÖu: biÕt ph©n tÝch sù
thay ®æi ®Ó cã nh÷ng quyÕt ®Þnh can thiÖp hîp lý.
Lùa chän nh÷ng dông cô ®Ó ®o ®Õm phï hîp víi t×nh tr¹ng cña ng−êi
bÖnh.
§iÒu d−ìng ph¶i biÕt chØ sè dÊu sinh hiÖu b×nh th−êng, yÕu tè ¶nh h−ëng
®Õn kÕt qu¶ ®o ®Õm.
§iÒu d−ìng ph¶i hiÓu biÕt vÒ tiÒn sö, bÖnh sö, h−íng ®iÒu trÞ, chØ ®Þnh
dïng thuèc nhÊt lµ nh÷ng can thiÖp nµo lµm ¶nh h−ëng ®Õn dÊu sinh hiÖu.
§iÒu d−ìng ph¶i kiÓm so¸t ®−îc c¸c yÕu tè m«i tr−êng lµm ¶nh h−ëng ®Õn
dÊu sinh hiÖu.
Tïy theo t×nh tr¹ng bÖnh, ®iÒu d−ìng héi ý víi b¸c sÜ ®Ó quyÕt ®Þnh thêi
gian sè lÇn theo dâi dÊu sinh hiÖu. NÕu kÕt qu¶ dÊu sinh hiÖu thay ®æi b¾t ®Çu
xÊu dÇn, ®iÒu d−ìng cÇn theo dâi nhiÒu lÇn h¬n dï kh«ng cã ý kiÕn cña
thÇy thuèc.

145

§iÒu d−ìng cÇn phèi hîp kÕt qu¶ ®o l−êng dÊu sinh hiÖu vµ nh÷ng dÊu
hiÖu kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng.
§iÒu d−ìng cã thÓ héi ý víi ®iÒu d−ìng kh¸c trong tua trùc khi ghi nhËn
kÕt qu¶ dÊu sinh hiÖu bÊt th−êng.
§èi víi ng−êi bÖnh ngo¹i tró, dÊu sinh hiÖu ®−îc ®o tr−íc khi thùc hiÖn
viÖc kh¸m bÖnh.

A. THEO DâI TH¢N NHIÖT

Môc tiªu cô thÓ
1. Tr×nh bµy nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn th©n nhiÖt.
2. Ph©n biÖt ®−îc çc lo¹i nhiÖt kÕ.
3. Ph©n lo¹i çc møc ®é sèt.
4. Nªu çc yªu cÇu ch¨m sãc ng−êi bÖnh cã th©n nhiÖt bÊt th−êng.

1. ®¹i c−¬ng
Th©n nhiÖt lµ nhiÖt ®é c¬ thÓ, ®−îc ký hiÖu T0
Th©n nhiÖt ®−îc c©n b»ng gi÷a hai qu¸ tr×nh cña t¹o nhiÖt vµ th¶i nhiÖt,
chÞu ¶nh h−ëng mét phÇn bëi m«i tr−êng bªn ngoµi.
T¹o nhiÖt:
− Sù co m¹ch.
− Sù vËn ®éng, co c¬, rung giËt c¬.
− ChuyÓn ho¸ çc chÊt.
− Ho¹t ®éng cña hÖ néi tiÕt.
Th¶i nhiÖt:
− Sù bµi tiÕt qua h¬i thë, må h«i, gi¶m khèi l−îng tuÇn hoµn.
− Sù d·n m¹ch ngo¹i biªn.
− Do øc chÕ thÇn kinh.
Tuy nhiªn nhiÖt ®é c¬ thÓ cßn chÞu sù kiÓm so¸t cña trung khu ®iÒu hßa
th©n nhiÖt ë vïng d−íi ®åi (Hypothalamus) vµ ®−îc duy tr× trong giíi h¹n hÑp.
Çc m« vµ tÕ bµo trong c¬ thÓ cã kh¶ n¨ng chÞu ®ùng nhiÖt ®é tèt nhÊt
trong kho¶ng tõ 360C - 380C, kho¶ng çch nµy cã thÓ kh¸c nhau tïy thuéc theo
tuæi, giíi tÝnh, ho¹t ®éng thÓ chÊt vµ t×nh tr¹ng søc kháe cña mçi ng−êi.
NhiÖt ®é trung b×nh cña c¬ thÓ: tõ 36,50C - 370C
Sèt x¶y ra khi c¬ chÕ th¶i nhiÖt mÊt kh¶ n¨ng qu©n b×nh nhiÖt ®é.
146

Khi th©n nhiÖt ®o ®−îc cao h¬n 37,50C th× gäi lµ sèt vµ khi th©n nhiÖt thÊp
h¬n 360 th× gäi lµ h¹ th©n nhiÖt.
Dông cô dïng ®Ó ®o th©n nhiÖt gäi lµ nhiÖt kÕ (Thermometer).

2. Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn th©n nhiÖt
Tuæi: trÎ em th©n nhiÖt th−êng cao h¬n ng−êi lín v× trung khu ®iÒu hßa
th©n nhiÖt cña trÎ ch−a hoµn chØnh nªn dÔ sèt cao do bÊt kú thay ®æi nµo trong
c¬ thÓ vµ ®«i khi kÌm co giËt. Ng−êi giµ vËn ®éng kÐm, nhu cÇu chuyÓn ho¸ vµ
hÊp thu thÊp nªn th©n nhiÖt th−êng thÊp so víi ng−êi trÎ.
Khi ho¹t ®éng nhiÖt ®é t¨ng.
Néi tiÕt: phô n÷ nhiÖt ®é th−¬ng cao h¬n nam giíi ®Æc biÖt trong thêi kú
rông trøng.
Stress th−êng lµm thay ®æi nhiÖt ®é: t¨ng hoÆc h¹ nhiÖt ®é.
NhiÖt ®é m«i tr−êng t¸c ®éng ®Õn th©n nhiÖt nh−ng thay ®æi kh«ng nhiÒu
kho¶ng 0,50C. §Æc biÖt ë ng−êi giµ hay trÎ em th−êng nh¹y c¶m víi sù thay ®æi
nhiÖt ®é m«i tr−êng h¬n so víi ng−êi trÎ.
Mét sè thuèc ¶nh h−ëng kh¶ n¨ng bµi tiÕt må h«i, g©y d·n m¹ch.
Thêi gian ®o th©n nhiÖt: nhiÖt ®é c¬ thÓ thay ®æi tõ 0,50C ®Õn 10C trong
ngµy. NhiÖt ®é thÊp nhÊt vµo s¸ng sím vµ cao nhÊt sau 6 giê chiÒu.
VÞ trÝ ®o th©n nhiÖt: kÕt qu¶ nhiÖt ®é cã thÓ kh¸c nhau tïy theo vÞ trÝ ®o
th©n nhiÖt.

3. Ph©n lo¹i nhiÖt kÕ

3.1. Ph©n lo¹i theo chÊt liÖu

Ph©n lo¹i chÊt
Stt Ých lîi BÊt lîi
liÖu nhiÖt kÕ
1 NhiÖt kÕ thñy TiÖn dïng DÔ vì g©y nguy hiÓm do chøa
ng©n RÎ tiÒn thñy ng©n ( Hg).
Thêi gian: tuú theo vÞ trÝ ®Æt, DÔ nguy c¬ l©y nhiÔm nÕu ®Æt ë
trung b×nh 3 phót miÖng hoÆc ë hËu m«n

2 NhiÖt kÕ ®iÖn tö Cho kÕt qu¶ trong thêi gian DÔ nguy c¬ l©y nhiÔm nÕu ®Æt ë
ng¾n 4 gi©y miÖng hoÆc ë hËu m«n
3 NhiÖt kÕ b»ng Dïng mét lÇn råi bá. Th−êng Khã ®äc kÕt qu¶ do ph¶i quan
hãa chÊt dïng cho ng−êi bÖnh cÇn s¸t mµu s¾c thay ®æi
c¸ch ly
Thêi gian trung b×nh 3 phót

147

3.2. Ph©n lo¹i theo vÞ trÝ

H×nh 17.1. C¸c lo¹i nhiÖt kÕ ®Æt theo vÞ trÝ

VÞ trÝ ®Æt Ých lîi BÊt lîi
nhiÖt kÕ
NhiÖt kÕ ®Æt ë DÔ dïng BÊt lîi ®èi víi ng−êi bÖnh dïng dông
tai (d¹ng nhiÖt §äc kÕt qu¶ chÝnh x¸c trong thêi cô trî thÝnh
kÕ ®iÖn tö) gian ng¾n 2 - 5 gi©y R¸y tai cã thÓ lµm thay ®æi nhiÖt ®é
Kh«ng g©y khã chÞu cho ng−êi bÖnh Viªm tai lµm sai lÖch kÕt qu¶
Thay líp ¸o phñ bªn ngoµi ®Çu nhiÖt Kh«ng dïng ë ng−êi bÖnh cã mæ ë
kÕ sau khi dïng cho ng−êi bÖnh tai, mµng nhÜ.
§¾t tiÒn
NhiÖt kÕ hËu KÕt qu¶ ph¶n ¸nh nhiÖt ®é c¬ thÓ Kh«ng dïng cho ng−êi bÖnh tiªu
m«n chÝnh x¸c ch¶y, t¸o bãn, vÕt th−¬ng vïng hËu
Thêi gian: 2 phót m«n, t×nh tr¹ng dÔ xuÊt huyÕt (trÜ)..
Th−êng ¸p dïng khi kh«ng ®Æt ®−îc Lµm ng−êi bÖnh lo sî
ë miÖng Kh«ng nªn dïng cho trÎ míi sinh
Nguy c¬ l©y nhiÔm do tiÕp xóc dÞch
tiÕt
NhiÖt kÕ miÖng Ph¶n ¶nh nhiÖt ®é chÝnh x¸c sau 3 BÞ ¶nh h−ëng bëi nhiÖt ®é cña thøc
phót ¨n, n−íc uèng
TiÖn dïng h¬n nhiÖt kÕ hËu m«n Kh«ng dïng khi cã tæn th−¬ng vµ
phÉu thuËt ë vïng miÖng, t×nh tr¹ng
l¹nh run, ®éng kinh, co giËt ë trÎ
nhá.
Ng−êi bÖnh h«n mª ló lÉn kh«ng
hîp t¸c, ch−êm nãng l¹nh vïng cæ
Ng−êi bÖnh ®ang khã thë
Nguy c¬ l©y nhiÔm do tiÕp xóc dÞch
tiÕt
NhiÖt kÕ n¸ch An toµn, Ýt cã nguy c¬ g©y nhiÔm KÕt qu¶ nhiÖt ®é thÊp h¬n ë miÖng,

148

Cã thÓ dïng cho trÎ s¬ sinh, ¸p tai (0,50C 0,90C)
dông cho nh÷ng ng−êi bÖnh kh«ng
®Æt ®−îc ë çc vÞ trÝ kh¸c
Thêi gian ®Æt 3 – 5 phót
NhiÖt kÕ ®Æt An toµn, kh«ng g©y nhiÔm Ng−êi bÖnh sèt ®æ må h«i lµm b¨ng
ngoµi da (ho¸ Cã thÓ dïng cho trÎ s¬ sinh d¸n kh«ng dÝnh.
chÊt) Cã thÓ bÞ ¶nh h−ëng bëi nhiÖt ®é
Thêi gian ®Æt 1 phót
m«i tr−êng
§¾t tiÒn

3.3. §¬n vÞ ®o th©n nhiÖt
− NhiÖt kÕ ®é C (Celcius): thang ®é ®−îc chia tõ 350C ®Õn 410C, mçi v¹ch
nhá lµ 0,10C.
− NhiÖt kÕ ®é F (Fahrenheit): thang ®é ®−îc chia tõ 940F - 1060F, mçi
v¹ch nhá lµ 0,20F.

4. Ph©n lo¹i sèt
4.1. Theo ®é
− Sèt nhÑ: 37,50C - 380C
− Sèt võa: >380C - < 390C
− Sèt cao: 390C - 400C
− Sèt qu¸ cao: > 400C
4.2. Theo tÝnh chÊt
− Sèt cao nguyªn: khi biªn ®é sèt thay ®æi râ rÖt, biªn ®é gi÷a 2 lÇn sèt trªn
10C. GÆp trong çc bÖnh nhiÔm trïng cÊp nh− viªm phæi.
− Sèt liªn tôc: khi biªn ®é sèt chªnh lÖch kh«ng ®¸ng kÓ, th−êng gÆp trong
nhiÔm trïng huyÕt
− Sèt håi qui: çc c¬n sèt lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn víi biªn ®é kh«ng thay ®æi
nh−: sèt do chÊy rËn, sèt vµng da do Leptospira, sèt rÐt.
− Say nãng: nãng da kh« do ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng, huyÕt ¸p gi¶m,
c¶m gi¸c kh¸t, väp bÏ, nh×n kÐm hoa m¾t, ló lÈn, mª s¶ng. T×nh tr¹ng
t¨ng th©n nhiÖt, kh«ng tiÕt ra må h«i do rèi lo¹n c¬ chÕ ®iÒu hßa th©n
nhiÖt cã thÓ bÊt tØnh, tö vong.

5. ¶nh h−ëng cña sèt ®èi víi c¬ thÓ
Sèt cã thÓ g©y ¶nh h−ëng ®Õn çc c¬ quan trong c¬ thÓ, nÕu kÐo dµi cßn
¶nh h−ëng ®Õn toµn th©n.
− TuÇn hoµn: m¹ch m¸u ngo¹i biªn d·n, nhÞp tim t¨ng, t¨ng vËn m¹ch,
mÆt m«i ®á.

149

− H« hÊp: nhÞp thë t¨ng.
− Tiªu hãa: ch¸n ¨n, buån n«n, n«n, tiªu ch¶y hoÆc t¸o bãn.
− Bµi tiÕt: mÊt nhiÒu må h«i, tiÓu Ýt, n−íc tiÓu c« ®Æc sËm mµu.
− ThÇn kinh: g©y nhøc ®Çu, dÔ kÝch ®éng, c¸u g¾t, sèt cao cã thÓ dÉn ®Õn
mª s¶ng, co giËt nhÊt lµ trÎ em.
Sèt kÐo dµi lµm c¬ thÓ suy kiÖt.

6. Qui tr×nh ch¨m sãc
− ChØ ®Þnh yªu cÇu theo dâi nhiÖt ®é:
− Theo dâi nhiÔm trïng, pháng, vÕt th−¬ng hë.
− T×nh tr¹ng rèi lo¹n n−íc, ®iÖn gi¶i.
− KÕt qu¶ xÐt nghiÖm b¹ch cÇu bÊt th−êng.
− Tr−íc, sau phÉu thuËt.
TruyÒn m¸u, truyÒn dÞch, tr−íc khi thùc hiÖn c¸c thñ thuËt nh− chäc dÞch
mµng phæi, chäc dich mµng tim.
6.1. NhËn ®Þnh
Hái:
− C¶m gi¸c kh¸t, l¹nh run kh«ng kiÓm so¸t?
− T×nh tr¹ng ®au nhøc, s−ng, cã vÕt th−¬ng, nhiÔm trïng?
− Tiªu ch¶y, n«n ãi, tiÓu nhiÒu?
− MÖt.
− L−u ý t×nh tr¹ng ®ãi cã thÓ g©y h¹ th©n nhiÖt
Kh¸m:
− §o th©n nhiÖt: vÞ trÝ ®o, tÝnh chÊt th©n nhiÖt
− M¹ch: nhanh hay chËm
− NhÞp thë: nhanh (sèt) hay thë rèi lo¹n kh«ng ®Òu (th©n nhiÖt thÊp)
− HuyÕt ¸p (HA t¨ng trong sèt cÊp tÝnh, HA gi¶m khi sèt kÐo dµi)
Da:
− Mµu s¾c da: ®á hay t¸i
− NhiÖt ®é da: Êm, nãng, hay l¹nh.
− Èm: kh«, −ít.
− §µn håi da

150

− Niªm miÖng, m«i.
− T×nh tr¹ng tri gi¸c gi¶m, l¬ m¬, mª s¶ng?
− Theo dâi kÕt qu¶ xÐt nghiÖm ion ®å, c«ng thøc m¸u.
− Theo dâi l−îng n−íc xuÊt nhËp.
6.2. ChÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng
Sau khi nhËn ®Þnh ®iÒu d−ìng ph©n tÝch vµ phèi hîp çc dÊu hiÖu liªn
quan ®Ó ®Ò ra chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng.
ThÝ dô:
Ng−êi bÖnh sèt cao do rèi lo¹n trung khu ®iÒu hßa nhiÖt do nhiÔm trïng
cÊp, do mÊt dÞch c¬ thÓ.
Ng−êi bÖnh cã th©n nhiÖt thÊp do suy kiÖt.
6.3. Can thiÖp ®iÒu d−ìng
VÊn KÕ ho¹ch Thùc hiÖn
®Ò ch¨m sãc
Sèt Gi¶m th©n Theo dâi nhiÖt ®é th−êng xuyªn, cïng mét vÞ trÝ.
nhiÖt T×m hiÓu, x¸c ®Þnh nguyªn nh©n g©y sèt.
H¹ nhiÖt ®é:
Lau m¸t, lau Êm: nhiÖt ®é n−íc thÊp h¬n nhiÖt ®é c¬ thÓ 20C th−êng
¸p dông ®èi víi bÖnh nhi hay ë nh÷ng ng−êi do rèi lo¹n trung khu
®iÒu hßa nhiÖt.
T¾m l¹nh, n»m phßng l¹nh
Thuèc: h¹ nhiÖt theo chØ ®Þnh b¸c sÜ.
Ch¨m sãc Tïy theo nguyªn nh©n g©y sèt mµ thùc hiÖn thuèc theo chØ ®Þnh
®iÒu trÞ theo ®iÒu trÞ: kh¸ng sinh, bï n−íc
nguyªn nh©n
Duy tr× dÞch vµ Theo dâi l−îng xuÊt nhËp
®iÖn gi¶i Cho ng−êi bÖnh uèng nhiÒu n−íc 2 lÝt/ngµy, truyÒn dÞch theo y lÖnh
Theo dâi ®é ®µn håi da, quan s¸t da niªm, c¶m gi¸c kh¸t
Duy tr× dinh Cung cÊp thøc ¨n dÔ tiªu, h¹n chÕ dÇu mì, chÊt kÝch thÝch
d−ìng Chia b÷a ¨n ra lµm nhiÒu b÷a, mçi lÇn ¨n 1 Ýt
Ch¨m sãc hç Cung cÊp sù tho¶i m¸i tiÖn nghi: NhiÖt ®é phßng m¸t, tr¸nh giã lïa
trî Tr¸nh çc kÝch thÝch tõ m«i tr−êng xung quanh: tr¸nh tiÕng ån, ¸nh
s¸ng dÞu
VÖ sinh ç nh©n: gi−êng n»m kh« r¸o, s¹ch sÏ; quÇn ¸o kh« s¹ch
thÊm hót må h«i; kh«ng ñ Êm b»ng mÒn, ¸o len, ¸o kho¸c; vÖ sinh
r¨ng miÖng mçi 4 giê.

151

Gi÷ ng−êi Theo dâi s¸t ng−êi bÖnh tri gi¸c kÐm, kÝch ®éng
bÖnh an toµn Tr¸nh tÐ ng·, c¾n l−ìi nhÊt lµ ®èi víi trÎ
B¸o b¸c sü khi trÎ lªn c¬n ®éng kinh co giËt
Phßng nhiÔm KiÓm so¸t çc æ nhiÔm khuÈn: vÕt th−¬ng, dông cô can thiÖp ch¨m
khuÈn sãc ®−êng h« hÊp, tiÕt niÖu
Ph¸t hiÖn biÕn Theo dâi, b¸o ço khi cã dÊu hiÖu bÊt th−êng kÌm theo: sèt dao
chøng ®éng, n«n, tiªu ch¶y, ho
Th©n KiÓm so¸t sù Theo dâi s¸t nhiÖt ®é, m¹ch huyÕt ¸p th−êng xuyªn
nhiÖt dao ®éng th©n X¸c ®Þnh nguyªn nh©n.
thÊp nhiÖt
Theo dâi tæng tr¹ng, tri gi¸c
Gi÷ Êm c¬ thÓ b»ng çch cho s−ëi ®Ìn, ñ Êm
Cho ng−êi bÖnh uèng n−íc Êm, sóp s÷a nãng (nÕu ®−îc)
Thùc hiÖn y lÖnh ®iÒu trÞ: truyÒn m¸u, truyÒn dÞch, dïng thuèc
Theo dâi l−îng xuÊt nhËp
Håi søc, ch¨m sãc tÝch cùc
Cung cÊp tiÖn KiÓm so¸t nhiÖt ®é phßng, tr¸nh giã lïa
nghi an toµn VÖ sinh quÇn ¸o: kh«, Êm, mÒn ®¾p

B. THEO DâI M¹CH

Môc tiªu
1. LiÖt kª çc vÞ trÝ vµ tr−êng hîp ¸p dông ®Õm m¹ch.
2. Nªu nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn m¹ch.
3. Nªu çc yªu cÇu ch¨m sãc khi ng−êi bÖnh cã m¹ch bÊt th−êng.

1. §¹i c−¬ng
1.1. §Þnh nghÜa
M¹ch lµ c¶m gi¸c ®Ëp cña tim khi ta sê tay lªn thµnh ®éng m¹ch ë s¸t x−¬ng.
NhËn ®Þnh m¹ch ngo¹i biªn cÇn ph¶i biÕt çc tÝnh chÊt cña m¹ch, gåm çc yÕu tè:
− TÇn sè: sè lÇn tim ®Ëp trong 1 phót.
− C−êng ®é: tim ®Ëp m¹nh hay yÕu.
− NhÞp ®iÖu: tim ®Ëp ®Òu hay kh«ng ®Òu.
− Søc c¨ng: thµnh m¹ch mÒm hay cøng.
Khi nhËn ®Þnh m¹ch cßn gióp ta ®¸nh gi¸ cung l−îng tim (CO: cardiac
output) lµ sè l−îng m¸u ®−îc tim b¬m trong l phót. Trong tr−êng hîp m¹ch
nhanh vµ chËm bÊt th−êng lµ do tim mÊt hay gi¶m kh¶ n¨ng bãp cña tim hay
kh«ng ®ñ m¸u (CO gi¶m). C−êng ®é m¹ch ph¶n ¸nh l−îng m¸u ®−îc tim 1 lÇn

152

co bãp tèng ra ngoµi t¸c ®éng lªn thµnh ®éng m¹ch gäi lµ SV (stroke volume).
NÕu SV gi¶m th× m¹ch th−êng yÕu vµ khã ®Õm.

Hình 17.2. Các vị trí đếm mạch
1.2. VÞ trÝ ®Õm m¹ch
VÞ trÝ ®éng m¹ch Çch x¸c ®Þnh ChØ ®Þnh
Th¸i d−¬ng Trªn vïng x−¬ng th¸i DÔ dµng nhËn ®Þnh m¹ch cho trÎ
d−¬ng (trªn 1 bªn m¾t)
C¶nh Tr−íc c¬ øc ®ßn chòm KiÓm so¸t tuÇn hoµn ë n·o
Dïng khi ng−êi bÖnh bÞ sèc, m¹ch ngo¹i
biªn xÑp, ®Ó ®¸nh gi¸ sù sèng cßn cña
ng−êi bÖnh
D−íi ®ßn Hâm x−¬ng ®ßn KiÓm so¸t tuÇn hoµn chi trªn
Mám tim Liªn s−ên 4, 5 ®−êng gi÷a Nghe tiÕng tim, khi cã m¹ch bÊt th−êng
x−¬ng ®ßn ë vÞ trÝ th−êng quy
Ng−êi cã bÖnh lý tim m¹ch
Çnh tay NÕp khuûu hay gi÷a c¬ nhÞ §o HA çnh tay
®Çu vµ tam ®Çu NhËn ®Þnh tuÇn hoµn cña vïng d−íi
çnh tay
Quay Hâm quay ë cæ tay VÞ trÝ th−êng dïng ®Õm m¹ch ngo¹i biªn
NhËn ®Þnh t×nh tr¹ng tuÇn hoµn bµn tay
Trô Hâm trô cæ tay NhËn ®Þnh tuÇn hoµn bµn tay

153

BÑn ( ®ïi) Gi÷a cung ®ïi NhËn ®Þnh tuÇn hoµn ë chi d−íi
T×nh tr¹ng bÖnh nÆng, shock kh«ng b¾t
m¹ch ë c¸c vÞ trÝ kh¸c ®−îc th× ta b¾t ë
bÑn ®Ó x¸c ®Þnh sù sèng cßn cña ng−êi
bÖnh
Khoeo Sau gèi NhËn ®Þnh tuÇn hoµn cña c¼ng ch©n, ®o
huyÕt ¸p ë ®ïi

Chµy sau MÆt trong m¾t c¸ NhËn ®Þnh tuÇn hoµn bµn ch©n
Mu bµn ch©n Gi÷a ngãn l, 2 bµn ch©n NhËn ®Þnh tuÇn hoµn bµn ch©n
§o HA ë cæ ch©n

1.3. Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng m¹ch
− Tuæi: tÇn sè m¹ch thay ®æi theo tuæi
- M¹ch - Tuæi
- 130 – 140 lÇn/phót - TrÎ s¬ sinh
- 100 – 120 lÇn/phót - TrÎ em
- 70 – 90 lÇn/phót - Ng−êi lín
− Ho¹t ®éng thÓ lùc, tËp thÓ dôc: lµm gia t¨ng CO – t¨ng nhÞp tim vµ SV,
nhÞp tim sÏ trë vÒ b×nh th−êng sau thêi gian ng¾n.
− Thay ®æi vÞ trÝ: n»m – ngåi, ®øng cã thÓ lµm tÇn sè m¹ch thay ®æi.
− NhiÖt ®é: th−êng nhiÖt ®é t¨ng 10C m¹ch t¨ng 10 nhÞp.
− Ngo¹i trõ sèt th−¬ng hµn, m¹ch nhiÖt ph©n ly.
− KÝch thÝch hÖ giao c¶m: lo ©u, stress, sî h·i, ®au ®ín m¹ch sÏ t¨ng.
− Theo buæi trong ngµy: buæi s¸ng m¹ch chËm h¬n buæi chiÒu.
− Giíi tÝnh: n÷ m¹ch th−êng nhanh h¬n nam. N÷ mang thai m¹ch t¨ng.
− Sau khi ¨n, c¬ thÓ cÇn n¨ng l−îng ®Ó chuyÓn ho¸ nªn m¹ch còng t¨ng.
− Giai ®o¹n ®Çu xuÊt huyÕt m¹ch t¨ng, sau sÏ gi¶m.
− Dïng thuèc:
+ Chèng lo¹n nhÞp, gi·n m¹ch lµm m¹ch chËm.
+ Gi¶m ®au liÒu cao lµm t¨ng nhÞp.
+ Thuèc g©y mª: lµm chËm nhÞp tim.
+ Thuèc kÝch thÝch: cafein g©y t¨ng nhÞp tim.
− M¹ch cña ng−êi giµ th−êng cøng h¬n do ®é ®µn håi kÐm.
1.4. Nguyªn t¾c ®Õm m¹ch

154

− §Õm m¹ch trong 30 gi©y råi nh©n ®«i ®èi víi ng−êi bÖnh b×nh th−êng,
m¹ch ®Òu.
− §Õm m¹ch trän 1 phót nÕu m¹ch kh«ng ®Òu, nhÊt lµ ng−êi cã bÖnh lý
tim m¹ch.
− Nªn theo dâi m¹ch tr−íc vµ sau khi dïng thuèc cã ¶nh h−ëng ®Õn
tim m¹ch.
− CÇn cho ng−êi bÖnh nghØ ng¬i Ýt nhÊt 15 phót tr−íc khi ®Õm m¹ch.
− Dïng 2 – 3 ngãn ®Ó ®Õm m¹ch.
− Kh«ng dïng ngãn c¸i ®Õm m¹ch.
− Khi ®Õm thÊy m¹ch kh«ng ®Òu hay bÊt th−êng nªn ®Õm ë mám tim.
1.5. NhËn ®Þnh m¹ch mám tim
ChØ ®Þnh:
− B¾t m¹ch cã bÊt th−êng.
− Ng−êi cã bÖnh lý tim m¹ch, rèi lo¹n nhÞp, ®au ngùc ®ét ngét.
− PhÉu thuËt cã g©y mª.
− Ng−êi bÖnh ló lÉn sau truyÒn dÞch sè l−îng lín.
− XuÊt huyÕt, truyÒn thuèc ¶nh h−ëng tim m¹ch.
M¹ch mám tim ®−îc kÕt hîp bëi 2 tiÕng: S1 lµ ©m thanh cña van 2 l¸ – 3
l¸ ®ãng vµo th× cuèi khi thÊt tr¸i ®Çy m¸u chØ tr−íc giai ®o¹n ®Çu t©m thu co
th¾t; S2 lµ tiÕng van ®éng m¹ch phæi – ®éng m¹ch chñ ®ãng vµo lóc cuèi cña
thÊt ph¸t ra.
1.6. M¹ch bÊt th−êng
− M¹ch nhanh: khi tÇn sè > 100 lÇn/phót.
− M¹ch chËm: khi tÇn sè < 60 lÇn/phót.
− M¹ch so le: lóc m¹nh lóc yÕu.
− M¹ch nghÞch: mÊt m¹ch ë th× hÝt vµo th−êng gÆp trªn ng−êi bÖnh trµn
dÞch mµng tim.
− M¹ch cøng: khã b¾t, th−êng gÆp ë ng−êi x¬ v÷a ®éng m¹ch.
− M¹ch yÕu nh− sîi chØ: m¹ch mê nh¹t khã b¾t, gÆp ë bÖnh nÆng, sèc.

2. Quy tr×nh ch¨m sãc
2.1. NhËn ®Þnh
* Hái:
− T×nh tr¹ng mÖt mái.

155

− Thêi ®iÓm xuÊt hiÖn.
− T− thÕ gióp gi¶m mÖt.
− Cã ¶nh h−ëng giÊc ngñ.
− Lo l¾ng, håi hép, stress.
− C¬n ®au th¾t ngùc, ®¸nh trèng ngùc.
− Thãi quen hót thuèc, dïng chÊt kÝch thÝch.
− Tuæi.
* Kh¸m ghi nhËn tÝnh chÊt m¹ch:
− NhiÖt ®é, nhÞp thë, huyÕt ¸p.
− Mµu s¾c da niªm.
− Phï.
− Kh¶ n¨ng vËn ®éng cña ng−êi bÖnh.
− Theo dâi xÐt nghiÖm: ECG, siªu ©m tim, Xquang tim phæi.
− Nh÷ng tÝnh chÊt, triÖu chøng kh¸c cã liªn quan ®Õn m¹ch.
2.2. ChÈn ®o¸n
M¹ch nhanh cã liªn quan ®Õn sèt.
M¹ch nhanh cã liªn quan ®Õn nhiÔm trïng.
M¹ch nhanh do thiÕu m¸u, do gi¶m khèi l−îng tuÇn hoµn.
M¹ch rèi lo¹n do bÖnh lý tim m¹ch …
KÕ ho¹ch ch¨m sãc Thùc hiÖn
Duy tr× m¹ch trë vÒ trÞ sè b×nh th−êng Theo dâi tÝnh chÊt m¹ch
Tr¸nh vËn ®éng kh«ng phï hîp
Theo dâi l−îng xuÊt nhËp
Dïng thuèc theo y lÖnh
Ghi nhËn kÕt qu¶ ®iÒu trÞ tr−íc vµ sau khi sö dông
thuèc
Theo dâi vµ ph¸t hiÖn nh÷ng triÖu chøng bÊt th−êng
T¹o sù tho¶i m¸i, an toµn cho ng−êi NghØ ng¬i t¹i gi−êng, h¹n chÕ ®i l¹i khi m¹ch t¨ng
bÖnh T− thÕ thÝch hîp
Phßng tho¸ng, yªn tÜnh
Duy tr× dinh d−ìng Cung cÊp n¨ng l−îng tuú theo chÕ ®é ¨n thiÕt thùc
cña bÖnh

2.4. Tiªu chuÈn l−îng gi¸

156

− TÝnh chÊt m¹ch trë vÒ b×nh th−êng.
− Ng−êi bÖnh tho¶i m¸i ngñ ®−îc, kh«ng than mÖt.
− Gi¶m ®au ngùc.

C. Theo dâi h« hÊp

Môc tiªu
1. Tr×nh bµy yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn h« hÊp.
2. Nªu çc nguyªn t¾c ¸p dông khi ®Õm nhÞp thë.
3. Nªu nh÷ng yªu cÇu ch¨m sãc ng−êi bÖnh khã thë.

1. §¹i c−¬ng
Thë lµ ho¹t ®éng tù ®éng vµ chñ ý. C¬ chÕ cña sù trao ®æi oxy vµ CO2
trong ®−êng thë gi÷a tÕ bµo cña c¬ thÓ vµ khÝ trêi, gåm 3 tiÕn tr×nh: sù th«ng
khÝ, di chuyÓn O2 vµ CO2, gi÷a phÕ nang vµ tÕ bµo m¸u, m¸u qua m« phæi, sù
ph©n bè tÕ bµo hång cÇu.
H« hÊp gåm hai ®éng t¸c chÝnh: hÝt vµo vµ thë ra. Khi hÝt vµo, çc c¬ h«
hÊp co, c¬ hoµnh h¹ xuèng ®Ó t¨ng thÓ tÝch khÝ trong lång ngùc. Khi thë ra, çc
c¬ trë vÒ b×nh th−êng, lång ngùc Ðp l¹i ®Ó ®Èy khÝ ra ngoµi. Thë ra g¾ng søc chñ
yÕu do c¬ bông co l¹i ®Èy c¬ hoµnh lªn.
§iÒu hoµ chøc n¨ng h« hÊp do trung khu h« hÊp ë hµnh n·o ®iÒu khiÓn,
gåm 3 trung khu chÝnh: hÝt vµo, thë ra, ®iÒu chØnh.
Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù ®iÒu hoµ ho¹t ®éng cña trung khu h« hÊp:
− PCO2: nång ®é cña CO2 trong m¸u t¨ng sÏ kÝch thÝch trung khu h« hÊp
lµm t¨ng nhÞp thë.
− PO2: nång ®é O2 trong m¸u gi¶m (d−íi 60 mmHg) g©y kÝch thÝch trung
khu h« hÊp lµm t¨ng nhÞp thë,
t¨ng biªn ®é thë.
− ThÇn kinh X ®ãng vai trß trung
gian duy tr× nhÞp ®iÖu b×nh
th−êng cña h« hÊp, khi thÇn kinh
X bÞ kÝch thÝch ®ét ngét cã thÓ dÉn
®Õn ngõng thë (sèc Vagal).
− Çc trung khu thÇn kinh nh−
trung khu nuèt, vïng d−íi ®åi
còng liªn quan ®Õn nhÞp thë.

Hình 17.3. Giải phẫu học của 157
đường hô hấp

− Vai trß cña vá n·o trong ho¹t ®éng cña ý thøc vµ nh÷ng xóc c¶m t©m lý
cã thÓ lµm thay ®æi nhÞp thë.
− CÇn ph¶i theo dâi ghi nhËn c¸c yÕu tè cña sù thë:
− TÇn sè thë: sè lÇn thë trong 1 phót.
− Biªn ®é thë: thë s©u, n«ng.
− NhÞp ®iÖu thë: thë ®Òu hay kh«ng ®Òu.
− ¢m s¾c: tiÕng thë.
− KiÓu thë.

2. YÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn h« hÊp
Tuæi: tÇn sè thë thay ®æi theo tuæi:
- TrÎ s¬ sinh 35 – 40 lÇn/phót
- TrÎ d−íi 6 th¸ng 35 – 40 lÇn/phót
- Trªn 6 th¸ng – 1 tuæi 35 – 30 lÇn/phót
- Tõ 2 – 6 tuæi 30 –25 lÇn /phót
- Ng−êi lín 14 – 20 lÇn/phót

§èi víi ng−êi giµ: thë ngùc kÐm h¬n thë bông.
− T©m lý, lo l¾ng, sî h·i lµm t¨ng nhÞp thë.
− Ho¹t ®éng thÓ lùc lµm t¨ng nhu cÇu oxy, nhÞp thë t¨ng.
− Ho¹t ®éng cña c¬ hoµnh lµm thay ®æi thÓ tÝch khÝ trong lång ngùc.
− §au bÖnh lý liªn quan ®Õn sù thë, sù co kÐo c¸c c¬ h« hÊp ¶nh h−ëng trùc
tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng hÝt thë nh− sau phÉu thuËt lång ngùc, bông ch−íng,
bÖnh h« hÊp m¹n tÝnh, viªm phÕ qu¶n, COPD.
− Khèi l−îng tuÇn hoµn trong c¬ thÓ ¶nh h−ëng ®Õn l−îng oxy trao ®æi ®Õn
tÕ bµo.
− Thuèc:
• Gi¶m ®au, g©y mª lµm nhÞp thë chËm.
• Amphetamin, cocain lµm t¨ng nhÞp thë.
− KiÓu thë bÖnh lý:
• NhÞp thë Cheyne Stock: trong bÖnh xuÊt huyÕt n·o, u n·o.
• NhÞp thë kiÓu Kussmaul: h«n mª, tiÓu ®−êng.
• Thë chËm (< 12 lÇn /phót).

158

• Thë nhanh (> 22 lÇn /phót).

3. Nguyªn t¾c §Õm nhÞp thë
− Cho ng−êi bÖnh nghØ ng¬i 15 phót tr−íc khi ®Õm nhÞp thë.
− Kh«ng b¸o cho ng−êi bÖnh biÕt khi ®Õm nhÞp thë.
− Quan s¸t bông hay ngùc n©ng lªn, h¹ xuèng khi ®Õm mét nhÞp.
− Nªn ®Õm nhÞp thë trän 1 phót, nhÊt lµ nh÷ng ng−êi cã bÖnh lý h« hÊp.
− §¶m b¶o ng−êi bÖnh tho¶i m¸i khi ®Õm nhÞp thë.
− Theo dâi h« hÊp ë trÎ cÇn quan s¸t sù di ®éng cña c¬ hoµnh vµ bông, nªn
®Ó trÇn vïng ngùc – bông ®Ó dÔ quan s¸t.
− TrÎ th−êng dÔ cã lo¹n nhÞp, do ®ã nªn cã monitor theo dâi khi cã vÊn ®Ò.
4.1. NhËn ®Þnh
* Hái:
− Khã thë, ho … khi nµo, thêi ®iÓm xuÊt hiÖn.
− YÕu tè liªn quan ®Õn nh÷ng trë ng¹i cña h« hÊp.
− M«i tr−êng sèng vµ lµm viÖc.
− Thãi quen hót thuèc.
− TiÒn sö dÞ øng.
− Dïng thuèc ¶nh h−ëng ®Õn h« hÊp.
− BÖnh m¹n tÝnh, chÊn th−¬ng ®Çu.
− TiÒn sö gia ®×nh: bÖnh m¹n tÝnh, lao, suyÔn.
* Kh¸m:
− H×nh d¸ng lång ngùc, cét sèng.
− Mµu s¾c da niªm, mãng, dÊu hiÖu ®æ ®Çy mao m¹ch.
− Tri gi¸c.
− TÇn sè, nhÞp ®iÖu, biªn ®é thë, ©m thë, kiÓu thë.
− §êm quan s¸t: tÝnh chÊt, sè l−îng.
− T− thÕ: n»m, ngåi, ®øng ¶nh h−ëng ®Õn di chuyÓn cña khung lång ngùc.
− Tæn th−¬ng thÇn kinh: ¶nh h−ëng ®Õn tæn th−¬ng h« hÊp.
* KhÝ m¸u ®éng m¹ch ABG (Artenal Blood Gas)
− pH: 7,35 – 7,45.
159

− PaCO2: 35 – 45 mmHg (¸p suÊt riªng phÇn CO2).
− PaO2: 80 – 100 mmHg (¸p suÊt riªng phÇn O2).
− SaO2: 94 – 98% (®é b·o hßa O2 trong ®éng m¹ch).
− SpO2 (pulse oximetry): 90 – 100%, 85 – 89% cã thÓ chÊp nhËn trong 1 sè
bÖnh lý m·n tÝnh, nhá h¬n 85% lµ bÊt th−êng.
− CBC (Complete Blood Count): ®o l−êng sè l−îng tÕ bµo hång cÇu, kÝch cì
hång cÇu, ®é c« ®Æc cña Hemoglobin, gióp ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng vËn
chuyÓn oxy.
4.2. ChÈn ®o¸n
NhÞp thë t¨ng do t¨ng tiÕt ®êm nhít, do thiÕu m¸u.
NhÞp thë rèi lo¹n kiÓu Kussmaul do bÖnh tiÓu ®−êng.

VÊn ®Ò KÕ ho¹ch ch¨m sãc Thùc hiÖn
Lµm th«ng ®−êng khÝ ®¹o T×m hiÓu nguyªn nh©n g©y khã thë
Hót ®êm, lµm lo·ng ®êm
Cho ng−êi bÖnh n»m t− thÕ thÝch hîp
Níi réng nh÷ng g× c¶n trë sù thë
Cung cÊp d−ìng khÝ hiÖu qu¶ Thë O2 nång ®é thÝch hîp
Khã thë
Hµ h¬i thæi ng¹t, m¸y gióp thë nÕu cÇn
Theo dâi tÝnh chÊt nhÞp thë
Theo dâi xÐt nghiÖm liªn quan
Ch¨m sãc hç trî H−íng dÉn ng−êi bÖnh çch thë hiÖu qu¶
N»m phßng tho¸ng khÝ
Gi÷ Êm ngùc

Da niªm m¹c hång.
TÇn sè, tÝnh chÊt nhÞp thë trë vÒ b×nh th−êng.
XÐt nghiÖm trong giíi h¹n b×nh th−êng.

D. THEO DâI HUYÕT ¸P
Môc tiªu
1. LiÖt kª çc yÕu tè lµm thay ®æi huyÕt ¸p.
2. Nªu çc chØ sè huyÕt ¸p b×nh th−êng vµ bÊt th−êng.

160

3. KÓ çc nguyªn t¾c ®o huyÕt ¸p.
4. Nªu çc yªu cÇu ch¨m sãc ng−êi bÖnh cã huyÕt ¸p bÊt th−êng.

1. §¹i c−¬ng
§Þnh nghÜa: huyÕt ¸p ký hiÖu HA hay BP (Blood pressure) lµ ¸p lùc cña
m¸u t¸c ®éng trªn thµnh m¹ch m¸u.
HuyÕt ¸p ®−îc biÓu thÞ b»ng ph©n sè. Tö sè lµ HA t©m thu hay cßn gäi lµ
huyÕt ¸p tèi ®a (max) t−¬ng øng víi th× t©m thu – lóc thÊt tr¸i co bãp ®Ó tèng
m¸u qua ®éng m¹ch chñ. MÉu sè lµ HA t©m tr−¬ng hay cßn gäi lµ huyÕt ¸p tèi
thiÓu (min) t−¬ng øng víi th× t©m tr−¬ng – lóc tim nghØ, m¸u l−u chuyÓn víi ¸p
lùc nhá nhÊt, cè g¾ng chèng l¹i søc c¶n cña thµnh ®éng m¹ch.
§¬n vÞ dïng ®Ó ®o huyÕt ¸p lµ mmHg.
HuyÕt ¸p bÞ chi phèi bëi çc yÕu tè:
− Khèi l−îng tuÇn hoµn, cung l−îng tim.
− Kh¸ng lùc cña m¹ch m¸u ngo¹i biªn.
− §é qu¸nh cña m¸u.
− §é ®µn håi thµnh m¹ch m¸u.
− Søc co bãp cña c¬ tim.
HA liªn quan trùc tiÕp ®Õn: cung l−îng tim (CO) vµ kh¸ng lùc cña m¹ch
m¸u ngo¹i biªn (R): BP = CO x R
− Khi cung l−îng tim t¨ng: HA t©m thu t¨ng.
− §−êng kÝnh lßng m¹ch hÑp - søc c¶n thµnh m¹ch t¨ng – HA t©m thu
t¨ng.
− M¹ch m¸u gi·n në kh¸ng lùc gi¶m – HA gi¶m.
− Khèi l−îng tuÇn hoµn t¨ng (sau truyÒn m¸u, truyÒn dÞch nhanh) – HA
t¨ng.
− Khèi l−îng tuÇn hoµn gi¶m (xuÊt huyÕt, mÊt dÞch) – HA gi¶m.
Hematocrit (Hct) t¨ng, m¸u c« ®Æc, tim co bãp lùc m¹nh ®Ó ®Èy m¸u ®i –
HA t¨ng.
1.1. YÕu tè ¶nh h−ëng tíi huyÕt ¸p
Tuæi.
§èi víi ng−êi giµ th−êng thay ®æi HA t− thÕ.
Giíi: b×nh th−êng HA cña nam cao h¬n n÷.
Néi tiÕt: n÷ tuæi m·n kinh, HA t¨ng vµ dao ®éng.

161

Anh h−ëng giê trong ngµy: HA thÊp nhÊt vµo buæi s¸ng, t¨ng dÇn vµo buæi
tr−a, chiÒu tèi.
Thay ®æi t− thÕ: HA thay ®æi theo t− thÕ n»m – ®øng.
VËn ®éng: t¨ng nhu cÇu 2 – HA t¨ng.
ThÇn kinh giao c¶m: lo ©u, sî h·i, stress lµm HA t¨ng.
Dïng thuèc: lîi tiÓu, gi·n m¹ch, chèng lo¹n nhÞp, gi¶m ®au, g©y mª, h¹ HA.
Thãi quen hót thuèc, uèng r−îu HA t¨ng.
Thãi quen ¨n mÆn.
Chñng téc: ch©u Phi – ch©u Mü cã HA cao.
1.2. ChØ sè huyÕt ¸p
Ph©n lo¹i T©m thu systolic (mmHg) T©m tr−¬ng diastolic (mmHg)
Tèi −u 110 – 120 70 – 80
B×nh th−êng <130 <85
H¬i cao (b¸o ®éng) 130 – 140 85 – 90
HA cao > 140 > 90
§é 1 140 – 159 90 - 99
§é 2 160 – 179 100 – 109
§é 3 > 180 > 110
HA thÊp < 90 <60
HA kÑp T©m thu thÊp HiÖu sè t©m thu vµ t©m
tr−¬ng ≤ 20

1.3. C«ng thøc tÝnh HA trung b×nh theo tuæi
TrÎ em: HA t©m thu = 80 + 2n.
Ng−êi lín: HA t©m thu = 100 + n (n lµ sè tuæi).
HA tèi thiÓu = HA t©m thu/2 + 10 mmHg.
Dông cô dïng ®Ó ®o huyÕt ¸p gäi lµ HA kÕ, hiÖn nay cã nhiÒu lo¹i:
• HA kÕ cét thuû ng©n: bao gåm mét bao h¬i cã hai ®o¹n èng cao su: mét
®Çu nèi liÒn víi ¸p kÕ cét thuû ng©n cã v¹ch chia tõ 0 ®Õn 300 mmHg,
®Çu cßn l¹i nèi víi bãng cao su cã van. Lo¹i nµy cho kÕt qu¶ chÝnh x¸c
nhÊt, nh−ng bÊt lîi v× cång kÒnh kh«ng tiÖn dïng.
• HA kÕ ®ång hå gåm: mét bao h¬i cã hai ®o¹n èng cao su: mét ®Çu nèi liÒn
víi ®ång hå cã kim chØ sè tõ 0 ®Õn 300 mmHg, ®Çu cßn l¹i nèi víi bãng
cao su cã van. Lo¹i nµy ®−îc ¸p dông réng r·i, dÔ di chuyÓn.

162

Tiªu chuÈn lùa chän cì bao h¬i huyÕt ¸p kÕ ®ång hå: bao h¬i HA cã chiÒu
réng ®¹t kho¶ng 40% chu vi chi ®o, vµ chiÒu dµi kho¶ng 80 % chu vi ®o.
C¶ hai lo¹i trªn ®Òu cÇn cã èng nghe míi x¸c ®Þnh ®−îc chÝnh x¸c chØ sè
huyÕt ¸p t©m thu vµ t©m tr−¬ng.
• HA kÕ ®iÖn tö: çch dïng ®¬n gi¶n h¬n, kh«ng cÇn cã èng nghe ®Ó x¸c
®Þnh chØ sè huyÕt ¸p t©m thu vµ t©m tr−¬ng, tù ®éng m¸y sÏ b¸o hiÖu
qua b¶ng çc kÕt qu¶ cña trÞ sè huyÕt ¸p, m¹ch. M¸y cã ®é nh¹y cao, dÔ
cã sai sè khi kh«ng thùc hiÖn ®óng quy tr×nh sö dông, hoÆc chuÈn bÞ t−
thÕ ®Ó ®o sai.

Huyết áp kế thủy ngân Huyết áp kế đồng hồ Huyết áp kế điện tử

2. Ph−¬ng ph¸p ®o huyÕt ¸p
Cã hai ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh huyÕt ¸p.
a. §o HA ®éng m¹ch ngo¹i biªn: dïng huyÕt ¸p kÕ ®Æt vµo vÞ trÝ ®o ë bªn
ngoµi da trªn ®−êng ®i cña ®éng m¹ch.
HiÖn nay, cã thÓ ¸p dông ®o ë çc vÞ trÝ:
+ Çnh tay: vÞ trÝ th−êng dïng nhÊt.
+ §ïi: Ýt dïng, ¸p dông khi cã chØ ®Þnh hay kh«ng ®o ®−îc ë çnh tay, kÕt
qu¶ th−êng cao h¬n ë vÞ trÝ çnh tay kho¶ng 10 mmHg.

163

A B

H×nh 17.4. Mét sè vÞ trÝ ®o huyÕt ¸p
(A): §o huyÕt ¸p ë çnh tay; (B): §o huyÕt ¸p ë ®ïi

+ Cæ ch©n: ®o khi cã chØ ®Þnh, hoÆc kh«ng ®o ®−îc ë çnh tay.
b. §o huyÕt ¸p ®éng m¹ch trung −¬ng: ®Æt catheter trùc tiÕp vµo ®éng
m¹ch, do b¸c sÜ thùc hiÖn. Ph−¬ng ph¸p nµy cÇn cµi ®Æt m¸y theo dâi
(monitoring).
2.1. Nguyªn t¾c
Nªn cho ng−êi bÖnh nghØ ng¬i 15 phót tr−íc khi ®o HA.
NÕu ng−êi bÖnh cã dïng caffein chê 30 phót sau míi ®o.
T¹o t©m lý, t− thÕ tho¶i m¸i, chuÈn bÞ vÞ trÝ thÝch hîp tr−íc khi ®o HA.
LÇn ®Çu tiªn kiÓm tra HA, nªn ®o cïng lóc nhiÒu chi.
KÝch th−íc cña m¸y ®o ph¶i phï hîp víi chi ®o.
§Ó chi ®o ngang víi mùc tim khi ®o huyÕt ¸p.
Sîi d©y dÉn khÝ cña m¸y ®o ph¶i n»m däc theo ®−êng ®i cña ®éng m¹ch.
Kh«ng ®Ó quÇn ¸o siÕt chÆt chi ®o sÏ lµm sai lÖch kÕt qu¶.
Thùc hiÖn ®óng kü thuËt ®o ®Ó tr¸nh sai sè.
Kh«ng b¬m h¬i nhåi khi kh«ng ghi nhËn ®−îc kÕt qu¶, ph¶i x¶ hÕt h¬i
trong bao, cho chi ng−êi bÖnh nghØ vµi phót råi ®o l¹i.
2.2. Nh÷ng sai ph¹m trong viÖc thùc hiÖn kü thuËt ®o huyÕt ¸p

Stt Sai ph¹m ¶nh h−ëng
1 Bao h¬i qu¸ réng HuyÕt ¸p thÊp
2 Bao h¬i qu¸ chËt HuyÕt ¸p t¨ng
3 X¶ bao h¬i qu¸ chËm T¨ng huyÕt ¸p t©m tr−¬ng
4 X¶ bao h¬i qu¸ nhanh H¹ huyÕt ¸p t©m tr−¬ng
5 Çnh tay d−íi mùc tim §äc kÕt qu¶ huyÕt ¸p cao
6 Çnh tay cao h¬n mùc tim §äc kÕt qu¶ huyÕt ¸p thÊp
7 Mµng èng nghe ®Æt qu¸ chÆt HuyÕt ¸p t©m tr−¬ng ®äc thÊp
8 §o lËp l¹i qu¸ nhanh HuyÕt ¸p t©m thu gi¶m

3.1. NhËn ®Þnh

164

Hái :
− Tuæi, giíi, nghÒ nghiÖp.
− Sinh ho¹t, ho¹t ®éng h»ng ngµy.
− YÕu tè nguy c¬ lµm thay ®æi HA.
− BÖnh lý tim m¹ch, ®au ngùc, thËn, tiÓu ®−êng, chÊn th−¬ng, tiªu ch¶y,
nhiÔm trïng.
− §au cÊp, m¹n tÝnh.
− Nhøc ®Çu, hoa m¾t, cho¸ng v¸ng.
− Tiªm truyÒn tÜnh m¹ch l−îng
nhiÒu nhanh, t¨ng ¸p lùc néi sä.
− Cã thai.
− Thãi quen hót thuèc, uèng r−îu.
− Thãi quen ¨n uèng: ¨n nhiÒu chÊt
bÐo, ¨n mÆn.
− TiÓu ®ªm, tiÓu khã.
− Tinh thÇn: lo l¾ng, bÊt an...
− Gia ®×nh cã ng−êi bÞ cao huyÕt ¸p.
H×nh 17.5. §o huyÕt ¸p t¹i gi−êng
Kh¸m
− C©n nÆng.
− §o dÊu sinh tån.
− M¾t, soi ®¸y m¾t.
− Da: mµu s¾c, phï, gi·n m¹ch.
− Thö chøc n¨ng vËn ®éng, kh¸m thÇn kinh tª c¸c ®Çu ngãn tay.
− XÐt nghiÖm chøc n¨ng thËn, cholesterol, lipid/m¸u.
− Siªu ©m tim, Xquang tim phæi, ECG.

Hemoglobin: 14 – 18 g/100ml Nam
12 – 16 g/100ml N÷
Hematocrit: 40 – 52% Nam
38 – 45% N÷
Hång cÇu: 4,6 – 5,5 triÖu/mm3 Nam
3
4 – 5 triÖu /mm N÷

165

* L−u ý: khi hái hoÆc kh¸m cÇn khai th¸c nh÷ng dÊu hiÖu tiÒn triÖu hoÆc
th−êng xuÊt hiÖn:
+ Cao huyÕt ¸p: ®au ®Çu vïng chÈm, ®á mÆt, ch¶y m¸u cam, mÖt (ng−êi
lín, ng−êi giµ), cã thÓ kÌm tª hay yÕu liÖt chi.
+ HuyÕt ¸p thÊp: chãng mÆt, ló lÉn, kÝch ®éng, hèt ho¶ng lo sî, da niªm m¹c
xanh tÝm t¸i, kÌm theo dÊu hiÖu v· må h«i, tay ch©n l¹nh, kh¸t n−íc.
3.2. ChÈn ®o¸n:
HuyÕt ¸p t¨ng cã liªn quan cholesterol t¨ng, do bÖnh lý m¹ch vµnh, thËn.
HuyÕt ¸p tôt do suy gi¶m khèi l−îng tuÇn hoµn.
HuyÕt ¸p dao ®éng do stress, liªn quan ®Õn néi tiÕt …

HA KÕ ho¹ch ch¨m sãc Thùc hiÖn
HA t¨ng Qu¶n lý HA Theo dâi HA tuú møc ®é
Theo dâi nh÷ng dÊu hiÖu liªn quan
Thuèc h¹ ¸p: ®óng liÒu, n»m nghØ 30 ®Õn 60 phót
sau dïng thuèc h¹ ¸p
Thuèc lîi tiÓu: nªn uèng buæi s¸ng, theo dâi l−îng
xuÊt nhËp, xÐt nghiÖm ion ®å
Theo dâi t¸c dông phô cña thuèc: nhøc ®Çu, ch¸n
¨n, trÇm c¶m, mÖt, n«n, ï tai, næi mÈn
Dinh d−ìng ®iÒu trÞ Gi¶m muèi, mì, chÊt bÐo, thay b»ng dÇu thùc vËt
Gi¶m cholesterol: lßng, da gµ, m¾m
Gi¶m chÊt kÝch thÝch: cµ phª, r−îu, thuèc l¸
Ch¨m sãc hç trî Gi¶m lao ®éng trÝ ãc qu¸ møc, tr¸nh stress
Nªn tËp d−ìng sinh
Sinh ho¹t vui ch¬i gi¶i trÝ ®iÒu ®é
Tr¸nh ho¹t ®éng thÓ lùc nÆng
HA h¹ Qu¶n lý HA Theo dâi HA, dÊu sinh tån, t×nh tr¹ng tri gi¸c
Hç trî h« hÊp nÕu cÇn
Thùc hiÖn y lÖnh thuèc n©ng HA
Theo dâi XN n−íc tiÓu, NGFL, l−îng xuÊt nhËp
Ch¨m sãc hç trî Tr¸nh ng·, n»m nghØ ng¬i
Gi÷ Êm cho c¬ thÓ
Dinh d−ìng phï hîp víi t×nh tr¹ng bÖnh

ChØ sè huyÕt ¸p b×nh th−êng.

166

Çc chØ sè xÐt nghiÖm trë vÒ b×nh th−êng.
Gi¶m hay mÊt çc dÊu hiÖu tiÒn triÖu.

E. §¸NH GI¸ §AU

Môc tiªu
1. Nªu çc çch x¸c ®Þnh tÝnh chÊt cña ®au.
2. KÓ 3 lo¹i thang ®iÓm dïng ®Ó ®¸nh gi¸ ®au.
3. Nªu çc yªu cÇu ch¨m sãc ng−êi bÖnh khi bÞ ®au.

1. §¹i c−¬ng
§Þnh nghÜa: ®au lµ dÊu hiÖu chñ quan, lµ c¶m gi¸c kh«ng tho¶i m¸i mµ
ng−êi bÖnh c¶m nhËn ®−îc vµ b¸o víi ng−êi ch¨m sãc hay ®iÒu trÞ. HiÖn nay,
®au ®−îc xem lµ dÊu hiÖu sinh tån thø n¨m.

2.1. NhËn ®Þnh
X¸c ®Þnh tÝnh chÊt cña ®au:
− Thêi ®iÓm xuÊt hiÖn, bÊt ngê hay ®· cã tõ tr−íc.
− Liªn tôc hay gi¸n ®o¹n, cã xuÊt hiÖn ®Þnh kú.
− VÞ trÝ cña ®au, h−íng lan nÕu cã.
− M« t¶ ®Æc ®iÓm cña ®au nh− dao c¾t, bóa bæ, quÆn …
− Møc ®é ®au dïng thang ®iÓm ®au ®Ó ®¸nh gi¸.
− Çc triÖu chøng kh¸c ®i kÌm.
Nh÷ng yÕu tè lµm ®au t¨ng hay gi¶m.
Thang ®iÓm ®au
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Kh«ng ®au nhÑ trung b×nh nhiÒu kh«ng chÞu næi

167

T¸c h¹i cña ®au:
− G©y lo l¾ng buån phiÒn.
− MÖt mái dai d¼ng, gi¶m tËp trung.
− MÊt ngñ, sôt c©n.
− Ng¨n trë sù phôc håi.
2.2. ChÈn ®o¸n
§au bông d−íi cã liªn quan ®Õn tiÓu khã.
§au vÕt th−¬ng sau mæ d¹ dµy.
§au ®Çu liªn quan huyÕt ¸p dao ®éng.
KÕ ho¹ch ch¨m sãc Thùc hiÖn
X¸c ®Þnh tÝnh chÊt ®au
Ph©n tÝch, t×m nguyªn nh©n cña ®au
§¸nh gi¸ thang ®iÓm ®au
Qu¶n lý ®au Theo dâi th−êng xuyªn tïy theo møc ®é, b¸o thÇy thuèc khi møc ®é
t¨ng, kÐo dµi hoÆc kÌm nh÷ng dÊu hiÖu bÊt th−êng kh¸c
Theo dâi t¸c h¹i cña ®au
Tuú theo nguyªn nh©n mµ ch¨m sãc
Thay ®æi t− thÕ
LiÖu ph¸p t©m lý, g©y chó ý b»ng vÊn ®Ò kh¸c
Gi¶m ®au Ch−êm nãng hay l¹nh
Dïng thuèc theo y lÖnh: an thÇn, gi¶m ®au
Xoa bãp
Th− gi·n: tËp thë, nghe nh¹c

Thang ®iÓm ®au.
Th¸i ®é cña ng−êi bÖnh.

F. C¸CH LÊY DÊU SINH HIÖU

168

Môc tiªu
1. Nªu c¸c môc ®Ých cña viÖc theo dâi dÊu sinh hiÖu.
2. Nªu ®−îc quy tr×nh kü thuËt ®Õm m¹ch, ®o th©n nhiÖt, ®o huyÕt ¸p, ®Õm nhÞp
thë.

3. ý thøc ®−îc tÇm quan träng cña viÖc lÊy dÊu sinh hiÖu chÝnh x¸c.

1. Môc ®Ých
§¸nh gi¸ ®−îc tæng tr¹ng cña ng−êi bÖnh.
Theo dâi ®−îc t×nh tr¹ng vµ diÔn tiÕn cña bÖnh.
Gióp b¸c sÜ trong chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ.

2. ChØ ®Þnh
Ng−êi bÖnh míi vµo viÖn, kh¸m søc khoÎ.
Nh÷ng bÖnh vÒ h« hÊp vµ tuÇn hoµn.
Trong thêi kú thai nghÐn.
Tr−êng hîp nÆng.
Tr−íc vµ sau khi phÉu thuËt.
Nh÷ng tr−êng hîp cÇn thiÕt: truyÒn dÞch, truyÒn m¸u, chäc dß mµng phæi
tñy sèng, ch¹y thËn nh©n t¹o…
Nh÷ng tr−êng hîp bÖnh cã ¶nh h−ëng ®Õn m¹ch, nhÞp thë, huyÕt ¸p vµ
th©n nhiÖt.
* L−u ý: th«ng th−êng 1 ngµy lÊy 2 lÇn, tr−êng hîp ®Æc biÖt tuú theo t×nh
tr¹ng bÖnh.

3. NhËn ®Þnh ng−êi bÖnh
Tuæi: giµ, trÎ…
T×nh tr¹ng tri gi¸c: tØnh, l¬ m¬, h«n mª.
T×nh tr¹ng bÖnh lý ®i kÌm: ho nhiÒu, n«n ãi, giµ yÕu…
T×nh tr¹ng dïng thuèc cã ¶nh h−ëng ®Õn h¬i thë hay m¹ch, huyÕt ¸p
Chu vi chi ®o.

4. ChuÈn bÞ ng−êi bÖnh
Gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh.
§Æt ng−êi bÖnh ë t− thÕ thÝch hîp.

169

5. Dông cô
Mét khay ®ùng:
− Hép ®ùng nhiÖt kÕ.
− Khay h¹t ®Ëu ®ùng dung dÞch khö khuÈn cã lãt v¶i th−a.
− B«ng s¹ch vµ giÊy lau.
− Tói ®ùng ®å bÈn.
− ChÊt tr¬n: nÕu ®o nhiÖt ®é ë hËu m«n.
− Kh¨n lau n¸ch: nÕu ®o nhiÖt ®é ë n¸ch.
− §ång hå cã kim gi©y.
− M¸y ®o huyÕt ¸p.
− èng nghe.
− Bót ghi mµu ®á (ghi m¹ch) vµ mµu xanh (ghi nhiÖt ®é).
− PhiÕu theo dâi hoÆc sæ tay.

6. TiÕn tr×nh kü thuËt
6.1. C¸ch ®o th©n nhiÖt
6.1.1. §o th©n nhiÖt ë miÖng
kh«ng nªn ®o th©n nhiÖt ë miÖng khi ng−êi bÖnh:
− Khã thë, ho, n«n ãi nhiÒu.
− MiÖng bÞ lë loÐt hay cã vÕt th−¬ng.
− TrÎ nhá kÐm nhËn thøc.
− Ng−êi giµ ló lÉn, rông hÕt r¨ng, c¬ miÖng yÕu.
− LiÖt vïng mÆt.
− §éng kinh, co giËt, mª s¶ng, h«n mª…
− T©m thÇn.
− §ang ch−êm nãng ë cæ, mÆt.
6.1.2. §o th©n nhiÖt ë hËu m«n
Kh«ng nªn ®o th©n nhiÖt ë hËu m«n khi ng−êi bÖnh:
− TrÜ trong thêi kú xung huyÕt.
− Tiªu ch¶y, kiÕt lþ.
− VÕt th−¬ng ë hËu m«n.
− Võa míi thôt th¸o.

170

− PhÉu thuËt vïng hËu m«n.
− T¸o bãn.
− TrÎ s¬ sinh.
6.1.3. §o th©n nhiÖt ë n¸ch
Kh«ng nªn ®o th©n nhiÖt ë n¸ch khi ng−êi bÖnh:
− Cã vÕt th−¬ng ë vïng n¸ch.
− Cã thÓ ®o th©n nhiÖt ë çc vÞ trÝ kh¸c ®−îc.
6.2. Çch ®Õm m¹ch
Cho ng−êi bÖnh nghØ ng¬i 15 phót tr−íc khi ®Õm m¹ch.
Dïng 2 – 3 ngãn tay ®Ó ®Õm m¹ch, kh«ng ®−îc dïng ngãn çi.
§Õm nhÞp m¹ch trong vßng 30 gi©y nÕu m¹ch ®Òu hoÆc trän 1 phót nÕu
m¹ch kh«ng ®Òu.
Khi ®Õm m¹ch cÇn l−u ý tÇn sè, nhÞp ®iÖu, c−êng ®é vµ søc c¨ng cña m¹ch.
ViÕt vµo phiÕu bÖnh nghiÖm b»ng mùc mµu ®á.
6.3. §Õm nhÞp thë
Cho ng−êi bÖnh nghØ ng¬i 15 phót tr−íc khi ®Õm nhÞp thë.
Khi ®Õm nhÞp thë kh«ng ®−îc ®Ó ng−êi bÖnh biÕt.
Khi ®Õm nhÞp thë cÇn l−u ý: tÇn sè, nhÞp ®iÖu, biªn ®é vµ ©m s¾c.
6.4. §o huyÕt ¸p
Cho ng−êi bÖnh nghØ ng¬i 15 phót tr−íc khi ®o huyÕt ¸p.
Chi ®o ®Æt ngang møc tim.
Kh«ng ®−îc b¬m nhåi khi ®o.
NÕu nghi ngê kÕt qu¶ ®o, ph¶i ®Ó ng−êi bÖnh nghØ 15 phót míi ®o l¹i.

7. Dän dÑp vµ b¶o qu¶n dông cô
§em dông cô vÒ phßng lµm viÖc.
Xö lý chÊt th¶i ®óng n¬i qui ®Þnh.
Röa nhiÖt kÕ:
− Dïng b«ng gßn thÊm dung dÞch khö khuÈn lau nhiÖt kÕ, lau tõ trªn
xuèng d−íi bÇu thñy ng©n.
− Mçi viªn gßn chØ lau mét nhiÖt kÕ.
− Röa nhiÖt kÕ d−íi vßi n−íc cho s¹ch.
− Lau kh«.
171

− Ng©m nhiÖt kÕ vµo dung dÞch khö khuÈn lÇn 2: cã thÓ dïng zÐphiran
0,1% trong 15 phót hoÆc cån Iod 1% trong 10 phót.
− Röa l¹i víi n−íc s¹ch.
− Lau kh« cho vµo hép cÊt.
Cuèn gän m¸y ®o huyÕt ¸p cho vµo bao ®ùng hoÆc hép.
§em dông cô vÒ phßng lµm viÖc, dïng cån Iod lau s¹ch 2 ®Çu èng nghe, loa
èng vµ tr¶ vÒ chç cò.

8. Ghi hå s¬
8.1. Ghi ngµy giê ®o th©n nhiÖt, ®Õm m¹ch, nhÞp thë, huyÕt ¸p...
CÇn ghi râ:
− NhiÖt ®é vµ vÞ trÝ ®o.
− Sè m¹ch trong 1 phót, nhÞp ®iÖu, c−êng ®é vµ søc c¨ng.
− Sè nhÞp thë trong 1 phót, nhÞp ®iÖu, biªn ®é vµ ©m s¾c.
− T− thÕ vµ vÞ trÝ ®o huyÕt ¸p.
8.2. KÎ vµo b¶ng theo dâi dÊu sinh tån
HuyÕt ¸p ®o ®−îc ghi b»ng ph©n sè. VÝ dô 120/70 hoÆc mòi tªn vµo b¶ng
theo dâi sinh tån.
8.3. Tªn ng−êi ®iÒu d−ìng thùc hiÖn.

Cho ng−êi bÖnh nghØ ng¬i 15 phót tr−íc khi ®o th©n nhiÖt, huyÕt ¸p, ®Õm
m¹ch vµ nhÞp thë.
§o th©n nhiÖt, ®o huyÕt ¸p, ®Õm m¹ch vµ nhÞp thë 2 lÇn trong ngµy hoÆc
nhiÒu h¬n tïy t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh.
NÕu nghi ngê kÕt qu¶ ph¶i ®Õm hoÆc ®o l¹i.
ChØ ®−îc ®o th©n nhiÖt ë miÖng cho 1 lÇn 6 ng−êi bÖnh, ®o th©n nhiÖt ë
hËu m«n 1 lÇn 1 ng−êi bÖnh.
Kh«ng ®−îc ®Õm nhÞp thë cho ng−êi bÖnh võa míi dïng thuèc hoÆc chÊt
kÝch thÝch h« hÊp.
Kh«ng ®−îc ®Ó cho ng−êi bÖnh biÕt ta ®ang ®Õm nhÞp thë.
§èi víi trÎ em cÇn ph¶i ®Õm m¹ch, nhÞp thë, ®o huyÕt ¸p tr−íc khi ®o
th©n nhiÖt.
Khi ®o huyÕt ¸p nªn ®o ®óng giê, cïng m¸y, cïng t− thÕ, cïng vÞ trÝ, nhÊt
lµ trong tr−êng hîp cÇn theo dâi huyÕt ¸p.
NÕu nghi ngê kÕt qu¶, 15 phót sau ®o l¹i.

172

NÕu kh«ng cã èng nghe cã thÓ dïng tay ®Ó b¾t m¹ch. Tr−êng hîp nµy chØ
®o ®−îc huyÕt ¸p tèi ®a.
Chi ®o ph¶i ngang víi møc tim.
M¸y ®o ph¶i phï hîp víi chi ®o: chiÒu dµi cña tói h¬i b»ng 80 – 100%,
hoÆc chiÒu réng b»ng 40 – 50 % chu vi chi ®o.
§Æt d©y cao su cña m¸y ®o däc theo ®−êng ®i cña ®éng m¹ch.
QuÇn ¸o cña ng−êi bÖnh kh«ng ®−îc siÕt chÆt chi ®o.
B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG: SO¹N DôNG Cô LÊY DÊU SINH HIÖU
Stt Néi dung Thang ®iÓm
0 1 2
1 B«ng gßn kh«
2 PhiÕu theo dâi (hoÆc sæ tay)
3 Bån h¹t ®Ëu cã lãt g¹c chøa dung dÞch khö khuÈn
4 Tói ®ùng ®å bÈn
5 Bót xanh, bót ®á
6 Dông cô ®o th©n nhiÖt:
MiÖng:
NhiÖt kÕ miÖng
HËu m«n:
ChÊt tr¬n
N¸ch:
+ NhiÖt kÕ n¸ch
+ Kh¨n lau n¸ch
7 Dông cô ®o huyÕt ¸p:
+ M¸y ®o huyÕt ¸p (®· ®−îc kiÓm tra sö dông tèt)
+ èng nghe
8 Dông cô ®Õm m¹ch vµ ®Õm nhÞp thë
+ §ång hå cã kim gi©y
Tæng céng

173

H×nh 17.6. Dụng cụ lấy dấu sinh hiệu H×nh 17.7. Vị trÝ đặt nhiệt kế tại miệng

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG TI£M
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
KiÓm tra ng−êi bÖnh cã dïng thuèc, dïng thøc ¨n nãng, l¹nh
1
tr−íc 15 phót kh«ng?
2 B¸o vµ gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh biÕt vÞ trÝ ta sÏ lÊy nhiÖt ®é
KiÓm tra nhiÖt kÕ vµ vÈy mùc thñy ng©n xuèng d−íi 35o C hoÆc
3
94o F
B¶o ng−êi bÖnh h¸ miÖng, cong l−ìi lªn, ®Æt bÇu thuû ng©n
4
vµo d−íi l−ìi hoÆc c¹nh m¸
B¶o ng−êi bÖnh h¹ l−ìi xuèng, ngËm miÖng chÆt l¹i, gi÷ yªn
5
trong vßng 3 phót
6 LÊy nhiÖt kÕ ra dïng b«ng gßn lau s¹ch nhiÖt kÕ tõ trªn xuèng
7 §Ó nhiÖt kÕ ngang tÇm m¾t ®äc kÕt qu¶ – ghi vµo sæ
8 §Æt nhiÖt kÕ vµo bån h¹t ®Ëu cã chøa dung dÞch khö khuÈn
9 Gióp ng−êi bÖnh tiÖn nghi
KÎ kÕt qu¶ vµo phiÕu theo dâi (bót xanh)
10
Thu dän dông cô röa s¹ch nhiÖt kÕ vµ khö khuÈn
Tæng céng

174

H×nh 17.8. §o th©n nhiÖt ë n¸ch
B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ CHO Kü THUËT LÊY NHIÖT KÕ ë N¸CH
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2


2 Lau kh« hâm n¸ch

3 KiÓm tra vµ vÈy mùc thñy ng©n xuèng d−íi 35oC hoÆc 94oF
§Æt bÇu thñy ng©n vµo hâm n¸ch, khÐp c¸nh tay vµo th©n, gi÷
4
yªn nhiÖt kÕ trong 10 phót
5 LÊy nhiÖt kÕ ra, lau s¹ch nhiÖt kÕ tõ trªn xuèng

6 CÇm nhiÖt kÕ ngang tÇm m¾t ®äc kÕt qu¶ – ghi vµo sæ



9 KÎ kÕt qu¶ vµo phiÕu theo dâi (bót xanh)

10 Thu dän dông cô, röa s¹ch nhiÖt kÕ vµ khö khuÈn

Tæng céng


175

H×nh 17.9. T− thÕ ng−êi bÖnh khi ®Æt nhiÖt H×nh 17.10. C¸ch ®Æt nhiÖt kÕ hËu m«n
kÕ ë n¸ch

B¶ng kiÓm l−îng gi¸ kü n¨ng ®o nhiÖt kÕ ë hËu m«n
Stt Thang ®iÓm
Néi dung
0 1 2
1 KiÓm tra ng−êi bÖnh cã vÊn ®Ò ë hËu m«n kh«ng?
3 §Æt ng−êi bÖnh n»m nghiªng mét bªn
4 KiÓm tra vµ vÈy mùc thñy ng©n xuèng d−íi 35oC hoÆc 94oF
5 B«i dÇu nhên (chÊt tr¬n) vµo ®Çu nhiÖt kÕ (1/2, 2,5 cm)
6 KÐo quÇn ®Ó lé hËu m«n
7 §Æt nhiÖt kÕ vµo hËu m«n theo h−íng rèn, ®óng chiÒu dµi quy
®Þnh: trÎ nhò nhi 1,5 cm, trÎ nhá 2,5 cm, ng−êi lín 3,7 cm vµ gi÷
yªn nhiÖt kÕ 3 phót
8 Lau nhiÖt kÕ tõ trªn xuèng d−íi
9 CÇm nhiÖt kÕ ngang tÇm m¾t ®äc kÕt qu¶ vµ ghi vµo sæ
12 KÎ kÕt qu¶ vµo phiÕu theo dâi (bót xanh)
13 Thu dän dông cô, röa s¹ch nhiÖt kÕ vµ khö khuÈn
Tæng céng


176

H×nh 17.11. Kỹ thuật đếm mạch ở mạch quay

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG §ÕM M¹CH
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
B¸o vµ gi¶i thÝch viÖc lµm, cho ng−êi bÖnh n»m tho¶i m¸i t¹i
1
gi−êng 15 phót tr−íc khi ®Õm
§Æt nhÑ 2 – 3 ngãn tay lªn vÞ trÝ ®éng m¹ch cña ng−êi bÖnh vµ
2
®Õm m¹ch trong 30 gi©y (nÕu ®Òu), 1phót (nÕu kh«ng ®Òu)
Chó ý tÝnh chÊt m¹ch: tÇn sè – c−êng ®é – nhÞp ®iÖu – søc c¨ng
3 Ghi kÕt qu¶ vµ tÝnh chÊt bÊt th−êng cña m¹ch (nÕu cã) vµo
phiÕu theo dâi (bót ®á)
4 Cho ng−êi bÖnh n»m l¹i tiÖn nghi
Tæng céng

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG §ÕM NHÞP THë
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
ChuÈn bÞ ng−êi bÖnh, cho ng−êi bÖnh n»m t− thÕ tho¶i m¸i, nghØ
1
15 phót tr−íc khi ®Õm.
§Æt tay điÒu d−ìng gièng nh− khi b¾t m¹ch vµ ®Ó tay ng−êi bÖnh
2
lªn bông.
3 §Õm nhÞp thë trän 1 phót.

4 Chó ý tÝnh chÊt nhÞp thë: tÇn sè, nhÞp ®iÖu, biªn ®é, ©m s¾c.
Ghi kÕt qu¶ vµ nh÷ng bÊt th−êng cña nhÞp thë ( nÕu cã) vµo phiÕu
5
theo dâi.

177

6 Cho ng−êi bÖnh tiÖn nghi.

Tæng céng


B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG §ÕM M¹CH
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
B¸o vµ gi¶i thÝch viÖc lµm, cho ng−êi bÖnh n»m tho¶i m¸i t¹i
1
gi−êng 15 phót tr−íc khi ®Õm
§Æt nhÑ 2 – 3 ngãn tay lªn vÞ trÝ ®éng m¹ch cña ng−êi bÖnh vµ
2
®Õm m¹ch trong 30 gi©y (nÕu ®Òu), 1 phót (nÕu kh«ng ®Òu)
Chó ý tÝnh chÊt m¹ch: tÇn sè – c−êng ®é – nhÞp ®iÖu – søc c¨ng
3 Ghi kÕt qu¶ vµ tÝnh chÊt bÊt th−êng cña m¹ch (nÕu cã) vµo phiÕu
theo dâi (bót ®á)
Tæng céng

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG §ÕM NHÞP THë
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
ChuÈn bÞ ng−êi bÖnh, cho ng−êi bÖnh n»m t− thÕ tho¶i m¸i, nghØ
1
15 phót tr−íc khi ®Õm
§Æt tay điÒu d−ìng gièng nh− khi b¾t m¹ch vµ ®Ó tay ng−êi bÖnh
2
lªn bông
3 §Õm nhÞp thë trän 1 phót

4 Chó ý tÝnh chÊt nhÞp thë: tÇn sè, nhÞp ®iÖu, biªn ®é, ©m s¾c
Ghi kÕt qu¶ vµ nh÷ng bÊt th−êng cña nhÞp thë (nÕu cã) vµo phiÕu
5
theo dâi
6 Cho ng−êi bÖnh tiÖn nghi

Tæng céng


178

H×nh 17.12. Kü thuËt ®o huyÕt ¸p

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG §O HUYÕT ¸P
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
1 B¸o vµ gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh
2 Cho ng−êi bÖnh n»m hoÆc ngåi (nghØ 15 phót tr−íc khi ®o)
3 Béc lé vÞ trÝ ®o huyÕt ¸p (c¸nh tay, ®ïi..)
4 §Æt chi ®o huyÕt ¸p ngang møc tim ng−êi bÖnh
QuÊn b¨ng v¶i c¸ch nÕp gÊp trªn khuûu tay 2,5 – 5 cm
5
(d©y cao su n»m däc theo ®éng m¹ch)
6 Khãa èc vÝt cña qu¶ bãng cao su
7 §Æt èng nghe vµo 2 tai
8 T×m ®éng m¹ch vµ ®Æt mÆt mµn èng nghe lªn
B¬m h¬i cho ®Õn khi nghe thÊy tiÕng m¹ch ®Ëp, tiÕp tôc b¬m h¬i
9 vµ l¾ng nghe cho ®Õn khi kh«ng cßn nghe tiÕng m¹ch ®Ëp n÷a,
b¬m thªm 30 mmHg
Më èc vÝt tõ tõ vµ l¾ng nghe tiÕng ®Ëp ®Çu tiªn ®ã lµ HA tèi ®a,
10 ®Õn khi kh«ng cßn nghe tiÕng ®Ëp n÷a hoÆc thay ®æi ©m s¾c ®ã lµ
HA tèi thiÓu
11 X¶ hÕt h¬i, th¸o b¨ng v¶i, xÕp m¸y gän gµng
Ghi kÕt qu¶ vµo phiÕu theo dâi, th«ng b¸o kÕt qu¶ cho ng−êi bÖnh
13
(nÕu cÇn thiÕt)
14 Thu dän dông cô
Tæng céng

179

Tr¶ lêi c©u hái ng¾n
1. ViÕt c«ng thøc biÕn ®æi: §é F ra ®é C.
2. KÓ 4 yªu cÇu cÇn thiÕt khi theo dâi m¹ch.
3. Nªu 4 ¶nh h−ëng cña sèt ®èi víi c¬ quan tiªu hãa.
4. KÓ 3 yÕu tè ¶nh h−ëng m¹ch do thay ®æi sinh lý.
5. M¹ch lµ g×?
6. HuyÕt ¸p phô thuéc vµo 3 yÕu tè nµo?
7. HuyÕt ¸p ®−îc biÓu thÞ nh− thÕ nµo?
8. Nªu 4 yÕu tè cÇn thiÕt khi theo dâi tÝnh chÊt cña h« hÊp?
9. Th©n nhiÖt trung b×nh cña c¬ thÓ lµ bao nhiªu?
10. LiÖt kª 3 çch t¹o nhiÖt vµ 2 çch th¶i nhiÖt.
11. KÓ 3 nguyªn nh©n g©y sèt.
12. KÓ çc vÞ trÝ th−êng dïng ®Ó ®o th©n nhiÖt.
13. KÓ tªn 3 lo¹i nhiÖt kÕ.
14. Nªu nh÷ng nguyªn t¾c khi ®Õm m¹ch.
15. KÓ tªn 2 kiÓu thë bÖnh lý th−êng gÆp.
Tr¶ lêi ®óng – sai
1. Sèt qu¸ cao khi nhiÖt ®é c¬ thÓ trªn 390C.
2. Th©n nhiÖt cña trÎ em th−êng thÊp h¬n ng−êi lín.
3. C−êng ®é m¹ch lµ m¹ch ®Ëp m¹nh hay yÕu.
4. Th©n nhiÖt thÊp khi nhiÖt ®é < 370C.
5. HuyÕt ¸p ®o ë ®ïi lu«n cao h¬n ®o ë çnh tay.
6. M¹ch nhanh khi tÇn sè > 80 lÇn/ phót.
7. Tr−íc khi ®Õm nhÞp thë ph¶i b¸o vµ gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh biÕt.
8. Cho ng−êi bÖnh nghØ ng¬i 15 phót tr−íc khi lÊy dÊu sinh hiÖu.
9. Khi cÇn theo dâi huyÕt ¸p ta nªn dïng nhiÒu m¸y ®o ®Ó dÔ so s¸nh.
10. HuyÕt ¸p kÑp khi hiÖu sè gi÷a huyÕt ¸p t©m thu vµ huyÕt ¸p t©m tr−¬ng nhá
h¬n hoÆc b»ng 20 mmHg.
11. M¹ch nhiÖt ph©n ly th−êng gÆp trong bÖnh sèt th−¬ng hµn.
12. Khi ®Õm m¹ch ta dïng tõ 1 – 2 ngãn tay ngo¹i trõ ngãn tay çi.

180

13. Khi sèt ng−êi bÖnh sÏ ¨n kh«ng ngon miÖng, kÐm ¨n.
Chän c©u ®óng nhÊt
1. Gäi lµ huyÕt ¸p cao khi chØ sè huyÕt ¸p trªn:
A. 100/60 mmHg D. 140/90 mmHg
B. 110/60 mmHg E. 150/100mmHg
C. 130/80 mmHg
2. Theo dâi h« hÊp:
A. Cho ng−êi bÖnh nghØ ng¬i tr−íc 5 phót
B. §Õm 30 gi©y
C. Ghi nhËn tÇn sè vµ tÝnh chÊt cña nhÞp thë
D. Kh«ng cho ng−êi bÖnh biÕt ®ang ®Õm nhÞp thë
E. C©u C vµ D ®óng
3. Tr−êng hîp cÊp cøu, m¹ch nhanh nhá, khã b¾t, nªn b¾t m¹ch ë
A. Mám tim C. §M th¸i d−¬ng
B. §M c¶nh D. §M bµn ch©n
4. M¹ch nhiÖt ph©n ly gÆp trong bÖnh:
A. Sèt xuÊt huyÕt D. NhiÔm trïng huyÕt
B. Sèt rÐt E. B¹ch cÇu
C. Th−¬ng hµn
5. Th©n nhiÖt thÊp khi nhiÖt ®é c¬ thÓ d−íi:
A. 360C D. 370C
B. 350C E. TÊt c¶ ®Òu sai
C. 300C
6. M¹ch b×nh th−êng ë ng−êi trÎ
A. 70 – 80 l/phót D. A, B ®óng
B. 60 – 70 l/phót E. A, C ®óng
C. 100 – 120 l/phót
§¸p ¸n: 16.S, 17.S, 18.§, 19.S, 20.§, 21.§, 22.S, 23.§, 24.S, 25.§, 26.§, 27.S,
28.§, 29.D, 30.E, 31.B, 32.C, 33.A, 34.A.

181

Ch−¬ng IV
NHU CÇU C¥ B¶N CñA NG¦êI BÖNH
Bµi 18

NHU CÇU C¥ B¶N CñA CON NG¦êI
Vµ Sù LI£N QUAN VíI §IÒU D¦ìNG

Môc tiªu
1. Nªu çc nhu cÇu c¬ b¶n cña con ng−êi theo Maslow.
2. Gi¶i thÝch ®−îc sù liªn quan gi÷a nhu cÇu vµ ®¸p øng cña ®iÒu d−ìng.
3. KÓ ®−îc çc nhu cÇu c¬ b¶n cña ng−êi bÖnh theo Virginia Henderson.
4. Nªu ®−îc çc ®¸p øng vÒ nhu cÇu c¬ b¶n trong vÊn ®Ò ch¨m sãc ng−êi bÖnh.

1. Kh¸i niÖm
§èi t−îng cña ®iÒu d−ìng lµ con ng−êi bao gåm ng−êi kháe vµ ng−êi cã
bÖnh tËt. Con ng−êi ®−îc t¹o ra bëi çc yÕu tè thÓ chÊt, tinh thÇn vµ x· héi. Çc
nhu cÇu cÇn thiÕt ®Ó duy tr× çc yÕu tè t¹o ra con ng−êi gäi lµ nhu cÇu c¬ b¶n
hay cßn gäi lµ çc nhu cÇu ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ng−êi.
Ng−êi ta cho r»ng: mçi mét ç thÓ ë mét ph−¬ng diÖn nµo ®ã gièng tÊt c¶
mäi ng−êi, ë mét ph−¬ng diÖn kh¸c chØ gièng mét sè ng−êi vµ cã nh÷ng ph−¬ng
diÖn kh«ng gièng ai c¶. Nh− vËy, con ng−êi võa cã tÝnh ®ång nhÊt võa cã tÝnh
duy nhÊt nªn viÖc ch¨m sãc ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vµ së thÝch cña tõng ç
nh©n sao cho phï hîp víi tõng ®èi t−îng.
Tuy nhiªn, khi mét nhu cÇu thiÕt yÕu ®−îc tháa m·n, con ng−êi chuyÓn
sang mét nhu cÇu kh¸c ë møc cao h¬n.
B¶ng ph©n lo¹i cña “Maslow” ph¶n ¸nh ®−îc thø bËc cña çc nhu cÇu, vµ
cã thÓ s¾p xÕp nh− sau:
− Nh÷ng nhu cÇu vÒ thÓ chÊt.
− Nh÷ng nhu cÇu vÒ an toµn an ninh.
− Nh÷ng nhu cÇu thuéc vÒ quyÒn së h÷u vµ t×nh c¶m (®−îc yªu th−¬ng).
− Nh÷ng nhu cÇu vÒ sù kÝnh mÕn vµ lßng tù träng.

182

− Nh÷ng nhu cÇu vÒ sù tù ho¹t ®éng bao gåm sù tù hoµn thiÖn, lßng ao −íc
muèn hiÓu biÕt cïng víi nh÷ng nhu cÇu vÒ thÈm mü.
Nh÷ng nhu cÇu ë møc ®é thÊp lu«n tån t¹i, cho ®Õn khi nh÷ng nhu cÇu ®·
®−îc tháa m·n, con ng−êi cã kh¶ n¨ng chuyÓn sang nh÷ng nhu cÇu kh¸c ë møc
®é cao h¬n.
Khi mét ng−êi (ng−êi bÖnh) ®ßi hái cã nhu cÇu cao h¬n, viÖc Êy chøng tá hä
cã sù kháe kho¾n trong t©m hån vµ thÓ chÊt.
HÖ thèng thø bËc cña c¸c nhu cÇu rÊt h÷u Ých ®Ó lµm nÒn t¶ng trong viÖc
nhËn ®Þnh vÒ søc chÞu ®ùng cña ng−êi bÖnh, nh÷ng giíi h¹n vµ nhu cÇu ®ßi hái
sù can thiÖp vÒ ®iÒu d−ìng.

2. Nhu cÇu cña con ng−êi
Nhu cÇu c¬ b¶n cña con ng−êi ph©n cÊp theo Maslow:

Nhu cÇu vÒ sù tù
hoµn thiÖn
MøC CAO

Nhu cÇu vÒ sù kÝnh mÕn vµ lßng
tù träng

Nhu cÇu vÒ quyÒn së h÷u vµ t×nh c¶m

Nhu cÇu vÒ an toµn vµ an ninh

MøC THÊP
Nhu cÇu vÒ thÓ chÊt vµ t©m lý

H×nh 18.1. Bậc thang nhu cầu của MASLOW

2.1. Nhu cÇu vÒ thÓ chÊt vµ sinh lý: lµ nÒn t¶ng cña hÖ thèng ph©n cÊp nhu
cÇu, vµ ®−îc −u tiªn hµng ®Çu. Nhu cÇu thÓ chÊt bao gåm: oxy, thøc ¨n, n−íc
uèng, bµi tiÕt, vËn ®éng, ngñ, nghØ ng¬i… C¸c nhu cÇu nµy cÇn ®−îc ®¸p øng tèi
thiÓu ®Ó duy tr× sù sèng. §¸p øng nhu cÇu thÓ chÊt lµ mét phÇn quan träng

183

trong kÕ ho¹ch ch¨m sãc cho trÎ em, ng−êi giµ, ng−êi cã khuyÕt tËt vµ ng−êi èm.
Bëi v×, nh÷ng nhãm ng−êi nµy cÇn sù hç trî ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cho chÝnh hä.
2.2. Nhu cÇu an toµn vµ ®−îc b¶o vÖ: ®−îc xÕp −u tiªn sau nhu cÇu thÓ chÊt
bao hµm c¶ an toµn vÒ tÝnh m¹ng vµ an toµn vÒ tinh thÇn. An toµn vÒ tÝnh
m¹ng nghÜa lµ b¶o vÖ cho ng−êi ta tr¸nh ®−îc çc nguy c¬ ®e däa cuéc sèng vµ
an toµn vÒ tinh thÇn lµ tr¸nh ®−îc mäi sù sî h·i, lo l¾ng. Ng−êi bÖnh khi vµo
bÖnh viÖn cã sù ®ßi hái rÊt cao vÒ nhu cÇu an toµn vµ b¶o vÖ v× cuéc sèng, tÝnh
m¹ng cña hä phô thuéc vµo çn bé y tÕ.
§Ó gióp b¶o vÖ ng−êi bÖnh khái bÞ nguy hiÓm, ng−êi ®iÒu d−ìng ph¶i biÕt
râ tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña ng−êi bÖnh vµ nhËn biÕt râ bÊt kú nh÷ng tai biÕn nµo
cã thÓ x¶y ®Õn cho ng−êi bÖnh, vµ nÕu cã biÕn chøng x¶y ra, ng−êi ®iÒu d−ìng
cã thÓ xö trÝ mét çch th«ng minh.
2.3. Nhu cÇu t×nh c¶m vµ quan hÖ: mäi ng−êi ®Òu cã nhu cÇu t×nh c¶m, quan
hÖ b¹n bÌ, hµng xãm, gia ®×nh vµ x· héi. Çc nhu cÇu nµy ®−îc xÕp vµo nhu cÇu
ë møc cao. Nã bao hµm sù trao – nhËn t×nh c¶m vµ c¶m gi¸c lµ thµnh viªn cña
gia ®×nh, ®oµn thÓ, x· héi… Ng−êi kh«ng ®−îc ®¸p øng vÒ t×nh c¶m, kh«ng cã
mèi quan hÖ b¹n bÌ, x· héi cã c¶m gi¸c buån tÎ vµ c« lËp. Ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn
xem xÐt nhu cÇu nµy cña ng−êi bÖnh khi lËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc.
2.4. Nhu cÇu ®−îc t«n träng: sù t«n träng t¹o cho con ng−êi lßng tù tin vµ
tÝnh ®éc lËp. Khi sù t«n träng kh«ng ®−îc ®¸p øng, ng−êi ta tin r»ng hä kh«ng
®−îc ng−êi kh¸c chÊp nhËn nªn sinh ra c¶m gi¸c c« ®éc vµ tù ti. §iÒu d−ìng ®¸p
øng nhu cÇu nµy cña ng−êi bÖnh b»ng th¸i ®é th©n mËt, niÒm në vµ chó ý l¾ng
nghe ý kiÕn cña ng−êi bÖnh.
2.5. Nhu cÇu tù hoµn thiÖn: lµ møc cao nhÊt trong hÖ thèng ph©n lo¹i nhu
cÇu cña Maslow vµ Maslow ®¸nh gi¸ r»ng chØ 1% d©n sè tr−ëng thµnh ®· tõng
®¹t ®Õn møc ®é tù hoµn thiÖn. Nhu cÇu tù hoµn thiÖn diÔn ra trong suèt ®êi, nã
chØ xuÊt hiÖn khi çc nhu cÇu d−íi nã ®−îc ®¸p øng trong nh÷ng chõng mùc
nhÊt ®Þnh. Çc nhu cÇu c¬ b¶n cµng ®−îc ®¸p øng th× cµng t¹o ra ®éng lùc s¸ng
t¹o vµ tù hoµn thiÖn ë mçi ç thÓ. Ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn biÕt ®¸nh gi¸ ®óng
nh÷ng nhu cÇu, kinh nghiÖm, kiÕn thøc vµ thÈm mü cña ng−êi bÖnh ®Ó tõ ®ã cã
sù quan t©m vµ lËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc thÝch hîp.

3. Sù liªn quan gi÷a nhu cÇu vµ nguyªn t¾c ®iÒu d−ìng
Nguyªn t¾c ®iÒu d−ìng xuÊt ph¸t tõ viÖc ®¸p øng nhu cÇu ng−êi bÖnh.
Ng−êi kháe m¹nh tù ®¸p øng ®−îc çc nhu cÇu cña hä, khi bÞ bÖnh tËt, èm yÕu,
ng−êi bÖnh kh«ng tù ®¸p øng ®−îc nhu cÇu hµng ngµy cho chÝnh m×nh nªn cÇn
sù hç trî cña ng−êi ®iÒu d−ìng. Nhu cÇu ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n dÉn ®Õn
sù ra ®êi cña ngµnh y tÕ vµ çn bé y tÕ.
Nhu cÇu cña con ng−êi cã tÝnh ®ång nhÊt võa cã tÝnh duy nhÊt nªn ®iÒu
d−ìng cÇn cã kÕ ho¹ch ch¨m sãc riªng biÖt cho tõng ng−êi bÖnh. Nhu cÇu con
ng−êi tuy c¬ b¶n gièng nhau nh−ng møc ®é vµ tÇm quan träng ®èi víi tõng nhu

184

cÇu ë tõng ng−êi cã kh¸c nhau. H¬n n÷a, trong cïng mét con ng−êi nhu cÇu nµy
cã thÓ m¹nh h¬n nhu cÇu kh¸c vµ thay ®æi møc −u tiªn theo tõng giai ®o¹n cña
cuéc sèng. Ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn nhËn biÕt ®−îc çc nhu cÇu −u tiªn cña ng−êi
bÖnh ®Ó lËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc thÝch hîp.
Nhu cÇu gièng nhau nh−ng çch ®¸p øng cã thÓ kh¸c nhau ®Ó thÝch hîp
víi tõng ç thÓ. ViÖc ch¨m sãc ng−êi bÖnh cÇn h−íng tíi tõng ç thÓ, tïy tõng
tr−êng hîp, tõng hoµn c¶nh sao cho phï hîp.
Sù tham gia cña ng−êi bÖnh vµo qu¸ tr×nh ch¨m sãc: ch¨m sãc xuÊt ph¸t
tõ nhu cÇu cña ng−êi bÖnh, th«ng th−êng ng−êi bÖnh hiÓu râ nhu cÇu cña hä,
trõ tr−êng hîp ng−êi bÖnh h«n mª, t©m thÇn… nªn khi lËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc,
®iÒu d−ìng cÇn tham kh¶o ý kiÕn ng−êi bÖnh vµ gia ®×nh ng−êi bÖnh ®Ó t¹o cho
hä tham gia tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh ®iÒu trÞ, ch¨m sãc, phôc håi søc khoÎ cho
chÝnh hä.
§iÒu d−ìng cÇn t¹o ra m«i tr−êng ch¨m sãc thÝch hîp ®Ó ng−êi bÖnh ®−îc
tho¶i m¸i, mau chãng lµnh bÖnh hoÆc nÕu chÕt th× chÕt ®−îc thanh th¶n,
nhÑ nhµng.

4. Nhu cÇu c¬ b¶n cña ng−êi bÖnh vµ ch¨m sãc theo
Virginia Henderson
4.1. Thµnh phÇn cña ch¨m sãc c¬ b¶n gåm 14 yÕu tè
1. §¸p øng çc nhu cÇu vÒ h« hÊp.
2. Gióp ®ì ng−êi bÖnh vÒ ¨n, uèng vµ dinh d−ìng.
3. Gióp ®ì ng−êi bÖnh trong sù bµi tiÕt.
4. Gióp ®ì ng−êi bÖnh vÒ t− thÕ, vËn ®éng vµ tËp luyÖn.
5. §¸p øng nhu cÇu ngñ vµ nghØ ng¬i.
6. Gióp ng−êi bÖnh mÆc vµ thay quÇn ¸o.
7. Gióp ng−êi bÖnh duy tr× th©n nhiÖt.
8. Gióp ng−êi bÖnh vÖ sinh ç nh©n hµng ngµy.
9. Gióp ng−êi bÖnh tr¸nh ®−îc çc nguy hiÓm trong khi n»m viÖn.
10. Gióp ng−êi bÖnh trong sù giao tiÕp.
11. Gióp ng−êi bÖnh tho¶i m¸i vÒ tinh thÇn, tù do tÝn ng−ìng.
12. Gióp ng−êi bÖnh lao ®éng, lµm mét viÖc g× ®ã ®Ó tr¸nh mÆc c¶m lµ
ng−êi v« dông.
13. Gióp ng−êi bÖnh trong çc ho¹t ®éng vui ch¬i, gi¶i trÝ.
14. Gióp ng−êi bÖnh cã kiÕn thøc vÒ y häc.

185

4.2. §¸p øng nhu cÇu c¬ b¶n trong vÊn ®Ò ch¨m sãc ng−êi bÖnh
4.2.1. §¸p øng nhu cÇu vÒ h« hÊp
§¸nh gi¸ sù thë: b×nh th−êng hay bÊt th−êng.
Thë b×nh th−êng tÇn sè 16 - 20 lÇn/phót, nhÞp thë ®Òu ®Æn qua mòi vµ ªm dÞu.
Khã thë: sù thë ng−êi bÖnh h¹n chÕ bëi nhiÒu nguyªn nh©n: t¾c nghÏn
®−êng h« hÊp do vËt l¹, do dÞch tiÕt, do phï nÒ, gi¶m nång ®é oxy trong m¸u do
gi¶m tuÇn hoµn…Tïy theo nguyªn nh©n ®Ó gi¶i quyÕt sù khã thë vµ ®¸p øng
nhu cÇu nh−: cung cÊp oxy, th«ng ®−êng thë, t− thÕ thÝch hîp…
NÕu ng−ng thë th× h« hÊp nh©n t¹o hoÆc trî gióp b»ng m¸y gióp thë.
4.2.2. §¸p øng nhu cÇu ®iÒu hßa th©n nhiÖt
Th©n nhiÖt b×nh th−êng 370C, nÕu th©n nhiÖt cao trªn 37,50C gäi lµ sèt
hoÆc d−íi 360C gäi lµ h¹ th©n nhiÖt. CÇn ph¶i theo dâi ®Ó t×m râ nguyªn nh©n
®Ó gi¶i quyÕt.
NÕu th©n nhiÖt cao cÇn theo dâi nhiÖt ®é vµ m¹ch.
¸p dông çc biÖn ph¸p h¹ sèt: lau m¸t, lau Êm…
Thùc hiÖn y lÖnh vÒ thuèc: thuèc h¹ sèt, truyÒn dÞch…
Cho ng−êi bÖnh ¨n thøc ¨n dÔ tiªu, lo·ng nhÑ.
Theo dâi l−îng n−íc xuÊt nhËp.
Gi÷ an toµn cho ng−êi bÖnh nÕu cã nguy c¬ co giËt, h«n mª, mª s¶ng.
Ch¨m sãc ng−êi bÖnh h¹ th©n nhiÖt: cÇn theo dâi s¸t tæng tr¹ng ng−êi
bÖnh, ®iÒu trÞ çc nguyªn nh©n: xuÊt huyÕt nÆng, ngé ®éc thuèc…
4.2.3. §¸p øng nhu cÇu vÒ ¨n uèng
Gióp ng−êi bÖnh ¨n ngon miÖng.
¡n qua miÖng: vÖ sinh r¨ng miÖng s¹ch sÏ, thøc ¨n phï hîp víi t×nh tr¹ng
bÖnh lý, hîp khÈu vÞ, an toµn vÖ sinh thùc phÈm…
NÕu ng−êi bÖnh kh«ng ¨n ®−îc qua miÖng, gi÷ an toµn cho ng−êi bÖnh khi
¨n qua sonde hoÆc an toµn cho ng−êi bÖnh khi truyÒn dÞch.
4.2.4. Nhu cÇu vÒ mÆc
QuÇn ¸o ph¶i phï hîp víi thêi tiÕt, tïy theo t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh, quÇn
¸o réng r·i, tho¸ng m¸t, dÔ thÊm hót, phï hîp víi sinh ho¹t cña ng−êi mÆc,
kh«ng c¶n trë vÒ h« hÊp, tuÇn hoµn, vËn ®éng, hîp vÖ sinh vµ thÈm mü.
4.2.5. Nhu cÇu bµi tiÕt: bao gåm dÞch bµi tiÕt tõ c¬ thÓ
CÇn ph¶i biÕt sè l−îng, tÝnh chÊt vµ c¬ chÕ b×nh th−êng.
CÇn ph¶i biÕt çch qu¶n lý dÞch tiÕt, kh«ng lµm l©y nhiÔm vµ ¶nh h−ëng
®Õn m«i tr−êng vµ b¶n th©n.

186

4.2.6. Çc vÊn ®Ò ®¸p øng vÒ sù ngñ vµ nghØ
M«i tr−êng xung quanh ph¶i tho¸ng m¸t vµ yªn tÜnh.
CÇn tËp trung viÖc ch¨m sãc ng−êi bÖnh ngoµi nh÷ng giê nghØ ng¬i.
Cã quy ®Þnh râ vÒ giê th¨m nu«i vµ sinh ho¹t cña ng−êi bÖnh.
Çch ly nh÷ng ng−êi bÖnh kÝch ®éng, la hÐt.
VÖ sinh ç nh©n.
VÖ sinh m«i tr−êng ngñ, nghØ.
4.2.7. §¸p øng nhu cÇu vÒ vÖ sinh ç nh©n
Th©n thÓ.
QuÇn ¸o.
¡n uèng.
4.2.8. §¸p øng nhu cÇu vÒ t− thÕ ®óng
N»m, ngåi, ®i, ®øng.
§¸p øng ®óng t− thÕ c¬ n¨ng cña ng−êi bÖnh.
Tïy t− thÕ ng−êi bÖnh mµ ta cã vÞ trÝ chªm lãt ®Ó tr¸nh nh÷ng vïng bÞ t× ®Ì.
Ngåi: nªn ®Ó bµn ch©n tùa lªn mÆt ph¼ng, l−ng cã chç dùa, ®Çu th¼ng trôc
víi cét sèng.
§i: th©n ng−êi c©n xøng chi trªn, chi d−íi, tr−êng hîp ng−êi bÖnh kh«ng
v÷ng vµng nªn trî gióp b»ng çch d×u hoÆc cung cÊp n¹ng hoÆc xe ®Èy…
4.2.9. §¸p øng vÒ sù an toµn
Tr¸nh nh÷ng nguy hiÓm khi ng−êi bÖnh n»m viÖn, ®Æc biÖt nhÊt lµ nh÷ng
ng−êi bÖnh kÐm ý thøc hoÆc h«n mª: tr¸nh tÐ ng· b»ng çc ph−¬ng tiÖn, kÐo
song gi−êng, bÊt ®éng tay ch©n…
Phßng bÖnh cÇn ph¶i cã nh÷ng kho¶ng trèng ®Ó ng−êi bÖnh ®i l¹i dÔ dµng.
Tr¸nh ®Ó nhiÒu ®å ®¹c trang thiÕt bÞ kh«ng cÇn thiÕt trong phßng bÖnh.
Phßng vÖ sinh ph¶i ®−îc s¹ch sÏ, tr¸nh tr¬n trît.
Tr¸nh ch¸y næ: cÇn ph¶i cã quy ®Þnh vÒ phßng ch¸y, ch÷a ch¸y.
Tr¸nh sù l©y nhiÔm chÐo gi÷a çc ng−êi bÖnh tõ nh÷ng thñ thuËt, kü
thuËt do çn bé y tÕ g©y nhiÔm.
¸p dông biÖn ph¸p phßng chèng nhiÔm khuÈn theo quy chÕ.
4.2.10. §¸p øng kiÕn thøc søc khoÎ y tÕ
CÇn cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ søc khoÎ, bÖnh cña hä: nguyªn nh©n
chÈn ®o¸n, tiÕn triÓn, biÕn chøng, çch ®iÒu trÞ, chÕ ®é ¨n, thêi gian phôc håi,
çch phßng ngõa hoÆc sù truyÒn nhiÔm cña bÖnh.

187

Ng−êi bÖnh cÇn biÕt th«ng tin ®Ó tù theo dâi, hîp t¸c trong viÖc ®iÒu trÞ vµ
ch¨m sãc.
Gi¸o dôc cho ng−êi bÖnh mét sè kiÕn thøc vÒ ch¨m sãc søc kháe ban ®Çu
nh−: kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, tiªm chñng më réng…
4.2.11. §¸p øng vÒ nhu cÇu giao tiÕp
T¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi bÖnh tiÕp xóc víi nh÷ng ng−êi cã cïng bÖnh víi hä
®Ó cïng trao ®æi vµ cã kinh nghiÖm.
NiÒm në gi¶i ®¸p mäi th¾c m¾c cña ng−êi bÖnh vÒ bÖnh cña hä trong sù
t«n träng vµ c¶m th«ng.
Giíi thiÖu mét sè c©u l¹c bé vÒ çc bÖnh ®Ó hä cã thÓ tham gia vµ gia nhËp.
4.2.12. §¸p øng nhu cÇu vÒ tù do tÝn ng−ìng
T«n träng sù tù do tÝn ng−ìng cña mçi ng−êi.
Cã thÓ tháa m·n tÝn ng−ìng cña ng−êi bÖnh, ®Æc biÖt lµ ng−êi bÖnh ë giai
®o¹n cuèi.
4.2.13. §¸p øng nhu cÇu vÒ lao ®éng
H−íng dÉn cho ng−êi bÖnh lµm nh÷ng c«ng viÖc trong kh¶ n¨ng cña m×nh
®Ó hä c¶m thÊy m×nh kh«ng lµ ng−êi v« dông.
H−íng nghiÖp cho ng−êi bÖnh tïy theo t×nh tr¹ng håi phôc søc khoÎ cña
mçi ng−êi ®Ó ®−a hä hßa nhËp víi x· héi.
4.2.14. Nhu cÇu vÒ vui ch¬i gi¶i trÝ
Cung cÊp s¸ch, b¸o, tivi, radio, s©n ch¬i thÓ thao… ng−êi bÖnh cã thÓ tham
gia sinh ho¹t trong thêi gian n»m viÖn ®Ó gi¶m stress.

5. KÕt luËn
Nhu cÇu c¬ b¶n cña ng−êi bÖnh vµ çc nguyªn t¾c c¬ b¶n cña viÖc ch¨m
sãc, c¬ b¶n gièng nhau, nh−ng kh«ng bao giê cã hai ng−êi bÖnh cã nhu cÇu hoµn
toµn gièng nhau c¶. Do ®ã, kÕ ho¹ch ch¨m sãc ®−îc x©y dùng riªng biÖt, tïy
theo tuæi t¸c, giíi tÝnh, ç tÝnh, hoµn c¶nh v¨n hãa x· héi vµ kh¶ n¨ng, thÓ chÊt
vµ tinh thÇn cña ng−êi bÖnh. KÕ ho¹ch nµy cßn bÞ ¶nh h−ëng bëi t×nh tr¹ng
bÖnh lý sèt, nhiÔm khuÈn, mÊt n−íc hay suy nh−îc…
KÕ ho¹ch ®−îc th¶o ra ®Ó ®em l¹i sù ch¨m sãc ®ång nhÊt vµ liªn tôc,
nh−ng nã cÇn thay ®æi tïy theo sù thÝch øng víi nhu cÇu cña ng−êi bÖnh.
§iÒu quan träng vµ cÇn nhÊn m¹nh lµ trong lóc cung cÊp sù ch¨m sãc ®iÒu
d−ìng c¬ b¶n, ng−êi ®iÒu d−ìng chuyªn nghiÖp sÏ cã dÞp nghe ng−êi bÖnh vµ gia
®×nh hä, ®Ó nhËn ®Þnh nhu cÇu cña ng−êi bÖnh vµ ®Ó x©y dùng mèi liªn hÖ nh©n
sù bæ Ých cÇn thiÕt cho viÖc ®iÒu d−ìng ng−êi bÖnh mét çch h÷u hiÖu nhÊt.

188

1. Nªu thø tù çc bËc thang nhu cÇu c¬ b¶n cña con ng−êi theo häc thuyÕt
gia Maslow.
2. Nªu 5 nguyªn t¾c vÒ ®¸p øng cña ng−êi ®iÒu d−ìng vµ nhu cÇu cña ng−êi bÖnh.
Khoanh trßn çc c©u tr¶ lêi ®óng nhÊt
3. §Ó ®¸p øng nhu cÇu an toµn cho ng−êi bÖnh, chóng ta ph¶i ¸p dông çc biÖn
ph¸p sau, ngo¹i trõ:
A. VÖ sinh s¹ch sÏ khoa phßng.
B. ¸p dông biÖn ph¸p çch ly.
C. BÖnh nh©n ph¶i mÆc quÇn ¸o bÖnh viÖn.
D. ¸p dông çc biÖn ph¸p phßng chèng nhiÔm khuÈn theo quy chÕ.
E. ¸p dông çc biÖn ph¸p phßng chèng ch¸y næ trong bÖnh viÖn.
4. §¸p øng nhu cÇu vÒ mÆc cho ng−êi bÖnh chóng ta cÇn thùc hiÖn çc biÖn
ph¸p sau:
A. BÖnh nh©n ph¶i ®−îc mÆc quÇn ¸o cña bÖnh viÖn.
B. QuÇn ¸o ph¶i s¹ch sÏ.
C. QuÇn ¸o ph¶i võa vÆn, kh«ng c¶n trë h« hÊp, tuÇn hoµn, vËn ®éng.
D. QuÇn ¸o ph¶i phï hîp víi thêi tiÕt.
5. §¸p øng nhu cÇu vÒ ¨n uèng, chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn çc biÖn ph¸p
sau, ngo¹i trõ:
A. BÖnh viÖn ph¶i cã khoa dinh d−ìng.
B. Thøc ¨n cña ng−êi bÖnh ph¶i ®−îc cung cÊp tõ khoa dinh d−ìng.
C. Thøc ¨n ph¶i phï hîp víi khÈu vÞ ng−êi bÖnh.
D. Thøc ¨n ph¶i phï hîp víi t×nh tr¹ng bÖnh.
E. Ch¨m sãc hÖ thèng cho ¨n qua sonde, nÕu ng−êi bÖnh kh«ng ¨n qua
miÖng ®−îc.
6. §Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ kiÕn thøc cña ng−êi bÖnh ta cÇn ph¶i thùc hiÖn çc
biÖn ph¸p sau, ngo¹i trõ:
A. Cung cÊp th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng søc kháe cña ng−êi bÖnh.
B. Giíi thiÖu çc hiÖp héi, c©u l¹c bé søc kháe cho ng−êi bÖnh.
C. Giíi thiÖu çc s¸ch b¸o, t¹p chÝ, tê r¬i... vÒ gi¸o dôc søc kháe.
189

D. Giíi thiÖu c¸c m«n thÓ dôc thÓ thao t¨ng c−êng søc kháe.
E. A, B, C ®óng
Ph©n biÖt c©u hái ®óng (§) – sai (S)
7. Nhu cÇu c¬ b¶n cña mäi ng−êi th× gièng nhau nh−ng sù ®¸p øng th× kh¸c nhau.
8. Sù ®¸p øng nhu cÇu kiÕn thøc lµ cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc mµ ng−êi bÖnh
cã nhu cÇu.
§¸p ¸n: 3.C, 4.E, 5.C, 6.E,7 §, 8.S.

190

Bµi 19

QU¶N Lý GIÊC NGñ Vµ NGHØ NG¥I

Môc tiªu
1. M« t¶ 5 giai ®o¹n cña giÊc ngñ.
1. M« t¶ nh÷ng kiÓu ngñ vµ nghØ ng¬i b×nh th−êng trong suèt cuéc ®êi.
2. X¸c ®Þnh nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn giÊc ngñ vµ sù nghØ ng¬i.
3. NhËn ®Þnh ®−îc mét giÊc ngñ b×nh th−êng.
4. Nªu nh÷ng biÖn ph¸p gióp c¶i thiÖn giÊc ngñ.
5. Ch¨m sãc cho ng−êi bÖnh bÞ rèi lo¹n giÊc ngñ.

1. §¹i c−¬ng
Mét phÇn ba thêi gian sèng cña con ng−êi lµ ngñ. Giai ®o¹n nghØ ng¬i cã
thÓ ®−îc xem nh− mét phÇn quan träng cña cuéc sèng. TÇm quan träng vµ c¬
chÕ cña giÊc ngñ vÉn ®ang lµ mét ®iÒu bÝ Èn lín. GiÊc ngñ lµ mét trong nh÷ng
chøc n¨ng gióp håi phôc søc khoÎ. Cho tíi gÇn ®©y, ng−êi ta tin r»ng giÊc ngñ
lµ mét tr¹ng th¸i cña çc kÝch thÝch ®· ®−îc lµm gi¶m.
Ngñ vµ nghØ ng¬i lµ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn søc kháe vµ bÖnh tËt.
GiÊc ngñ ¶nh h−ëng ®Õn t×nh tr¹ng søc kháe bao gåm møc ®é ho¹t ®éng thÓ lùc
vµ sù mÖt mái. Ng−êi ta th−êng dïng nh÷ng côm tõ nh− “c¶m thÊy ®−îc nghØ
ng¬i tho¶i m¸i” vµ “trµn ®Çy sinh lùc” ®Ó diÔn t¶ sau mét giÊc ngñ ngon vµ mét
søc khoÎ tèt. T×nh tr¹ng mÊt ngñ cã thÓ lµm trÇm träng h¬n t×nh tr¹ng cña
ng−êi bÖnh, vÝ dô nh− nguy c¬ t¨ng kÝch thÝch thÇn kinh ®èi víi nh÷ng ng−êi bÞ
bÖnh ®éng kinh cã kÌm theo mÊt ngñ. NhiÒu vÊn ®Ò vÒ søc khoÎ cã ¶nh h−ëng
®Õn giÊc ngñ mét çch trùc tiÕp qua c¬ chÕ sinh lý bÖnh (vÝ dô: trÇm c¶m) hay
gi¸n tiÕp qua çc triÖu chøng (vÝ dô: ®au, h¹n chÕ vËn ®éng) hay qua viÖc ®iÒu
trÞ (nh− do t¸c dông phô cña thuèc).
GiÊc ngñ cã tÇm quan träng rÊt lín ®èi víi søc khoÎ cña mçi con ng−êi. §ã lµ
kho¶ng thêi gian ®Ó çc c¬ quan trong c¬ thÓ, nhÊt lµ hÖ thÇn kinh trung −¬ng ®−îc
nghØ ng¬i lÊy l¹i sù c©n b»ng cÇn thiÕt trong ho¹t ®éng sinh lý vµ gióp t¹o tiÒn ®Ò
cho ho¹t ®éng chøc n¨ng ë giai ®o¹n tiÕp theo víi mét chÊt l−îng ®¶m b¶o.
GiÊc ngñ rÊt quan träng ®Ó duy tr× t×nh tr¹ng søc khoÎ tèt còng gièng nh−
dinh d−ìng hay ch¬i thÓ thao ®óng çch. NÕu kh«ng ngñ ®óng çch vµ ®ñ thêi

191

l−îng th× sÏ lµm suy gi¶m kh¶ n¨ng tËp trung, ph¸n ®o¸n trong çc ho¹t ®éng
hµng ngµy vµ dÔ g©y t×nh tr¹ng kÝch thÝch c¨ng th¼ng.
Mçi ç nh©n cÇn mét thêi l−îng ngñ kh¸c nhau, thay ®æi tïy theo løa tuæi:
− Tõ khi míi sinh cho tíi hÕt n¨m ®Çu tiªn cña cuéc ®êi, trÎ em cã nhu cÇu
ngñ nhiÒu nhÊt (kho¶ng 22 giê/ngµy), hÇu nh− toµn bé thêi gian trong
ngµy chØ dµnh cho ¨n vµ ngñ.
− TrÎ em 6 tuæi cã nhu cÇu ngñ trung b×nh lµ 10 giê/ngµy.
− Trªn 10 tuæi trung b×nh ngñ 8 giê/ngµy.
− Tuæi cµng cao, thêi gian ngñ trong ngµy cã xu h−íng ng¾n l¹i vµ giÊc ngñ
ngµy cµng hay bÞ gi¸n ®o¹n.
− Khi cã sù rèi lo¹n giÊc ngñ nÆng nÒ vµ kÐo dµi sÏ g©y nªn nh÷ng ¶nh
h−ëng tíi søc kháe cña ng−êi bÖnh vÒ thÓ chÊt còng nh− tinh thÇn.
− Khi th¨m kh¸m ng−êi bÖnh mÊt ngñ, ng−êi thÇy thuèc cÇn khai th¸c kü
®Ó t×m hiÓu xem nguyªn nh©n mÊt ngñ cña ng−êi bÖnh lµ do qu¸ tr×nh
bÖnh lý, do bÖnh lý t©m thÇn, do m«i tr−êng, hoµn c¶nh hay lµ do mét
lo¹i rèi lo¹n giÊc ngñ ®Æc biÖt.

2. Sù ngñ vµ nghØ ng¬i b×nh th−êng
Ngñ lµ mét tr¹ng th¸i tri gi¸c thay ®æi x¶y ra mét çch tù nhiªn ®−îc biÓu
thÞ b»ng sù gi¶m kh¶ n¨ng nhËn thøc vµ ®¸p øng víi çc kÝch thÝch. Ngñ kh¸c
víi mét t×nh tr¹ng bÊt th−êng vÒ tri gi¸c (vÝ dô nh− h«n mª) ë chç nã dÔ dµng
trë vÒ tr¹ng th¸i tØnh t¸o ban ®Çu.
§èi víi tr¹ng th¸i nghØ ng¬i th× sù nhËn thøc ®èi víi m«i tr−êng xung
quanh vÉn ®−îc duy tr× nh−ng ®¸p øng vÒ nhËn thøc hay vËn ®éng bÞ gi¶m,
nghØ ng¬i cã thÓ liªn quan ®Õn toµn bé c¬ thÓ hay chØ mét phÇn. Mét ng−êi t¾m
n¾ng ë b·i biÓn trong suèt kú nghØ hÌ cã thÓ xem nh− mét tr¹ng th¸i nghØ ng¬i
víi viÖc gi¶m çc ho¹t ®éng vÒ trÝ ãc còng nh− thÓ lùc. Ng−îc l¹i, mét ng−êi bÞ
chÊn th−¬ng ë çnh tay ph¶i ®eo mét çi b¨ng ®eo cè ®Þnh còng lµ mét h×nh
thøc nghØ ng¬i mét phÇn cña c¬ thÓ. MÆt kh¸c, còng cã thÓ liªn quan ®Õn ho¹t
®éng vÒ mÆt tinh thÇn vµ thÓ lùc, trong khi ngñ lµ mét hiÖn t−îng toµn th©n.
2.1. Chøc n¨ng sinh lý
Sinh lý cña giÊc ngñ dùa trªn mèi quan hÖ cña hai çch tiÕp cËn nghiªn cøu
c¬ b¶n mµ mçi çch cung cÊp nh÷ng nÒn t¶ng ®Ó x©y dùng nh÷ng kh¸i niÖm liªn
quan ®Õn c¬ chÕ vµ chøc n¨ng cña giÊc ngñ. Hai çch tiÕp cËn ®ã lµ: çch tiÕp cËn
vÊn ®Ò vÒ ph−¬ng diÖn ®iÖn sinh lý häc vµ sù c©n b»ng dÉn truyÒn thÇn kinh.
2.1.1. VÒ ph−¬ng diÖn ®iÖn sinh lý häc
M¸y dß t×m ®· ghi nhËn ®−îc nh÷ng thay ®æi vÒ ®iÖn sinh lý trong sãng
®iÖn n·o (®iÖn n·o ®å), cö ®éng m¾t (®iÖn nh·n ®å), vµ c¬ (®iÖn c¬ ®å) ®−îc biÓu
thÞ qua n¨m giai ®o¹n cña giÊc ngñ. 4 pha ®Çu tiªn ®−îc ph©n lo¹i lµ giai ®o¹n

192

ngñ kh«ng cö ®éng m¾t nhanh vµ pha cßn l¹i ®−îc gäi lµ giai ®o¹n ngñ cö ®éng
m¾t nhanh (REM) hay pha ngñ nghÞch th−êng.
2.1.1.1. Giai ®o¹n ngñ kh«ng cö ®éng m¾t nhanh
Giai ®o¹n 1: giai ®o¹n 1 lµ giai ®o¹n chuyÓn tiÕp gi÷a t×nh tr¹ng buån ngñ
vµ ngñ, ®−îc biÓu hiÖn b»ng sãng alpha víi ®iÖn thÕ thÊp vµ sãng nhanh beta
trªn ®iÖn n·o ®å. C¬ th¶ láng, nhÞp thë ®Òu, m¹ch gi¶m. Giai ®o¹n nµy th−êng chØ
kÐo dµi vµi phót vµ nÕu bÞ ®¸nh thøc th× ng−êi ta sÏ nãi lµ m×nh kh«ng ngñ.
Giai ®o¹n 2: giai ®o¹n 2 vÉn cßn lµ giÊc ngñ n«ng mµ 1 ng−êi dÔ dµng bÞ
®¸nh thøc, vµ cã thÓ ng¸y trong giai ®o¹n nµy.
Giai ®o¹n 3 vµ 4: giai ®o¹n chuyÓn sang giai ®o¹n ngñ s©u, biÓu hiÖn bëi
sãng chËm lµ sãng delta. 2 giai ®o¹n nµy chØ kh¸c nhau vÒ sè l−îng sãng delta.
Trong suèt giai ®o¹n giÊc ngñ sãng chËm, çc c¬ th¶ láng nh−ng tr−¬ng lùc c¬
vÉn ®−îc duy tr×, nhÞp thë ®Òu, huyÕt ¸p, m¹ch, nhiÖt ®é, sù h×nh thµnh n−íc
tiÓu, sù tiªu thô oxy ë c¬ gi¶m. Trong nh÷ng giai ®o¹n nµy ng−êi ta rÊt dÔ ng¸y,
méng du, hay ®¸i dÇm. Ph¶i kÝch thÝch m¹nh th× míi ®¸nh thøc ®−îc ng−êi ta
tØnh dËy trong giai ®o¹n nµy. Néi dung cña giÊc m¬ trong giai ®o¹n nµy th−êng
rÊt thùc tÕ vµ kh«ng cã cèt truyÖn. VÝ dô nh− ng−êi ta m¬ ®ang l¸i xe hay gäi
®iÖn tho¹i cho mét ng−êi b¹n vµ khi thøc dËy th× ng−êi ta tù hái r»ng viÖc ®ã cã
thËt sù x¶y ra kh«ng.
2.1.1.2. Giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh
Giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh gÇn gièng nh− t×nh tr¹ng kh«ng ngñ
®−îc, ngo¹i trõ tr−¬ng lùc c¬ rÊt thÊp, ®−îc biÓu thÞ bëi sù gi¶m biªn ®é trªn
®iÖn c¬ ®å. “Cö ®éng m¾t nhanh” ®−îc dïng ®Ó ®Æt tªn cho giai ®o¹n nµy do
ng−êi ta dùa vµo nh÷ng thay ®æi trªn ®iÖn nh·n ®å, nh−ng còng cã thÓ ®−îc ghi
nhËn b»ng viÖc quan s¸t cÈn thËn nh÷ng chuyÓn ®éng nhá cña m¾t qua mi m¾t
nh¾m. Sãng ®iÖn n·o ®−îc ghi nhËn trªn ®iÖn n·o ®å t−¬ng tù nh− sãng ®iÖn
n·o ®o ®−îc khi ng−êi bÖnh tØnh. HuyÕt ¸p vµ m¹ch cã thÓ thay ®æi bÊt th−êng
mét çch nhanh chãng. NhÞp thë bÊt th−êng vµ møc ®é tiªu thô oxy t¨ng. MÊt
sù ®iÒu hßa th©n nhiÖt. DÞch ©m ®¹o t¨ng ë phô n÷ vµ ë ®µn «ng cã thÓ x¶y ra
hiÖn t−îng c−êng d−¬ng. GiÊc m¬ xuÊt hiÖn trong giai ®o¹n nµy cã khuynh
h−íng m¹nh mÏ, sinh ®éng vµ kh«ng cã vÎ thËt, ®«i khi cßn bao gåm c¶ c¶m
gi¸c nh− kh«ng thÓ cö ®éng ®−îc.
2.1.1.3. NhÞp ®iÖu cña giÊc ngñ
Sù ghi nhËn vÒ ®iÖn sinh lý cña mét giÊc ngñ vµo ban ®ªm biÓu thÞ b»ng
mét m« h×nh nhÞp nhµng cã chu kú kho¶ng 90 phót trong suèt thêi gian ngñ
th«ng qua çc giai ®o¹n cña giÊc ngñ. Mét m« h×nh b×nh th−êng lµ mét qu¸
tr×nh diÔn ra h¬i nhanh qua çc giai ®o¹n tõ 1 ®Õn 4 vµ sau ®ã trë l¹i giai ®o¹n
3 vµ 2, råi b−íc vµo giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh. Trong suèt thêi gian ®Çu
cña ®ªm, giai ®o¹n ngñ sãng chËm (giai ®o¹n 3 vµ 4) dµi h¬n. Ng−îc l¹i, thêi
gian cña ngñ cö ®éng m¾t nhanh trong suèt chu k× ®Çu cã thÓ chØ kho¶ng 3 – 4
phót, trong khi ®Õn gÇn s¸ng th× nã ®Õn 45 phót. §Ó c©n b»ng víi giai ®o¹n ngñ

193

sãng chËm lóc nµy ng¾n h¬n vµ giai ®o¹n 4 cã thÓ kh«ng xuÊt hiÖn trong giai
®o¹n nµy. NÕu thøc giÊc th× chu k× l¹i b¾t ®Çu trë l¹i giai ®o¹n 1. NÕu sù thøc
giÊc ng¾n th× khuynh h−íng lµ trë l¹i d¹ng chu k× lóc bÞ ®¸nh thøc. Do vËy,
thøc giÊc vµo lóc s¸ng sím cã thÓ trë l¹i 1 hay nhiÒu chu k× mµ hÇu hÕt lµ r¬i
vµo giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh. Trong tr−êng hîp cã sù thiÕu hôt giai
®o¹n cö ®éng m¾t nhanh, tèt h¬n lµ nªn khuyÕn khÝch ng−êi bÖnh trë l¹i giÊc
ngñ ngay lËp tøc sau khi thøc giÊc vµo s¸ng sím h¬n lµ chîp m¾t vµo buæi tr−a.
2.1.2. Sù c©n b»ng dÉn truyÒn thÇn kinh
GiÊc ngñ lµ mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng liªn quan ®Õn ho¹t ®éng cña hÖ l−íi
(RAS) vµ mét ph¶n øng dÉn truyÒn thÇn kinh. Ho¹t ®éng cña hÖ l−íi bao gåm mét
m¹ng l−íi çc neuron nèi liÒn nhau trong tuû x−¬ng, cÇu n·o vµ n·o gi÷a, víi nh÷ng
h×nh chiÕu ®Õn tuû sèng, vïng h¹ ®åi, vá n·o vµ tiÓu n·o. HÖ l−íi chøa trong çc
khoang trong cuèng n·o, dÉn truyÒn nh÷ng th«ng tin vµ tù ®éng s¾p ®Æt çc th«ng
tin. Do vËy, nã lµ mét vÞ trÝ chiÕn l−îc cho sù kÝch thÝch tõ m«i tr−êng bªn ngoµi vµo.
Nh− çc phÇn kh¸c cña hÖ thÇn kinh, sù liªn l¹c gi÷a çc neuron trong hÖ
l−íi liªn quan ®Õn viÖc phãng thÝch çc dÉn truyÒn thÇn kinh tõ ®Çu cuèi cña sîi
trôc vµ çc ®iÓm g¾n kÕt víi çc thô thÓ chuyªn biÖt trªn çc tÕ bµo kh¸c.
Serotonin lµ mét chÊt dÉn truyÒn thÇn kinh chÝnh cho giÊc ngñ, ®−îc s¶n xuÊt
trong nh©n Raphe trong cuèng n·o, serotonin cã nguån tõ tiÒn chÊt cña nã lµ
tryptophan – mét amino aicd tù nhiªn. Serotonin ®−îc nghÜ lµ lµm gi¶m ho¹t
®éng cña hÖ l−íi g©y ra vµ duy tr× giÊc ngñ. Çc chÊt dÉn truyÒn kh¸c nh−
acetylcholin, chñ yÕu ë ç ngùa, vµ Nor - epinephrin tõ nh÷ng ®iÓm ceruleus
(còng ë trong cuèng n·o) cã vÎ nh− ®−îc cÇn ®Õn cho chu kú ngñ cö ®éng m¾t
nhanh (Robinson, 1993).
2.2. Chøc n¨ng t©m lý
S¾p xÕp vµ lo¹i bá çc d÷ liÖu thÇn kinh sinh lý. NhiÒu trÝ nhí ng¾n ®−îc
chøa ®Çy nh÷ng chi tiÕt vôn vÆt mµ n·o chän läc l¹i vµ lo¹i bá. Mét ng−êi
th−êng nhí ®Õn anh ta hay c« ta ®· ¨n vµo b÷a s¸ng hay chê mÊt bao l©u th× xe
buýt sÏ ®Õn nh−ng mét tuÇn sau nh÷ng d÷ liÖu ®ã sÏ cã thÓ bÞ l·ng quªn, trõ
nh÷ng g× ®Æc biÖt ®· x¶y ra trong ngµy ®ã.
Sù cñng cè vµ thÝch øng víi ®Æc ®iÓm. Giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh
cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc æn ®Þnh t©m thÇn vµ c¶m xóc. Qua
nh÷ng giÊc m¬ xuÊt hiÖn trong giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh, ng−êi ta nghÜ
®ã lµ mét qu¸ tr×nh xö lý l¹i nh÷ng kiÕn thøc vµ trÝ nhí. T×nh tr¹ng nhu cÇu
cña giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh t¨ng lªn ®−îc quan s¸t thÊy ë nh÷ng
ng−êi bÞ stress, lo l¾ng, hay cã nh÷ng hoµn c¶nh häc tËp míi.

3. §Æc ®iÓm cña giÊc ngñ vµ nghØ ng¬i b×nh th−êng
3.1. Sù nhËn thøc vÒ nhu cÇu
Sù nhËn thøc vÒ nhu cÇu ngñ vµ nghØ ng¬i th−êng ®i kÌm nhiÒu nhÊt víi
nh÷ng tr¹ng th¸i buån ngñ vµ mÖt mái. Nh÷ng tr¹ng th¸i nµy th−êng chång

194

chÐo lªn nhau. Buån ngñ lµ mét sù thóc giôc víi c−êng ®é kh¸c nhau ®Ó ®i ngñ.
MÖt lµ mét t×nh tr¹ng chñ quan cña mét t×nh tr¹ng kiÖt søc do çc ho¹t ®éng
thÓ lùc nhanh vµ c−êng ®é cao. §©y lµ nhu cÇu cÇn ®¸p øng th«ng th−êng víi
t×nh tr¹ng bÖnh cÇn ph¶i ®−îc ngñ vµ nghØ ng¬i ®Ó håi phôc.
3.2. Sù håi phôc vµ sù b¶o vÖ
Ngñ vµ nghØ ng¬i lµ h×nh thøc gióp håi phôc vµ b¶o vÖ søc kháe. Osward
(1987) ng−êi ®Ò xuÊt häc thuyÕt håi phôc ®· cung cÊp nh÷ng b»ng chøng cho
thÊy r»ng nh÷ng thay ®æi trong sù c©n b»ng hormon ®· lµm cho sù håi phôc thÓ
lùc nhê çc qu¸ tr×nh ®ång hãa trong khi ngñ trë nªn dÔ dµng h¬n. MÆt kh¸c,
Horne (1988) ®Ò nghÞ r»ng môc ®Ých chÝnh cña viÖc ngñ vµ nghØ ng¬i lµ viÖc b¶o
toµn n¨ng l−îng ë nh÷ng phÇn kh¸c cña c¬ thÓ h¬n lµ ë n·o. Thêi gian nghØ ng¬i
vÒ thÓ chÊt lÉn tinh thÇn môc ®Ých ®Ó lµm gi¶m tèc ®é chuyÓn hãa vµ sù mÖt mái.

4. Nh÷ng d¹ng ngñ vµ nghØ ng¬i b×nh th−êng
Mét ng−êi cã mét giÊc ngñ ngon sÏ c¶m thÊy tØnh t¸o, s¶ng kho¸i vµ tho¶i
m¸i vÒ mÆt tinh thÇn. Ho¹t ®éng ®Òu ®Æn ban ngµy sÏ gióp duy tr× t×nh tr¹ng Ýt
buån ngñ nhÊt.
Nh÷ng ng−êi ngñ Ýt (ngñ Ýt h¬n 6 giê/ngµy) th−êng lµ nh÷ng ng−êi lµm
viÖc ch¨m chØ vµ hiÖu qu¶.
Nh÷ng ng−êi ngñ nhiÒu (ngñ nhiÒu h¬n 9giê/ngµy) cã tØ lÖ giai ®o¹n ngñ
cö ®éng m¾t nhanh cao h¬n b×nh th−êng lµ nh÷ng ng−êi cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o
h¬n, vÝ dô nh− Albert Eistein lµ mét ng−êi ngñ nhiÒu.
Nh×n chung, hÇu hÕt mäi ng−êi cÇn ph¶i mÊt 10 – 30 phót ®Ó r¬i vµo giÊc
ngñ, thêi gian cÇn thiÕt ®Ó r¬i vµo giÊc ngñ gäi lµ “thêi gian ngñ tiÒm tµng”.
Thêi gian ngñ tiÒm tµng d−íi 5 phót gäi lµ t×nh tr¹ng buån ngñ d÷ déi. Thêi
gian tiÒm tµng dµi h¬n 30 phót cã thÓ ®i kÌm víi c¶m gi¸c rÊt khã ngñ.
Nh÷ng thay ®æi t− thÕ trong suèt thêi gian ngñ th−êng x¶y ra kho¶ng 20 –
40 lÇn trong suèt mét giÊc ngñ ë tÊt c¶ nh÷ng ng−êi lín tuæi. §èi víi nh÷ng
ng−êi cã kh¶ n¨ng vËn ®éng yÕu hay çc tr−êng hîp bÊt tØnh cã thÓ ®ßi hái ph¶i
thøc dËy hay cã sù trî gióp cña ng−êi ch¨m sãc.
§èi víi nh÷ng ng−êi trÎ th× th−êng thøc giÊc 1 – 2 lÇn mét ®ªm vµ thêi
gian thøc giÊc th−êng cã khuynh h−íng t¨ng theo tuæi. Nh÷ng ng−êi ®−îc nghØ
ng¬i tho¶i m¸i th−êng c¶m thÊy tØnh t¸o, ®Çy n¨ng l−îng sau khi thøc dËy.

5. GiÊc ngñ vµ sù nghØ ng¬i liªn quan ®Õn tõng giai ®o¹n
cña cuéc sèng
5.1. TrÎ s¬ sinh vµ trÎ nhá
TrÎ s¬ sinh ngñ trung b×nh 16 – 17 tiÕng mçi ngµy, ®−îc chia thµnh
kho¶ng 7 giÊc ngñ gÇn nh− b»ng nhau gi÷a ngµy vµ ®ªm.

195

D¹ng ngñ cña trÎ nhá kh¸c víi ng−êi lín ë chç thêi gian mçi chu kú ngñ
ng¾n h¬n (kho¶ng 50 – 60 phót), tØ lÖ gi÷a giai ®o¹n ho¹t ®éng hay ngñ cö ®éng
m¾t nhanh cao h¬n (xÊp xØ 50%), vµ giai ®o¹n ®Çu ho¹t ®éng nhiÒu h¬n giai
®o¹n ngñ kh«ng cö ®éng m¾t nhanh. Kho¶ng 1 – 2 th¸ng tuæi, giai ®o¹n ngñ
kh«ng cö ®éng m¾t nhanh trë nªn kh¸c biÖt gi÷a çc giai ®o¹n tõ 1 – 4.
Mét trong nh÷ng nhiÖm vô thÝch øng chÝnh cña trÎ nhá lµ x©y dùng nh÷ng
d¹ng ngñ – thøc t−¬ng hîp víi m«i tr−êng. Vµo kho¶ng 3 th¸ng tuæi, sè l−îng
chu kú ngñ tiÕp tôc gi¶m xuèng cßn 4 – 5 lÇn trong mét ngµy, vµ chØ cßn 1 giÊc
ngñ ®ªm vµ 2 giÊc ngñ ngµy vµo th¸ng thø 6. Tæng thêi gian ngñ trung b×nh 14
– 15 tiÕng nh−ng còng cã sù kh¸c nhau gi÷a mçi trÎ.
5.2. TrÎ míi biÕt ®i vµ trÎ ch−a ®Õn tuæi ®Õn tr−êng
Kho¶ng 1 n¨m tuæi, ngñ chîp m¾t th−êng gi¶m xuèng 1 – 2 lÇn trong 1
ngµy. Mét sè t×nh tr¹ng nhiÔu lo¹n giÊc ngñ ®−îc quan s¸t thÊy ë hÇu hÕt çc
trÎ tõ 1 – 2,5 tuæi mµ ng−êi ta cho r»ng ®iÒu nµy liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng ph¸t
triÓn t©m thÇn nhanh chãng cña trÎ. §Ó trÎ ®i vµo giÊc ngñ lµ vÊn ®Ò ®−îc nãi
nhiÒu nhÊt, nh−ng viÖc th−êng thøc giÊc vµ thØnh tho¶ng ho¶ng sî vµo ban
®ªm còng cã thÓ x¶y ra. Tæng thêi gian ngñ gi¶m xuèng cßn 13 – 14 tiÕng lóc 2
tuæi vµ cßn 12 tiÕng vµo kho¶ng 5 – 6 tuæi. Giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh
gi¶m xuèng cßn kho¶ng 30% nh−ng vÉn cßn cao h¬n so víi ng−êi lín. PhÇn
tr¨m cña giai ®o¹n ngñ sãng chËm còng cao h¬n lóc trÎ nhá, trong khi giai
®o¹n 1 thÊp h¬n.
5.3. TrÎ lín vµ thanh niªn
Nhu cÇu ngñ vµ nghØ ng¬i thay ®æi ë møc ®é nµo ®ã ®èi víi trÎ ë ®é tuæi ®i
häc vµ tuæi thanh niªn trong sù liªn hÖ ®Õn sù ph¸t triÓn v−ît tréi vµ çc d¹ng
ho¹t ®éng. Giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh gi¶m tõ tõ xuèng kho¶ng 20% ë
tuæi dËy th×. Tuæi thanh niªn thËt sù ®ßi hái nghØ ng¬i h¬i nhiÒu h¬n so víi tr−íc
khi dËy th×. HÖ tim m¹ch vµ h« hÊp ph¸t triÓn hoµn thiÖn Ýt nhanh b»ng çc hÖ
kh¸c, gãp phÇn g©y ra t×nh tr¹ng mÖt mái do sù cung cÊp oxi kh«ng ®Çy ®ñ.
5.4. Ng−êi lín vµ ng−êi giµ
Ng−êi lín cã sù kh¸c nhau nhiÒu vÒ nhu cÇu ngñ vµ nghØ ng¬i cña mçi
ng−êi vµ gi÷a viÖc chän thêi gian ngñ −a thÝch trong 24 giê. ë tuæi trung niªn,
viÖc th−êng xuyªn thøc giÊc vµo ban ®ªm cã khuynh h−íng t¨ng, vµ sù tháa
m·n ®èi víi chÊt l−îng cña giÊc ngñ cã khuynh h−íng gi¶m. Nh÷ng thay ®æi
cña hoµn c¶nh nh−: stress c«ng viÖc, tr¸ch nhiÖm lµm cha mÑ, hay bÞ bÖnh cã
thÓ gi¶i thÝch cho nhiÒu sù kh¸c nhau ®−îc nh×n thÊy ë giai ®o¹n sím vµ gi÷a
cña tuæi tr−ëng thµnh.
Sè l−îng giai ®o¹n 4 gi¶m ®¸ng kÓ. TØ lÖ phÇn tr¨m giai ®o¹n ngñ cö ®éng
m¾t nhanh gi¶m. ë ®µn «ng lín tuæi cã khuynh h−íng gi¶m giai ®o¹n 3 vµ gÆp
khã kh¨n h¬n trong viÖc duy tr× giÊc ngñ cho ®Õn cuèi giÊc ngñ. GiÊc ngñ cã thÓ
chia thµnh nhiÒu giai ®o¹n víi thêi gian ngñ ban ®ªm ng¾n h¬n.

196

Thêi gian nghØ tr−a vµ ngñ t¨ng lªn theo tuæi. ViÖc nghØ tr−a kh«ng g©y ¶nh
h−ëng ®Õn thêi gian ngñ ban ®ªm cña nh÷ng ng−êi lín tuæi. Tæng thêi gian ngñ
t¨ng lªn tõ tõ do nghØ tr−a vµ thêi gian ngñ tiÒm tµng dµi h¬n, t¨ng sè lÇn vµ
thêi gian thøc giÊc vµ th−êng mÖt mái. ThËm chÝ, ë mét ng−êi khoÎ m¹nh trªn 85
tuæi cã t×nh tr¹ng t¨ng tæng thêi gian ngñ lªn ®¸ng kÓ vµ th−êng ngñ sím.
Nh÷ng ng−êi lín tuæi th−êng gÆp ph¶i vÊn ®Ò lµ khã ®i vµo giÊc ngñ vµ
th−êng xuyªn thøc giÊc, c¶m thÊy buån ngñ suèt ngµy, nh÷ng thay ®æi nµy lµ
mét tr¹ng th¸i tù nhiªn cña tuæi giµ.

6. Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn giÊc ngñ vµ sù nghØ ng¬i
6.1. Nhu cÇu
Nhu cÇu ngñ vµ nghØ ng¬i thay ®æi tïy thuéc vµo sù ph¸t triÓn cña t©m thÇn,
vµ nh÷ng thay ®æi cña b¶n th©n vµ m«i tr−êng. Sù kh¸c nhau gi÷a mçi ç nh©n
x¶y ra trong mèi quan hÖ víi nhu cÇu ngñ vµ giê giÊc −a thÝch cña mçi ng−êi.
GÇn ®©y, çc nhµ nghiªn cøu ®· gi¶ thuyÕt r»ng, phÇn ®«ng d©n sè ë çc
n−íc c«ng nghiÖp cã thÓ bÞ mÊt ngñ kinh niªn.
Con ng−êi nªn hßa hîp b¶n th©n m×nh víi nh÷ng g× ®Æc biÖt cña riªng b¶n
th©n hä h¬n lµ h−íng theo tiªu chuÈn truyÒn thèng: ngñ 8 tiÕng mçi ®ªm. Nh×n
chung, mét ng−êi dÔ ngñ khi lªn gi−êng th× khi thøc dËy hä sÏ c¶m thÊy rÊt
tØnh t¸o vµ tho¶i m¸i.
Mçi ng−êi lµ mét ç thÓ riªng biÖt, do vËy thêi gian ngñ cña tõng ng−êi
còng kh¸c nhau, nh− viÖc thÝch thêi gian nµo trong 24 giê ®−îc dïng ®Ó ngñ.
“Ng−êi buæi s¸ng” lµ nh÷ng ng−êi thøc dËy sím, hä c¶m thÊy s¸ng sím lµ thêi
gian hä lµm viÖc tèt nhÊt trong ngµy vµ hä thÝch ngñ vµo lóc ®Çu buæi tèi.
“Ng−êi buæi tèi” lµ nh÷ng ng−êi c¶m thÊy hä lµm viÖc tèt nhÊt vµo ban ®ªm, hä
d−êng nh− cã thÓ chÞu ®ùng vÒ nh÷ng thay ®æi trong thêi gian ngñ tèt h¬n
“ng−êi buæi s¸ng” vÝ dô nh− nh÷ng c«ng viÖc lµm theo ca kÝp...
6.2. M«i tr−êng
Nh×n chung, trong mét m«i tr−êng míi, giai ®o¹n ngñ tiÒm tµng t¨ng
trong khi tæng thêi gian ngñ vµ tØ lÖ giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh gi¶m.
Nh÷ng ng−êi bÞ m¾c chøng khã ngñ kinh niªn cã thÓ do nh÷ng ¶nh h−ëng cña
m«i tr−êng vÝ dô nh− gi−êng cã mïi l¹, m«i tr−êng l¹: bÖnh viÖn, c¬ quan...
6.2.1. TiÕng ån
Nh÷ng ng−êi ph¶i th−êng xuyªn tiÕp xóc víi møc ®é tiÕng ån cao cã giai
®o¹n ngñ sãng chËm vµ giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh ng¾n, víi thêi gian
giai ®o¹n 1 dµi h¬n vµ dÔ thøc giÊc h¬n so víi nh÷ng ng−êi sèng ë nh÷ng vïng
yªn tÜnh. TiÕng ån dÔ ®¸nh thøc phô n÷ vµ ng−êi giµ h¬n. Ng−ìng thøc giÊc
kh¸c nhau ë nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau cña giÊc ngñ, ngñ ë giai ®o¹n 1 lµ dÔ bÞ
thøc giÊc nhÊt.

197

§iÒu d−ìng cã thÓ lµm gi¶m møc ®é tiÕng ån b»ng çch tr¸nh ®Ó tiÕng
®éng ph¸t ra tõ çc dông cô, tr¸nh trß chuyÖn kh«ng cÇn thiÕt, ®ãng cöa phßng
khi cã thÓ. §èi víi nh÷ng ng−êi bÖnh khã ngñ, cã thÓ ®Ò nghÞ ng−êi bÖnh nªn
dïng dông cô nót lç tai ®Ó tr¸nh çc tiÕng ån ph¸t ra trong cïng mét phßng
(tiÕng ng¸y, tiÕng rªn …), hay tõ bªn ngoµi (nh− tiÕng xe cé…) lµm nhiÔu lo¹n
giÊc ngñ.
6.2.2. ¸nh s¸ng
Tïy theo thãi quen cña mçi ng−êi, nh−ng trong m«i tr−êng bÖnh viÖn th×
kh«ng thÓ t¾t hÕt ®Ìn. Do vËy, cÇn ®¶m b¶o ¸nh s¸ng ®Çy ®ñ nh−ng kh«ng s¸ng
qu¸, vµ còng tïy khoa phßng mµ møc ®é s¸ng kh¸c nhau. VÝ dô nh− phßng håi
søc, phßng bÖnh nÆng... cßn phßng bÖnh nhÑ th× cã thÓ t¾t bít ®Ìn tïy theo së
thÝch cña tõng ng−êi bÖnh.
6.2.3. NhiÖt ®é
Tïy theo së thÝch cña mçi ng−êi mµ ®iÒu chØnh nhiÖt ®é phßng kh¸c nhau.
Tuy nhiªn, çc nghiªn cøu ®· cho thÊy r»ng nãng qu¸ hay l¹nh qu¸ còng ®Òu
lµm t¨ng t×nh tr¹ng khã ngñ. Trong suèt giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh, sù
®iÒu hßa nhiÖt bÞ suy yÕu nªn dÔ bÞ mÊt c©n b»ng trong ®iÒu hßa th©n nhiÖt, do
vËy dÔ g©y nhiÔm l¹nh vµo ban ®ªm.
6.3. Çc mèi quan hÖ
ViÖc ph¶i th−êng xuyªn thøc giÊc do ph¶i ch¨m sãc con çi cã thÓ gãp phÇn
t¹o nªn t×nh tr¹ng mÊt ngñ kinh niªn. Kh«ng Ýt çc bµ mÑ nãi r»ng hä kh«ng
bao giê ngñ trän ®−îc 1 tiÕng trong suèt 1 hay nhiÒu tuÇn khi ph¶i ch¨m sãc
con bÞ bÖnh. Còng nh− vËy, nh÷ng ng−êi ch¨m sãc ng−êi bÖnh nÆng cã thÓ bÞ
mÊt ngñ kinh niªn.
6.4. C«ng viÖc lµm theo ca
Nh÷ng thay ®æi th−êng xuyªn trong giê giÊc ngñ vµ thøc nh− ®èi víi çc
c«ng viÖc lµm theo ca kÝp gãp phÇn lµm giÊc ngñ ng¾n h¬n vµ dÔ bÞ gi¸n ®o¹n
h¬n, do vËy dÔ c¶m thÊy mÖt mái. ViÖc cè g¾ng ngñ trong khi c¬ thÓ tØnh t¸o
®−îc cho lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y rèi lo¹n giÊc ngñ.
Çc nghiªn cøu cho thÊy viÖc lµm viÖc theo ca lu©n phiªn theo chiÒu kim
®ång hå lµ tèt nhÊt vµ viÖc n»m nghØ kho¶ng 15 – 30 phót vµo nh÷ng giê gi¶i
lao t¹m thêi cã thÓ lµm n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng viÖc.
6.5. Dinh d−ìng vµ chuyÓn ho¸
T×nh tr¹ng ®ãi bông lµm nhiÔu lo¹n giÊc ngñ cña mét sè ng−êi, trong khi
nh÷ng ng−êi kh¸c l¹i c¶m thÊy khã ngñ sau nh÷ng b÷a ¨n qu¸ no. Çc thøc ¨n
cã chøa l-tryptophan, mét tiÒn chÊt cña serotonin ®−îc t×m thÊy trong çc thùc
phÈm nh− s÷a, thÞt bß, trøng, bét m×, thÞt gµ t©y vµ b¾p ®−îc biÕt lµ lµm gi¶m
giai ®o¹n ngñ tiÒm tµng vµ t¨ng giai ®o¹n 4 cña giÊc ngñ. Qu¸ tr×nh tæng hîp sÏ

198

®−îc t¨ng lªn nhê ¨n çc carbonhydrat phøc t¹p vµ tèt nhÊt lµ kh«ng ¨n çc lo¹i
protein c¹nh tranh víi l-tryptophan ®Ó ®i qua hµng rµo m¹ch m¸u n·o.
6.6. Çc d¹ng bµi tiÕt
Nhu cÇu bµi tiÕt lµ mét trong nh÷ng yÕu tè kÝch thÝch néi t¹i th−êng xuyªn
g©y nhiÔu lo¹n giÊc ngñ nhÊt. Cha mÑ hay nh÷ng ng−êi ch¨m sãc cã thÓ gióp
trÎ h×nh thµnh thãi quen ®i tiÓu tr−íc khi ®i ngñ. H¹n chÕ dÞch vµo sau b÷a ¨n
khuya cã thÓ lµm gi¶m çc kÝch thÝch ®i tiÓu vÒ ®ªm.
6.7. Sù tËp luyÖn vµ sù ®iÒu hßa th©n nhiÖt
Thãi quen tËp luyÖn gãp phÇn gióp cã mét giÊc ngñ s©u h¬n vµ dµi h¬n.
Nh÷ng bµi tËp phï hîp víi mçi ng−êi, tËp víi c−êng ®é nhÑ d−êng nh− lµm
gi¶m giai ®o¹n ngñ tiÒm tµng. TËp luyÖn víi c−êng ®é cao lµm t¨ng tØ lÖ cña giai
®o¹n ngñ sãng chËm. VÒ c¬ b¶n, giai ®o¹n ngñ sãng chËm t¨ng cã thÓ liªn quan
®Õn t×nh tr¹ng t¨ng th©n nhiÖt trung t©m. T¾m h¬i hay t¾m n−íc Êm ®Æc biÖt
vµo lóc ®Çu ®ªm ®−îc xem nh− cã nh÷ng hiÖu qu¶ lªn sè l−îng giai ®o¹n ngñ
sãng chËm (t−¬ng tù nh− ®èi víi viÖc tËp luyÖn nhiÒu). Nh÷ng ph¸t hiÖn nµy
cho thÊy gi¸ trÞ cña viÖc t¾m n−íc Êm trong viÖc n©ng cao chÊt l−îng giÊc ngñ.
Tuy nhiªn, mèi quan hÖ gi÷a viÖc tËp luyÖn vµ giÊc ngñ phøc t¹p h¬n nh÷ng g×
chóng ta thÊy ban ®Çu. Ng−îc l¹i víi nh÷ng g× chóng ta th¶o luËn ë trªn gi−êng
nghØ còng lµm t¨ng giai ®o¹n ngñ sãng chËm mµ c¬ chÕ ch−a ®−îc biÕt. Ng−êi ta
cho r»ng giÊc ngñ b¾t ®Çu dÔ dµng nhÊt lµ khi th©n nhiÖt h¹, cho nªn tèt nhÊt
lµ tËp luyÖn ®Òu ®Æn hay t¾m nãng mét vµi giê tr−íc khi ngñ
6.8. Sù c¶nh gi¸c (®Ò phßng)
Mét nh©n tè kh¸c cã ¶nh h−ëng ®Õn giÊc ngñ lµ nhu cÇu ®−îc quan s¸t ®Ó
duy tr× sù c¶nh gi¸c. Cha mÑ hay nh÷ng ng−êi kh¸c cã vai trß b¶o vÖ, d−êng
nh− cã thÓ h×nh thµnh mét ng−ìng ©m thanh çc lo¹i tiÕng ån kh¸c nhau ®Ó mµ
hä cã thÓ ®¸p øng víi nh÷ng tiÕng ®éng nhá nhÊt cña ®øa bÐ trë m×nh ë phßng
bªn hay ch−a ngñ do tiÕng sÊm chíp hay do bÊt an vÒ an ninh…Hay t©m tr¹ng
cña nh÷ng ng−êi bÖnh ®ang n»m trong bÖnh viÖn, t©m tr¹ng cña ®iÒu d−ìng,
b¸c sÜ khi lo l¾ng vÒ mét vÊn ®Ò bÖnh tËt nµo ®ã cña ng−êi bÖnh…
6.9. Lèi sèng vµ thãi quen
Nh÷ng thãi quen nµo ®ã tr−íc ngñ nÕu lµm x¸o trén còng cã thÓ ¶nh
h−ëng ®Õn giÊc ngñ. Mét vµi thãi quen nh− t¾m n−íc Êm, ¨n nhÑ cã thÓ cã mét
t¸c dông sinh lý. T¸c dông cña nh÷ng thãi quen tr−íc khi ngñ lµm gi¶m t×nh
tr¹ng thøc giÊc. Lèi sèng còng g©y ¶nh h−ëng ®Õn giê giÊc ngñ.
6.10. BÖnh tËt
Khi bÞ bÖnh ë giai ®o¹n cÊp tÝnh hay m¹n tÝnh, ng−êi bÖnh th−êng mÊt ngñ
giai ®o¹n 3. T×nh tr¹ng ®au ®−îc biÕt lµ còng lµm nhiÔu lo¹n giÊc ngñ. Çc
nghiªn cøu hiÖn nay cho thÊy t×nh tr¹ng rèi lo¹n hÖ thèng c¬ thÓ còng ¶nh h−ëng
®Õn giÊc ngñ vµ ng−îc l¹i. VÝ dô, nh÷ng ®¸p øng th«ng khÝ víi t×nh tr¹ng gi¶m
oxy m¸u hay t¨ng CO2 trong m¸u sÏ bÞ gi¶m trong suèt giai ®o¹n ngñ cö ®éng

199

m¾t nhanh. MÆc dï çc chøc n¨ng h« hÊp cña c¬ hoµnh kh«ng bÞ thay ®æi trong
giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh nh−ng çc c¬ gian s−ên vµ çc c¬ h« hÊp phô
gi¶m ®¸ng kÓ çc ho¹t ®éng. Do vËy, t×nh tr¹ng th−êng xuyªn thøc giÊc ë nh÷ng
ng−êi bÖnh phæi t¾c nghÏn m¹n tÝnh cã thÓ lµ do sù thÝch øng cña c¬ thÓ ®Ó duy
tr× sù oxy ho¸ ®Çy ®ñ. CÇn cÈn träng ®Õn t×nh tr¹ng gi¶m oxy huyÕt ®èi víi
nh÷ng ng−êi thë kh«ng hiÖu qu¶ hay sù trao ®æi khÝ gi¶m. Th«ng th−êng, nh÷ng
ng−êi bÖnh nµy ®ßi hái cÇn ph¶i ®−îc thë oxy liÒu thÊp vµo buæi tèi.
T×nh tr¹ng ®au hay khã chÞu ë vïng häng hay khã thë x¶y ra suèt ®ªm
còng g©y rèi lo¹n giÊc ngñ. Sù thay ®æi vÒ huyÕt ¸p, nhÞp tim vµ sù kÕt tô tiÓu
cÇu cã thÓ th−êng ®−îc thÊy ë nhåi m¸u c¬ tim vµ ®ét quþ do h×nh thµnh côc
m¸u ®«ng trªn n·o mµ th−êng x¶y ra vµo nöa giai ®o¹n sau cña giÊc ngñ vµo
ban ®ªm hay vµo nh÷ng giê ®Çu khi tØnh giÊc.
Nh÷ng ng−êi cã tiÒn sö t¨ng kÝch thÝch thÇn kinh sÏ cã nguy c¬ xuÊt hiÖn
triÖu chøng t¨ng kÝch thÝch thÇn kinh sau khi bÞ mÊt ngñ hay khi thãi quen ngñ
thay ®æi.
Nh÷ng thay ®æi néi tiÕt tè gãp phÇn t¹o ra nhiÒu d¹ng rèi lo¹n giÊc ngñ.
C−êng gi¸p lµm giÊc ngñ ng¾n vµ bÞ gi¸n ®o¹n víi rÊt nhiÒu giai ®o¹n sãng
chËm, trong khi suy gi¸p d−êng nh− g©y buån ngñ qu¸ møc vµ thiÕu giai ®o¹n
ngñ sãng chËm. T×nh tr¹ng mÖt mái d÷ déi ë nhiÒu phô n÷ sau phÉu thuËt c¾t
bá tö cung liªn quan ®Õn viÖc gi¶m tiÕt estrogen. ViÖc dïng thuèc estrogen cho
nh÷ng phô n÷ sau m·n kinh cã thÓ lµm gi¶m giai ®o¹n ngñ tiÒm tµng. Ng−îc
l¹i, progesteron lµm t¨ng nh÷ng ®¸p øng th«ng khÝ.
T×nh tr¹ng da nh− chµm gãp phÇn lµm c¶n trë viÖc b¾t ®Çu giÊc ngñ,
th−êng xuyªn thøc giÊc, gi¶m giai ®o¹n ngñ 3, 4 vµ giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t
nhanh vµo ®Çu ®ªm. Ngøa vµ c¶m gi¸c khã chÞu ®i kÌm víi chøng ph¸t ban, c«n
trïng c¾n, çc tæn th−¬ng da kh¸c còng lµm nhiÔu lo¹n giÊc ngñ.
Nh÷ng lo l¾ng t¨ng lªn do bÖnh tËt, n»m viÖn, phÉu thuËt, ¶nh h−ëng ®Õn
gia ®×nh vµ c«ng viÖc …lµ nh÷ng lý do thõ¬ng lµ nguyªn nh©n g©y ra t×nh tr¹ng
giÊc ngñ bÞ nhiÔu lo¹n.
6.11. Thuèc vµ hãa chÊt
− Thuèc ngñ: lµm gi¶m giai ®o¹n giÊc ngñ tiÒm tµng vµ kÐo dµi giai ®o¹n
giÊc ngñ duy tr×, lµ mét trong sè nh÷ng lo¹i thuèc dÔ g©y rèi lo¹n cÊu
tróc cña giÊc ngñ, giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh lµ giai ®o¹n dÔ bÞ
¶nh h−ëng nhÊt.
− R−îu: lµ mét lo¹i hãa chÊt x−a nhÊt vµ ®−îc sö dïng nhiÒu nhÊt ®Ó ®Èy
nhanh giÊc ngñ. Mét liÒu võa ph¶i sÏ lµm b¾t ®Çu giÊc ngñ sím nh−ng
lµm t¨ng sù thøc giÊc vµo cuèi ®ªm. Sù cai nghiÖn ®ét ngét cña nh÷ng
ng−êi nghiÖn r−îu nÆng cã thÓ g©y ra ph¶n øng cho giai ®o¹n ngñ cö
®éng m¾t nhanh mét çch å ¹t. Nh÷ng ng−êi nghiÖn r−îu sau khi håi
phôc vÉn tiÕp tôc cã nh÷ng giai ®o¹n giÊc ngñ sãng chËm bÞ gi¶m vµ tiÕp
tôc t×nh tr¹ng rèi lo¹n nµy mét hay 2 n¨m sau khi cai r−îu.

200

− Nh÷ng lo¹i thuèc kh¸c còng cã ¶nh h−ëng ®Õn çc d¹ng cña giÊc ngñ vÝ
dô: nh− morphin lµm t¨ng thêi gian tØnh t¸o trong suèt thêi gian ngñ vµ
lµm ng¾n tæng thêi gian ngñ b»ng viÖc gi¶m c¶ thêi gian ngñ cö ®éng
m¾t nhanh vµ giai ®o¹n 3, 4.
− Çc thuèc chèng trÇm c¶m còng lµm chËm giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh.
− Dilantin: thuèc ®−îc dïng ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh ®éng kinh, cã thÓ gãp phÇn
g©y mÊt ngñ.
− ¶nh h−ëng cña caffein lªn hÖ thÇn kinh trung −¬ng cã thÓ kÐo dµi ®Õn 14
tiÕng, tr× ho·n viÖc b¾t ®Çu giÊc ngñ vµ t¸c ®éng ®Õn çc d¹ng giÊc ngñ.
− Nicotin lµ mét chÊt kÝch thÝch hÖ thÇn kinh trung −¬ng nhÑ g©y khã ngñ
ë nh÷ng ng−êi nghiÖn hót thuèc l¸ h¬n lµ ®èi víi nh÷ng ng−êi kh«ng hót
thuèc l¸.
6.12. T©m tr¹ng
T©m tr¹ng lo l¾ng sÏ g©y c¶n trë sù b¾t ®Çu giÊc ngñ.
C¨ng th¼ng ®i kÌm víi nh÷ng stress t©m lý còng cã thÓ gãp phÇn g©y mÊt ngñ.
Sù buån rÇu th−êng lµm giÊc ngñ bÞ nhiÔu lo¹n.
C¶ sù buån rÇu vµ sù nhiÔu lo¹n giÊc ngñ cã thÓ ®−îc liªn kÕt víi viÖc mÊt
c©n b»ng dÉn truyÒn thÇn kinh.
GiÊc ngñ cµng Ýt cµng lµm nh÷ng ng−êi bÖnh bÞ suy nh−îc trë nªn lo l¾ng h¬n.

7. Nh÷ng rèi lo¹n vÒ giÊc ngñ vµ sù nghØ ng¬i
7.1. Nh÷ng biÓu hiÖn cña t×nh tr¹ng rèi lo¹n vÒ giÊc ngñ
Nh÷ng dÊu hiÖu vµ triÖu chøng ®i kÌm víi t×nh tr¹ng mÊt ngñ nh− mÖt mái,
nhøc ®Çu, t¨ng c¶m gi¸c ®au, sù phèi hîp thÇn kinh c¬ gi¶m, gi¶m kh¶ n¨ng tËp
trung, dÔ çu kØnh vµ cuèi cïng cã thÓ x¶y ra t×nh tr¹ng mÊt ®Þnh h−íng, vµ ¶o gi¸c.
7.1.1. Chøng mÊt ngñ
Chøng mÊt ngñ lµ mét t×nh tr¹ng khã ngñ. MÊt ngñ liªn tôc lµ t×nh tr¹ng
khã ngñ trong nhiÒu th¸ng, cã khi ®Õn nhiÒu n¨m. Çc d¹ng mÊt ngñ còng cã
thÓ ®−îc ph©n lo¹i nh− mÊt ngñ lóc b¾t ®Çu (thêi gian ngñ tiÒm tµng bÞ kÐo dµi)
hay mÊt ngñ duy tr× (nh÷ng hµnh vi nhËn thøc phøc t¹p) vµ mÊt ngñ ®¸nh thøc
sím. Khi biÓu ®å ghi nhËn vÒ ®iÖn n·o ®å, ®iÖn nh·n ®å vµ ®iÖn c¬ ®å cña nh÷ng
ng−êi bÞ mÊt ngñ ®−îc so s¸nh víi çc biÓu ®å kh¸c cña nh÷ng ng−êi ngñ ngon
th× kÕt qu¶ cho thÊy c¶ hai ®Òu trong giíi h¹n b×nh th−êng.
7.1.2. Chøng ngñ rò (c¬n ngñ kÞch ph¸t)
Chøng ngñ rò lµ mét rèi lo¹n tr¹ng th¸i buån ngñ vµo ban ngµy mét çch
qu¸ møc, cã ®Æc ®iÓm lµ giÊc ngñ ng¾n vµ hÇu nh− kh«ng c−ìng l¹i ®−îc c¬n buån
ngñ, th−êng kÐo dµi kho¶ng 10 – 15 phót, cã nh÷ng biÓu hiÖn bÊt th−êng ë giai ®o¹n

201

ngñ cö ®éng m¾t nhanh, th−êng x¶y ra ë tuæi dËy th×. Chøng ngñ rò ®−îc nghÜ lµ
mét sù nhiÔu lo¹n gi÷a giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh vµ hÖ thèng kÝch thÝch sù
tØnh t¸o mµ trong ®ã giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh xen vµo giai ®o¹n tØnh t¸o.
7.1.3. Chøng ng−ng thë khi ngñ
Chøng ng−ng thë khi ngñ lµ nh÷ng giai ®o¹n lÆp ®i lÆp l¹i cña t×nh tr¹ng
ng−ng thë trong vßng 10 gi©y hoÆc h¬n, x¶y ra Ýt nhÊt 5 lÇn trong mét giê. Cã 3
lo¹i ng−ng thë khi ngñ ®−îc biÕt lµ: t¾c nghÏn, trung t©m vµ hçn hîp.
ViÖc sö dông thuèc ngñ, r−îu, hay thuèc kh¸ng histamin ë nh÷ng ng−êi
bÖnh m¾c chøng ng−ng thë khi ngñ cã thÓ rÊt nguy hiÓm. Thêi gian kÐo dµi t×nh
tr¹ng ng−ng thë cã thÓ t¨ng v× sù ®¸p øng víi nh÷ng thay ®æi do sù b·o hoµ oxy
bÞ gi¶m. Nh÷ng thuèc nµy g©y buån ngñ vµ th−êng ®−îc sö dông nhiÒu ë nh÷ng
ng−êi mÊt ngñ kinh niªn. Chøng ng−ng thë khi ngñ vÒ b¶n chÊt nã g©y ra t×nh
tr¹ng mÊt ngñ kinh niªn v× th−êng xuyªn cã nh÷ng qu·ng thøc giÊc ng¾n vµ sù
thiÕu giai ®o¹n ngñ sãng chËm vµ ngñ cö ®éng m¾t nhanh.
7.2. Çc cö ®éng chi cã tÝnh chu kú
T×nh tr¹ng rèi lo¹n cö ®éng cña chi cã tÝnh chu k× ®−îc ®Æc tr−ng bëi t×nh
tr¹ng duçi bµn ch©n vµ co gèi lÆp ®i lÆp l¹i trong suèt thêi gian ngñ víi tèc ®é
mçi lÇn lµ 15 – 20 gi©y lµm giÊc ngñ ng−êi bÖnh bÞ ph¸ vì vµ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng
buån ngñ d÷ déi vµo ban ngµy hay mét sè cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mÊt ngñ.
Th−êng cã khuynh h−íng t¨ng theo tuæi. Cã ®Õn 45% sè ng−êi trªn 65 tuæi nãi
r»ng hä cã t×nh tr¹ng chuyÓn ®éng ch©n cã t×nh chu k×. Nh÷ng ng−êi nµy ®−îc
gäi lµ “héi chøng ch©n kh«ng yªn” víi çc triÖu chøng kÌm theo nh−: c¶m gi¸c
ngøa, sën gai èc ë ch©n khi nghØ ng¬i vµ th−êng tÖ h¬n lóc b¾t ®Çu ngñ.
7.3. Rèi lo¹n nhÞp ®iÖu giÊc ngñ
Rèi lo¹n nhÞp ®iÖu giÊc ngñ lµ mét t×nh tr¹ng tho¸ng qua nh− héi chøng
“mÖt mái sau mét chuyÕn bay dµi”. Ng−êi bÖnh cã thÓ ngñ vµo nh÷ng giê kh«ng
gièng nh− b×nh th−êng, vÝ dô nh− ngñ lóc s¸ng sím vµ thøc vµo ban ®ªm… LiÖu
ph¸p cho ng−êi bÖnh tiÕp xóc víi ¸nh s¸ng ®Ó tËp l¹i thãi quen ®i ngñ, ®©y còng
cã thÓ lµ mét biÖn ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó thay ®æi nhÞp ®iÖu cña giÊc ngñ.
7.4. Méng du (Parasomnias)
Nh÷ng ho¹t ®éng bÊt th−êng khi ngñ nh− méng du, nãi mª, hay ®¸i dÇm.
Méng du th−êng x¶y ra trong giai ®o¹n ngñ sãng chËm vµ hÇu hÕt th−êng gÆp ë
trÎ em. Th−êng mang tÝnh chÊt gia ®×nh.
Méng du th−êng b¾t ®Çu tr−íc 10 tuæi vµ hÕt khi 15 tuæi. Çc hµnh vi
trong suèt qu¸ tr×nh méng du hÇu nh− ®Òu cã môc ®Ých: thay quÇn ¸o, ®i vµo
phßng t¾m nh−ng nh÷ng hµnh ®éng nµy thiÕu sù phèi hîp vµ tÝnh hîp lý nh− ®i
tiªu tiÓu trong nhµ kho. T×nh tr¹ng nµy x¶y ra ®èi víi ng−êi lín th−êng ®i kÌm
víi stress vµ lo l¾ng. Cha mÑ vµ çc thµnh viªn trong gia ®×nh cã thÓ cÇn sù hç
trî trong viÖc t¹o mét m«i tr−êng an toµn ®Ó lµm gi¶m nguy c¬ x¶y ra çc
th−¬ng tæn.

202

§¸i dÇm kh«ng giíi h¹n trong giai ®o¹n ngñ sãng chËm, mÆc dï gÇn nh−
2/3 tr−êng hîp x¶y ra vµo 1/3 ®Çu ®ªm. T×nh tr¹ng nµy th−êng gi¶m tõ 30% ë
tuæi lªn 4, ®Õn 10% ë tuæi lªn 6 vµ 3% ë tuæi 12. §¸i dÇm th−êng Ýt phæ biÕn vµ
cã khuynh h−íng biÕn mÊt khi lín, ë bÐ g¸i sím h¬n ë bÐ trai.
T×nh tr¹ng ho¶ng sî ban ®ªm lµ mét d¹ng kh¸c cña méng du, ®−îc lÆp ®i
lÆp l¹i, thøc dËy ®ét ngét kÌm víi t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh hÐt to¸ng lªn, lo l¾ng
nhiÒu vµ mÊt ®Þnh h−íng. Th−êng x¶y ra chñ yÕu ë trÎ em vµ th−êng kÕt hîp
víi t×nh tr¹ng thøc giÊc kh«ng hoµn toµn tõ giai ®o¹n ngñ sãng chËm vµo ban
®ªm. Nã kh¸c víi ¸c méng ë chç ¸c méng th−êng x¶y ra ë giai ®o¹n ngñ cö ®éng
m¾t nhanh.

8. T¸c ®éng lªn nh÷ng ho¹t ®éng ®êi sèng hµng ngµy
Sù ho¹t ®éng kh¸c th−êng cña giÊc ngñ cã t¸c ®éng nhiÒu nhÊt ®Õn çc
ho¹t ®éng trong ®êi sèng hµng ngµy ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. GiÊc ngñ t¹o ra
c¶m gi¸c tho¶i m¸i, tØnh t¸o víi n¨ng l−îng s½n sµng cho mäi ho¹t ®éng. Do vËy
mµ viÖc ngñ vµ nghØ ng¬i ®Çy ®ñ cã ¶nh h−ëng vµ bÞ ¶nh h−ëng trùc tiÕp bëi çc
ho¹t ®éng vµ sù tËp luyÖn. T×nh tr¹ng thiÕu ngñ lµm gi¶m kh¶ n¨ng ®èi phã vµ
çc ®¸p øng nhËn thøc.
TÝnh t×nh dÔ çu kØnh vµ gi¶m kh¶ n¨ng tËp trung th−êng ®i kÌm víi t×nh
tr¹ng mÊt ngñ. Ng¸y th−êng g©y nhiÔu lo¹n giÊc ngñ cña ng−êi bªn c¹nh. T×nh
tr¹ng buån ngñ qu¸ møc th−êng ®i kÌm víi t×nh tr¹ng rèi lo¹n kh¸c nh− ng−ng
thë khi ngñ, dÔ x¶y ra tai n¹n trong khi l¸i xe hay vËn hµnh çc m¸y mãc nguy
hiÓm. Nh÷ng ng−êi bÖnh m¾c çc bÖnh m¹n tÝnh (nh− héi chøng Parkinson)
còng dÔ bÞ nhiÔu lo¹n giÊc ngñ.

9. LËp kÕ ho¹ch ch¨m sãc
Rèi lo¹n giÊc ngñ lµm ¶nh h−ëng ®Õn søc kháe, bÖnh tËt vµ lµ mèi quan
t©m lo l¾ng cña mäi ng−êi. Ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn quan t©m ®Õn nh÷ng rèi lo¹n
nµy cña ng−êi bÖnh ®Ó ph¸t hiÖn sím gióp cho viÖc ®iÒu trÞ vµ ®iÒu hßa l¹i giÊc
ngñ cho ng−êi bÖnh. Trong céng ®ång còng vËy, ®«i khi do cã mét mèi quan t©m
nµo ®ã trong cuéc sèng, vÝ dô nh− nh÷ng ng−êi mÑ cã con nhá th−êng ngñ kh«ng
ngon giÊc v× sî con thøc giÊc ®ßi bó…, lµm viÖc, thøc giÊc nhiÒu lÇn ®−a ®Õn rèi
lo¹n giÊc ngñ vµ ®«i khi cã thÓ trÇm träng råi ng−êi mÑ míi ph¸t hiÖn vÒ t×nh
tr¹ng ngñ kh«ng ngon giÊc vµ nghØ ng¬i kh«ng ®Çy ®ñ cña m×nh.
Nh÷ng ®iÒu d−ìng chuyªn nghiÖp cã thÓ gi÷ vai trß chñ chèt trong viÖc gióp ®ì
ng−êi bÖnh ®Ó nhËn ®Þnh vµ ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña hä vÒ ngñ vµ nghØ ng¬i.
9.1. NhËn ®Þnh
9.1.1. Çc d÷ kiÖn chñ quan
Tiªu chuÈn cho mét t×nh tr¹ng ngñ vµ nghØ ng¬i ®Çy ®ñ lµ dùa vµo t×nh
tr¹ng ng−êi bÖnh. NhËn ®Þnh t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh ®−îc nghØ ng¬i ®Çy ®ñ
mang nhiÒu tÝnh chñ quan.

203

a. NhËn biÕt vÒ t×nh tr¹ng nghØ vµ ngñ hµng ngµy cña ng−êi bÖnh
X¸c ®Þnh t×nh tr¹ng ngñ vµ nghØ ng¬i th«ng th−êng cña mét ng−êi th«ng
qua çc c©u hái sau:
+ B¹n th−êng ngñ bao nhiªu giê/ngµy?
+ B¹n ®i ngñ vµ thøc dËy lóc mÊy giê?
+ Çi g× gióp b¹n dÔ ngñ?
+ Çi g× lµm cho b¹n khã ngñ?
+ B¹n c¶m thÊy thÕ nµo sau khi thøc giÊc?
+ B¹n cã th−êng nghØ tr−a kh«ng? Bao l©u?
+ Çi g× gióp b¹n th− gi·n?
b. NhËn biÕt çc nguy c¬ cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn giÊc ngñ vµ sù nghØ ng¬i cña
ng−êi bÖnh:
Khi nhËn ®Þnh nguy c¬ x¶y ra çc vÊn ®Ò rèi lo¹n giÊc ngñ, cÇn ph¶i biÕt
nh÷ng yÕu tè nguy c¬ ¶nh h−ëng ®Õn rèi lo¹n giÊc ngñ: yÕu tè m«i tr−êng, quan
hÖ x· héi, t©m lý, thuèc ®· dïng, thøc ¨n, r−îu, cafª…
c. NhËn biÕt çc yÕu tè kh¸c:
+ Ng−êi bÖnh cã biÕt m×nh bÞ rèi lo¹n giÊc ngñ hay kh«ng?
+ Do ng−êi bÖnh cè ý kh«ng ngñ hoÆc nghØ ng¬i v× ph¶i bËn mét c«ng viÖc
hay nghÒ nghiÖp yªu cÇu, hay do tù nhiªn bÞ mÊt ngñ?
+ Rèi lo¹n giÊc ngñ ®· kÐo dµi bao l©u hay míi xuÊt hiÖn?
+ Nh÷ng hoµn c¶nh, sù viÖc x¶y ra tr−íc khi bÞ rèi lo¹n giÊc ngñ?
9.1.2. Çc d÷ kiÖn kh¸ch quan
XuÊt hiÖn nh÷ng vßng th©m quÇng d−íi m¾t, ng¸p, ngñ gµ ngñ gËt vµ sù
chËm ch¹p ®èi víi çc ®¸p øng, dÔ çu kØnh, gi¶m kh¶ n¨ng tËp trung,...
Than phiÒn vÒ t×nh tr¹ng khã vµo giÊc ngñ, khã ngñ suèt giÊc hoÆc chÊt
l−îng giÊc ngñ kÐm.
Rèi lo¹n giÊc ngñ ph¶i x¶y Ýt nhÊt 3 lÇn trong tuÇn vµ kÐo dµi Ýt nhÊt
trong mét th¸ng.
Ng−êi bÖnh quan t©m, suy nghÜ vÒ t×nh tr¹ng mÊt ngñ suèt ngµy ®ªm vµ
lo l¾ng th¸i qu¸ vÒ nh÷ng t¸c h¹i cña nã.
Thêi l−îng ngñ hoÆc chÊt l−îng ngñ kh«ng tho¶ m·n lµm cho ng−êi bÖnh
c¨ng th¼ng râ rÖt hoÆc g©y ¶nh h−ëng tíi kh¶ n¨ng hoµ nhËp x· héi còng nh−
kh¶ n¨ng lao ®éng, nghÒ nghiÖp cña ng−êi bÖnh.
Çc triÖu chøng kÌm theo khi rèi lo¹n giÊc ngñ: trÇm c¶m, lo sî…
MÖt, c¶m gi¸c kiÖt søc vµ n¨ng suÊt lµm viÖc vÒ thÓ chÊt lÉn tinh thÇn bÞ gi¶m.
Khã chÞu, mÊt kh¶ n¨ng tËp trung lµ nh÷ng biÓu hiÖn cña t×nh tr¹ng
nhiÔu lo¹n giÊc ngñ.

204

9.2. ChÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng
§Ó tr×nh bµy chÝnh x¸c chÈn ®o¸n ®iÒu d−ìng, cÇn ph¶i thu thËp d÷ kiÖn
vµ s¾p xÕp, chän läc theo møc ®é quan träng.
VÝ dô: trong mét ®iÒu tra vÒ nh÷ng viÖc ng−êi ta lµm tr−íc khi ngñ, cã ®Õn
72% ý kiÕn tr¶ lêi hä cã thãi quen xem tivi tr−íc khi ngñ, nh−ng chØ cã 26%
trong sè ®ã cho r»ng ®ã lµ viÖc quan träng ®Ó gióp hä dÔ ngñ. Do vËy, viÖc thiÕu
tivi trong m«i tr−êng bÖnh viÖn cã thÓ lµ mét yÕu tè kh«ng quan träng trong
viÖc ¶nh h−ëng ®Õn giÊc ngñ cña ng−êi bÖnh.
Ng−êi bÖnh ngñ kh«ng hiÖu qu¶ liªn quan ®Õn sù lo l¾ng vÒ t×nh tr¹ng
bÖnh lý hoÆc thiÕu kiÕn thøc vÒ bÖnh.
Ng−êi bÖnh ngñ kh«ng hiÖu qu¶ liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng bÖnh lý.
Ng−êi bÖnh ngñ kh«ng hiÖu qu¶ liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng thay ®æi m«i
tr−êng vµ thãi quen.
9.3.1. Duy tr× giÊc ngñ ®−îc hiÖu qu¶
Phßng ngñ lu«n ®−îc s¹ch sÏ, tho¸ng m¸t, yªn tÜnh, ¸nh s¸ng võa ®ñ hoÆc
tèi tïy theo ý thÝch cña mçi ng−êi. Kh«ng nªn lµm viÖc hay lµm n¬i vui ch¬i
trong phßng ngñ.
Tr−íc khi ngñ nªn vÖ sinh s¹ch sÏ: t¾m, s¨n sãc r¨ng miÖng,... ®«i khi cã thÓ
ng©m ch©n víi n−íc Êm tr−íc khi ngñ tïy theo thãi quen, së thÝch cña mçi ng−êi.
Mét çi gèi «m, mét çi ch¨n bÐ hay mét con thó nhåi b«ng −a thÝch lµ mét
çch duy tr× thãi quen khi ngñ cña trÎ, lµm t¨ng chÊt l−îng cho giÊc ngñ.
Vç vÒ, massage nhÑ vïng l−ng, ®äc truyÖn, hoÆc ®«i khi cÇn ph¶i cã sù
hiÖn diÖn cña ng−êi th©n bªn c¹nh nh− lµ mét biÖn ph¸p th− gi·n, th× ng−êi
bÖnh míi c¶m thÊy an t©m vµ giÊc ngñ míi ®−îc ®¶m b¶o.
KÓ cho trÎ nghe mét c©u chuyÖn tr−íc khi ®i ngñ, hay uèng mét t¸ch trµ
®èi víi nh÷ng ng−êi lín tuæi, hay lµm mét sè viÖc nµo ®ã vµo cuèi thêi gian tØnh
t¸o lµ mét trong nh÷ng çch hiÖu qu¶ nhÊt gióp dÔ ngñ.
Sù cÇu nguyÖn hay ®äc kinh th¸nh cã thÓ t¹o mét c¶m gi¸c an lµnh vµ gióp
ng−êi bÖnh dÔ ngñ. Mét sè ng−êi l¹i cho r»ng thiÒn lµ mét biÖn ph¸p h÷u hiÖu.
Tr−íc khi ngñ cÇn h¹n chÕ l−îng dÞch ®−a vµo v× sÏ g©y khã chÞu vµ cã thÓ
mÊt ngñ do tiÓu ®ªm, trÎ nhá dÔ ®¸i dÇm.
Nh÷ng ng−êi kh¶ n¨ng vËn ®éng bÞ h¹n chÕ cÇn ®−îc hç trî trong viÖc ®i
vÖ sinh tr−íc khi nghØ ng¬i vµ t¹o c¶m gi¸c tho¶i m¸i khi ngñ.
Nh÷ng thay ®æi c¶m gi¸c néi t¹i nh− bÖnh tËt, çc yÕu tè liªn quan ®Õn tinh
thÇn: stress t©m lý, c«ng viÖc c¨ng th¼ng, sù m©u thuÉn, lo l¾ng, stress… hoÆc
çc yÕu tè vÒ thÓ chÊt: ®au, n«n, buån n«n… cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn t×nh tr¹ng

205

thøc giÊc cña ng−êi bÖnh, ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn quan t©m vµ cè g¾ng lo¹i bá çc
yÕu tè trªn b»ng çc biÖn ph¸p t©m lý trÞ liÖu hay thùc hiÖn y lÖnh vÒ thuèc …
Sù th−êng xuyªn kiÓm tra t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh cña ®iÒu d−ìng còng cã
thÓ lµm gi¶m sù sî h·i, lo l¾ng cña ng−êi bÖnh.
ViÖc gi¶m nhÑ ho¹t ®éng tr−íc khi lªn gi−êng gióp cñng cè giÊc ngñ vµ
kÌm víi mét thêi gian thøc dËy thÝch hîp, ®Òu ®Æn, cuèi cïng sÏ dÉn ®Õn thêi
gian ngñ ®Òu ®Æn h¬n.
9.3.2. Çc bÖnh lý cÇn cã sù phèi hîp ®iÒu trÞ vÒ sù ngñ vµ nghØ ng¬i ®Çy ®ñ
MÆc dï ®· cã liÖu ph¸p ®iÒu trÞ tiªn tiÕn nh−ng viÖc nghØ ng¬i vÉn cßn lµ
mét trong sè nh÷ng çch ®iÒu trÞ triÖu chøng phæ biÕn nhÊt ®èi víi çc tr−êng
hîp bÖnh kh¸c nhau.
9.3.2.1. NghØ ng¬i
Nh÷ng ng−êi bÖnh bÞ thiÕu m¸u c¬ tim côc bé do côc m¸u ®«ng ph¶i tu©n
theo mét chÕ ®é ¨n nghiªm ngÆt vµ h¹n chÕ vËn ®éng. ViÖc gióp ®ì nh÷ng ng−êi
bÖnh nµy duy tr× mét t×nh tr¹ng nghØ ng¬i cho tim khi c¬n ®au l¾ng xuèng lµ
mét thö th¸ch cho ãc s¸ng t¹o cña ®iÒu d−ìng. Gióp nh÷ng ng−êi bÖnh nµy
nhËn ra r»ng: mÆc dï hä c¶m thÊy kháe nh−ng tr¸i tim bÞ tæn th−¬ng cÇn ®−îc
nghØ ng¬i nhiÒu h¬n n÷a.
ViÖc duy tr× ph−¬ng ph¸p kÐo x−¬ng ®Ó x−¬ng ®−îc “nghØ ng¬i” ®èi víi
nh÷ng ng−êi bÖnh bÞ g·y x−¬ng ®ïi hay nhá thuèc nhá m¾t t¹m thêi ®Ó lµm tª
liÖt m¾t. Do vËy, viÖc nghØ ng¬i cña m¾t sau phÉu thuËt lµ mét çch mµ b¸c sü
th−êng ¸p dông ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho çc phÇn hay çc c¬ quan trong c¬ thÓ cÇn
mét giai ®äan nghØ ng¬i ®Ó håi phôc nh÷ng tæn th−¬ng.
9.3.2.2. Dïng thuèc
Thuèc ngñ th−êng ®−îc sö dông ®Ó can thiÖp trong mét thêi gian ng¾n khi
ng−êi bÖnh bÞ rèi lo¹n giÊc ngñ do hoµn c¶nh, bÖnh lý nµo ®ã… Tuy nhiªn,
thuèc ngñ chØ nªn dïng khi ®· ¸p dông çc biÖn ph¸p kh¸c kh«ng hiÖu qu¶.
Trong viÖc ®−a ra quyÕt ®Þnh vµ h−íng dÉn ng−êi bÖnh chó ý ®Õn viÖc sö dông
thuèc ngñ, ta cÇn xem xÐt nh÷ng nguyªn t¾c sau:
− TÊt c¶ çc lo¹i thuèc ngñ ®Òu ph¶i ®−îc sö dông thËn träng v× chóng can
thiÖp vµo cÊu tróc cña mét giÊc ngñ b×nh th−êng ë mét møc ®é nµo ®ã.
Giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh lµ dÔ bÞ t¸c ®éng nhÊt, cho nªn nh÷ng
dÊu hiÖu thiÕu hôt giai ®o¹n nµy cã thÓ lµ ®iÒu hiÓn nhiªn, mÆc dï tæng
thêi gian ngñ t¨ng do dïng thuèc ngñ. Gi¶m liÒu tõ tõ ®èi víi nh÷ng
ng−êi bÖnh sö dông thuèc trong mét thêi gian dµi cã thÓ ng¨n ngõa ¶nh
h−ëng ng−îc l¹i ®èi víi giai ®o¹n ngñ cö ®éng m¾t nhanh.
− TÊt c¶ çc lo¹i thuèc ngñ ®Òu lµm gi¶m chøc n¨ng thøc dËy. T×nh tr¹ng ngñ
gµ ngñ gËt vµo ban ngµy vµ sù suy yÕu çc kÜ n¨ng t©m thÇn vËn ®éng
th−êng x¶y ra trªn ng−êi bÖnh dïng thuèc ngñ, v× vËy viÖc h−íng dÉn
ng−êi bÖnh ®ang sö dông thuèc ngñ vÒ thêi gian b¸n hñy cña thuèc vµ c¶nh

206

b¸o víi hä tr¸nh l¸i xe hay vËn hµnh m¸y mãc trong khi sö dông thuèc. CÇn
®¶m b¶o m«i tr−êng an toµn t¹i nhµ vµ bÖnh viÖn ®èi víi nh÷ng ng−êi bÖnh
sö dông thuèc ngñ mµ co nhu cÇu thøc dËy ®i vÖ sinh vµo ban ®ªm.
− HiÖu lùc cña thuèc ngñ gi¶m sau kho¶ng 4 tuÇn sö dông nã. Do ®ã,
nh÷ng ng−êi sö dông thuèc l©u dµi cã thÓ bÞ ¶nh h−ëng nhiÒu.
− Thuèc ngñ th−êng ®−îc dïng thÝch hîp nhÊt cho nh÷ng ng−êi bÖnh míi
bÞ mÊt ngñ. Ng−êi bÖnh nªn uèng liÒu nhá nhÊt, sau ®ã chØ dïng mét vµi
®ªm hay chØ dïng khi cÇn thiÕt.
− Thêi gian cÇn thiÕt cho nh÷ng ng−êi lín tuæi ®Ó chuyÓn hãa
benzodiazepin t¨ng. T×nh tr¹ng thøc giÊc do nång ®é oxy trong m¸u gi¶m
sau khi dïng thuèc ngñ. Cho nªn, cÇn ph¶i cÈn thËn khi dïng thuèc ngñ
cho ng−êi bÖnh m¾c c¸c bÖnh ¶nh h−ëng ®Õn ®−êng h« hÊp, ng−êi giµ.
Ng−êi bÖnh sÏ b¸o lµ Ýt gÆp nh÷ng vÊn ®Ò trong giai ®o¹n ngñ tiÒm tµng.
Ng−êi bÖnh b¸o lµ c¶m thÊy nghØ ng¬i ®−îc nhiÒu h¬n.
Ng−êi bÖnh sÏ cã nh÷ng biÓu hiÖn vÒ thÓ chÊt lµ ®ang ®−îc nghØ ng¬i tèt.
Ng−êi bÖnh ngñ nhiÒu vµo ban ®ªm vµ vµ Ýt vµo ban ngµy.

C©u hái l−îng gi¸
1. KÓ tªn 5 giai ®o¹n cña giÊc ngñ.
2. Nªu nh÷ng biÖn ph¸p c¶i thiÖn giÊc ngñ.
3. Nªu nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn giÊc ngñ vµ sù nghØ ng¬i.
4. Nªu nh÷ng can thiÖp ®iÒu d−ìng ®Ó duy tr× giÊc ngñ ®−îc hiÖu qu¶.
Ph©n biÖt c©u ®óng (§) – sai (S):
5. TÊt c¶ c¸c lo¹i thuèc ngñ ®Òu lµm gi¶m kh¶ n¨ng thøc giÊc.
6. Thuèc ngñ cã thÓ sö dông réng r·i cho tÊt c¶ ng−êi bÖnh bÞ mÊt ngñ.
7. Mét sè lo¹i thuèc ngñ cã t¸c dông lµm ¶nh h−ëng ®Õn chøc n¨ng h« hÊp.
8. ViÖc th¨m bÖnh th−êng xuyªn cña ®iÒu d−ìng còng gãp phÇn gióp ng−êi
bÖnh dÔ ngñ.
9. YÕu tè m«i tr−êng còng lµm ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng cña giÊc ngñ.
10. YÕu tè t©m lý còng lµm ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng cña giÊc ngñ.
§¸p ¸n: 5.§, 6.S, 7.§, 8.§, 9.§, 10§.

207

Bµi 20

VÖ SINH Ç NH¢N

Môc tiªu
1. Nªu çc môc ®Ých vÒ vÖ sinh ç nh©n.
2. Nªu çc yªu cÇu gi÷ g×n vÖ sinh th©n thÓ.
3. Nªu çc yªu cÇu vÒ vÖ sinh quÇn ¸o.
4. KÓ çc yªu cÇu vÒ vÖ sinh ¨n uèng.
5. Nªu nh÷ng yªu cÇu vÒ vÖ sinh t©m thÇn.

1. §¹i c−¬ng
VÖ sinh ç nh©n lµ mét nhu cÇu c¬ b¶n cÇn thiÕt cho con ng−êi vµ ph¸t
triÓn tïy theo tuæi, m«i tr−êng, ho¹t ®éng cña c¬ thÓ, ý thøc x· héi, tr×nh ®é v¨n
hãa cña mçi ç nh©n. VÖ sinh ç nh©n cßn lÖ thuéc vµo së thÝch cña mçi ç nh©n
vµ phong tôc tËp qu¸n cña tõng quèc gia, d©n téc.
§èi víi ng−êi bÖnh: vÖ sinh ç nh©n cßn lÖ thuéc vµo bÖnh cÊp hay m¹n
tÝnh vµ sù ¶nh h−ëng cña viÖc ®iÒu trÞ.

2. Néi dung
2.1. Môc ®Ých chung
B¶o vÖ søc kháe cho b¶n th©n, tr¸nh sù l©y nhiÔm.
§em l¹i sù tho¶i m¸i, dÔ chÞu.
T¹o nªn phÈm chÊt vµ phong çch cña mçi ç nh©n, ®em l¹i sù thµnh c«ng
trong quan hÖ ngo¹i giao.
2.2. VÖ sinh ç nh©n gåm cã
VÖ sinh th©n thÓ:
+ Da
+ R¨ng, miÖng
+ Tãc vµ da ®Çu
+ Mãng
VÖ sinh quÇn ¸o
208

VÖ sinh ¨n uèng
VÖ sinh t©m thÇn
2.2.1. VÖ sinh th©n thÓ
2.2.1.1. Da
a. Chøc n¨ng cña da:
Xóc gi¸c
B¶o vÖ c¬ thÓ
§iÒu hßa th©n nhiÖt
b. NhËn ®Þnh
Sù toµn vÑn cña da
Mµu s¾c (tïy chñng téc)
CÊu tróc, sù ®µn håi
NhiÖt ®é, ®é Èm trong da
Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn da
VÒ ®Æc tÝnh cña da:
+ Êm, l¹nh, Èm −ít…
+ Tr¬n l¸ng, mÒm m¹i, kh«, nøt nÎ
+ Toµn vÑn, tæn th−¬ng
+ Mµu s¾c da hång hµo, xanh t¸i, tÝm…
c. Da bÊt th−êng
Da kh«: do nh÷ng c¬ quan bµi tiÕt d−íi da kÐm ho¹t ®éng (da bµn tay, bµn
ch©n, c¼ng ch©n, vïng mÆt)
Da kh« – bong trãc, trÇy s−íc – dÔ bÞ nhiÔm khuÈn
* Ch¨m sãc: t¨ng c−êng ®é Èm cña da b»ng çch:
Xoa bãp vïng da bÞ kh«: kÝch thÝch çc tuyÕn bµi tiÕt d−íi da ho¹t ®éng.
Uèng nhiÒu n−íc
Sö dông çc hç trî:
+ Xµ phßng (Dove, PH 5.5, …), tr¸nh dïng xµ phßng cã nhiÒu chÊt kiÒm
(NaOH)
+ Dïng lotion lµm mÒm vµ Èm da sau khi t¾m xong
Da nhên: c¬ quan bµi tiÕt d−íi da ho¹t ®éng qu¸ ®é.
* Ch¨m sãc:
+ N¨ng t¾m röa.
209

+ H¹n chÕ thøc ¨n cã nhiÒu chÊt bÐo.
+ Dïng nh÷ng lo¹i xµ phßng hoÆc lotion ®Ó trung hßa nh÷ng chÊt dÇu,
chÊt nhên trªn da.
+ Môn (trøng ç): kh«ng sö dông mü phÈm, ph¶i gi÷ g×n vÖ sinh vïng bÞ
môn; sö dông xµ phßng, thay ®æi chÕ ®é ¨n, ®iÒu hßa néi tiÕt, cã thÓ khö
khuÈn b»ng tia cùc tÝm (cho da tiÕp xóc víi ¸nh s¸ng mÆt trêi). NÕu chç bÞ
nhiÔm trïng – can thiÖp b»ng kh¸ng sinh.
d. VÖ sinh da hµng ngµy: t¾m röa tèi thiÓu 1 lÇn/ngµy, sö dông xµ phßng vµ
n−íc (xµ phßng: khö khuÈn, trung hßa chÊt nhên trªn da, khö mïi h«i...).
e. T¾m ®iÒu trÞ:
T¾m nãng: nhiÖt ®é n−íc: 42 – 450C
Môc ®Ých: da gi·n në – tuÇn hoµn ®−îc l−u th«ng – gi·n çc m¹ch m¸u
trong s©u.
ChØ ®Þnh: ®iÒu trÞ trong nh÷ng tr−êng hîp bÞ sung huyÕt ë çc c¬ quan s©u
bªn trong c¬ thÓ.
Chèng chØ ®Þnh: ®èi víi nh÷ng ng−êi giµ, ng−êi bÞ bÖnh tim m¹ch.
* L−u ý: kh«ng t¾m nãng qu¸ 15 – 20 phót (nÕu qu¸ thêi gian nµy ng−êi
bÖnh dÔ bÞ nhiÔm l¹nh).
T¾m Êm: nhiÖt ®é n−íc: 37 – 410C
Môc ®Ých: kÝch thÝch tuÇn hoµn, t¨ng sù chuyÓn hãa trong c¬ thÓ, kÝch
thÝch ¨n ngon, lµm s¹ch da, th− gi·n, gióp ngñ ngon sau khi t¾m.
Th−êng sö dông ®èi víi ng−êi giµ vµ trÎ em.
T¾m l¹nh: nhiÖt ®é n−íc d−íi nhiÖt ®é c¬ thÓ (tuú søc chÞu ®ùng cña c¬ thÓ,
trung b×nh kho¶ng 250C gióp s¨n ch¾c da – h−ng phÊn thÇn kinh, s¶ng
kho¸i tinh thÇn).
Th−êng dïng ë ng−êi trÎ tuæi
f. Nh÷ng nguy c¬ lµm suy gi¶m chøc n¨ng cña da
ThiÕu sù vËn ®éng hoÆc gi¶m tuÇn hoµn t¹i chç cña da (ng−êi bÖnh bÞ liÖt,
h«n mª) dÔ g©y t×nh tr¹ng loÐt do t× ®Ì.
Da mÊt hoÆc gi¶m ®é co gi·n, ®µn håi.
Sù bµi tiÕt ë da kh«ng b×nh th−êng.
2.2.1.2. ThiÕu m¸u nu«i tãc vµ ®Çu
a. Tãc kh«: do çc h¹ch bªn d−íi da ®Çu kh«ng tiÕt chÊt nhên vµ protein ®Ó
nu«i d−ìng tãc
* Ch¨m sãc:

210

+ N¨ng massage da ®Çu, dïng çc ®Çu ngãn tay ®Ó massage da ®Çu khi
géi tãc, ch¶i tãc b»ng bµn ch¶i.
+ Kh«ng nªn géi ®Çu qu¸ 2 lÇn trong tuÇn lµm gi¶m ®i chÊt nhên b¶o vÖ tãc.
+ Dïng dÇu géi cã nhiÒu protein, vitamin A ®Ó nu«i d−ìng tãc.
+ Dinh d−ìng ®Çy ®ñ çc d−ìng chÊt.
+ Tr¸nh stress.
b. Tãc nhên:
* Ch¨m sãc:
+ N¨ng géi tãc, tr¸nh ®Ó Èm da ®Çu.
+ Sö dông dÇu géi cho tãc nhên, chèng gµu, kh«ng dïng dÇu x¶.
+ H¹n chÕ thøc ¨n cã nhiÒu dÇu mì.
c. Rông tãc:
Do nh÷ng bÖnh lý t¹i chç (nÊm, gµu…) hoÆc toµn th©n (néi tiÕt – khã ®iÒu
trÞ) th−êng gÆp ë nh÷ng ng−êi n÷ trong ®é tuæi m·n kinh, mang thai, hoÆc
trong thêi kú cho con bó, dinh d−ìng kÐm, nhiÒu c¨ng th¼ng trong cuéc sèng…).
NÊm tãc th−êng x¶y ra khi da ®Çu th−êng bÞ Èm, hoÆc ®èi víi nh÷ng ng−êi
®éi nãn th−êng xuyªn, çch ®iÒu trÞ tèt nhÊt lµ c¹o tãc, hoÆc cã thÓ sö dông
thuèc nh−ng ph¶i sö dông theo ®óng y lÖnh b¸c sÜ da liÔu.
Phßng ngõa çc nguyªn nh©n kh¸c: dinh d−ìng ®Çy ®ñ, gi¶m bít c¨ng th¼ng,
tr¸nh stress, gi÷ tãc lu«n ®−îc kh« r¸o, vÖ sinh tãc vµ da ®Çu th−êng xuyªn.
R¨ng - miÖng
a. NhËn ®Þnh:
M«i, m¸, l−ìi: mµu s¾c, tæn
th−¬ng?
R¨ng: sè l−îng, s©u r¨ng, bÖnh
vïng r¨ng: nha chu, viªm n−íu, r¨ng
gi¶ …?
Sù ph¸t triÓn cña r¨ng theo tuæi
H×nh 20.1. Çch lÊy thøc ¨n b»ng chØ t¬
− Trung b×nh 6 th¸ng, trÎ b¾t ®Çu nha khoa
mäc r¨ng s÷a, thêi gian nµy nªn
tËp cho trÎ b¾t ®Çu nhai nh÷ng thùc phÈm cøng dÇn (vá b¸nh m×) T¹o
sù cøng ch¾c cho n−íu.
− 8 th¸ng tuæi – 6 tuæi: r¨ng s÷a tiÕp tôc mäc cho ®Õn 6 tuæi cã kho¶ng
20 r¨ng.
− 2 tuæi: trÎ cã thÓ tù lµm vÖ sinh r¨ng miÖng.

211

− 6 – 12 tuæi: thay r¨ng. R¨ng s÷a thay cµng muén, r¨ng vÜnh viÔn cµng Ýt
bÞ lÖch. NÕu r¨ng mäc lÖch, tæn th−¬ng nµy rÊt dÔ chØnh söa.
− 12 – 18 tuæi: thay toµn bé lµ r¨ng vÜnh viÔn lóc nµy ph¶i gi¸o dôc vÊn ®Ò
vÖ sinh r¨ng miÖng, gióp trÎ gi÷ g×n r¨ng thËt tèt.
− 18 – 40 tuæi: cÇn chó ý chÊt dinh d−ìng vµ vÊn ®Ò gi÷ vÖ sinh r¨ng
miÖng, nhÊt lµ nh÷ng ng−êi cã gia ®×nh, mang thai hoÆc cho con bó; nªn
kh¸m r¨ng ®Þnh kú.
− 40 – 65 tuæi: mét sè r¨ng bÞ mÊt do vÖ sinh, ch¨m sãc kÐm, xuÊt hiÖn mét
sè bÖnh vïng r¨ng miÖng, n−íu r¨ng kÐm ®µn håi.
− Trªn 65 tuæi: r¨ng bÞ mßn, kh«, gißn, dÔ vì, g·y do hÊp thô calci kÐm,
thãi quen ¨n uèng thay ®æi (¨n Ýt dÇn), n−íu r¨ng kÐm ®µn håi, r¨ng
dÔ rông.
− Thãi quen vÖ sinh r¨ng miÖng:
− §¸nh r¨ng khi nµo? Sau khi ¨n lµ chÝnh.
− C¸ch ®¸nh r¨ng? Ch¶i theo chiÒu r¨ng mäc: ngoµi, trong ch¶i gièng
nhau, mÆt nhai ch¶i tíi lui, ch¶i ®ñ 3 mÆt: trong, ngoµi vµ nhai, kh«ng bá
sãt vïng r¨ng nµo.
− Bµn ch¶i: l«ng bµn ch¶i cã ®é mÒm vµ kÝch cì thÝch hîp tïy theo tuæi vµ
sù ph¸t triÓn cña khung hµm.
− Kem ®¸nh r¨ng: nªn cã chÊt flour ®Ó b¶o vÖ men r¨ng kh«ng bÞ ph¸ hñy.
− Kh¸m r¨ng ®Þnh kú: tèi thiÓu 1 lÇn/n¨m. §èi víi ng−êi >50 tuæi, tèi thiÓu
2 lÇn/n¨m.
− Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn vÖ sinh r¨ng miÖng:
− BÖnh lý
− H«n mª
− §iÒu trÞ chØnh h×nh vïng hµm mÆt, chi trªn
− TiÓu ®−êng: rÊt dÔ viªm n−íu, r¨ng dÔ rông, s©u, niªm m¹c miÖng kh«
….
− Ng−êi bÖnh rèi lo¹n t©m thÇn
− Nh÷ng bÖnh lý ph¶i nu«i d−ìng qua èng th«ng
− §iÒu trÞ b»ng x¹ trÞ
* Gi¸o dôc

− Lång ghÐp viÖc ch¨m sãc, gi¸o dôc ng−êi bÖnh vÖ sinh r¨ng miÖng ®óng
c¸ch.
− Gi¶m thùc phÈm cã ®−êng, bét.

212

− Kh«ng ¨n thøc ¨n qu¸ nãng hoÆc qu¸ l¹nh.
− Kh«ng nªn c¾n nh÷ng thøc ¨n qu¸ cøng.
− Phô n÷ mang thai hoÆc cho con bó nªn t¨ng c−êng calci.
* Ch¨m sãc ®Æc biÖt

− Th«ng th−êng dïng dung dÞch n−íc muèi sinh lý NaCl 0,9% ®Ó ch¨m sãc
r¨ng miÖng, dïng glycerin pha víi n−íc cèt chanh tØ lÖ 1:1 ®Ó thoa lªn
vïng niªm m¹c gi÷ cho niªm m¹c trong miÖng lu«n ®−îc Èm vµ h¹n chÕ
nhiÔm khuÈn vïng hÇu häng.
− §èi víi ng−êi bÖnh h«n mª: tr¸nh lµm sÆc n−íc.
− §èi víi ng−êi bÖnh bÞ viªm vïng r¨ng, miÖng, AIDS, tiÓu ®−êng…
− Dïng dung dÞch s¸t khuÈn: dïng oxy giµ vµ n−íc muèi sinh lý theo tØ lÖ:
1: 4; 1: 6; 1: 9
§èi víi ng−êi bÖnh bÞ nÊm trong miÖng (t−a miÖng): dïng dung dÞch
Bicarbonat de Sodium pha Betadin hoÆc dïng thuèc trÞ nÊm miÖng theo y chØ
®Þnh cña b¸c sÜ.
Lµm s¹ch vµ th¬m miÖng b»ng c¸c dung dÞch cã chÊt khö khuÈn vµ tinh
dÇu: Orafa, Listerin….
2.2.1.5. Mãng
Mãng lµ n¬i chøa nhiÒu vi khuÈn, do ®ã kh«ng nªn ®Ó mãng tay dµi.
VÖ sinh mãng; vÖ sinh ®«i tay: tr−íc khi tiÕp xóc víi ng−êi bÖnh, so¹n
dông cô hoÆc tiÕn hµnh 1 thñ thuËt nµo ®ã trªn ng−êi bÖnh, chÕ biÕn thùc phÈm
vµ tr−íc khi rêi phßng lµm viÖc ra vÒ; sau khi tiÕp xóc víi ng−êi bÖnh, nh÷ng
vËt phÈm cña ng−êi bÖnh.
Röa kh«ng bá sãt c¸c vïng trªn ®«i tay; kh«ng lµm bÈn hoÆc nhiÔm trë l¹i
tõ vïng nµy sang vïng kh¸c.
* L−u ý: kh«ng nªn c¾t khãe, kh«ng dïng chung kÒm c¾t, kh«ng c¾n mãng
tay, kh«ng dïng tay thÊm n−íc bät ®Õm tiÒn, ngo¸y mòi…
2.2.1.6. VÖ sinh bé phËn sinh dôc
Gi÷ bé phËn sinh dôc lu«n kh« r¸o, s¹ch sÏ, tr¸nh mïi h«i.
Kh«ng ®−îc ng©m m×nh trong n−íc bÈn: ao, hå…
VÖ sinh sau khi tiªu, tiÓu; tr−íc vµ sau khi giao hîp.
VÖ sinh trong nh÷ng ngµy cã kinh nguyÖt vµ gi÷a chu kú ®èi víi phô n÷.
Thay b¨ng vÖ sinh 3 – 4 giê/lÇn, kh«ng nªn l−u qu¸ l©u v× cã nguy c¬ g©y
nhiÔm khuÈn ng−îc dßng.

213

Ph¶i kh¸m chuyªn khoa ngay khi thÊy chÊt tiÕt sè l−îng nhiÒu, ®æi mµu
hoÆc cã mïi kh¸c th−êng.
2.3. VÖ sinh quÇn ¸o
QuÇn ¸o ph¶i ®¸p øng ®ñ çc yªu cÇu sau:
− ThÊm hót må h«i.
− Võa vÆn, kh«ng c¶n trë tuÇn hoµn, h« hÊp, vËn ®éng c¬ khíp.
− DÇy hoÆc máng sao cho phï hîp víi thêi tiÕt, kh«ng ®Ó c¬ thÓ bÞ nhiÔm
l¹nh hoÆc nãng.
− Phï hîp víi vãc d¸ng, thÈm mü.
− S¹ch sÏ, gän gµng, t−¬m tÊt, phï hîp víi hoµn c¶nh, m«i tr−êng.
2.4. VÖ sinh ¨n uèng
¡n uèng ph¶i ®ñ chÊt, ®ñ l−îng
Protid: nhu cÇu cÇn 1 – 2 g/kg c©n nÆng/ngµy (ng−êi tr−ëng thµnh) (1 g P
t−¬ng ®−¬ng kho¶ng 4 Kcal).
Lipid: nhu cÇu cÇn 1 – 1,5 g/kg c©n nÆng/ngµy (ng−êi tr−ëng thµnh) (1 g L
Glucid: nhu cÇu cÇn 5 g/kg c©n nÆng/ngµy (ng−êi tr−ëng thµnh) (1 g G
N−íc: nhu cÇu cÇn 1,5 – 2 l/ngµy: lµ mét dung m«i gióp cho sù trao ®æi
gi÷a çc chÊt, tham gia vµo qu¸ tr×nh chuyÓn hãa, ®iÒu hßa th©n nhiÖt …ThiÕu
n−íc dÉn ®Õn mÊt chÊt ®iÖn gi¶i g©y sôt c©n, da kh«, m¾t tròng, kh¸t n−íc, dÊu
vÐo da d−¬ng tÝnh…
ChÊt kho¸ng: s¾t, calci, photpho, kali: c¬ thÓ cÇn 1 l−îng rÊt thÊp nh−ng
®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh chuyÓn hãa çc chÊt. Trong thøc ¨n ®·
cã ®ñ kh«ng cÇn ph¶i bæ sung b»ng thuèc.
Vitamin:
+ A: cÇn cho niªm m¹c, da, nhÊt lµ tèt cho niªm m¹c m¾t, gióp vÕt th−¬ng
mau lµnh.
+ B: çc tÕ bµo thÇn kinh, hÊp thu glucid (B1)
+ C: t¨ng søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ, t¨ng sù dÎo dai cña thµnh m¹ch
+ D: gióp viÖc hÊp thu calci tèt.
+ E: t¸i t¹o tÕ bµo míi (cã nhiÒu trong gi¸ sèng, mÇm lóa m¹ch, men bia).
Nhu cÇu n¨ng l−îng h»ng ngµy cho ng−êi lín: 2000 – 2200 kcal/ngµy, nhu
cÇu nµy t¨ng khi c¬ thÓ cÇn phôc håi hoÆc ®èi víi nh÷ng ng−êi ho¹t ®éng nhiÒu
(ng−êi lao ®éng nÆng, vËn ®éng viªn…).

214

VÖ sinh ¨n uèng: ¨n ®óng giê, ®ñ b÷a, ®iÒu ®é, ¨n chÝn, uèng s«i, thøc ¨n
hîp vÖ sinh, kh«ng ¨n thøc ¨n bÞ «i thiu, b¶o qu¶n thøc ¨n ®óng çch.
2.5. VÖ sinh t©m thÇn
CÇn tr¸nh stress (nh÷ng sang chÊn vÒ t©m thÇn do sù m©u thuÉn gi÷a 1
ng−êi víi 1 ç nh©n, 1 tËp thÓ hay 1 céng ®ång).
Phßng ngõa stress:
− S¾p xÕp c«ng viÖc hîp lý.
− Xen kÏ lao ®éng trÝ ãc víi lao ®éng ch©n tay.
− Tr¸nh ®Ó çc m©u thuÉn kÐo dµi.
− CÇn quan t©m ®Õn sù gi¸o dôc cña gia ®×nh vµ x· héi.
Gi¶i quyÕt stress:
− §−¬ng ®Çu víi stress nÕu cã ®ñ nghÞ lùc
− Lùa chän thêi ®iÓm thÝch hîp ®Ó ®−¬ng ®Çu víi stress.
− ChÊp nhËn stress, kh«ng chèi bá.
− T×m ph−¬ng h−íng ®Ó gi¶i quyÕt.
− Häc hái kinh nghiÖm tõ ng−êi kh¸c.
− Tù ®éng viªn an ñi m×nh, dïng luËt bï trõ.

215

Bµi 21

Kü THUËT T¾M BÖNH T¹I GI¦êNG

Môc tiªu
1. KÓ 3 môc ®Ých cña viÖc t¾m bÖnh t¹i gi−êng.
2. Nªu çc b−íc cña quy tr×nh kü thuËt t¾m bÖnh t¹i gi−êng.
3. Nªu çc yªu cÇu cña kü thuËt t¾m bÖnh t¹i gi−êng cho ng−êi bÖnh.

1. Môc ®Ých
− §Ó gi÷ da s¹ch sÏ, ng¨n ngõa çc biÕn chøng ngoµi da.
− T¨ng c−êng sù tuÇn hoµn vµ gióp sù bµi tiÕt cña da ®−îc dÔ dµng.
− §em ®Õn sù tho¶i m¸i cho ng−êi bÖnh.

2. ChØ ®Þnh
Nh÷ng tr−êng hîp ng−êi bÖnh kh«ng tù lµm ®−îc:
− Ng−êi bÖnh bÞ g·y x−¬ng.
− Ng−êi bÖnh nÆng, bÞ liÖt, mª man.
− Ng−êi bÖnh sau phÉu thuËt.

− T×nh tr¹ng tri gi¸c: tØnh, l¬ m¬, h«n mª…
− T×nh tr¹ng da: çc bÖnh ngoµi da: ghÎ, chèc, nÊm…

Gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh hoÆc ng−êi nhµ ng−êi bÖnh biÕt viÖc m×nh s¾p
lµm ®Ó hä yªn t©m.

5. Dông cô
− Thau n−íc Êm (x« n−íc Êm)

216

− 2 kh¨n vu«ng nhá (mét dïng t¾m toµn th©n, mét dïng t¾m bé phËn sinh
dôc)
− QuÇn ¸o s¹ch
− V¶i phñ
− V¶i tr¶i gi−êng
− 2 kh¨n t¾m lín
− TÊm nilon
− PhÊn talc, cån tr¾ng
− Xµ b«ng t¾m
− L−îc ch¶i tãc
− Dông cô c¾t mãng tay
− B×nh phong

− §å v¶i, kh¨n göi ®i giÆt.
− Röa dông cô b»ng xµ b«ng, n−íc, lau kh« vµ tr¶ vÒ chç cò.

7. Ghi hå s¬
− Ngµy giê t¾m.
− Nh÷ng sù quan s¸t vÒ t×nh tr¹ng da cña ng−êi bÖnh.
− Ph¶n øng cña ng−êi bÖnh nÕu cã.
− Tªn ng−êi ®iÒu d−ìng thùc hiÖn.

− Tr¸nh ®Ó ng−êi bÖnh bÞ nhiÔm l¹nh trong suèt thêi gian t¾m.
− §éng t¸c chµ kh¨n khi t¾m theo h×nh xo¾n èc.
− §éng t¸c t¾m thËt tÕ nhÞ nhÊt lµ ®èi víi ng−êi bÖnh kh¸c giíi.
− Lau kh« da víi ®éng t¸c khÝch thÝch tuÇn hoµn vÒ tim.
− T¾m bªn xa tr−íc, bªn gÇn sau.
− Gi÷ cho ng−êi bÖnh ®−îc kÝn ®¸o khi t¾m (chØ ®Ó lé phÇn muèn t¾m,
nh÷ng phÇn kh¸c che cho ng−êi bÖnh kÝn ®¸o).

217

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG SO¹N DôNG Cô T¾M BÖNH
T¹I GI¦êNG
Néi dung Thang ®iÓm
Stt
0 1 2
1 Rửa tay nội khoa
2 Lấy một khay sạch, soạn dụng cụ sạch trong khay
3 Thau đựng n−íc ấm
4 X« nước ấm
5 1 khăn b«ng nhỏ
6 2 khăn b«ng lớn
7 Xµ b«ng tắm
Cồn trắng
8
Phấn talc
9 Lược chải tãc
10 Dụng cụ bấm mãng tay
So¹n dông cô ngoµi khay
+ Bé quÇn ¸o
11 + Vải đắp
+ Tấm nilon
+ B×nh phong
Tổng cộng
Tổng số điểm đạt được

Hình 21.1. Dụng cụ tắm bệnh tại giường

218

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG T¾M BÖNH T¹I GI¦êNG
Stt
0 1 2
1 B¸o, giải thÝch cho người bệnh
2 T¾t qu¹t, ®ãng cöa, che b×nh phong
3 Thay v¶i ®¾p cho ng−êi bÖnh
4 Bá quÇn ¸o ng−êi bÖnh ra
5 Lãt kh¨n d−íi ®Çu hoÆc quanh cæ ng−êi bÖnh
6 Lau mÆt, m¾t, tr¸n, m¸, mòi, tai, cæ, g¸y
7 Lau kh« – xÕp kh¨n b«ng ®Ó trªn ®Çu gi−êng
T¾m lÇn l−ît çc phÇn: (®éng t¸c t¾m chµ theo h×nh xo¾n èc vµ
8 theo tr×nh tù: lµm −ít – tắm víi xµ phßng – lau l¹i b»ng n−íc s¹ch
– lau kh«) – tr¶i tÊm nilon, kh¨n b«ng bªn d−íi phÇn muèn t¾m.
T¾m tay:
Tay xa: tay chÐo tr−íc ngùc, tr¶i kh¨n b«ng d−íi çnh tay
9 Tay gÇn: tay däc theo th©n ng−êi, tr¶i kh¨n l«ng d−íi çnh tay
Hai bµn tay: tr¶i kh¨n b«ng, tÊm nilon phÝa d−íi, ®Ó thau n−íc
lªn trªn bªn c¹nh gi−êng, c¾t mãng tay (nÕu cÇn)
T¾m ngùc – bông:
10 Nam: t¾m ngùc th× che bông vµ ng−îc l¹i
N÷: t¾m trong kh¨n ®Ó ng−êi bÖnh ®−îc kÝn ®¸o
T¾m ch©n:
Ch©n xa: tr¶i tÊm nilon sau tr¶i kh¨n b«ng, kh¨n l«ng d−íi ch©n
11 Ch©n gÇn: tr¶i tÊm nilon, tr¶i kh¨n tÊm lªn trªn nilon
Hai bµn ch©n: quÊn mÒn ®Ó ng−êi bÖnh kÝn ®¸o, lãt kh¨n ë
d−íi, ®Æt thau n−íc lªn trªn, cho lÇn l−ît tõng ch©n vµo thau
T¾m l−ng – m«ng:
L−ng: ®Ó ng−êi bÖnh n»m nghiªng hoÆc sÊp, lãt tÊm nilon vµ
12
kh¨n däc theo l−ng
M«ng: tr¶i tÊm nilon vµ kh¨n däc theo m«ng
Thùc hiÖn massage vïng m«ng – l−ng: thoa cån, phÊn talc ®Òu
13 kh¾p da (thoa nhÑ), massage vïng l−ng – m«ng (nhåi s©u, chó ý
nh÷ng vïng bÞ ®Ì cÊn)
Bé phËn sinh dôc: lãt nilon, kh¨n d−íi m«ng ng−êi bÖnh, lau tõ
14
trªn x−¬ng mu xuèng hoÆc ®Ó ng−êi bÖnh tù lau (nÕu ®−îc)
15 MÆc quÇn ¸o míi cho ng−êi bÖnh
16 Ch¶i su«n tãc
17 Gióp ng−êi bÖnh tiÖn nghi, dän dÑp dông cô vÒ phßng vµ ghi hå s¬
Tæng céng

219

Bµi 22

Kü THUËT GéI TãC T¹I GI¦êNG

Môc tiªu
1. KÓ çc môc ®Ých cña viÖc géi tãc t¹i gi−êng.
2. Nªu çc b−íc cña quy tr×nh kü thuËt géi tãc t¹i gi−êng.
3. Nªu çc yªu cÇu cña kü thuËt géi tãc t¹i gi−êng cho ng−êi bÖnh.

1. Môc ®Ých
− Lµm s¹ch tãc vµ da ®Çu.
− KÝch thÝch nh÷ng h¹ch d−íi da ®Çu ho¹t ®éng.
− Ngõa çc bÖnh vÒ tãc vµ da ®Çu.
− Gióp ng−êi bÖnh dÔ chÞu vµ tho¶i m¸i.

2. ChØ ®Þnh – chèng chØ ®Þnh
2.1. ChØ ®Þnh
− Ng−êi bÖnh kh«ng tù géi ®Çu ®−îc: h«n mª, g·y x−¬ng, chÊn th−¬ng cét sèng…
− Tai n¹n bÊt ngê: ®Çu ng−êi bÖnh bÞ dÝnh bïn m¸u.
2.2. Chèng chØ ®Þnh
− Ng−êi bÖnh trong t×nh tr¹ng nÆng.
− Ng−êi bÖnh sèt cao.
− T×nh tr¹ng tãc vµ da ®Çu: ghÎ, chèc, vÕt th−¬ng da ®Çu, tãc ng¾n hay dµi…
− T×nh tr¹ng th©n nhiÖt: sèt? h¹ th©n nhiÖt? t×nh tr¹ng nÆng?…

Gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh hoÆc ng−êi nhµ ng−êi bÖnh biÕt viÖc m×nh s¾p
lµm ®Ó hä yªn t©m.

220

5. ChuÈn bÞ dông cô
− Thau n−íc – x« n−íc Êm
− Ca móc n−íc
− Xµ b«ng géi ®Çu
− Ly n−íc cèt chanh (nÕu cÇn)
− Kh¨n b«ng nhá che tr¸n, röa mÆt
− Kh¨n b«ng lau tãc, kh¨n b«ng to ®Ó ph¬i tãc
− M¸ng géi : m¸ng h×nh ch÷ U, m¸ng cao su cã d©y cét hay khay lín
− Bao gèi b»ng cao su (nÕu cã)
− Hai viªn gßn ®en, kim b¨ng
− Thïng ®ùng n−íc bÈn
− L−îc ch¶i tãc
− Tói ®ùng ®å bÈn
− M¸y sÊy tãc (nÕu cã)

− Röa s¹ch tÊt c¶ c¸c dông cô, lau kh« vµ tr¶ vÒ chç cò
− Lau röa tÊm cao su, ph¬i n¬i m¸t
7. Ghi vµo hå s¬
− Ngµy giê thùc hiÖn ph−¬ng s¸ch.
− Nh÷ng sù quan s¸t t×nh tr¹ng tãc vµ da ®Çu ng−êi bÖnh.
− Ph¶n øng cña ng−êi bÖnh (nÕu cã).
− Tªn ng−êi ®iÒu d−ìng thùc hiÖn.

− Tr¸nh cho ng−êi bÖnh bÞ nhiÔm l¹nh.
− Tr¸nh xµ b«ng v¨ng vµo m¾t vµ tai cña ng−êi bÖnh.
− Tr−êng hîp ®Çu ng−êi bÖnh cã vÕt th−¬ng nªn ®¾p v¶i th−a cã chÊt nhên
(g¹c vaselin) lªn råi géi tr−íc khi ch¨m sãc vÕt th−¬ng.
− H¹n chÕ l¾c l− ®Çu trong khi géi, gióp ng−êi bÖnh tho¶i m¸i, tiÖn nghi vµ
an toµn khi n»m géi.
− NÕu v¶i tr¶i gi−êng hoÆc quÇn ¸o ng−êi bÖnh bÞ −ít ph¶i thay ngay sau
khi géi xong.

221

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG SO¹N DôNG Cô GéI TãC T¹I GI−êNG

Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
1 Röa tay néi khoa
2 LÊy khay s¹ch, so¹n c¸c dông cô trong khay
3 Thau n−íc Êm - ca móc n−íc
4 Kh¨n b«ng nhá che tr¸n
5 Kh¨n b«ng lín lau kh« tãc
6 Ly ®ùng xµ phßng n−íc
7 Ly ®ùng n−íc cèt chanh (nÕu cÇn)
8 Viªn gßn ®en (kh«ng thÊm n−íc)
9 L−îc ch¶i tãc
10 Kim t©y
11 M¸y sÊy tãc (nÕu cã)
12 ¸o gèi cao su (nÕu cã)
So¹n c¸c dông cô ngoµi khay:
+ M¸ng géi tãc: m¸ng, ch÷ U, m¸ng d©y rót
13
+ X« ®ùng n−íc ch¶y ra, giÊy lãt
+ Tói giÊy
Tæng céng

H×nh 22.1. Dụng cụ gội tãc tại giường

222

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG GéI TãC T¹I GI¦êNG

0 1 2
1 KiÓm tra dông cô ®Çy ®ñ
2 B¸o gi¶i thÝch ng−êi bÖnh biÕt
3 §ãng cöa tr¸nh giã lïa, t¾t qu¹t
4 Cho ng−êi bÖnh n»m chÐo trªn gi−êng, ®Çu s¸t c¹nh gi−êng, ®¾p
v¶i phñ cho ng−êi bÖnh (nÕu cÇn)
5 Mang ¸o gèi cao su vµo gèi
6 §Æt gèi gióp ng−êi bÖnh tiÖn nghi (ë d−íi vai hoÆc ®Çu gi−êng)
7 §Æt s« ®Ó høng n−íc ch¶y ra (lãt giÊy nÕu ®Ó d−íi ®Êt)
8 Choµng kh¨n qua cæ ng−êi bÖnh (kh¨n xÕp rÎ qu¹t)
9 §Æt m¸ng d−íi ®Çu ng−êi bÖnh
10 Ch¶i su«n tãc
11 Che tr¸n b»ng kh¨n nhá
12 NhÐt b«ng kh«ng thÊm n−íc vµo 2 lç tai
13 Lµm −ít tãc víi n−íc xong cho xµ b«ng vµo tãc
14 Chµ s¸t kh¾p ®Çu vµ tãc b»ng nh÷ng ®Çu ngãn tay
15 Déi n−íc lªn tãc, x¶ l¹i nhiÒu lÇn cho tãc thËt s¹ch
16 Cho n−íc chanh lªn tãc råi x¶ n−íc l¹i cho s¹ch (nÕu cÇn)
17 LÊy gßn che ë tai ra
18 LÊy kh¨n che tr¸n, lau tr¸n vµ tai
19 Th¸o m¸ng, kÐo kh¨n bao tãc
20 Cho ng−êi bÖnh n»m trªn gèi hoÆc ngåi tho¶i m¸i
21 Lµm kh« vµ ch¶i su«n tãc
22 Söa l¹i gi−êng bÖnh vµ s¾p xÕp gän gµng vïng phô cËn
23 Thu dän dông cô ®em vÒ phßng lµm viÖc
24 Ghi hå s¬

Tæng céng


223

Bµi 23

Kü THUËT Ch¨m SãC R¡NG MIÖNG

Môc tiªu
1. KÓ çc môc ®Ých cña viÖc ch¨m sãc r¨ng miÖng.
2. Nªu çc b−íc cña quy tr×nh kü thuËt ch¨m sãc r¨ng miÖng cho tõng tr−êng hîp
bÖnh.
3. Nªu nh÷ng yªu cÇu ch¨m sãc vÒ r¨ng miÖng cho ng−êi bÖnh.

1. Môc ®Ých
− Gióp ng−êi bÖnh tho¶i m¸i, dÔ chÞu v× thãi quen vÖ sinh hµng ngµy ®−îc
tháa m·n.
− Gi÷ r¨ng miÖng ng−êi bÖnh lu«n s¹ch vµ −ít gióp ng¨n ngõa sù nhiÔm
trïng ë miÖng.
− Phßng ngõa çc bÖnh vÒ r¨ng miÖng: s©u r¨ng, nha chu, viªm n−íu…
− H¹n chÕ sù l©y nhiÔm toµn diÖn trong tr−êng hîp cã vÕt th−¬ng ë miÖng.
− Gióp ng−êi bÖnh ¨n ngon miÖng.

− T×nh tr¹ng vÕt th−¬ng ë miÖng.
− T×nh tr¹ng r¨ng miÖng: bÈn, cã nhiÒu bùa tr¾ng, r¨ng gi¶…
− 3. ChØ ®Þnh
3.1. Ch¨m sãc r¨ng miÖng th«ng th−êng
ChØ ®Þnh: tÊt c¶ nh÷ng tr−êng hîp ng−êi bÖnh tØnh t¸o nh−ng kh«ng ®i
l¹i ®−îc.
3.2. Ch¨m sãc r¨ng miÖng ®Æc biÖt
3.2.1. Ng−êi bÖnh tù híp n−íc ®−îc nh−ng kh«ng tù lµm ®−îc:
ChØ ®Þnh: sèt cao, bÖnh nÆng…

224

3.2.2. Ng−êi bÖnh kh«ng tù híp n−íc ®−îc, kh«ng tù lµm ®−îc:
ChØ ®Þnh: g·y x−¬ng hµm
3.2.3. Ng−êi bÖnh h«n mª
3.2.4. Ng−êi bÖnh cã vÕt th−¬ng ë miÖng: so¹n dông cô vµ tiÕn tr×nh kü
thuËt tuú theo t×nh tr¹ng bÖnh gièng nh− nh÷ng tr−êng hîp trªn, nh−ng so¹n
dông cô vµ thùc hiÖn kü thuËt theo ph−¬ng ph¸p v« khuÈn.

Gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh.
§Æt ng−êi bÖnh ë t− thÕ thÝch hîp.

Mang tÊt c¶ c¸c dông cô vÒ phßng, ph©n lo¹i dông cô cã dÝnh chÊt tiÕt vµ
kh«ng dÝnh chÊt tiÕt.
Xö lý c¸c dông cô theo quy tr×nh khö khuÈn vµ tiÖt khuÈn.
Lau kh« vµ cÊt vµo chç cò hoÆc ®em tiÖt khuÈn nÕu cÇn.

6. Ghi hå s¬
Ngµy giê s¨n sãc r¨ng miÖng.
Dung dÞch ®· dïng.
T×nh tr¹ng r¨ng miÖng cña ng−êi bÖnh .
Ph¶n øng cña ng−êi bÖnh (nÕu cã).
Tªn ng−êi ®iÒu d−ìng thùc hiÖn.

Nªn lîi dông lóc ch¨m sãc r¨ng miÖng ®Ó h−íng dÉn cho ng−êi bÖnh vµ
th©n nh©n lîi Ých vµ kü thuËt vÒ vÖ sinh r¨ng miÖng.
§éng t¸c chµ r¨ng ph¶i theo chiÒu r¨ng mäc.
Khi chµ r¨ng cho ng−êi bÖnh ph¶i theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh ®Ó tr¸nh bá sãt.
Tr−êng hîp cã vÕt th−¬ng ë miÖng, ph¶i ¸p dông kü thuËt v« trïng khi
ch¨m sãc.
NÕu r¨ng miÖng ng−êi bÖnh qu¸ bÈn, ®ãng bùa tr¾ng nhiÒu nªn thoa niªm
m¹c miÖng b»ng dung dÞch glycerine vµ n−íc cèt chanh truíc 15 – 20 phót, sau
®ã míi tiÕn hµnh ch¨m sãc.

225

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG
SO¹N DôNG Cô Vµ Ch¨m SãC R¡NG MIÖNG TH¤NG TH¦êNG

Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
2 Tr¶i kh¨n s¹ch lªn mét khay s¹ch, so¹n dông cô trong khay
3 Bµn ch¶i ®¸nh r¨ng
4 Kem ®¸nh r¨ng
5 Ly ®ùng n−íc sóc miÖng
So¹n dông cô ngoµi kh¨n:
6 + Bån h¹t ®Ëu
+ Kh¨n b«ng
7 Mang dông cô ®Õn gi−êng ng−êi bÖnh
9 Cho ng−êi bÖnh ngåi hoÆc n»m ®Çu cao, choµng kh¨n qua cæ
§−a bån h¹t ®Ëu cho ng−êi bÖnh cÇm hoÆc ®Æt bån h¹t ®Ëu d−íi
10
m¸ (c»m) ng−êi bÖnh.
11 §−a n−íc cho ng−êi bÖnh sóc miÖng
12 Lµm −ít bµn ch¶i, b«i kem
H−íng dÉn ng−êi bÖnh ®¸nh r¨ng:
* Thø tù ch¶i r¨ng:
13
MÆt ngoµi – mÆt trong – mÆt nhai
Hµm trªn – hµm d−íi
* §éng t¸c ch¶i r¨ng:
MÆt ngoµi: ch¶i theo chiÒu r¨ng mäc
MÆt trong: ®Æt bµn ch¶i nghiªng – ch¶i theo chiÒu r¨ng mäc
R¨ng hµm: ®Æt bµn ch¶i nghiªng, rung nhÑ, hÊt vÒ mÆt nhai
14
R¨ng cöa mÆt trong: ®Æt bµn ch¶i th¼ng ®øng, rung nhÑ, hÊt vÒ mÆt
nhai
MÆt nhai: ¸p s¸t bµn ch¶i vµo mÆt r¨ng, ch¶i tíi lui
Cho ng−êi bÖnh sóc miÖng l¹i
15 Lau miÖng cho ng−êi bÖnh
16 Gióp ng−êi bÖnh tho¶i m¸i, tiÖn nghi, thu dän dông cô
Tæng céng

226

H×nh 23.1. C¸ch ch¶i r¨ng theo chiÒu r¨ng mäc

B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG SO¹N DôNG Cô ch¨m sãc
R¡NG MIÖNG TR¦êNG HîP §ÆC BIÖT
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
2 Tr¶i kh¨n s¹ch trªn khay s¹ch vµ so¹n c¸c dông cô trªn khay
3 K×m kelly
4 B«ng viªn
5 G¹c
6 Que b«ng
7 Que ®Ì l−ìi
8 ChÐn chung ®ùng n−íc muèi sinh lý
9 ChÐn chung ®ùng glycerin, n−íc cèt chanh (1:1)
10 Ly ®ùng n−íc sóc miÖng (ng−êi bÖnh tØnh)
11 èng hót (ng−êi bÖnh hót n−íc ®−îc)
12 èng b¬m hót (ng−êi bÖnh kh«ng hót n−íc ®−îc)
Dông cô kh¸c:
+ Kh¨n b«ng
13 + Bån h¹t ®Ëu
+ Vaselin
+ Tói ®ùng ®å bÈn
Tæng céng

227

ch¨m SãC R¡NG MIÖNG/NG¦êI BÖNH TØNH HíP N¦íC §¦îC

Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
1 KiÓm tra dông cô, gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh
Cho ng−êi bÖnh n»m mÆt nghiªng vÒ ®iÒu d−ìng, choµng kh¨n
2
qua cæ ng−êi bÖnh
3 §Æt bån h¹t ®Ëu d−íi c»m ng−êi bÖnh
4 Cho ng−êi bÖnh hót n−íc lµm −ít miÖng
Lµm s¹ch r¨ng:
* Thø tù chµ r¨ng:
5
- MÆt ngoµi – mÆt trong – mÆt nhai
- Hµm trªn – hµm d−íi
- R¨ng hµm: k×m kÑp viªn b«ng ®Ó nghiªng, rung nhÑ, hÊt vÒ
mÆt nhai
6
- R¨ng cöa mÆt trong: k×m kÑp viªn b«ng ®Ó th¼ng ®øng, rung
nhÑ, hÊt vÒ mÆt nhai
- MÆt nhai: k×m kÑp viªn b«ng ¸p s¸t vµo mÆt r¨ng, ch¶i tíi lui
7 Cho ng−êi bÖnh sóc miÖng l¹i
8 Dïng g¹c lµm s¹ch l−ìi
9 Cho ng−êi bÖnh sóc miÖng l¹i
10 ChËm kh« n−íc ®äng trong miÖng ë vïng thÊp
Thoa glycerin – n−íc cèt chanh lªn niªm m¹c m¸, d−íi l−ìi, hÇu,
11
n−íu…
12 Lau kh« miÖng
13 Thoa vaselin lªn m«i nÕu m«i kh«
Tæng céng

228

Ch¨m SãC R¡NG MIÖNG/NG¦êI BÖNH TØNH KH¤NG HíP N¦íC §¦îC
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
Cho ng−êi bÖnh n»m mÆt nghiªng vÒ ®iÒu d−ìng, choµng kh¨n qua
2
cæ ng−êi bÖnh
4 Lµm −ít miÖng ng−êi bÖnh b»ng èng b¬m hót
Lµm s¹ch r¨ng:
5
- R¨ng hµm: k×m kÑp viªn b«ng ®Ó nghiªng, rung nhÑ, hÊt vÒ mÆt
nhai
6
- MÆt nhai: k×m kÑp viªn b«ng ¸p s¸t vµo mÆt r¨ng, ch¶i tíi lui.
7 B¬m n−íc vµo miÖng hót hÕt n−íc bÈn
9 B¬m n−íc vµo miÖng hót hÕt n−íc bÈn
10 ChËm kh« n−íc ®äng trong miÖng ë vïng thÊp
Thoa glycerin - n−íc cèt chanh lªn niªm m¹c m¸, d−íi l−ìi, hÇu,
11
n−íu…
12 Lau kh« miÖng
13 Thoa vaselin lªn m«i nÕu m«i kh«
Tæng céng

229

Ch¨m SãC R¡NG MIÖNG/NG¦êI BÖNH H¤N M£
Thang ®iÓm
Stt Néi dung
0 1 2
Cho ng−êi bÖnh n»m mÆt nghiªng vÒ ®iÒu d−ìng, choµng kh¨n qua
2
cæ ng−êi bÖnh
Lµm s¹ch r¨ng:
4
- R¨ng hµm: k×m kÑp viªn b«ng ®Ó nghiªng, rung nhÑ, hÊt vÒ mÆt
nhai
5
- MÆt nhai: k×m kÑp viªn b«ng ¸p s¸t vµo mÆt r¨ng, ch¶i tíi lui.
Thoa glycerine – n−íc cèt chanh lªn niªm m¹c m¸, d−íi l−ìi, hÇu,
7
n−íu…
8 Lau kh« miÖng
9 Thoa vaseline lªn m«i nÕu m«i kh«
Tæng céng

H×nh 23.2. Dông cô ch¨m sãc r¨ng miÖng

230

C©u hái ng¾n
1. KÓ bèn h×nh thøc vÖ sinh ç nh©n cho ng−êi bÖnh
2. KÓ çc biÖn ph¸p phßng ngõa stress
3. Nªu çc yªu cÇu gióp ¨n ngon miÖng
4. Nªu 3 tr−êng hîp ch¨m sãc r¨ng miÖng ®Æc biÖt
5. LiÖt kª 3 môc ®Ých t¾m bÖnh t¹i gi−êng
6. Nªu 3 môc ®Ých cña géi tãc t¹i gi−êng
7. LiÖt kª 3 yªu cÇu cña vÖ sinh quÇn ¸o
8. Nªu 3 yªu cÇu cña vÖ sinh ¨n uèng
Nªu çc tr−êng hîp chØ ®Þnh t¾m bÖnh t¹i gi−êng
Nªu nh÷ng ®iÓm cÇn l−u ý t¾m bÖnh t¹i gi−êng
LiÖt kª 3 môc ®Ých trong viÖc vÖ sinh r¨ng miÖng
Chän c©u ®óng/ sai
VÖ sinh bé phËn sinh dôc gióp ng¨n ngõa viªm nhiÔm ë bé phËn sinh dôc, t¹o
sù tho¶i m¸i, dÔ chÞu cho ng−êi bÖnh.
13. Yªu cÇu vÒ quÇn ¸o cho ng−êi bÖnh kh«ng cÇn thiÕt ph¶i thÈm mü vµ phï
hîp víi m«i tr−êng.
14. M«i kh« thoa n−íc cèt chanh.
15. Géi tãc mçi ngµy ®Ó gióp tãc vµ da ®Çu s¹ch lµ ®Òu tèt.
16. T¾m nãng th−êng dïng cho ng−êi giµ vµ trÎ con.
17. Ng−êi bÖnh cã vÕt th−¬ng ë da ®Çu, che vÕt th−¬ng víi g¹c vaselin tr−íc khi
géi.
18. Khi t¾m, nªn vÖ sinh bé phËn sinh dôc tr−íc ®Ó tr¸nh quªn.
19. S¨n sãc r¨ng miÖng cho ng−êi bÖnh h«n mª cÇn ¸p dông kü thuËt v« khuÈn
ngo¹i khoa.
20. §éng t¸c chµ r¨ng ph¶i theo chiÒu r¨ng mäc.
21. Khi chµ r¨ng cho ng−êi bÖnh kh«ng cÇn theo tr×nh tù nhÊt ®Þnh.
22. Tr−êng hîp cã vÕt th−¬ng ë miÖng nªn ph¶i ¸p dông kü thuËt v« trïng khi
ch¨m sãc.
23. NÕu r¨ng miÖng ng−êi bÖnh qu¸ bÈn, ®ãng bùa tr¾ng nhiÒu nªn thoa niªm
m¹c miÖng b»ng dung dÞch glycerin vµ n−íc cèt chanh truíc 15 - 20 phót, sau ®ã
míi tiÕn hµnh ch¨m sãc.

231

24. Môc ®Ých géi tãc t¹i gi−êng:
A. Lµm s¹ch tãc vµ da ®Çu
B. KÝch thÝch nh÷ng h¹ch d−íi da ®Çu ho¹t ®éng
C. Ngõa c¸c bÖnh vÒ tãc vµ da ®Çu
D. Gióp ng−êi bÖnh tho¶i m¸i, dÔ chÞu
25. ¸p dông géi tãc t¹i gi−êng:
A. Ng−êi bÖnh nÆng ®ang cÊp cøu D. Ng−êi bÖnh sèt cao
B. TÊt c¶ ng−êi bÖnh n»m viÖn E. TÊt c¶ ®Òu ®óng
C. Tai n¹n bÊt ngê ®Çu ng−êi bÖnh dÝnh lÉn m¸u
26. Nh÷ng ®iÓm cÇn l−u ý khi géi tãc t¹i gi−êng, ngo¹i trõ:
A. Tr¸nh cho ng−êi bÖnh nhiÔm l¹nh
B. Tr¸nh xµ b«ng v¨ng vµo m¾t vµ tai cña ng−êi bÖnh
C. Tr−êng hîp ®Çu ng−êi bÖnh cã vÕt th−¬ng ph¶i déi n−íc thËt nhiÒu ®Ó
thËt s¹ch xµ b«ng cßn sãt
D. NÕu drap, quÇn ¸o −ít ph¶i thay ngay sau khi géi
27. Xö trÝ tãc kh« bao gåm:
A. T¨ng c−êng thùc phÈm cã protein. D. N¨ng ch¶i tãc
B. Chän dÇu géi cã nhiÒu protein vµ vitamin E. TÊt c¶ ®Òu ®óng
C. Massage da ®Çu
28. T¾m l¹nh dïng n−íc cã nhiÖt ®é tõ:
A. 100 C - 150C. D. 300C - 350C.
B. 150C - 200C. E. 400C - 450C.
C. 240C - 250
29. Dung dÞch dïng sóc miÖng ë ng−êi bÖnh h«i miÖng:
A. Blue Methylen D. N−íc muèi pha lo·ng
B. N−íc s«i ®Ó nguéi E. Dung dÞch menthol
C. Oxy giµ
§¸p ¸n: 12.§, 13.S, 14.S, 15.S, 16.S, 17.§, 18.S, 19.S, 20.§, 21.S, 22.§, 23.§,
24.C, 25.D, 26.C, 27.E, 28.C, 29.E

232

Bµi 24

CH¡M SãC NGõA LOÐT

Môc tiªu
1. Nªu ®−îc nguyªn nh©n vµ c¬ chÕ g©y loÐt.
2. Nªu çc yÕu tè nguy c¬ lµm ph¸t triÓn t×nh tr¹ng loÐt.
3. KÓ tªn ®−îc 4 giai ®o¹n cña loÐt tú.
4. Nªu çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh lµnh vÕt loÐt.
5. Nªu çc yªu cÇu ch¨m sãc ng−êi bÖnh cã nguy c¬ hoÆc bÞ loÐt tú.

1. §¹i c−¬ng
Da phñ bªn ngoµi c¬ thÓ. Nã lµ c¬ quan lín nhÊt cña c¬ thÓ cã chøc n¨ng
b¶o vÖ, c¶m gi¸c, vµ ®iÒu hoµ. Sù ph¸ vì t×nh tr¹ng nguyªn vÑn cña da cã thÓ
g©y trë ng¹i nh÷ng chøc n¨ng quan träng nµy.
Dï nguyªn nh©n g©y ra vÕt th−¬ng lµ g× ®i n÷a th× c¬ thÓ ®Òu ®¸p øng víi
bÊt cø tæn th−¬ng nµo b»ng mét qu¸ tr×nh phôc håi phøc t¹p gäi lµ qu¸ tr×nh
lµnh vÕt th−¬ng

2. LoÐt t×
LoÐt t×, ®«i khi ®−îc gäi lµ loÐt t− thÕ n»m, g©y ra khi l−u l−îng m¸u mao
m¹ch ®Õn da vµ m« d−íi da bÞ trë ng¹i. Nh÷ng vÕt loÐt nµy ban ®Çu lµ do ¸p lùc
ph©n phèi kh«ng b»ng nhau trªn nh÷ng vïng bÞ ®Ì. Do l−u l−îng m¸u gi¶m,
viÖc cung cÊp chÊt dinh d−ìng vµ oxy cho da vµ çc m« bªn d−íi bÞ suy yÕu. Çc
tÕ bµo bÞ chÕt, ph©n hñy vµ h×nh thµnh vÕt loÐt.
VÕt loÐt cã thÓ ë trªn bÒ mÆt, ë líp biÓu b× hay líp b×, cã thÓ s©u ë çc líp
m« d−íi da; chóng ®−îc ph©n lo¹i dùa theo giai ®o¹n ph¸t triÓn.
LoÐt t× th−êng ph¸t triÓn phæ biÕn nhÊt trªn çc vïng da bÞ ®Ì, n¬i mµ
träng l−îng c¬ thÓ ®−îc ph©n phèi trªn mét vïng nhá chªm lãt kh«ng ®Çy ®ñ.
Tuú theo t− thÕ cña ng−êi bÖnh khi n»m hay ngåi mµ cã vÞ trÝ ®Ì kh¸c nhau.
Khi n»m ngöa, ®iÓm t× lín nhÊt lµ phÝa sau cña x−¬ng sä, khuûu tay, x−¬ng
cïng, x−¬ng côt, vµ gãt ch©n. Khi ngåi, ®iÓm t× lín nhÊt lµ ô ngåi, vµ x−¬ng
cïng. LoÐt t× ph¸t triÓn nhiÒu nhÊt lµ ë vïng x−¬ng cïng, côt.
Sù t¹o thµnh loÐt t× th−êng do ¸p lùc ®Ì t¨ng vµ sù chÞu ®ùng gi¶m:

233

− T×nh tr¹ng kh¶ n¨ng vËn ®éng bÞ gi¶m, ho¹t ®éng bÞ gi¶m, c¶m gi¸c bÞ
gi¶m lµm t¨ng t×nh tr¹ng loÐt t×.
− Çc yÕu tè ngo¹i lai lµm gi¶m søc chÞu ®ùng cña m« vµ lµm t¨ng sù ph¸t
triÓn loÐt t×: sù Èm −ít, sù cä x¸t, vµ lùc ®Ì Ðp.
− Çc yÕu tè gãp phÇn kh¸c lµ t×nh tr¹ng thiÕu dinh d−ìng, tuæi t¸c, ¸p lùc
ë çc tiÓu ®éng m¹ch thÊp.

3. Çc yÕu tè nguy c¬ lµm ph¸t triÓn t×nh tr¹ng loÐt t×

3.1. ¸p lùc
Khi ®−îc ph©n bè kh«ng ®Òu, ¸p lùc cã thÓ trë nªn lín h¬n ¸p lùc b×nh th−êng
ë mao m¹ch (32 mmHg). ¸p lùc cµng lín, vµ thêi gian cµng l©u th× t×nh tr¹ng loÐt t×
sÏ cµng tiÕn triÓn. BÊt k× vËt cøng (nh− gi−êng, ghÕ) ®Òu t¹o ¸p lùc lªn da. Khi
ng−êi bÖnh n»m hay ngåi, träng lùc t¨ng lªn trªn çc vïng x−¬ng nh« ra.
B×nh th−êng, mét ng−êi dÞch chuyÓn träng l−îng c¬ thÓ mét çch v« ý thøc
®Ó ng¨n ngõa sù t¾c nghÏn cña mao m¹ch do ¸p lùc bÞ t¨ng. Mäi ng−êi ®Òu bÞ tª
hay c¶m gi¸c bÞ ch©m chÝch ë mét vïng mµ l−u l−îng m¸u ®Õn bÞ ng¨n c¶n do t×.
Tuy nhiªn, nh÷ng ng−êi mµ kh«ng cã c¶m gi¸c, sù ®Ì nÐn bÞ t¨ng, hay
kh«ng thÓ tù xoay trë (ng−êi bÖnh liÖt nöa ng−êi hay h«n mª) cã nguy c¬ cao
dÉn ®Õn loÐt t×.
3.2. T×nh tr¹ng tri gi¸c
Khi ng−êi bÖnh bÞ l¬ m¬, h«n mª, hay sö dông çc lo¹i thuèc lµm thay ®æi
qu¸ tr×nh nhËn thøc b×nh th−êng, hä kh«ng thÓ tù xoay trë. Do vËy, cÇn ph¶i
®−îc phßng ngõa loÐt. Nh÷ng thay ®æi vÒ t×nh tr¹ng tri gi¸c còng cã thÓ gãp
phÇn lµm tiªu tiÓu kh«ng tù chñ, vµ thiÕu kh¶ n¨ng tù ch¨m sãc, ®iÒu nµy cµng
lµm t¨ng nguy c¬ h×nh thµnh loÐt.
3.3. Sù Èm −ít
Sù Èm −ít cã thÓ lµm cho da dÔ bÞ tæn th−¬ng. Da sÏ trë nªn mÒm khi ®−îc
t¾m röa liªn tôc, lµm t¨ng tÝnh nh¹y c¶m cña da víi tæn th−¬ng vµ sù nhiÔm
trïng. Da tiÕp xóc liªn tôc víi sù Èm −ít sÏ dÔ bÞ tæn th−¬ng. Sù tiªu, tiÓu
kh«ng tù chñ cã thÓ lµm ng−êi bÖnh n»m trªn n−íc tiÓu hay ph©n. Sù to¸t må
h«i hay thiÕu sù kh« r¸o sau khi vÖ sinh, ®Æc biÖt trong çc nÕp gÊp da, cã thÓ
t¨ng sù Èm −ít vµ lµm t¨ng sù ph¸t triÓn cña vi nÊm.
3.4. Sù cä x¸t, trÇy x−íc
Sù cä x¸t, trÇy x−íc x¶y ra khi hai bÒ mÆt cä vµo nhau. Khi da cä x¸t vµo
mét bÒ mÆt cøng, nh− mét çi gi−êng nh¨n nheo, cã thÓ g©y mét vÕt trÇy x−íc
nhá, lµm t¨ng kh¶ n¨ng h×nh thµnh loÐt. Sù b«i tr¬n da vµ sù ch¨m sãc ®Çy ®ñ
khi n©ng ®ì, di chuyÓn vµ gi÷ kh« r¸o da cho ng−êi bÖnh cã thÓ lµm giíi h¹n t¸c
nh©n g©y cä x¸t.

234

3.5. Dinh d−ìng vµ chuyÓn hãa
T×nh tr¹ng dinh d−ìng bÞ suy gi¶m lµm t¨ng nguy c¬ tiÕn triÓn loÐt t×. ë
nh÷ng ng−êi bÖnh mµ t×nh tr¹ng dinh d−ìng bÞ suy yÕu, vµ çc mao m¹ch trë
nªn dÔ vì vµ khi chóng vì th× l−u l−îng m¸u ®Õn da cã thÓ bÞ suy gi¶m. Nh÷ng
ng−êi bÖnh bÞ suy dinh d−ìng protein huyÕt t−¬ng bÞ gi¶m, vµ chøc n¨ng miÔn
dÞch còng bÞ gi¶m. ViÖc mÊt m« vµ khèi c¬ d−íi da cã thÓ t¸c ®éng ®Õn líp b¶o
vÖ gi÷a da vµ x−¬ng, lµm t¨ng nguy c¬ h×nh thµnh vÕt loÐt.

4. Çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña loÐt
Da, c¬ bÞ t× gi¶m l−îng m¸u ®Õn nu«i
tÕ bµo ho¹t ®éng trong t×nh tr¹ng yÕm khÝ
ho¹i tö m« loÐt
Çc giai ®o¹n cña loÐt: cã 4 giai ®o¹n
Giai ®o¹n 1: tö ban (®á)
Giai ®o¹n 2: nèt pháng
Giai ®o¹n 3: ho¹i tö
Giai ®o¹n 4: loÐt
4.1. Giai ®o¹n 1
VÕt loÐt hiÖn diÖn d−íi d¹ng tö ban trªn
vïng da nh« x−¬ng hay vïng bÞ ®Ì. HÇu hÕt
giai ®o¹n 1 cña loÐt t× cã thÓ mÊt ®i nÕu kh«ng
cßn sù t×. Cã thÓ khã nhËn ®Þnh giai ®o¹n 1 cña
loÐt t× ®èi víi nh÷ng ng−êi da sËm mµu.
4.2. Giai ®o¹n 2
VÕt loÐt trªn bÒ mÆt vµ hiÖn diÖn nh−
mét vÕt trÇy, hè n«ng, hay phång giép. Da cã
thÓ bÞ mÊt phÇn biÓu b×, b×, hay c¶ phÇn b× vµ
u mì. Çc vÕt phång giép da th−êng g©y c¶m
gi¸c ®au.
4.3. Giai ®o¹n 3
VÕt ho¹i tö xuÊt hiÖn d−íi d¹ng toµn bé
bÒ dµy cña da bÞ ho¹i tö cã liªn quan ®Õn sù
tæn th−¬ng hay mÊt m« d−íi da, cã thÓ më
réng xuèng phÝa d−íi nh−ng kh«ng s©u ®Õn
phÇn c©n. Trªn l©m sµng, nã nh− mét hè s©u Hình 24.1. Các giai đoạn phát triển
cã hiÖn diÖn m« ho¹i tö. LoÐt giai ®o¹n 3 cã của loét
thÓ cÇn ®Õn nhiÒu th¸ng míi lµnh ®−îc.
4.4. Giai ®o¹n 4
VÕt loÐt giai ®o¹n 4 lµm mÊt toµn bé bÒ dµy cña da vµ cã sù ph¸ hñy réng
h¬n, m« ho¹i tö, hay tæn th−¬ng phÇn c¬, x−¬ng hay çc cÊu tróc n©ng ®ì (g©n

235
ph¸t

hay bao khíp); nã cã thÓ cã sù ¨n mßn, hay çc ®−êng rß. Ph¶i mÊt hµng th¸ng
hay hµng n¨m vÕt loÐt giai ®o¹n 4 míi cã thÓ lµnh.

5. Çc yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh lµnh vÕt loÐt
5.1. Sù tuÇn hoµn vµ sù oxy hãa
Sù tuÇn hoµn cã liªn quan ®Õn vÕt loÐt vµ sù oxy hãa cña çc m« cã ¶nh
h−ëng rÊt lín ®èi víi qu¸ tr×nh lµnh vÕt loÐt. Qu¸ tr×nh lµnh vÕt loÐt sÏ chËm l¹i
khi l−u l−îng m¸u t¹i chç bÞ gi¶m, ®ã lµ lÝ do t¹i sao vÕt loÐt do ø m¸u tÜnh
m¹ch vµ loÐt t× th× khã lµnh.
Nång ®é oxy ë ®éng m¹ch bÞ gi¶m sÏ lµm thay ®æi c¶ qu¸ tr×nh tæng hîp
collagen vµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh çc tÕ bµo biÓu m«. Khi nång ®é hemoglobin bÞ
gi¶m < 15%, nh− trong tr−êng hîp bÖnh thiÕu m¸u nÆng, sù oxy ho¸ sÏ bÞ gi¶m,
vµ sù håi phôc çc m« sÏ bÞ chËm l¹i. ThiÕu m¸u cã thÓ kÕt hîp víi çc bÖnh
tr¹ng ®· cã tõ tr−íc nh− tiÓu ®−êng hay x¬ v÷a ®éng m¹ch sÏ cµng lµm suy gi¶m
l−u l−îng m¸u l−u th«ng h¬n n÷a, vµ lµm chËm qu¸ tr×nh lµnh vÕt th−¬ng.
5.2. Dinh d−ìng
Dinh d−ìng ®Çy ®ñ lµ rÊt cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh lµnh vÕt th−¬ng. Sù
thiÕu hôt dinh d−ìng sÏ lµm chËm qu¸ tr×nh lµnh vÕt th−¬ng b»ng çch øc chÕ
sù tæng hîp collagen. Nhu cÇu dinh d−ìng t¨ng lªn cïng víi stress sinh lý – yÕu
tè gãp phÇn g©y thiÕu hôt protein. Nh÷ng ng−êi bÖnh thiÕu hôt protein dÔ cã
kh¶ n¨ng g©y çc nhiÔm trïng vÕt loÐt nhÊt v× chóng lµm gi¶m chøc n¨ng cña
b¹ch cÇu. (VÝ dô: sù thùc bµo, sù miÔn dÞch).
Glucose cÇn thiÕt ®èi víi viÖc t¨ng nhu cÇu n¨ng l−îng cho çc tÕ bµo (®Æc
biÖt lµ tÕ bµo b¹ch cÇu vµ nguyªn bµo sîi).
ChÊt bÐo cÇn thiÕt v× chóng t¹o nªn cÊu tróc mµng tÕ bµo.
Çc vitamin vµ muèi kho¸ng còng gi÷ vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh
lµnh vÕt th−¬ng, bao gåm nh÷ng vai trß sau:
+ Vitamin A ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh biÓu m« hãa vµ t¨ng qu¸ tr×nh tæng hîp vµ
liªn kÕt çc collagen
+ Vitamin B complex lµ mét yÕu tè kÕt hîp trong hÖ thèng enzym.
+ Vitamin C (acid ascorbic) cÇn thiÕt cho viÖc s¶n xuÊt collagen. Víi sè l−îng
vitamin C bÞ gi¶m, søc c¨ng cña vÕt loÐt sÏ gi¶m. Acid ascorbic còng lµm
t¨ng sù h×nh thµnh mao m¹ch vµ lµm gi¶m tÝnh máng manh cña mao
m¹ch. Nã chèng nhiÔm khuÈn v× nã gi÷ vai trß trong ®¸p øng miÔn dÞch.
+ Vitamin K cÇn thiÕt cho sù tæng hîp prothrombin – cã vai trß quan träng
trong qu¸ tr×nh ®«ng m¸u.
+ Çc kho¸ng chÊt nh− s¾t, kÏm, vµ ®ång cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh tæng
hîp collagen.

236

H×nh 24.2. C¸c vÞ trÝ dÔ bÞ ®Ì cÊn


6.1. NhËn ®Þnh
6.1.1. NhËn ®Þnh toµn th©n
X¸c ®Þnh c¸c nguy c¬ h×nh thµnh loÐt t×. Mét ng−êi bÖnh kh«ng thÓ tù di
chuyÓn, hay nh÷ng ng−êi bÖnh bÊt ®éng sÏ t¨ng nguy c¬ loÐt t×. Nh÷ng ng−êi
bÖnh tiÓu ®−êng kÌm víi bÖnh lý vÒ thÇn kinh hay nh÷ng ng−êi bÖnh bÞ liÖt
cµng t¨ng nguy c¬ loÐt do c¶m gi¸c ngo¹i biªn bÞ suy yÕu. Nguy c¬ ph¸t triÓn vÕt
loÐt cµng t¨ng ®èi víi ng−êi bÖnh bÞ suy dinh d−ìng, tiªu tiÓu kh«ng tù chñ, bÐo
ph× hay qu¸ èm, hay t×nh tr¹ng tri gi¸c bÞ thay ®æi.
6.1.2. NhËn ®Þnh t×nh tr¹ng da
Quan s¸t vïng da bÞ ®Ì cÊn? Mµu s¾c cña da, tuÇn hoµn da, ®é c¨ng phång
vµ di ®éng? T×nh tr¹ng da?
BÒ mÆt ngoµi cña da cã thÓ sê, nh×n khi nhËn ®Þnh, sù mÒm m¹i hay th«
r¸p cña da? Da cã v¶y? Cã vá cøng hay Èm −ít kh«ng? Da cã thÓ dµy vµ dai hay
máng vµ bë?
Sê vïng da bÞ ®Ì: nãng?

237

+ §¸nh gi¸ t×nh tr¹ng tuÇn hoµn t¹i chç.
+ §¸nh gi¸ toµn tr¹ng: tri gi¸c, bÖnh lý, dinh d−ìng vµ tæn th−¬ng ®i kÌm.
6.2. KÕ ho¹ch ch¨m sãc vµ can thiÖp ®iÒu d−ìng
6.2.1 Ch¨m sãc phßng ngõa loÐt t×
6.2.1.1. Tr¸nh bÞ t× ®Ì:
V¶i tr¶i gi−êng th¼ng, ph¼ng.
Dïng nÖm: cao 20 cm, ®Öm n−íc, ®Öm h¬i, ®Öm ¸p lùc…
Chªm ®én vïng t× ®Ì b»ng vßng gßn, vßng h¬i cao su…
Xoay trë 2 giê/lÇn
6.2.1.2. Gi÷ da s¹ch sÏ, kh« r¸o:
Thay quÇn ¸o, v¶i tr¶i gi−êng mçi khi Èm −ít.
VÖ sinh da hµng ngµy, gi÷ cho da ng−êi bÖnh lu«n kh« r¸o.
6.2.1.3. Qu¶n lý chÊt tiÕt:
VÕt th−¬ng: thay b¨ng mçi khi b¨ng thÊm −ít dÞch, dïng tói dÉn l−u dÞch
vÕt th−¬ng kÝn trong tr−êng hîp vÕt th−¬ng cã nhiÒu dÞch tiÕt.
Çc èng dÉn l−u trªn c¬ thÓ: ch¨m sãc çc hÖ thèng dÉn l−u ®−îc ®¶m b¶o
kÝn, v« khuÈn, th«ng vµ mét chiÒu tr¸nh ø ®äng dÞch, x¶ tói mçi khi ®Çy 2/3 tói
hoÆc mçi 8 giê, kh«ng ®Ó tói dÞch qu¸ c¨ng dÔ sót vµ ®æ ra ngoµi.
Dïng çc dông cô qu¶n lý n−íc tiÓu, ph©n: khi ng−êi bÖnh tiªu tiÓu kh«ng
tù chñ: uridom, t· giÊy, tói nylon …
6.2.1.4. KÝch thÝch, t¨ng tuÇn hoµn t¹i chç:
Massage vïng da bÞ ®Ì cÊn víi cån vµ phÊn talc.
TËp vËn ®éng thô ®éng, chñ ®éng
Dïng søc nãng: ®Ìn chiÕu…
6.2.1.5. Phßng ngõa tæn th−¬ng da:
Di chuyÓn vµ xoay trë nh÷ng ng−êi bÖnh bÊt ®éng mét çch cÈn thËn ®Ó
ng¨n ngõa tæn th−¬ng cho da do va ch¹m…
6.2.1.6. Dinh d−ìng: cung cÊp ®Çy ®ñ dinh d−ìng: ®Æc biÖt lµ protein vµ vitamin
A, C
6.2.1.7 . Qu¶n lý æ nhiÔm khuÈn: phßng ngõa vµ ®iÒu trÞ triÖt ®Ó çc æ nhiÔm
khuÈn trªn c¬ thÓ
§−êng h« hÊp: ngõa viªm phæi …
TiÕt niÖu: ngõa nhiÔm trïng tiÓu

238

Tiªu ho¸: ngõa rèi lo¹n tiªu hãa …
6.2.2 Ch¨m sãc vÕt loÐt
Tïy theo giai ®o¹n loÐt mµ ta cã kÕ ho¹ch ch¨m sãc kh¸c nhau:
LoÐt giai ®o¹n 1: ¸p dông biÖn ph¸p phßng ngõa loÐt gióp vÕt loÐt kh«ng
tiÕn triÓn h¬n, ch¨m sãc vÕt ban nh− mét vÕt trÇy da, che chë da ngõa béi nhiÔm.
LoÐt giai ®o¹n 2 - 3 - 4: ch¨m sãc vÕt loÐt nh− 1 vÕt th−¬ng nhiÔm, tïy theo
møc ®é cã thÓ ®¾p Êm, lµm mÒm m« chÕt råi c¾t läc..., kÕt hîp víi phßng ngõa
loÐt ®Ó tr¸nh loÐt lan réng.
6.3. L−îng gi¸
VÕt loÐt kh«ng x¶y ra.
VÕt loÐt thu nhá dÇn vµ kh« mÆt, m« h¹t ®á.

239

Bµi 25

Kü THUËT CH¡M SãC NGõA LOÐT Tú

Môc tiªu
1. KÓ çc môc ®Ých cña viÖc ch¨m sãc vµ ngõa loÐt tú.
2. Nªu çc biÖn ph¸p lµm t¨ng tuÇn hoµn t¹i chç.
3. Nªu çc biÖn ph¸p qu¶n lý chÊt tiÕt.
4. Nªu çc yªu cÇu ch¨m sãc phßng ngõa loÐt tú.

1. Môc ®Ých
§Ó ngõa m¶ng môc vµ ng¨n ngõa loÐt lan réng.
Gióp vÕt loÐt mau lµnh.

2. ChØ ®Þnh
¸p dông cho nh÷ng ng−êi bÖnh n»m l©u t¹i gi−êng vµ cã khuynh h−íng dÔ
bÞ loÐt do t× ®Ì:
− Ng−êi bÖnh bÞ liÖt.
− Ng−êi bÖnh g·y x−¬ng ph¶i h¹n chÕ cö ®éng: bã bét, kÐo t¹, chÊn th−¬ng
cét sèng.
− Ng−êi bÖnh gÇy èm, thiÕu dinh d−ìng, tuÇn hoµn kÐm.
− Ng−êi bÞ h«n mª.

Tri gi¸c: tØnh, l¬ m¬, h«n mª…
BÖnh lý ph¶i n»m l©u t¹i gi−êng: liÖt, tai biÕn m¹ch m¸u n·o, bÐo ph×, suy
dinh d−ìng…
T×nh tr¹ng da: cã vÕt loÐt? Giai ®o¹n nµo?
T×nh tr¹ng dinh d−ìng?
Kh¶ n¨ng vËn ®éng.

240

4. Dông cô
4.1. Dông cô ng¨n ngõa
Thau n−íc Êm
Xµ b«ng
Kh¨n b«ng lín
Kh¨n nhá
Cån 700, phÊn talc
Vßng b«ng
Vßng h¬i cao su vµ kh¨n phñ
NÖm h¬i, nÖm n−íc hay nÖm ®iÖn
Dông cô qu¶n lý chÊt tiÕt: t· v¶i hay giÊy cho c¶ nam lÉn n÷, uridom dÉn
n−íc tiÓu vµo tói chøa (nam)
V¶i tr¶i gi−êng (nÕu cÇn),tÊm nilon
4.2. Dông cô ®Ó ®iÒu trÞ
Gåm çc dông cô ngõa m¶ng môc kÓ trªn vµ thªm mét khay dông cô thay
b¨ng vÕt th−¬ng m¶ng môc.
Çc lo¹i dung dÞch s¸t trïng vµ thuèc: theo chØ thÞ cña b¸c sÜ.

Mang tÊt c¶ çc dông cô vÒ phßng, ph©n lo¹i dông cô cã dÝnh chÊt tiÕt vµ
kh«ng dÝnh chÊt tiÕt.
Xö lý çc dông cô theo quy tr×nh khö khuÈn vµ tiÖt khuÈn.
Lau kh« vµ cÊt vµo chç cò hoÆc ®em tiÖt khuÈn nÕu cÇn.

6. Ghi hå s¬
T×nh tr¹ng cña da, nh÷ng ph¸t hiÖn míi nÕu cã.
T×nh tr¹ng m¶ng môc.
Lo¹i thuèc dïng.
Çc ®iÒu dÆn dß (nÕu cã).
Tªn ng−êi ®iÒu d−ìng thùc hiÖn.

Nªn ngõa m¶ng môc h¬n lµ trÞ m¶ng môc.

241

Nh÷ng ng−êi bÖnh dÔ bÞ m¶ng môc ph¶i ®−îc n»m trªn nÖm dµy 15 -
20cm, ®Öm h¬i, ®Öm n−íc hoÆc ®Öm ®iÖn.
Thay ®æi t− thÕ n»m th−êng xuyªn 2 giê/lÇn, tïy thuéc t×nh tr¹ng bÖnh.
Massage t¨ng tuÇn hoµn t¹i chç, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vïng bÞ ®Ì.
Theo dâi t×nh tr¹ng da ®Ó ph¸t hiÖn sím c¸c dÊu hiÖu m¶ng môc.
Gi÷ cho ng−êi bÖnh ®−îc s¹ch sÏ, kh« r¸o ngay mçi khi d¬ bÈn, Èm −ít.
Dinh d−ìng ng−êi bÖnh: khÈu phÇn cÇn nhiÒu chÊt ®¹m vµ sinh tè.
B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG CH¡M SãC NGõA LOÐT

Stt
0 1 2
1 B¸o vµ gi¶i thÝch
2 §Æt ng−êi bÖnh t− thÕ thuËn tiÖn
Lau vïng Èm −ít, t× ®Ì; massage vïng ®Ì cÊn (thoa cån, phÊn
3
talc): xoa nhÑ, nhåi s©u – xoa nhÑ
4 Thay quÇn ¸o, v¶i tr¶i gi−êng (nÕu cÇn)
5 Chªm lãt vïng ®Ì cÊn
6 Qu¶n lý chÊt tiÕt (mÆc t·, dÉn l−u n−íc tiÓu) (nÕu cÇn)
Cho ng−êi bÖnh n»m ®Öm dµy 15 - 20 cm (®Öm n−íc, h¬i,
7
®Öm thay ®æi ¸p lùc)
8 §¶m b¶o ®ñ dinh d−ìng cho ng−êi bÖnh
9 Thu dän dông cô, röa tay
10 Ghi phiÕu theo dâi ®iÒu d−ìng
Tæng céng

H×nh 25.1. Dông cô ch¨m sãc ngõa
loÐt t×

242

Chªm lãt t− thÕ ®Çu cao Chªm lãt t− thÕ Sim’s

Chªm lãt t− thÕ n»m nghiªng

Chªm lãt t− thÕ n»m ngöa

Chªm lãt t− thÕ n»m sÊp

H×nh 25.2. C¸c t− thÕ n»m ngõa loÐt t×

243

1. KÓ 4 giai ®o¹n cña loÌt t×
2. Nªu c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn vÕt loÐt
3. Ch¨m sãc ®iÒu d−ìng víi ng−êi bÖnh cã nguy c¬ bÞ loÐt t×
4. Ch¨m sãc ®iÒu d−ìng víi ng−êi bÖnh bÞ loÐt t×
5. C¸c giai ®o¹n cña loÐt:
A. §á da nèt pháng ho¹i tö loÐt
B. §á da ho¹i tö nèt pháng loÐt
C. Tö ban ho¹i tö nèt pháng loÐt
D. Nèt pháng tö ban ho¹i tö loÐt
E. Nèt pháng ho¹i tö tö ban loÐt
6. Nhãm ng−êi cã nguy c¬ loÐt, ngo¹i trõ:
A. H«n mª D. G·y x−¬ng ®ïi
B. ChÊn th−¬ng cét sèng E. G·y x−¬ng ®ßn
C. BÐo ph×
7. Qu¶n lý chÊt tiÕt ®Ò phßng loÐt ë ng−êi bÖnh h«n mª ta ph¶i:
A. §Æt th«ng tiÓu dÉn l−u D. A, B, C ®óng
B. MÆc tÊt (ví) E. A, B, C sai
C. Lãt v¶i l¸ng d−íi m«ng
8. Ch¨m sãc ngõa loÐt ta ph¶i:
A. N»m ®Öm cao 5 cm D. Xoay trë 2 giê/lÇn
B. §Æt th«ng tiÓu ®Ó qu¶n lý chÊt tiÕt E. TÊt c¶ ®Òu ®óng
C. Dïng ®Ìn chiÕu cao ¸p ®Ó t¨ng c−êng tuÇn hoµn
9. ChØ ®Þnh ngõa loÐt cho mçi ng−êi bÖnh, ngo¹i trõ
A. Bªnh nh©n h«n mª D. Ng−êi giµ suy kiÖt
B. Bªnh nh©n liÖt E. TÊt c¶ ®Òu ®óng
C. Ng−êi bÖnh l¬ m¬
10. Dông cô ngõa loÐt gåm:
A. Vßng gßn, vßng cao su D. TÊt c¶ ®Òu ®óng
B. NÖm n−íc, nÖm h¬i, nÖm ®Öm E. TÊt c¶ ®Òu sai
C. T· lãt
§¸P ¸N: 5.A, 6.E, 7.B, 8.D, 9.E, 10.D

244

Bµi 26

Kü THUËT RöA GI¦êNG SAU KHI NG¦êI BÖNH RA VÒ

Môc tiªu
1. KÓ ®−îc môc ®Ých cña kü thuËt röa gi−êng sau khi ng−êi bÖnh ra vÒ.
2. Nªu c¸c b−íc cña quy tr×nh kü thuËt röa gi−êng sau khi ng−êi bÖnh ra vÒ.
3. Nªu nh÷ng yªu cÇu cña kü thuËt vÖ sinh gi−êng bÖnh.

1. Môc ®Ých
S½n sµng mét gi−êng s¹ch sÏ, hîp vÖ sinh ®Ó ®ãn ng−êi bÖnh míi.

2. Dông cô
Thau n−íc – x« n−íc
Hai v¶i lau (1 lau −ít, 1 lau kh«)
Xµ b«ng
Chæi nhá (®Ó quÐt bôi)
GiÊy b¸o
Bao ®ùng ®å bÈn (nÕu kh«ng cã, nhÐt ®å v¶i bÈn vµo ch©n gi−êng).

1. Thu dän v¶i gi−êng bÈn, ®å dïng ng−êi bÖnh ë gi−êng vµ bµn con mang vÒ
phßng lµm viÖc.
2. Mang dông cô ®Õn bªn gi−êng, ®Æt lªn bµn con cã lãt giÊy b¸o.
3. Më c¸c cöa cña phßng bÖnh cho tho¸ng.
4. §em ph¬i ®Öm, gèi ngoµi n¾ng (nÕu ®−îc), hoÆc ®Æt t¹m trªn 2 ghÕ cho
gi−êng trèng.
5. QuÐt bôi ë ®Öm vµ gèi.
6. Lau ghÕ, lau tõ trªn xuèng (mÆt dùa, mÆt ngåi, sau mÆt dùa, ch©n ghÕ)
víi xµ phßng, lau s¹ch l¹i víi n−íc, råi lau kh«.

245

7. Lau ®Çu gi−êng tõ trªn xuèng d−íi, lau mÆt trªn v¹t gi−êng ®Õn gi÷a
gi−êng, më v¹t lªn lau phÇn d−íi gi−êng.
8. Lau 2 ch©n gi−êng cïng bªn tõ trªn xuèng d−íi.
9. §Æt thau n−íc vµ giÎ lau lªn phÇn võa lau xong, qua bªn kia lau nöa phÇn
gi−êng cßn l¹i gièng c¸c b−íc 7, 8.
10. Trë vÒ vÞ trÝ ®Çu tiªn, ®Ó thau n−íc xuèng ghÕ, lau bµn con: tñ, mÆt trªn
bµn, xung quanh bµn.
11. S¾p xÕp gi−êng, tñ ®Çu gi−êng, ghÕ ngay ng¾n.
12. §Ó gi−êng tho¸ng kho¶ng 3 giê, råi lµm gi−êng ®ãn ng−êi bÖnh.

Mang dông cô vÒ, röa thau, khay cho s¹ch, lau kh« tr¶ vÒ chç cò.
GiÆt giÎ lau, ph¬i kh«.
Göi v¶i bÈn ®i giÆt.

1. Môc ®Ých röa gi−êng sau khi ng−êi bÖnh ra viÖn lµ:
A. §Ó gi−êng bÖnh ®Ñp m¾t D. ChØ cã B vµ C ®óng
B. §Ó gi−êng bÖnh s¹ch sÏ, hîp vÖ sinh E. TÊt c¶ ®Òu ®óng
C. §Ó s½n sµng ®ãn ng−êi bÖnh míi
2. Thêi gian ®Ó tho¸ng gi−êng tr−íc khi lµm gi−êng ®ãn ng−êi bÖnh lµ:
A. 1h – 2h D. 7h
B. 3h E. 10h
C. 5h
3. Khi röa gi−êng ®iÒu d−ìng cÇn chó ý:
A. Röa th©n gi−êng tr−íc tiªn C. ChØ cÇn röa víi n−íc xµ phßng
B. ChØ röa víi n−íc s¹ch D. ChØ cÇn dïng giÎ −ít lau gi−êng
C. Ph¶i röa víi xµ phßng – x¶ l¹i víi n−íc s¹ch – lau kh«
4. Tr×nh tù röa gi−êng bao gåm:
A. §Çu gi−êng – hai ch©n gi−êng – v¹t gi−êng

246

B. §Çu gi−êng tõ trªn xuèng – hai ch©n gi−êng tõ d−íi lªn – v¹t gi−êng
C. Hai ch©n gi−êng tõ trªn xuèng – v¹t gi−êng – ®Çu gi−êng
D. §Çu gi−êng tõ trªn xuèng – v¹t gi−êng gåm mÆt trªn vµ d−íi cïng bªn
– hai ch©n gi−êng cïng bªn tõ trªn xuèng
E. V¹t gi−êng – ®Çu gi−êng – hai ch©n gi−êng

§¸p ¸n: 1.D, 2.B, 3.E, 4.D.

247

Bµi 27

Kü THUËT TR¶I GI¦êNG §îI ng−êi BÖNH

Môc tiªu
1. KÓ 3 môc ®Ých cña viÖc tr¶i gi−êng ®îi ng−êi bÖnh.
2. Nªu çc b−íc cña quy tr×nh kü thuËt tr¶i gi−êng ®îi ng−êi bÖnh.
3. Nªu çc yªu cÇu cña kü thuËt chuÈn bÞ gi−êng ®îi ng−êi bÖnh.

1. Môc ®Ých
§Ó cã gi−êng s¹ch sÏ, tiÖn nghi vµ s½n sµng ®ãn ng−êi bÖnh míi.
§Ó phßng bÖnh ®−îc gän gµng ®Ñp m¾t.
T¹o niÒm tin cho ng−êi bÖnh vÒ viÖc ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ.

2. Dông cô
2.1. Víi mét tÊm v¶i
1 v¶i tr¶i gi−êng (bÒ tr¸i xÕp ra ngoµi)
1 gèi
1 ¸o gèi
TÊm cao su vµ v¶i phñ (nÕu cÇn)
2.2. Víi 2 tÊm v¶i
1 tÊm v¶i tr¶i gi−êng (bÒ tr¸i xÕp ra ngoµi)
1 tÊm cao su vµ v¶i phñ
1 tÊm v¶i ®¾p (bÒ ph¶i xÕp ra ngoµi)
1 gèi vµ 1 ¸o gèi

S¾p xÕp çc dông cô theo thø tù bÒ tr¸i ra ngoµi.
Tr¸nh di chuyÓn nhiÒu lÇn, hoµn tÊt mét bªn råi tiÕp bªn kia.
Bäc 2 ®Çu ®Öm råi míi ®−îc lµm gãc (gi−êng 1 v¶i tr¶i).
248

KÐo thËt th¼ng v¶i tr−íc khi tÊn s©u vµo phÇn d−íi cña ®Öm.
Khi thùc hiÖn phÇn ë d−íi thÊp, ®iÒu d−ìng nªn cong ®Çu gèi vµ gi÷ l−ng
lu«n th¼ng.
TR¶I GI¦êNG §îI ng−êi BÖNH VíI 1 V¶I TR¶I
0 1 2

1 S¾p xÕp thø tù dông cô ®Çy ®ñ vµ kiÓm tra bÒ tr¸i ra ngoµi

2 T¹o kho¶ng trèng ®Ó lµm gi−êng, kÐo th¼ng ®Öm

3 §Æt v¶i tr¶i bÒ tr¸i ë gi÷a gi−êng

4 XÕp rÎ qu¹t nöa v¶i tr¶i

5 Bäc 2 ®Çu ®Öm

6 Lµm gãc 2 ®Çu ®Öm

7 Bá v¶i thõa tõ gi÷a gi−êng ra hai ®Çu

8 Qua bªn kia gi−êng kÐo th¼ng v¶i tr¶i.

9 Thùc hiÖn phÇn cßn l¹i gièng c¸c b−íc 6, 7, 8

10 Thay ¸o gèi

11 S¾p xÕp l¹i bµn ghÕ

Tæng céng

H×nh 27.1. Kü thuËt lµm gãc gi−êng

249

TR¶I GI¦êNG §îI ng−êi BÖNH VíI 2 V¶I TR¶I
0 1 2

1 S¾p xÕp thø tù dông cô ®Çy ®ñ vµ kiÓm tra bÒ tr¸i ra ngoµi


3 §Æt v¶i tr¶i gÊp ®«i ë gi÷a gi−êng. Phñ v¶i tr¶i ë hai ®Çu ®Öm
ch©n gi−êng
4 XÕp rÎ qu¹t nöa v¶i tr¶i

5 Bäc ®Çu ®Öm

6 Lµm gãc ®Çu ®Öm

7 Tr¶i v¶i d− tõ ®Çu ®Õn ch©n gi−êng

8 Tr¶i tÊm nilon nöa gi−êng c¸ch ®Çu gi−êng 40 cm

9 Tr¶i v¶i phñ nilon nöa gi−êng

10 Qua bªn kia gi−êng kÐo th¼ng v¶i tr¶i, thùc hiÖn phÇn cßn l¹i
gièng c¸c b−íc 5, 6, 7, 8, 9
11 Tr¶i v¶i ®¾p gÊp ®«i ë gi÷a gi−êng, tr¶i 2 ®Çu ®Öm gi−êng

12 XÕp rÎ qu¹t nöa v¶i ®¾p vÒ bªn kia

13 XÕp gãc ë ®Çu ®Öm ch©n gi−êng, kh«ng d¾t

14 Qua bªn kia gi−êng kÐo th¼ng v¶i ®¾p

15 XÕp gãc kh«ng d¾t v¶i ®¾p ch©n gi−êng cßn l¹i

16 Thay ¸o gèi

17 Phñ v¶i ®¾p lªn gèi b»ng ®Çu ®Öm – lËt mÝ v¶i ®¾p ngang gèi

18 S¾p xÕp l¹i bµn ghÕ

Tæng céng

250

Bµi 28

Kü THUËT THAY v¶i tr¶i GI¦êNG Cã NG¦êI BÖNH N»M

Môc tiªu
1. KÓ 3 môc ®Ých cña viÖc thay gi−êng cã ng−êi bÖnh n»m.
2. Nªu c¸c b−íc cña quy tr×nh kü thuËt thay gi−êng cã ng−êi bÖnh n»m.
3. Nªu nh÷ng yªu cÇu cña kü thuËt thay gi−êng cã ng−êi bÖnh n»m.

1. Môc ®Ých
§Ó chç n»m ng−êi bÖnh s¹ch sÏ vµ tiÖn nghi.
Phßng ngõa loÐt gi−êng (®èi víi ng−êi bÖnh n»m l©u mét chç).
Gi÷ cho m«i tr−êng khoa phßng ®−îc s¹ch sÏ.

2. Dông cô
2.1. Víi mét tÊm v¶i
1 bao ®ùng ®å bÈn (nÕu cã)
1 ¸o gèi
TÊm cao su vµ v¶i phñ (nÕu cÇn)
2.2. Víi 2 tÊm v¶i
1 tÊm v¶i tr¶i gi−êng (bÒ tr¸i xÕp ra ngoµi)
1 tÊm cao su vµ v¶i phñ
1 tÊm v¶i ®¾p (bÒ ph¶i xÕp ra ngoµi)
1 ¸o gèi
1 bao ®ùng ®å bÈn (nÕu cã)

3. Nh÷ng ®iÒu cÇn l−u ý
S¾p xÕp c¸c thø tù bÒ sèng ra ngoµi.
Xoay trë ng−êi bÖnh an toµn (n»m ngöa hoÆc n»m nghiªng mét bªn gi−êng).

251

Bäc hai ®Çu ®Öm råi míi ®−îc lµm gãc (gi−êng mét v¶i tr¶i).
KÐo thËt th¼ng v¶i tr−íc khi tÊn vµo d−íi s©u cña ®Öm.
lu«n th¼ng.
B¶ng kiÓm l−îng gi¸ kü n¨ng thay gi−êng cã ng−êi bÖnh n»m
víi mét v¶i tr¶i
0 1 2
1 S¾p xÕp thø tù dông cô ®Çy ®ñ vµ kiÓm tra bÒ sãng ra ngoµi

4 Cho ng−êi bÖnh n»m mét bªn gi−êng an toµn
5 Th¸o v¶i bÈn cuén vµo trong, nhÐt d−íi l−ng ng−êi bÖnh
6 §Æt v¶i tr¶i gi−êng, sãng ®«i ë gi÷a gi−êng
7 XÕp rÎ qu¹t 1/2 v¶i tr¶i ra gi÷a gi−êng, nhÐt d−íi l−ng ng−êi
bÖnh
8 Bäc 2 ®Çu ®Öm

9 Lµm gãc 2 ®Çu ®Öm
10 TÊn v¶i d− tõ gi÷a gi−êng ra 2 ®Çu
11 §ì ng−êi bÖnh vÒ 1/2 gi−êng ®· tr¶i xong
12 Qua bªn kia gi−êng th¸o v¶i bÈn. Thùc hiÖn 1/2 gi−êng cßn
l¹i gièng c¸c b−íc 8, 9, 10
13 Cho ng−êi bÖnh n»m l¹i gi÷a gi−êng
14 Thay ¸o gèi
15 S¾p xÕp l¹i bµn ghÕ, tñ ®Çu gi−êng
16 B¸o cho ng−êi bÖnh biÕt viÖc ®· xong
17 Dän dÑp dông cô

Tæng céng

252

H×nh 28.1. Kü thuËt thay v¶i tr¶i gi−êng cã ng−êi bÖnh n»m víi 1 v¶i tr¶i

THAY GI¦êNG Cã NG¦êI BÖNH N»M VíI 2 V¶I TR¶I

0 1 2


4 Cho ng−êi bÖnh n»m 1 bªn gi−êng an toµn

5 Th¸o v¶i bÈn cuén vµo trong nhÐt d−íi l−ng ng−êi bÖnh

6 §Æt v¶i tr¶i gi−êng, sãng ®«i ë gi÷a gi−êng, b»ng mÝ nÖm ë ch©n
gi−êng

253

7 XÕp rÎ qu¹t 1/2 v¶i tr¶i ra gi÷a gi−êng

8 Bäc ®Çu ®Öm


10 TÊn v¶i d− tõ ®Çu ®Õn ch©n gi−êng

11 Tr¶i nylon, 1/2 gi−êng c¸ch ®Çu gi−êng 40 cm, phÇn d− nhÐt d−íi
nÖm
12 Tr¶i v¶i phñ nylon 1/2 gi−êng, phÇn d− nhÐt s©u d−íi ®Öm

13 Cho ng−êi bÖnh vÒ bªn 1/2 gi−êng ®· tr¶i xong

14 Qua bªn kia gi−êng mang theo v¶i ®¾p

15 Th¸o v¶i bÈn

16 KÐo th¼ng phÇn v¶i tr¶i xÕp rÎ qu¹t thùc hiÖn 1/2 gi−êng cßn l¹i
gièng c¸c b−íc 8, 9, 10, 11, 12
§ì ng−êi bÖnh n»m l¹i gi÷a gi−êng
17 Tr¶i v¶i ®¾p sãng ®«i ë gi÷a gi−êng, b»ng mÝ ®Öm ®Çu gi−êng

18 XÕp rÎ qu¹t 1/2 v¶i ®¾p vÒ bªn kia

19 Lµm gãc ë mÝ ®Öm ch©n gi−êng, kh«ng tÊn

20 Th¸o v¶i bÈn vµ phñ v¶i ®¾p cho ng−êi bÖnh

21 XÕp nÕp gÊp ë ch©n gi−êng, lµm gãc cßn l¹i, kh«ng tÊn

22 Thay ¸o gèi

23 S¾p xÕp l¹i bµn ghÕ, tñ ®Çu gi−êng

24 B¸o cho ng−êi bÖnh biÕt viÖc ®· xong

25 Dän dÑp dông cô

Tæng céng


H×nh 28.2. Kü thuËt thay v¶i tr¶i gi−êng cã ng−êi bÖnh n»m víi 2 v¶i tr¶i

254

Bµi 29

Kü THUËT CHUÈN BÞ GI¦êNG
§îI NG¦êI BÖNH SAU GI¶I PHÉU

Môc tiªu
1. KÓ 3 môc ®Ých cña viÖc chuÈn bÞ gi−êng ®îi ng−êi bÖnh sau gi¶i phÉu.
2. Nªu ®−îc c¸c b−íc cña quy tr×nh kü thuËt chuÈn bÞ gi−êng ®îi ng−êi bÖnh sau
gi¶i phÉu.
3. Nªu ®−îc c¸c yªu cÇu cña kü thuËt chuÈn bÞ gi−êng ®îi ng−êi bÖnh sau gi¶i
phÉu.

1. Môc ®Ých
§Ó s½n sµng ®ãn ng−êi bÖnh sau gi¶i phÉu.
Cung cÊp nh÷ng dông cô tiÖn nghi vµ an toµn phï hîp víi viÖc theo dâi
ng−êi bÖnh sau khi chôp thuèc mª

2. Dông cô
2 tÊm cao su
2 v¶i phñ cao su
1 v¶i ®¾p (bÒ mÆt xÕp ra ngoµi)
1 mÒn
1 v¶i phñ mÒn (bÒ tr¸i xÕp ra ngoµi)
1 gèi vµ 1 ¸o gèi
QuÇn ¸o ng−êi bÖnh
1 m©m trong ®ã cã:
+ M¸y ®o huyÕt ¸p
+ èng nghe
+ Bån h¹t ®Ëu, v¶i th−a, que ®Ì l−ìi

255

M¸y hót ®êm (nªn cã s½n ë tr¹i)
B×nh oxy
1 hay nhiÒu tói n−íc nãng

S¾p xÕp c¸c dông cô theo thø tù bÒ sèng ra ngoµi.
Bäc 2 ®Çu ®Öm råi míi ®−îc lµm gãc (gi−êng 1 v¶i tr¶i).
KÐo thËt th¼ng v¶i tr−íc khi tÊn s©u vµo phÇn d−íi cña ®Öm.
lu«n th¼ng.
B¶NG KIÓM L¦îNG GI¸ Kü N¡NG SO¹N DôNG Cô
TR¶I GI¦êNG §îI BÖNH SAU gi¶i PHÉU
0 1 2
1 V¶i tr¶i gi−êng xÕp theo thø tù bÒ sãng ra ngoµi:
1 v¶i tr¶i gi−êng
2 tÊm cao su
2 v¶i phñ cao su
1 v¶i ®¾p
1 mÒn
1 v¶i phñ mÒn
1 ¸o gèi
2 Bé quÇn ¸o ng−êi bÖnh

3 M©m dông cô gåm:
+ V¶i th−a
+ C©y ®Ì l−ìi
+ Bån h¹t ®Ëu
+ M¸y ®o huyÕt ¸p
+ èng nghe
+ Tói n−íc nãng
4 M¸y hót ®êm s½n sµng sö dông

5 HÖ thèng oxy

Tæng céng

Tæng sè ®iÓm ®¹t d−îc

256

TR¶I GI¦êNG §îI BÖNH SAU gi¶i PHÉU
Stt Néi dung Thang
®iÓm
0 1 2
3 §Æt v¶i tr¶i gi−êng, sãng ®«i ë gi÷a gi−êng
4 XÕp rÎ qu¹t 1/2 v¶i tr¶i gi÷a gi−êng
5 Bäc ®Çu ®Öm
7 TÊn v¶i d− tõ ®Çu ®Õn ch©n gi−êng
8 Tr¶i nylon 1/2 gi−êng çch ®Çu gi−êng 40 cm, tÊn phÇn d− d−íi ®Öm
9 Tr¶i v¶i phñ nylon 1/2 gi−êng, tÊn phÇn d− d−íi ®Öm
10 Tr¶i nylon 1/2 gi−êng phÝa ®Çu gi−êng phñ lªn v¶i phñ nylon gi÷a gi−êng
kho¶ng 10 cm
11 XÕp rÎ qu¹t 1/2 nylon 1/2 gi−êng
12 Bäc ®Çu nÖm, lµm gãc
13 Tr¶i v¶i phñ nylon 1/2 gi−êng, xÕp rÎ qu¹t 1/2 gi−êng
14 Bäc ®Çu nÖm, lµm gãc
15 Tr¶i v¶i ®¾p sãng ®«i gi÷a gi−êng
16 XÕp rÎ qu¹t 1/2 v¶i ®¾p gi÷a gi−êng
17 Tr¶i 1/2 v¶i phñ mÒn sãng ®«i gi÷a gi−êng lai v¶i b»ng v¶i ®¾p
18 Qua bªn kia thùc hiÖn tiÕp çc b−íc tõ 6 ®Õn 18
19 XÕp v¶i phñ mÒn phÝa ®Çu gi−êng bao mÒn l¹i
20 XÕp v¶i ®¾p phñ lªn tr©n v¶i phñ mÒn phÝa ®Çu gi−êng
21 XÕp v¶i d− tÊn ë ch©n gi−êng vµ 1 bªn gi−êng b»ng mÝ ®Öm
22 Trë l¹i lµm tiÕp phÇn v¶i d− cña 1/2 gi−êng nh− b−íc 21. Lµm gèi ®Æt
gän n¬i ®Çu gi−êng
23 §Æt quÇn ¸o ng−êi bÖnh vµ çc tói n−íc nãng vµo gi−êng

24 S¾p xÕp vïng phô cËn ngay ng¾n thø tù

25 NhËn ng−êi bÖnh lªn gi−êng, lÊy çc tói n−íc nãng ra xÕp rÎ qu¹t çc
v¶i 1/2 gi−êng vÒ bªn xa

257

26 Phñ c¸c v¶i ®¾p ng−êi bÖnh, mÆc ¸o quÇn
27 TÊn v¶i d− d−íi nÖm ë ch©n gi−êng lµm 1 nÕp vµ lµm gãc
Tæng céng

1. Môc ®Ých cña viÖc tr¶i gi−êng ®îi bÖnh:
A. §Ó cã gi−êng s¹ch sÏ, tiÖn nghi vµ s½n sµng ®ãn ng−êi bÖnh míi
B. §Ó phßng bÖnh ®−îc gän gµng ®Ñp m¾t
C. T¹o niÒm tin cho ng−êi bÖnh vÒ viÖc ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ
D. Ngõa loÐt
E. A, B, C ®óng
2. Khi lµm gi−êng ta cÇn l−u ý:
A. §em tÊt c¶ dông cô ®Õn gi−êng
B. Hoµn tÊt ®Çu trªn gi−êng råi xuèng phÝa ®Çu d−íi gi−êng
C. Hoµn tÊt mét bªn råi qua tiÕp bªn kia. Tr¸nh di chuyÓn nhiÒu lÇn.
D. Bäc ®Çu trªn ®Öm, lµm gãc råi ®Õn ®Çu d−íi cña ®Öm
E. Khi thùc hiÖn phÇn ë d−íi thÊp ®iÒu d−ìng nªn khom ng−êi thÊp xuèng
3. Khi thay gi−êng cho ng−êi bÖnh ®iÒu d−ìng ph¶i l−u ý:
A. Phßng ngõa loÐt cho ng−êi bÖnh n»m l©u
B. §Ó chç n»m ng−êi bÖnh ®−îc s¹ch sÏ vµ tiÖn nghi
C. Xoay trë ng−êi bÖnh an toµn (n»m ngöa hoÆc nghiªng mét bªn gi−êng)
D. Gi÷ cho m«i tr−êng khoa phßng ®−îc s¹ch sÏ
E. T¹o niÒm tin cho ng−êi bÖnh vÒ viÖc s¨n sãc vµ ®iÒu trÞ
4. Môc ®Ých cña viÖc chuÈn bÞ gi−êng ®îi ng−êi bÖnh sau gi¶i phÉu:
A. §Ó cã gi−êng s¹ch sÏ, s½n sµng ®ãn ng−êi bÖnh
B. T¹o niÒm tin cho ng−êi bÖnh vÒ viÖc ch¨m sãc vµ ®iÒu trÞ
C. §Ó phßng bÖnh gän gµng ®Ñp m¾t

258

D. Cung cÊp nh÷ng dông cô tiÖn nghi vµ an toµn phï hîp víi viÖc theo dâi
ng−êi bÖnh sau khi dïng thuèc mª
Ph©n biÖt c©u hái ®óng (§) – sai (S):
5. Khi lµm nh÷ng c«ng viÖc ë d−íi thÊp, ng−êi ®iÒu d−ìng kh«ng nªn
khom l−ng.
6. Ph¶i bäc hai ®Çu ®Öm råi míi ®−îc lµm gãc hai ®Çu ®Öm
7. Khi thay gi−êng cã ng−êi bÖnh n»m cÇn ph¶i gi÷ an toµn cho ng−êi bÖnh.
8. TÊm v¶i tr¶i bÒ ph¶i xÕp ra ngoµi.
9. TÊm v¶i phñ cao su bÒ tr¸i xÕp ra ngoµi
10. TÊm v¶i ®¾p bÒ ph¶i xÕp ra ngoµi

§¸p ¸n: 1.E, 2.C, 3.C, 4.D, 5.§, 6.§, 7.§, 8.S, 9.§, 10.§.

259

Bµi 30

H¹N CHÕ Cö §éNG

Môc tiªu
1. KÓ çc môc ®Ých cña viÖc h¹n chÕ cö ®éng.
2. Nªu çc b−íc cña quy tr×nh kü thuËt h¹n chÕ cö ®éng cho tõng t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh.
3. Nªu çc yªu cÇu trong kü thuËt h¹n chÕ cö ®éng cña ng−êi bÖnh.

1. Môc ®Ých
§em l¹i sù an toµn cho ng−êi bÖnh vµ nh÷ng ng−êi xung quanh

2. ChØ ®Þnh
− Nh÷ng bÖnh vÒ da, phÉu thuËt thÈm mü, mæ m¾t.
− Sau khi phÉu thuËt cßn mª.
− T×nh tr¹ng kÝch ®éng: mª s¶ng, say r−îu, chÊn th−¬ng ë ®Çu.
− Nh÷ng tr−êng hîp kh¸c: mÊt trÝ, qu¸ giµ, trÎ con.

− T×nh tr¹ng tri gi¸c: tØnh, l¬ m¬, ®éng kinh, co giËt hay h«n mª.
− T×nh tr¹ng bÖnh: sau phÉu thuËt vïng mÆt, t©m thÇn…
− Tæng tr¹ng: trung b×nh, bÐo ph× hay suy dinh d−ìng.

4. Dông cô
− Thanh gi−êng
− TÊm v¸n
− GhÕ
− V¶i tr¶i gi−êng
− Gèi
− B¨ng v¶i

260

− B¨ng cuén
− Kh¨n nhá
− NÑp gi÷ yªn tay

5.1. Tr¸nh ng−êi bÖnh l¨n ng· ra khái gi−êng
− KÐo thanh gi−êng lªn che 2 bªn gi−êng hay che mét bªn, cßn mét bªn s¸t
t−êng.
− Cét mét tÊm v¸n däc theo hai bªn gi−êng.
− LÊy ghÕ cét chung vµo hai bªn trèng cña gi−êng.
− Che gi−êng b»ng çch gi¨ng d©y däc hai bªn gi−êng, phñ v¶i tr¶i lªn vµ
nhÐt s©u xuèng d−íi ®Öm.
− Chªm gèi d−íi nÖm, ®Ó ®ì ®Öm hai bªn gi−êng cao lªn.
− NhÐt v¶i phñ gi−êng hai bªn vµo d−íi ®Öm.
− XÕp v¶i tr¶i lµm ®«i, ®¾p tõ vai ®Õn qu¸ ®Çu gèi, nhÐt s©u hai ®Çu d−íi
®Öm, nÕu ng−êi bÖnh giÉy dôa nhiÒu cã thÓ gÊp thªm tÊm v¶i tr¶i lµm 4
®Æt thªm lªn ch©n ng−êi bÖnh vµ còng tÊn s©u d−íi ®Öm (kh«ng tÊn chÆt
qu¸ lµm c¶n trë h« hÊp, tÊn s©u d−íi ®Öm khi ng−êi bÖnh n»m l¨n qua
®Ì lªn mÝ v¶i kh«ng bÞ tuét ra).
5.2. Kh«ng cho ng−êi bÖnh ngåi dËy
Dïng b¨ng b¶n to hoÆc dïng tÊm v¶i tr¶i xÕp nhá theo chiÒu dµi, luån v¶i
d−íi l−ng, qua n¸ch, lªn vai, trÐo 2 mèi d−íi gèi cét trªn ®Çu gi−êng.
5.3. Tr¸nh ng−êi bÖnh giËt çc èng th«ng sau khi tØnh thuèc mª
LÊy b¨ng b¶n to hoÆc b¨ng cuén lµm 2 vßng nh− sè 8, víi 2 ®Çu mèi ®i
ng−îc chiÒu, xÕp 2 vßng víi nhau, hai mèi ë gi÷a (cÇn che chç da víi b«ng ®en
hoÆc kh¨n nhá khi cè ®Þnh).
Trßng vßng b¨ng vµo tay hay ch©n. Cét vµo mÐp gi−êng phÝa bªn kia b»ng
çch luån b¨ng d−íi m×nh ng−êi bÖnh (cét 2 mèi cña d©y mét l−ît tr¸nh siÕt
chÆt tay ch©n ng−êi bÖnh).
5.4. Kh«ng cho sö dông tay, gi÷ yªn çc khíp tay: g·y x−¬ng hay tiªm
truyÒn dung dÞch
Dïng nÑp gi÷ yªn 2 khíp cña c¼ng tay.
Dïng çc c©y ®Ì l−ìi b»ng c©y (thÎ tre, b×a cøng) d¸n ghÐp l¹i thµnh vßng,
lãt b«ng hoÆc v¶i quanh khuûu tay, cho trÎ mang vµo.

Dän dÑp dông cô vÒ phßng lµm viÖc
261

7. Ghi vµo hå s¬
T×nh tr¹ng ng−êi bÖnh tr−íc vµ sau khi h¹n chÕ

Nªn gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh hoÆc ng−êi nhµ hiÓu râ môc ®Ých vµ c¸ch
thùc hiÖn, dÆn dß nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt.
ChØ h¹n chÕ cö ®éng khi thËt cÇn thiÕt.
Ng−ng h¹n chÕ ngay khi kh«ng cÇn thiÕt v× kü thuËt trªn cã thÓ ¶nh
h−ëng lªn t©m lÝ ng−êi bÖnh vµ th©n nh©n.

1. Môc ®Ých h¹n chÕ cö ®éng:
A. Ng−êi bÖnh ®−îc tho¶i m¸i, dÔ chÞu
B. Ng−êi nhµ an t©m
C. Ng−êi bÖnh ®−îc gi¶m ®au
D. Sau khi phÉu thuËt cßn mª
E. §em l¹i sù an toµn cho ng−êi bÖnh vµ nh÷ng ng−êi xung quanh
2. ChØ ®Þnh h¹n chÕ cö ®éng:
A. Qu¸ giµ, trÎ con
B. Sau phÉu thuËt cßn mª
C. Gi¶i phÉu thÈm mü, nh÷ng bÖnh vÒ da
D. Mª s¶ng, chÊn th−¬ng ®Çu
Ph©n biÖt c©u ®óng (§) – sai (S)
3. Khi h¹n chÕ cö ®éng cÇn l−u ý gi÷ cho ng−êi bÖnh ®−îc an toµn kh«ng bÞ
tæn th−¬ng
4. Cã thÓ dïng d©y cao su ®Ó cét cè ®Þnh ng−êi bÖnh
5. Nh÷ng ng−êi bÖnh bÞ h«n mª míi cÇn h¹n chÕ cö ®éng
6. Que ®Ì l−ìi còng cã thÓ t¹o thµnh nÑp cè ®Þnh ®−îc

262

7. Khi dïng d©y cét cè ®Þnh ta cÇn nhí ph¶i dïng sîi d©y réng b¶n ®Ó h¹n chÕ
sù tæn th−¬ng cho ng−êi bÖnh
8. H¹n chÕ cö ®éng ¸p dông cho nh÷ng ng−êi bÖnh sau phÉu thuËt ®Ó ngõa
bung vÕt mæ
9. Nh÷ng ng−êi bÖnh ®éng kinh th−êng ®−îc h¹n chÕ cö ®éng ®Ó ngõa nguy c¬
tæn th−¬ng cho ng−êi bÖnh
10. H¹n chÕ cö ®éng còng gióp gi÷ cho m«i tr−êng bÖnh viÖn ®−îc yªn tÜnh
§¸p ¸n: 1.E, 2.E, 3.§, 4.S, 5.S, 6.§, 7.§, 8.S, 9.§, 10S.

263

Bµi 31

ÇC T¦ THÕ NGHØ NG¥I
Vµ TRÞ LIÖU TH¤NG TH¦êNG

Môc tiªu
1. KÓ çc môc ®Ých cña t− thÕ nghØ ng¬i vµ trÞ liÖu th«ng th−êng.
2. Nªu çc b−íc cña quy tr×nh kü thuËt ®Æt ng−êi bÖnh ë t− thÕ nghØ ng¬i vµ trÞ
liÖu th«ng th−êng cho tõng tr−êng hîp bÖnh.
3. Nªu çc yªu cÇu cña kü thuËt ®Æt ng−êi bÖnh ë t− thÕ nghØ ng¬i vµ trÞ liÖu.

1. Môc ®Ých
Tr¸nh biÕn chøng: s−ng phæi, ø m¸u phæi, t¾t m¹ch, biÕn chøng thËn …
T¹o ®iÒu kiÖn tho¶i m¸i cho ng−êi bÖnh, gióp ng−êi bÖnh nhanh chãng
®−îc b×nh phôc. Ngõa biÕn d¹ng c¬ thÓ.

T×nh tr¹ng tri gi¸c: tØnh, h«n mª…
BÖnh lý kÌm theo: liÖt, chÊn th−¬ng cét sèng, vÕt th−¬ng vïng l−ng, khã
thë, tim m¹ch…
Tæng tr¹ng gÇy, trung b×nh hay bÐo ph×.

3. Dông cô
Gèi ®ñ cì, gèi cøng, gèi mÒm.
Bµn ¨n ç nh©n (nÕu cã).
Vßng cao su, hép kª ch©n.
Gi¸ gç hoÆc ghÕ.

4. TiÕn tr×nh kü thuËt
4.1. T− thÕ n»m ngöa th¼ng
4.1.1. ChØ ®Þnh
T− thÕ trÞ liÖu: sau ngÊt cho¸ng, sau xuÊt huyÕt, b¹i liÖt.
264

4.1.2. Chèng chØ ®Þnh
H«n mª
N«n nhiÒu
4.1.3. Kü thuËt
Ng−êi bÖnh n»m th¼ng l−ng, ch©n
duçi th¼ng, ®Çu cã gèi hoÆc kh«ng gèi, bµn
ch©n ®−îc gi÷ th¼ng gãc víi c¼ng ch©n.
4.1.4. Çch kª gèi
H×nh 31.1. T− thÕ n»m ngöa th¼ng
T− thÕ nghØ ng¬i
+ Lãt gèi ë ®Çu, cæ (gèi mÒm)
+ N¬i th¾t l−ng (nÕu ng−êi bÖnh gÇy)
+ Kheo ch©n
Ng−êi bÖnh liÖt
+ Cho ng−êi bÖnh n»m gèi ®ì c¶ ®Çu vµ vai
+ Lãt vßng cao su cã phñ v¶i d−íi m«ng
+ Chªm gèi d−íi ch©n
+ §Æt gèi dµi däc theo 2 bªn ch©n
+ Dïng hép gç (®· bao cho ªm), ®ì bµn ch©n th¼ng gãc víi c¼ng ch©n
+ Lãt 2 gèi d−íi 2 çnh tay ng−êi bÖnh
+ Gi÷ ngãn tay ng−êi bÖnh h¬i co l¹i b»ng çch cho ng−êi bÖnh n¾m gi÷
cuén b¨ng
+ Dïng vßng gßn lãt gãt ch©n hay cho gãt ch©n lã ra ngoµi mÝ ®Öm
4.2. T− thÕ n»m ngöa ®Çu thÊp
4.2.1. ChØ ®Þnh
§Ò phßng ngÊt cho¸ng
NgÊt cho¸ng (ng−êi bÖnh n»m
trong thêi gian ng¾n)
Sau khi chäc dß tñy sèng
KÐo x−¬ng trong tr−êng hîp
g·y x−¬ng ch©n
H×nh 31.2. T− thÕ n»m ngöa ®Çu thÊp

265

4.2.2. Kü thuËt
N»m ®Çu kh«ng gèi, th©n m×nh th¼ng trªn gi−êng.
Ch©n gi−êng ®−îc quay hoÆc kª cao tïy theo chØ ®Þnh cña b¸c sÜ.
CÇn gi÷ Êm ng−êi bÖnh b»ng mÒn.
4.3. T− thÕ n»m ®Çu h¬i cao
4.3.1. ChØ ®Þnh
BÖnh hÖ h« hÊp, tim, gan
D−ìng bÖnh ng−êi giµ
4.3.2. Chèng chØ ®Þnh
Rèi lo¹n vÒ nuèt
H«n mª, sau g©y mª
4.3.3. Kü thuËt:
Quay ®Çu gi−êng, chªm gèi cho ng−êi bÖnh n»m ngöa ®Çu cao 15 - 30 ®é
Chªm gèi ë khuûu ch©n
Dïng 2 gèi ®Ó ®ì 2 tay
4.4. T− thÕ nöa n»m nöa ngåi
4.4.1. ChØ ®Þnh
Khã thë trong c¸c bÖnh h« hÊp,
suyÔn, viªm phæi, khÝ phÕ thñng.
BÖnh tim.
Sau mét sè phÉu thuËt ë bông
(nÕu cã èng dÉn l−u, cho ng−êi bÖnh
n»m nghiªng vÒ phÝa èng).
Thêi kú d−ìng bÖnh, nhÊt lµ H×nh 31.3. T− thÕ nöa n»m nöa ngåi
®èi víi ng−êi lín tuæi.
4.4.2. Kü thuËt
Quay ®Çu gi−êng lªn cao 45 ®é
Quay ch©n gi−êng lªn cao trªn gèi ®Ó ng−êi bÖnh khái tuét
Gi÷ l−ng ng−êi bÖnh th¼ng
4.4.3. C¸ch kª gèi:
Cho ng−êi bÖnh n»m gèi ®ì c¶ ®Çu vµ vai.
Lãt vßng cao su d−íi m«ng nÕu cÇn.

266

§ì bµn ch©n th¼ng gãc víi c¼ng ch©n.
Lãt gèi d−íi tay hoÆc cho ng−êi bÖnh «m gèi.
* L−u ý: tr−êng hîp bÖnh tim nÆng hoÆc suyÔn, ng−êi bÖnh ngñ ë thÕ ngåi:
dïng gèi chång trªn bµn ®Ó ng−êi bÖnh ®Æt tay vµ dùa ngùc vµo gèi, ngñ cho
tho¶i m¸i.
4.5. T− thÕ n»m sÊp
4.5.1 ChØ ®Þnh
Ch−íng h¬i ë bông, ng−êi bÖnh khã ngñ
Ng−êi bÖnh bÞ m¶ng môc vïng l−ng
4.5.2. Kü thuËt
Ng−êi bÖnh n»m sÊp, mÆt nghiªng mét bªn, 2 tay ®Ó 2 bªn ®Çu hay
th¼ng theo th©n m×nh.
4.5.3. Çch lËt sÊp ng−êi bÖnh
* Çch 1:
Cho ng−êi bÖnh n»m mét
bªn gi−êng.
§iÒu d−ìng ®øng vÒ phÝa
sÏ lËt ng−êi bÖnh qua:
Tay gÇn ng−êi bÖnh ®Æt s¸t
vµo th©n m×nh ng−êi bÖnh. H×nh 31.4. T− thÕ n»m sÊp

Ch©n xa chÐo lªn ch©n gÇn
(NÕu ng−êi bÖnh nÆng c©n qu¸ cÇn cã thªm ng−êi phô).
§Ó gèi trªn gi−êng ngang tÇm bông ng−êi bÖnh.
®iÒu d−ìng: mét tay n¾m b¶ vai, mét tay ®Æt ë m«ng, ®Æt ng−êi bÖnh
nghiªng vµ nhÑ nhµng ®Æt ng−êi bÖnh n»m sÊp.
* Çch 2:
Cho ng−êi bÖnh n»m mét bªn gi−êng.
§Æt 2 tay ng−êi bÖnh d−íi l−ng.
§iÒu d−ìng luång çnh tay d−íi m×nh ng−êi bÖnh, mét tay qua tíi vai bªn
kia, mét tay qua m«ng kÐo ng−êi bÖnh vÒ phÝa ®iÒu d−ìng, nhÑ nhµng lËt
nghiªng ng−êi bÖnh vµ ®Æt n»m sÊp.
Çch kª gèi:
+ Dïng gèi ®ì mÆt vµ phÇn trªn ngùc ng−êi bÖnh.

267

+ Söa l¹i gèi ë bông.
+ Chªm gèi tõ phÝa d−íi ®Çu gèi ®Õn cæ ch©n.
4.6. T− thÕ n»m nghiªng sang ph¶i hoÆc tr¸i

H×nh 31.5. T− thÕ nghiªng sang ph¶i hoÆc sang tr¸i
4.6.1. ChØ ®Þnh
NghØ ng¬i
Th¨m kh¸m hËu m«n, ®o nhiÖt ®é hËu m«n
Thôt th¸o
4.6.2. Kü thuËt
Ng−êi bÖnh n»m nghiªng sang ph¶i hoÆc tr¸i, ®Çu cã gèi hoÆc kh«ng, ch©n
trªn co nhiÒu, ch©n d−íi h¬i co hoÆc duçi th¼ng.
4.6.3. Çch lËt ng−êi bÖnh n»m nghiªng
* Çch 1:
Cho ng−êi bÖnh n»m mét bªn gi−êng.
§iÒu d−ìng ®øng vÒ phÝa s¾p lËt ng−êi bÖnh.
Tay gÇn ng−êi bÖnh dang xa th©n m×nh, tay xa ®Ó trªn bông.
Ch©n xa trÐo lªn ch©n gÇn.
§iÒu d−ìng mét tay ë vai, mét tay ë m«ng lËt ng−êi bÖnh vÒ phÝa m×nh ®øng.
* Çch 2: ®iÒu d−ìng ®Æt:

− Tay xa ng−êi bÖnh dang xa th©n m×nh, tay gÇn ®Ó trªn bông.
− Ch©n gÇn trÐo lªn ch©n xa.
®iÒu d−ìng luån çnh tay d−íi m×nh ng−êi bÖnh, mét tay qua tíi vai bªn
kia, mét tay qua m«ng kÐo ng−êi bÖnh vÒ phÝa ®iÒu d−ìng, nhÑ nhµng lËt ng−êi
bÖnh qua bªn kia.
Çch kª gèi:
+ Chªm gèi d−íi ®Çu, cæ, vai.
+ Cho ng−êi bÖnh «m gèi.
+ Chªm gèi sau l−ng.

268

+ Ch©n trªn co cao cã lãt gèi, ch©n d−íi h¬i co.
4.7. §em ng−êi bÖnh lªn ®Çu gi−êng
4.7.1. Ng−êi bÖnh phô gióp ®−îc
Gèi che ®Çu gi−êng.
Ng−êi bÖnh chèng ch©n lªn.
®iÒu d−ìng luån 1 tay d−íi vai, mét tay d−íi m«ng.
Trong lóc ng−êi bÖnh nhón m×nh, chèng ch©n, ®iÒu d−ìng ®ì vµ ®Èy theo.
4.7.2. Ng−êi bÖnh kh«ng phô gióp ®−îc: bÊt ®éng hay b¸n bÊt ®éng
Gèi che ®Çu gi−êng.
Hai ng−êi ®iÒu d−ìng ®øng cïng mét bªn.
Mét ng−êi: mét tay luån d−íi vai, mét tay ®Æt ë th¾t l−ng.
Ng−êi kia: mét tay ®Æt ë m«ng, mét tay ë ®ïi.
C¶ hai cïng ®−a ng−êi bÖnh lªn mét l−ît.
* §em ®Öm lªn:
Víi hai ng−êi ®iÒu d−ìng: mçi ng−êi ®øng mét bªn ë gi÷a gi−êng, n¾m
®Öm lªn vµ cïng nhÊc mét l−ît.
NÕu ng−êi bÖnh nÆng cÇn 4 ng−êi, mçi ng−êi mét gãc ®Öm.

5. Nh÷ng ®iÒu cÇn l−u ý
Mét ng−êi kh«ng nªn ®ì ng−êi bÖnh qu¸ nÆng.
Khi ng−êi bÖnh cã thÓ tù xoay trë, nªn ®Ó hä tù lµm, chØ gióp hä khi cÇn.
Nªn ®øng bªn c¹nh gi−êng vÒ phÝa ng−êi bÖnh nghiªng qua lµ tèt nhÊt.
Lu«n gi÷ ng−êi bÖnh ®óng t− thÕ vµ xoay trë th−êng xuyªn mçi 2 giê.
Khi chªm, nªn chó ý chªm nh÷ng vïng ®Ì cÊn.

1. Cho ng−êi bÖnh n»m t− thÕ ngöa th¼ng trong tr−êng hîp:
A. Ng−êi bÖnh bÞ phï nhiÒu hai chi d−íi D. N«n möa nhiÒu
B. Ng−êi bÖnh sau khi bÞ ngÊt hoÆc cho¸ng E. H«n mª s©u

269

C. Ng−êi bÖnh ®ang ®−îc kÐo t¹ trong tr−êng hîp g·y x−¬ng
2. T− thÕ n»m ngöa ®Çu thÊp dïng trong çc tr−êng hîp:
A. Ng−êi bÖnh trong khi chäc dß tñy sèng
B. Ng−êi bÖnh trong khi chäc dß mµng phæi
C. Ng−êi bÖnh trong khi chäc dß mµng bông
D. Ng−êi bÖnh sau khi ®−îc chäc dß tñy sèng
E. Nh÷ng ng−êi giµ trong thêi kú d−ìng bÖnh
3. Khi n©ng ®ì ng−êi bÖnh, ®iÒu d−ìng cÇn:
A. Cè g¾ng n©ng ®ì ng−êi bÖnh, nÕu ng−êi bÖnh qu¸ nÆng
B. Gäi ng−êi phô gióp, nÕu ng−êi bÖnh qu¸ nÆng
C. Gióp ®ì ng−êi bÖnh khi hä cÇn sù gióp ®ì
D. Cã thÓ ®Æt t− thÕ ng−êi bÖnh tuú ý trong lóc n©ng ®ì
E. C©u B vµ C ®óng
4. T− thÕ n»m sÊp dïng trong tr−êng hîp:
A. Ng−êi bÖnh khã ngñ D. Ng−êi bÖnh n«n
B. Ng−êi bÖnh ch−íng h¬i ë bông E. B, C, D ®Òu ®óng
C. Ng−êi bÖnh bÞ m¶ng môc ë vïng x−¬ng cïng
5. Tr−íc khi xoay trë vµ ®Æt ng−êi bÖnh n»m ®óng t− thÕ, cÇn nhËn ®Þnh ng−êi
bÖnh vÒ çc vÊn ®Ò:
A. Tæng tr¹ng chung cña ng−êi bÖnh D. DÊu hiÖu sinh tån
B. Tri gi¸c cña ng−êi bÖnh E. TÊt c¶ ®Òu ®óng
C. Çc bÖnh lý ®i kÌm
6. T− thÕ n»m ngöa th¼ng th−êng ¸p dông trong tr−êng hîp ng−êi bÖnh cÇn
nghØ ng¬i sau ngÊt, cho¸ng.
7. T− thÕ n»m khom l−ng dïng trong tr−êng hîp b¸c sü cÇn kh¸m bÖnh ë vïng
cét sèng.
8. T− thÕ n»m sÊp th−êng ¸p dông trong tr−êng hîp ng−êi bÖnh bÞ vÕt loÐt ë
vïng l−ng.
9. T− thÕ n»m ®Çu cao 30 ®é ®Ó phßng ngõa n«n ãi.
10. Kh«ng nªn cè g¾ng n©ng ®ì ng−êi bÖnh qu¸ nÆng v× cã thÓ g©y mÊt an toµn
cho ng−êi bÖnh.

§¸p ¸n: 1.B, 2.D, 3.E, 4.E, 5.E, 6. §, 7.S, 8.§, 9.S, 10.Đ

270

Bµi 32

ÇC T¦ THÕ §Ó KH¸M BÖNH

Môc tiªu
1. KÓ çc môc ®Ých cña t− thÕ kh¸m vµ trÞ liÖu th«ng th−êng.
2. Nªu çc ¸p dông cña t− thÕ kh¸m vµ trÞ liÖu th«ng th−êng cho tõng tr−êng hîp
bÖnh.
3. Nªu çc yªu cÇu cña kü thuËt ®Æt ng−êi bÖnh ë çc t− thÕ kh¸m vµ trÞ liÖu.

1. Môc ®Ých
T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho b¸c sÜ kh¸m bÖnh.
Gióp ng−êi bÖnh ®−îc tho¶i m¸i tiÖn nghi khi kh¸m.

T×nh tr¹ng tri gi¸c: tØnh, h«n mª…
BÖnh lý kÌm theo: liÖt, chÊn th−¬ng cét sèng, vÕt th−¬ng vïng l−ng, khã
thë, tim m¹ch…
Tæng tr¹ng gÇy, trung b×nh hay bÐo ph×.

3. Dông cô
− MÒn hay v¶i ®¾p vµ kh¨n l«ng khi cÇn che ngùc
− TÊm cao su vµ v¶i phñ (nÕu cÇn)
− Gèi chªm (nÕu cÇn)
− B×nh phong.
− Bóa ph¶n x¹
− T¨m b«ng
− Má vÞt soi ©m ®¹o
− K×m tiÕp liÖu
− PhiÕn kÝnh
− Que gßn

271

− èng nghe, m¸y ®o huyÕt ¸p.

4.1. B¸o vµ gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh biÕt viÖc s¾p lµm
4.2. §Æt ng−êi bÖnh n»m t− thÕ thÝch hîp
4.3. Che b×nh phong cho kÝn ®¸o
4.3.1. T− thÕ n»m ngöa: dïng ®Ó kh¸m tæng qu¸t, kh¸m ngùc, bông, ch©n

a. §¾p mÒn cho ng−êi bÖnh ®−îc Êm ¸p
vµ kÝn ®¸o
b. Bá h¼n quÇn ¸o ra (nÕu cÇn)
c. §Æt ng−êi bÖnh n»m ngöa, ®Çu cã gèi
d. Hai tay xu«i theo th©n m×nh hoÆc ®Ó
trªn ngùc
e. Hai ch©n ch©n th¼ng hoÆc co l¹i
4.3.2. T− thÕ n»m ngöa ch©n chèng vµ H×nh 32.1. T− thÕ n»m ngöa
bÑt ra: kh¸m ©m ®¹o, th¨m dß trùc trµng
a. Lãt tÊm cao su vµ phñ v¶i d−íi m«ng
ng−êi bÖnh
b. §Æt ng−êi bÖnh n»m ngöa
c. Che kÝn ng−êi bÖnh b»ng mÒn hoÆc v¶i
®¾p
d. Bá h¼n quÇn ng−êi bÖnh ra
e. §Æt 2 ch©n ng−êi bÖnh chèng lªn vµ
bÑt ra, m«ng s¸t c¹nh gi−êng (nÕu
n»m trªn bµn kh¸m, ®Æt m«ng ng−êi H×nh 32.2. T− thÕ n»m ngöa, ch©n
bÖnh s¸t c¹nh bµn vµ ®Ó 2 bµn ch©n chèng bÑt réng
trªn gi¸ ®ì)
4.3.3. T− thÕ n»m ngöa, ch©n chèng bÑt ra nhiÒu h¬n (h×nh 32.3): kh¸m
vïng héi ©m, trùc trµng, ©m ®¹o, bµng quang, cæ tö cung (t− thÕ s¶n phô khoa)
a. Lãt tÊm cao su vµ v¶i phñ d−íi m«ng ng−êi bÖnh.
b. §Æt ng−êi bÖnh n»m ngöa.
c. Che kÝn ng−êi bÖnh b»ng mÒn hay v¶i ®¾p.
d. Bá h¼n quÇn ng−êi bÖnh ra.

272

e. §Æt hai ch©n ng−êi bÖnh co s¸t bông vµ dang réng ra, m«ng s¸t c¹nh
gi−êng (nÕu n»m trªn bµn kh¸m, ®Æt m«ng ng−êi bÖnh s¸t c¹nh bµn vµ ®Ó
2 bµn ch©n trªn gi¸ ®ì).

H×nh 32.3. T− thÕ s¶n phô khoa H×nh 32.4. T− thÕ Sim’s

4.3.4. T− thÕ n»m nghiªng vÒ bªn tr¸i (Sim’s): kh¸m hËu m«n, ©m ®¹o
a. Lãt tÊm cao su vµ v¶i phñ d−íi m«ng ng−êi bÖnh.
b. §¾p mÒn.
c. Bá h¼n quÇn ng−êi bÖnh ra.
d. §Æt ng−êi bÖnh n»m nghiÖng vÒ bªn tr¸i, ch©n trªn co s¸t bông, ch©n d−íi
h¬i co, tay tr¸i ®Ó ra sau l−ng, tay ph¶i «m gèi tr−íc ngùc.
4.3.5. T− thÕ n»m sÊp: kh¸m vïng g¸y, l−ng, cét sèng, m«ng
a. §¾p mÒn cho ng−êi bÖnh ®−îc Êm vµ
kÝn ®¸o.
b. Bá h¼n quÇn ¸o ra.
c. §Æt ng−êi bÖnh n»m sÊp mÆt nghiªng
mét bªn trªn gèi.
d. Hai tay ng−êi bÖnh xu«i theo th©n
m×nh hoÆc ®Ó trªn ®Çu.
H×nh 32.5. T− thÕ n»m sÊp
e. Hai ch©n th¼ng.
4.3.6. T− thÕ n»m chæng m«ng: soi trùc
trµng, kh¸m ©m ®¹o (ng−êi bÖnh ph¶i ®−îc
lµm s¹ch ruét tr−íc khi soi trùc trµng).

H×nh 32.6. T− thÕ n»m chæng m«ng

273

4.3.7. T− thÕ ®øng: kh¸m chØnh h×nh, thÇn kinh

Cho ng−êi bÖnh ®øng th¼ng, ®i qua, ®i l¹i hoÆc lµm
nh÷ng cö ®éng nh− co, duçi 2 tay, 2 ch©n ®Ó b¸c sü xem xÐt
nh÷ng t×nh tr¹ng bÊt th−êng cña c¬ thÓ.

§em dông cô vÒ phßng lµm viÖc.
Dän röa vµ tr¶ vÒ chç cò.

6. Ghi hå s¬
H×nh 32.7. T− thÕ
Ngµy giê b¸c sÜ kh¸m bÖnh. ®øng
VÞ trÝ vµ t− thÕ kh¸m.
C¸c mÉu thö (nÕu cã).
Ph¶n øng cña ng−êi bÖnh (nÕu cã).
Tªn b¸c sÜ kh¸m bÖnh.
Tªn ®iÒu d−ìng phô t¸.

ChuÈn bÞ hå s¬ vµ dông cô ®Çy ®ñ tr−íc khi kh¸m.
Vïng kh¸m ph¶i ®−îc chuÈn bÞ tèt.
Lu«n trÊn an ng−êi bÖnh, gi÷ cho ng−êi bÖnh ®−îc kÝn ®¸o, Êm ¸p trong
khi kh¸m.
Gióp ng−êi bÖnh mÆc l¹i quÇn ¸o mét c¸ch tho¶i m¸i sau khi kh¸m.
NÕu cã göi chÊt tiÕt ®i xÐt nghiÖm nhí ghi vµo hå s¬.

1. ChuÈn bÞ t− thÕ kh¸m bÖnh cho ng−êi bÖnh víi môc ®Ých lµ:
A. T¹o thuËn lîi cho thÇy thuèc khi kh¸m bÖnh
B. Gióp ng−êi bÖnh tiÖn nghi, tho¶i m¸i trong lóc kh¸m
C. Gióp th©n nh©n ng−êi bÖnh yªn t©m
D. TiÕt kiÖm thêi gian cho b¸c sÜ vµ ®iÒu d−ìng
274

E. A vµ B ®óng
2. ChuÈn bÞ ng−êi bÖnh tr−íc khi kh¸m ta cÇn, ngo¹i trõ:
A. B¸o vµ gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh biÕt viÖc s¾p lµm
B. Che b×nh phong cho kÝn ®¸o
C. ChuÈn bÞ ®Çy ®ñ dông cô tr−íc khi kh¸m
D. B¸o vµ gi¶i thÝch, che b×nh phong cho kÝn, ®ång thêi chuÈn bÞ ®Çy ®ñ
dông cô tr−íc khi kh¸m
E. Nhê ng−êi nhµ n©ng ®ì ng−êi bÖnh
3. T− thÕ n»m ngöa, ch©n chèng vµ bÑt ra dïng ®Ó kh¸m:
A. Kh¸m vïng ngùc D. Kh¸m tæng qu¸t
B. Kh¸m vïng cét sèng E. Kh¸m vïng ngùc
C. Kh¸m ©m ®¹o, th¨m dß trùc trµng
4. T− thÕ n»m nghiªng vÒ bªn tr¸i (Sim’s) dïng trong kh¸m:
A. Kh¸m ©m ®¹o D. Kh¸m cæ tö cung
B. Kh¸m vïng chËu E. Kh¸m bµng quang
C. Kh¸m hËu m«n, trùc trµng
5. Khi soi trùc trµng, cÇn cho ng−êi bÖnh n»m ë t− thÕ:
A. T− thÕ n»m ngöa th¼ng
B. T− thÕ n»m ngöa hai ch©n chèng
C. T− thÕ n»m ngöa hai ch©n chèng vµ bÑt ra
D. T− thÕ n»m sÊp
E. T− thÕ n»m chæng m«ng
6. CÇn ph¶i béc lé vïng kh¸m tr−íc khi b¸c sü ®Õn kh¸m bÖnh ®Ó tiÕt kiÖm
®−îc thêi gian kh¸m.
7. Ph¶i lu«n gi÷ cho ng−êi bÖnh ®−îc kÝn ®¸o trong suèt thêi gian kh¸m.
8. T− thÕ n»m chæng m«ng th−êng ¸p dông trong tr−êng hîp néi soi trùc trµng.
9. T− thÕ ch©n chèng bÑt ra th−êng ¸p dông trong tr−êng hîp th¨m kh¸m
phô khoa.
10. T− thÕ n»m sÊp th−êng ¸p dông trong th¨m kh¸m vïng l−ng, m«ng.

§¸p ¸n: 1.E, 2.E ,3.C, 4.C, 5.E, 6.S, 7.§, 8.§, 9.§, 10.§.

275

Bµi 33

ÇCH GIóP NG¦êI BÖNH NGåI DËY
Vµ RA KHáI GI¦êNG LÇN §ÇU

Môc tiªu
1. KÓ çc môc ®Ých cña viÖc gióp ng−êi bÖnh ngåi dËy vµ ra khái gi−êng
lÇn ®Çu.
2. Nªu çc b−íc cña quy tr×nh kü thuËt gióp ng−êi bÖnh ngåi dËy vµ ra khái
gi−êng lÇn ®Çu.
3. Nªu nh÷ng yªu cÇu cña kü thuËt gióp ng−êi bÖnh ngåi dËy vµ ra khái gi−êng
lÇn ®Çu.

1. Môc ®Ých
Gióp m¸u l−u th«ng ®iÒu hßa trong c¬ thÓ.
Ngõa nh÷ng biÕn chøng: ø m¸u phæi, t¾c m¹ch, biÕn d¹ng c¬ thÓ, m¶ng môc.
§em l¹i sù tho¶i m¸i cho ng−êi bÖnh vµ gióp ng−êi bÖnh chãng håi phôc

2. ChØ ®Þnh
Ph¶i cã chØ thÞ cña b¸c sÜ v× cã thÓ gÆp nguy hiÓm khi ng−êi bÖnh trë dËy
lÇn ®Çu: rèi lo¹n tuÇn hoµn, chãng mÆt, huyÕt ¸p h¹, ngÊt …
− Ng−êi bÖnh n»m l©u ngµy
− Ng−êi bÖnh sau khi mæ

T×nh tr¹ng bÖnh lý: chãng mÆt, hoa m¾t, tôt huyÕt ¸p t− thÕ, n»m l©u
ngµy trªn gi−êng…
DÊu sinh hiÖu ®Æc biÖt lµ m¹ch, huyÕt ¸p cã æn ®Þnh?

4. Dông cô
GhÕ bµnh hay ghÕ cã l−ng dùa.
BËc tam cÊp (nÕu gi−êng cao).

276

Giµy, dÐp, ví, ¸o Êm.
B¨ng bông (nÕu cÇn).
Gèi, mÒn.

Xem hå s¬, quan s¸t t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh ®Ó biÕt ch¾c ng−êi bÖnh ra khái
gi−êng ®−îc.
B¸o vµ gi¶i thÝch cho ng−êi bÖnh biÕt lîi Ých cña viÖc nµy.
§Æt bËc tam cÊp vµ giÇy dÐp ngay chç b−íc xuèng, ghÕ ®Æt ë chç thuËn
tiÖn cho ng−êi bÖnh.
Cho ng−êi bÖnh n»m s¸t c¹nh gi−êng.
§iÒu d−ìng ®øng ®èi diÖn víi ng−êi bÖnh, luån tay ph¶i qua n¸ch ph¶i
ng−êi bÖnh (nÕu ®iÒu d−ìng ®øng bªn tr¸i th× ng−îc l¹i).
Tay ph¶i ng−êi bÖnh n¾m vai ph¶i ®iÒu d−ìng.
Tay tr¸i ®iÒu d−ìng ®ì cæ vµ vai tr¸i ng−êi bÖnh, cho ng−êi bÖnh ngåi dËy
nhÑ nhµng.
Mét tay ®iÒu d−ìng ®Ó d−íi khuûu ch©n, mét tay ®Ó vai, xoay nhÑ nhµng
ng−êi bÖnh vµ cho thßng 2 ch©n xuèng gi−êng.
Quan s¸t s¾c diÖn, ®Õm m¹ch, hái ng−êi bÖnh.
MÆc ¸o Êm, mang ví (nÕu cÇn).
§iÒu d−ìng ®øng tr−íc ng−êi bÖnh, mét ch©n tr−íc, mét ch©n sau, hai tay
xèc n¸ch ng−êi bÖnh, ng−êi bÖnh ®Ó hai tay chÞu lªn vai cña ®iÒu d−ìng, ®iÒu
d−ìng h¬i nhón m×nh xuèng ®Ó ®−a ng−êi bÖnh ra khái gi−êng, xoay ng−êi l¹i
®Æt ng−êi bÖnh xuèng ghÕ.
Cho ng−êi bÖnh ngåi tho¶i m¸i, ch¶i tãc gän gµng.
§iÒu d−ìng söa so¹n gi−êng l¹i.
§ì ng−êi bÖnh ®øng lªn, tay tr¸i ®iÒu d−ìng xèc n¸ch tr¸i ng−êi bÖnh, tay
ph¶i luån qua h«ng, d×u ng−êi bÖnh ®i.
Sau khi ®i xong, ®−a ng−êi bÖnh vÒ gi−êng, cho ng−êi bÖnh n»m tho¶i m¸i.
Quan s¸t l¹i t×nh tr¹ng ng−êi bÖnh.

Thu dän dông cô vÒ phßng lµm viÖc

7. Ghi vµo hå s¬
T×nh tr¹ng ng−êi bÖnh tr−íc vµ sau khi ra khái gi−êng.

277

Thêi gian ra khái gi−êng

Ph¶i ch¾c ch¾n ng−êi bÖnh khoÎ tr−íc khi cho ng−êi bÖnh ra khái gi−êng.
§iÒu d−ìng lu«n theo dâi trong suèt thêi gian ng−êi bÖnh ngåi ch¬i ë ghÕ.
§iÒu d−ìng lu«n gi÷ t− thÕ ®óng khi ®ì ng−êi bÖnh.

1. KÓ 3 môc ®Ých gióp ng−êi bÖnh ngåi dËy vµ ra khái gi−êng
2. Nªu nh÷ng nhËn ®Þnh trªn ng−êi bÖnh khi thùc hiÖn kü thuËt gióp ng−êi
bÖnh ngåi dËy vµ ra khái gi−êng lÇn ®Çu.
3. Nªu nh÷ng ®iÓm cÇn l−u ý khi gióp ng−êi bÖnh ngåi dËy vµ ra khái gi−êng
4. ViÖc gióp ng−êi bÖnh ra khái gi−êng lÇn ®Çu gióp ng−êi bÖnh ng¨n ngõa c¸c
biÕn chøng do n»m l©u.
5. Khi n©ng ®ì gióp ng−êi bÖnh ra khái gi−êng lÇn ®Çu ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn
theo dâi s¸t dÊu sinh hiÖu cña ng−êi bÖnh
6. Khi n©ng ®ì cÇn gi÷ an toµn cho ng−êi bÖnh
7. ViÖc gióp ng−êi bÖnh ra khái gi−êng lÇn ®Çu gióp ng−êi bÖnh gi¶m stress

§¸p ¸n: 4.§, 5.§, 6.§, 7.§.

278

Bµi 34

ÇCH DI CHUYÓN
Tõ GI¦êNG QUA ÇNG – XE L¡N

Môc tiªu
1. KÓ çc môc ®Ých cña çch di chuyÓn tõ gi−êng qua çng - xe l¨n.
2. Nªu çc b−íc cña quy tr×nh kü thuËt di chuyÓn ng−êi bÖnh tõ gi−êng qua çng
xe l¨n.
3. Nªu çc yªu cÇu cña kü thuËt di chuyÓn ng−êi bÖnh tõ gi−êng qua çng -
xe l¨n.

1. Môc ®Ých
Di chuyÓn ng−êi bÖnh ®−îc an toµn.

2. ChØ ®Þnh
TÊt c¶ ng−êi bÖnh nÆng kh«ng thÓ tù di chuyÓn (ng−êi bÖnh chuyÓn tr¹i,
ng−êi giµ…).
Ng−êi bÖnh ®i gi¶i trÝ (®èi víi ng−êi bÖnh bÞ liÖt 2 ch©n, g·y ch©n).

3. Dông cô
Çng ®Èy hoÆc çng khiªng tay
Xe l¨n tay
Gèi, mÒn

4.1. Çch di chuyÓn ng−êi bÖnh tõ gi−êng qua çng ®Èy
§Æt çng song song çch gi−êng Ýt nhÊt 1m hoÆc ®Æt th¼ng gãc víi ch©n
gi−êng hoÆc ®Çu gi−êng vµ ng−îc ®Çu víi ng−êi bÖnh.
4.1.1. Çch ®ì ng−êi bÖnh víi mét ng−êi ®iÒu d−ìng (h×nh 34.1)
Kho¸ çc b¸nh xe vµ gi−êng l¹i cÈn thËn.

279

®iÒu d−ìng ®øng c¹nh gi−êng, ch©n tr−íc, ch©n sau, mét tay luån tíi
khuûu ch©n, mét tay d−íi vai – cæ ng−êi bÖnh, ng−êi bÖnh «m lÊy cæ ®iÒu d−ìng.
®iÒu d−ìng nhÊc bæng ng−êi bÖnh lªn quay nöa vßng råi ®Æt nhÑ nhµng
ng−êi bÖnh lªn çng (nÕu çng ®Æt th¼ng gãc víi gi−êng) quay mét vßng (nÕu
çng ®Æt song song víi ng−êi bÖnh)

H×nh 34.1. Çch ®ì ng−êi bÖnh víi 1 ng−êi H×nh 34.2. Çch ®ì ng−êi bÖnh víi 2 - 3
ng−êi

4.1.2. Çch ®ì ng−êi bÖnh víi 2 - 3 ng−êi (h×nh 34.2)
Kho¸ b¸nh xe cña xe ®Èy vµ dõng l¹i
Bè trÝ ng−êi ®iÒu d−ìng cao vµ khoÎ nhÊt ®øng ë phÝa ®Çu cña ng−êi bÖnh
+ Ng−êi thø nhÊt ®ì cæ, vai vµ l−ng ng−êi bÖnh.
+ Ng−êi ®øng gi÷a: ®ì th¾t l−ng, m«ng ng−êi bÖnh.
+ Ng−êi thø 3: ®ì ®ïi vµ c¼ng ch©n ng−êi bÖnh.
Theo nhÞp 1, 2, 3 cïng nhÊc bæng ng−êi bÖnh lªn, «m ng−êi bÖnh vµo ngùc
quay nöa vßng, hoÆc mét vßng råi ®Æt nhÑ nhµng ng−êi bÖnh lªn çng.
4.2.3. Çng ®Ó song song vµ s¸t gi−êng
Khãa b¸nh xe çng vµ gi−êng l¹i.
Víi 2 ng−êi hoÆc 4 ng−êi: (tr−êng hîp ng−êi bÖnh n»m s½n trªn tÊm v¶i cao su).
+ Mét ng−êi ®øng vÒ phÝa bªn çng, mét ng−êi ®øng bªn kia gi−êng.
+ C¶ hai cïng cuén v¶i trong bµn tay ®ì nh÷ng phÇn nÆng nhÊt. (Tr−êng
hîp ng−êi bÖnh nÆng ký hoÆc søc yÕu, cÇn ph¶i cã thªm ng−êi ®ì ®Çu,
ch©n, phßng ng−êi bÖnh shock).
+ Mét ng−êi nhÊc ng−êi bÖnh tõ tõ lªn çng.
4.2. Çch di chuyÓn ng−êi bÖnh qua çng khiªng
Hai ng−êi khiªng 2 ®Çu çng ®øng s¸t gi−êng ng−êi bÖnh, mÆt çng Ðp s¸t
vµo thµnh gi−êng.

280

Hai hoÆc 3 nh©n viªn ®øng s¸t gi−êng cïng phÝa víi ng−êi khiªng çng,
n©ng ng−êi bÖnh lªn khái mÆt gi−êng, cïng lui vÒ phÝa sau, çch ®ì ng−êi bÖnh
gièng nh− trªn.
Hai ng−êi khiªng çng nhanh nhÑn ®−a çng ra ®ì ng−êi bÖnh.
Ç 3 ng−êi khiªng nhÑ nhµng ®Æt ng−êi bÖnh xuèng çng.
4.3. Çch ®ì ng−êi bÖnh tõ çng qua gi−êng lµ ®éng t¸c ng−îc l¹i
4.4. Çch ®ì ng−êi bÖnh tõ gi−êng qua xe l¨n tay (h×nh 34.3)
Xe l¨n tay ®Æt çch ch©n gi−êng 1m vµ
mÆt xe h−íng vÒ phÝa ®Çu gi−êng
4.4.1. Çch ®ì ng−êi bÖnh víi 1 ng−êi (h×nh
34.4).
Kho¸ b¸nh xe l¹i, giì bµn ®¹p lªn.
§iÒu d−ìng ®ì ng−êi bÖnh ngåi lªn vµ ½m
ng−êi bÖnh nhÑ nhµng ®Æt xuèng xe l¨n, h¹ bµn
®¹p xuèng cho ng−êi bÖnh ®Ó ch©n. H×nh 34.3. Çch ®ì ng−êi bÖnh tõ
gi−êng qua xe l¨n tay
4.4.2.Çch ®ì ng−êi bÖnh víi 2 ng−êi (h×nh
34.5)

H×nh 34.4. Çch ®ì ng−êi bÖnh víi 1 ng−êi H×nh 34.5. Çch ®ì ng−êi bÖnh víi 2 ng−êi
Kho¸ b¸nh xe l¹i, giì bµn ®¹p lªn
§ì ng−êi bÖnh ngåi dËy, thßng ch©n xuèng gi−êng
Hai ng−êi ®øng 2 bªn gi−êng bÖnh, n¾m tay víi nhau: mét ®Ó ë khuûu
ch©n, mét quµng qua gi÷a l−ng ng−êi bÖnh. Hai tay ng−êi bÖnh b¸ cæ hai ng−êi
®iÒu d−ìng.
Hai ng−êi ®iÒu d−ìng cïng nhÊc ng−êi bÖnh lªn, xoay nöa vßng, nhÑ
nhµng ®Æt ng−êi bÖnh ngåi xuèng xe l¨n.

Khi di chuyÓn chó ý gi÷ cho ng−êi bÖnh an toµn vÒ mäi mÆt.
§iÒu d−ìng kh«ng nªn ®ì ng−êi bÖnh qu¸ nÆng, nhê ng−êi phô nÕu cÇn.
281

Lu«n lu«n ®ì ng−êi bÖnh nhÑ nhµng vµ mét l−ît tr¸nh d»n sèc ng−êi bÖnh

1. Môc ®Ých cña çch di chuyÓn tõ gi−êng qua çng – xe l¨n:
A. §Ó chuyÓn tr¹i cho ng−êi bÖnh
B. §−a ng−êi bÖnh (liÖt, g·y ch©n) ®i gi¶i trÝ, lµm xÐt nghiÖm
C. ¸p dông cho ng−êi bÖnh ®−îc an toµn
D. TÊt c¶ ®Òu ®óng
2. Khi di chuyÓn ng−êi bÖnh cÇn l−u ý:
A. Di chuyÓn cµng nhanh cµng tèt
B. Gi÷ an toµn cho ng−êi bÖnh an toµn vÒ mäi mÆt
C. Tr−êng hîp ng−êi bÖnh nÆng ký th× ®iÒu d−ìng ®ì phÝa ®Çu tr−íc råi
®Õn ch©n
D. §iÒu d−ìng ph¶i ®øng bªn tr¸i ®Ó ®ì ng−êi bÖnh
Ph©n biÖt c©u ®óng (§) - sai (S)
3. Khi ®ì ng−êi bÖnh qua xe l¨n ta cÇn l−u ý khãa b¸nh xe tr−íc ®Ó an toµn cho
ng−êi bÖnh.
4. Khi n©ng ®ì ng−êi bÖnh ph¶i nhÑ nhµng.
5. Khi cã 2 ng−êi cïng mét lóc n©ng ®ì ng−êi bÖnh ta kh«ng cÇn ph¶i lµm cïng
mét nhÞp.
6. Khi di chuyÓn ng−êi bÖnh cÇn ph¶i theo dâi xem ng−êi bÖnh cã vui kh«ng.
7. §Æt çng vu«ng gãc víi ch©n gi−êng tr−íc khi n©ng ®ì ng−êi bÖnh qua çng.
8. Mét ng−êi kh«ng thÓ n©ng ®ì ®−îc ng−êi bÖnh.
9. Xe l¨n chØ dïng cho ng−êi bÖnh h«n mª.
10. Khi n©ng ®ì vµ di chuyÓn ng−êi bÖnh, ng−êi ®iÒu d−ìng cÇn l−u ý dÊu sinh
hiÖu cña ng−êi bÖnh.
§¸p ¸n: 1.D, 2.B, 3.§, 4.§, 5.S, 6.S, 7.§, 8.S, 9.S, 10.§.

Tµi liÖu tham kh¶o
282

1. Bé Y tÕ. §iÒu d−ìng c¬ b¶n. Nhµ xuÊt b¶n Y häc, 1996.
2. Bé Y tÕ. §iÒu d−ìng c¬ b¶n I, II, §Ò ¸n hç trî hÖ thèng ®µo t¹o 03 -
Sida/Indevelop, 1993.
3. Bé Y tÕ. Tµi liÖu qu¶n lý ®iÒu d−ìng – Nhµ xuÊt b¶n Y häc, 2004.
4. Bé Y tÕ. Quy chÕ qu¶n lý chÊt th¶i– Nhµ xuÊt b¶n Y häc, 1999.
5. Bé Y tÕ. Qu¶n lý vµ tæ chøc Y tÕ– Nhµ xuÊt b¶n Y häc, 2005.
6. Bé Y tÕ. Quy chÕ bÖnh viÖn – Nhµ xuÊt b¶n Y häc, 2001.
7. Bé Y tÕ. §iÒu d−ìng c¬ b¶n – Nhµ xuÊt b¶n Y häc, 2006.
8. §¹i häc Y d−îc TP HCM – Khoa ®iÒu d−ìng Kü thuËt Y häc. Gi¸o tr×nh lý
thuyÕt ®iÒu d−ìng c¬ b¶n, 2005.
9. NguyÔn ThÞ Kim H−ng. Nhu cÇu dinh d−ìng - Trung t©m dinh d−ìng TP
Hå ChÝ Minh, 2002.
10. Allen Baumann, Darling and Fisher. Health Physical Assessment. 3rd
ed . Mosby,1996.
11. Barkayskas V.H. et al. Health and physical assessement 2nd ed. Mosby,
1998.
12. Kozier B., Erb G., Fundamentals of nursing: concepts and procedures, 3rd
ed. Addison- Wesley, 1987.
13. Kozier B., et al Fundamental of nursing: concept, process and practice, 5th.
Addison – Wesley, 2001.
14. Ruth F. Vraver, Contance J. Hirnle Fundamental of Nursing. Human
health and Function, 3th ed. Lippincott, 2001.
15. Lillis, Priscilla Le Monee. Fundamental Of Nursing 3th ed Lippincott,
2002.
16. Martha Raile Alligood, Ann Marriner Tomey, Nursing Theeory. 2nd ed.
Mosby, 2002.
17. Perry A.G, Potter P.A, Clinical Nursing Skills techniques 5th ed. Mosby,
2002.
18. Rosdahl C.B., Textbook of Basic Nursing, 7th ed. Lippincott, 1999.
19. Potter-Perry Fundamental of Nursing. 6th ed Evolve, 2005.
20. Taylor C., Lillis C., Lemone P., Fundamentals of Nursing: the Art and
Science of Nursing care, 3rd. Lippincott, 1997.
21. Swaztz. Texbook of Physical Diagnosis History and Examination, 4th ed.
Saunders, 2001.

283

Cndd dieuduongcb1 w

More Related Content

What's hot

Similar to Cndd dieuduongcb1 w

More from Le Khac Thien Luan

Cndd dieuduongcb1 w