Dagli

Dagli

• 1.
  DAGLI Michael D. Saudan
• 2.
  Dagli • Ang dagliay isang anyong pampanitikan na maituturing na maikling maikling kwento.Bagamat walang katiyakan ang pinagmulan nito saPilipinas,sinasabing lumaganap ito sa unang dekada ng pananakop ng mga Amerikano. • Wala ring nakatitiyak sa angkop na haba para masabing dagli ang isang akdang pampanitikan. Subalit sinasabing kinakailangang hindi ito aabot sa haba ng isang maikling kwento. Kabilang sa mga kilalang manunulat ng dagli sina Iñigo Ed.Regalado ,Jose Corazon de Jesus, Rosauro Almario(Ric. A. Clarin), Patricio Mariano, Francisco Laksamana, at Lope K. Santos.
• 3.
  Pinagmulan • Sa pananaliksikni Rolando Tolentino,sinabi ni Teodoro Agoncillo na sumulpot ang dagli noong 1902, kasabay ng pagkakalathala ng pahayagang Muling Pagsilang na pinamahalaan ni Lope K. Santos, at nagpatuloy hanggang 1930. Ayon naman kay E. Arsenio Manuel, nag-ugat ang dagli sa panahon ng pananakop ng mga Kastila.Naging tampok ang mga ito sa mga pahayagang Espanyol at tinawag na Instantaneas • . Gayunman, hindi malinaw kung hinango nga ng mga manunulat sa Tagalog ang ganitong anyo mula sa mga Kastila dahil hindi pa malinaw noon kunganong uri ang itatawag sa akdang anyong prosa ngunit patula ang himig.
• 4.
  Katangian at Anyo •Ayon kay Aristotle Atienza,malaking bilang ng mga dagli na nakalap nila ni Tolentino para sa antolohiyang “Ang Dagling Tagalog: 1903 - 1936” ang tumatalakay • sa karanasan ng mga lalaki sa isang patriyarkal na lipunang kanilang ginagalawan.Karaniwan ding iniaalay ang dagli sa isang babaeng napupusuan subalit may ilan ding ginamit ito upang ipahayag ang kanilang mga damdaming makabayan at kaisipang lumalaban sa mananakop na Amerikano.Sa obserbasyon ni Tolentino, nagpapalit-palit ang anyo ng dagli mula sa harap na pahina ng mga pahayagan hanggang sa maging nakakahong kwento sa mga tabloid o tampok na kwento (feature story) sa mga kolum, pangunahing balita (headline) sa pahayagan, at telebisyon. Aniya, “natransform na ang dagli, hindi na ito tinawag na dagli at nagkaroon na ng ibang lehitimong pangalan at katawagan—anekdota, slice-of- life, day-in-the-life, at iba pa—at lehitimasyon (pagpasok ng ganitong uri ng kwento sa media).”
• 5.
  Ang Dagli saKasalukuyan • Karaniwang napagkakamalang katumbas ng flash fiction o sudden fiction sa Ingles ang dagli. Nguni't ayon sa panayam kay Dr. Reuel Molina Aguila, naunang magkaroon ng dagli sa Pilipinas (1900s) bago pa man nagkaroon ng katawagang flash fiction na umusbong noong 1990s. Maaari itong nagmula sa anyong pasingaw at diga ng mga magbabarkada kung kaya't masasabing marami sa mga probinsya at malalayong lugar nagkaroon ng ganitong paraan ng kwentuhan.
• 6.
  • Noong 2007,lumabas ang antolohiyang “Mga Kwentong Paspasan” na pinamatnugutan ni Vicente Garcia Groyon. Taong 2011 naman nang mailathala ang “Wag Lang Di Makaraos (100 Dagli Mga Kwentong Pasaway, Paaway at Pamatay)” ni Eros Atalia kung saan, ayon sa blogger na si William Rodriguez, tinatalakay ang “samu’t saring pangyayari sa lipunan sa paraang madaling unawain dahil simple lang ang paggamit ng wika.” Inilathala naman nitong Mayo 2012 ang koleksyon ng mga dagli ni Jack Alvarez na may pamagat na "Ang Autobiografia ng Ibang Lady Gaga" na ayon kay Aguila: "Naiangat ni Jack Alvarez ang dagli sa isang sining ng paglikha ng malaking daigdig mula sa maliit at partikular na karanasan… Isang makabuluhang kontribusyon ito sa panitikan ng bansa."
• 7.
  • Sa kasalukuyangpanahon, ang dagli ay halos ihambing din sa tulang tuluyan, pasingaw, at proto-fiction o micro-fiction sa Ingles. • Narito ang isang halimbawa ng dagli na isinulat ni Salvador R. Barros: • "Tungkol sa mga bagay na pumapasok sa pandinig, ang lalaki, babae, at reporter ay may malaking ipinagkakaiba. • "Ang pumapasok sa isang tainga ng lalaki ay lumalabas sa kabila. • "Ang pumapasok sa dalawang tainga ng babae ay lumalabas sa bibig. • "At ang pumapasok sa dalawang tainga ng reporter ay lumalabas sa pahayagan." (Sampagita, 8 Nobyembre 1932)
• 8.
  Halimbawa ng dagli: •… May ibang babae si Papa. Maglalabing-anim na taong gulang pa lang ako nang mabuo sa isip ko ang hinalang iyon. May iba siyang kinatatagpo. May kahati kami sa pagmamahal niya at ang nakakatakot pa, anumang oras ay maaari niya kaming iwanan. Isa siyang pintor. Mga nakahubad na katawan ang madalas niyang ipinta. Mahusay siya at napatunayan ko iyon dahil ang ilan sa kaniyang mga obra ay nakapaskil sa aming bahay. Sa butas na dingding na ang ilan ay natatakpan ng kaniyang mga likha.
• 9.
  • Madalas, ginagabina siyang umuwi at kung minsan pa’y isang beses na lang sa isang linggo kung makita namin siya. • Nakakatampo. Naiinis ako sa kaniya pero wala akong magawa. Hindi ko rin alam kung bakit ni minsan ay hindi man lang nagpakita ng pagtutol si Mama sa mga pinaggagagawa ni Papa. Para siyang bulag na bagamat lantaran na siyang niloloko at sinasaktan ni Papa ay hindi man lang siya kakikitaan ng anumang hinanakit. • Nagpatuloy lang sa ganung bisyo si papa hanngang sa dumating na sa pagkataong hindi na talaga siya umuwi. Nagpapadala na lang siya ng pera at kung minsan pa’y hindi na sapat.
• 10.
  • Isang araw,nagulat na lang ako nang makita ko si Papa sa tapat ng durungawan. Namamayat na tila ba kagagaling lang sa pagkakasakit. May kasama siyang lalaki na sa tingin ko’y mas bata ng ilang taon sa kaniya. Kala ko’y isang araw lang siya mamamalagi sa bahay pero hindi ko inaasahan na hindi na pala siya muli pang aalis. Nakangiti niya iyong sinabi sa amin ni Papa ngunit wala man lang pagtugon ang aking ina. Kahit magkakasama kaming tatlo ay tila ba isang mahabang tagtuyot ang relasyon namin bilang pamilya. Sa nangyayari nga sa amin ay hindi ko na alam kung maaari pa kaming tawaging isang pamilya. • Linggo-linggo ay dinadalaw siya ng lalaking naghatid sa kaniya. Malayong kamaagnak daw namin siya sabi ni Papa sakin.
• 11.
  • Makalipas angilang buwan, mas namayat pa si Papa. Hindi ko alam kung ano ang sakit niya pero natatakot ako. Nanghihina na siya. Para siyang nauupos na kandila. Isang punong tila unti-unting nauubusan ng dahon. Naaawa ako sa kaniya sa tuwing iniinda niya ang sakit. Ang sabi niya, pneumonia lang ang sakit niya pero bakit ganoon na halos kainin na ang buong katawan niya? • Hindi ko makakalimutan ang pagkakataong iyon nang magpaalam siya sa amin. Parang kalahati ng buhay at pagkatao ko ay nawala. Ngunit ang huling mga salitang narinig ko sa kaniya ay nagdulot sa akin ng kalituhan. • Inihabilin niya sa amin ni Mama na sa mga huling araw niya sa mundo ay bihisan namin siya. Yung damit pambabae na magmimistulang kamukha niya ang idolo niyang si Imelda marcos. Nais niya, na sa mga huling araw niya sa mundo ay maging pinakamagandang lalaking may pusong babae sa buong mundo. Gusto niyang lumaya at lumigaya. Kahit sa kahuli-hulihang pagkakataon.
• 12.
  • Nakakahiya. Isangmalaking kahihiyan. Pero wala akong magawa kundi ang sundin siya. Ayokong suwayin ang huli niyang hiling. Gusto kong patunayan na minsan akong naging mabuting anak sa kaniya. Na mahal ko siya kahit ano man siya. • Marami ang nagulat. Marami ang nanghusga. Pero baliwala na ang mga mapanlibak nilang salita dahil wala na ang Papa ko. • Naiiyak ako. Nalilito. Gusto kong magwala. Gusto kong maglaho. Kaya pala… kaya pala kasinlamig ng Disyembre ang pakikitungo ni Mama kay papa. Bakit nga ba ni minsan ay hindi ko naisip iyon? • Nakatitig lang ako sa salamin. Ang mga mata ko’y tila bukal na hindi na maubusan ng luha. Maraming bagay ang pumapasok sa isip ko. Naguguluhan. Malabo. Pero isang bagay lang ang bagay na sigurado ako. • …Iwawagayway ko ang bandera ng Papa ko • Mula sa panulat ni Michael De Belen Olivar Saudan