DENEYSEL İKTİSAT ELEŞTİRİSİ

DENEYSEL İKTİSAT ELEŞTİRİSİ

• 1.
  DENEYSEL İKTİSAT ELEŞTİRİSİ PROF.DR.COŞKUN CANAKTAN Bu sunum aşağıdaki kaynaktan hazırlanarak hazırlanmıştır. C.C. Aktan ve S. Yay, Deneysel İktisat, Divan Kitabevi, 2019. Sunumu Hazırlayan: İbrahim Halil Ağlamaz
• 2.
  “Mevcut iktisat eğitimigerçek dünya ile alakası olmayan ve havada uçan bir teorik sistem üzerine kuruludur… İktisat geçen yıllar boyunca gerçek dünyadan giderek kopmuştur. İktisatçıların büyük çoğunluğu, gerçekte iktisadi sistemin nasıl faaliyet gösterdiği ile ilgilenmemektedirler. Bir iktisatçı bir at konusunda araştırma yaptığında gidip atın sırtına binerek araştırma yapmak yerine masasında oturup ‘eğer ben at olsaydım nasıl davranırdım’ diye düşünerek çalışma yapmaktadır.” Ronald H. Coase
• 3.
  Her ne kadarsosyal bilimlerin muhtelif alanlarında deneylerden yararlanılmasının uygun olmadığını savunan ya da bu tür çalışmalara şüphe ile yaklaşan bilim insanları olsa da bugün itibariyle deneysel iktisat hiç şüphesiz bütün itirazlara ve eleştirilere karşı sağlam gerekçelerle ve ciddi bilimsel araştırmalarla yerini fazlasıyla sağlamlaştırmıştır. Mesele artık “iktisat biliminde deneysel araştırmalar yapılabilir mi?” sorusunu fazlasıyla aşmıştır.
• 4.
  İktisat biliminde ciddi deneyselaraştırmalar yerine “deneycilik” yapılması ve bunun yaygınlaşıyor olması iktisat bilimini özünden ve ruhundan koparmaz mı? Bilimcilik adı altında yapılan deneycilik iktisat biliminin gelişmesine ne katkı sağlar? Buna benzer bir durum “iktisadın matematizasyonu” konusunda yaşanmamış mıdır? İktisat biliminde aşırı matematik ve istatistik kullanılması iktisat bilimini yörüngesinden saptırmamış mıdır? Aynı endişeleri deneysel iktisat için de dile getirmek doğru değil midir?
• 5.
  Kanaatimizce iktisat bilimindeaşırı matematiksel araştırmaların yapılmasının ortaya çıkardığı sorunlar deneysel iktisat araştırmaları için de söz konusudur. İktisadi araştırmalarda yapılan deneysel çalışmaların en önemli katkısı iktisat teorilerinin ne derece geçerli olduğu sorusunun cevabını bulmamıza yardımcı olmasıdır. Ancak deney ve ölçme konusundaki araştırmaların gözleme dayalı araştırmalara mutlak üstünlüğü iddia edilerek iktisat biliminin özellikle felsefi-tarihsel-kurumsal temellerinin asla ihmal edilmemesi gerekir.
• 6.
  Unutulmamalıdır ki, gerçeği araştırmamızda “deneyimselgözlemler” kimi zaman “deneysel araştırmalardan” çok daha hızlı ve yararlı sonuçlar ortaya çıkarabilir.
• 7.
  Matematiksel iktisat gibideneysel iktisat da nihayetinde bir araştırma metodolojisidir. Önemli olan deneysel ve ampirik araştırmaların “aşırılığa” kaçmadan bilerek, yerinde, zamanında, uygun çerçeve içinde kullanılması ve uygulanmasıdır. İktisat ne tamamen mekanik ne de biyolojik bir bilimdir. İktisat fiziki ya da doğa bilimi değil, sosyal bir bilimdir. Bu nedenle de iktisadın asıl kucaklaşması gereken bilimler yakın komşularıdır. Felsefe, sosyoloji, ahlak, tarih ve kurumsal çalışmalar…
• 8.
  İktisat ne bütünüyle matematikselne de deneysel bir bilimdir; dolayısıyla “iktisat, deneysel bir bilim olacaktır” öngörüsünde bulunmanın çok gerçekçi olmadığını söyleyebiliriz. Önemli olan ampirik araştırmaların (matematiksel ve deneysel) iktisat bilimini kendi özünden ve ruhundan uzaklaştırmamasıdır. Önemli olan deneysel iktisatta “deneyselciliğin” basit bir taklitçilik anlamına gelen “deneyciliğe” dönüşmemesidir. Önemli olan matematiksel iktisatta yaşanan sorunun (“matematiksel formalizm”in “matematikçiliğe” dönüşmesi) bir benzerinin deneysel iktisat için yaşanmamasıdır.
• 9.
  Teorik-analitik-ampirik yöntemlerin hepsi birbirlerinintamamlayıcısıdır. Aynı şekilde matematik-ekonometrik- deneysel vs. yöntemler iktisadın esası ve amacı değil araçlarıdır. İktisadın “kesin bilim” iddiası altında matematikçilik-deneycilik altında ezilmesi iktisada yapılmış büyük bir haksızlıktır.
• 10.
  İktisatçıların deney yaparak teorilerinigüçlendirecek sonuçlar ortaya koymaları takdire değerdir ve alkışlanacak bir çabadır. Vernon L. Smith, Daniel Kahneman, Richard Thaler, Charles Plott, Elinor Ostrom, Alvin E. Roth ve daha bir çok deneysel iktisatçıların çalışmaları takdire ve övgüye fazlasıyla layıktır. Ancak bu değerli çalışmaların matematiksel iktisatta olduğu gibi genç iktisatçılar tarafından "anlamsız" ve "değersiz" bir şekilde kullanılması ve uygulanması iktisat bilimine yarardan çok zarar getirecektir. Richard Thaler Charles Plott
• 11.
  İktisatta ampirik araştırmalarve deneycilik gereksiz ve yararsız değildir; tam tersine yerine göre uygun bilimsel araştırma yöntemleridir. Ancak iktisadın ve sosyal bilimlerin matematiksel-istatistik-ekonometri temelli ampirik araştırmalar ve "deneycilik" istilası altında ezilmesi ve yok olması tehlikesi gözden uzak tutulmamalıdır. Ekonometri benzeri bir disiplin olan “experimetrics” bunun yeni bir örneğidir. “Experimetrics” adı verilen tekniğin deneysel iktisat ile ekonometri disiplinlerinin kesişim noktasında yer aldığı ifade edilmektedir. Experimetrics, ekonometrinin istatistiksel ve matematiksel altyapı ile iktisadi araştırmalarda yapılan deneysel çalışmaların entegrasyonunu sağlamaktadır. Kanaatimce bu ileri düzey ekonometrik model ve deney çalışmaları muhtemelen iktisat bilimini işin içinden çıkılmaz bir karmaşıklığa ve gerçek-dışılığa sürükleyecektir.
• 12.
  Acaba deneyimsel olarak pekala anlayabileceğimizve kavrayabileceğimiz konuların ayrıca anlamsız deneysel araştırmalara tabi tutulmasına gerek var mıdır? Gerçeği söylemek gerekirse bu “deneyselcilik” değil bilimcilik adı altında yapılan“deneycilik”ten başka bir şey değildir. Deneysel oyun teorisi adı verilen araştırma programı oyun teorisi ve deneysel iktisat entegrasyonunu sağlayan ciddi ve takdire değer bir çabadır. Bu alanda yapılan ciddi “deneyselcilik” çalışamlarını elbette alkışlamak gerekir. John Forbes Nash
• 13.
  Bu “deneycilik oyunları”iktisada ne katmaktadır? Örneğin, beleşçilik eğiliminin, egoizm/alturizm güdülerinin, semiriyeli çıkmazının, diktatör ya da ültimatom oyunlarının, gönüllü katkı oyununun vs. gerçekte iktisat bilimine sağladığı ciddi katkılar var mıdır? Sınıfta toplanan ya da sokaktan temin edilen denekler üzerinden yapılan bu deneycilik oyunları gerçekliğe ne kadar yakındır? Birbirinden uzak bilgisayarların başında oturup ardışık turlar halinde oynanan bu oyunlardan ne kadar gerçekçi sonuçlar beklenebilir? Değer yargıları, felsefi ön kabuller ve ideolojik eğilimlerden denekler ne kadar arındırılabilir? Yapılan deneylerde yalan ve aldatma eğilimlerine ne derece son verilebilir? Böylesine gerçeklikten uzak, yapay bir ortamda yapılan deneylerden ne kadar doğru sonuçlar elde edilebilir?
• 14.
  İktisat biliminde matematiksel iktisatve ekonometri ile başlayan “ampirik araştırma yöntemi” iktisat bilimini nasıl yörüngesinden uzaklaştırdıysa benzer tehlike deneysel iktisat araştırmaları için de geçerlidir. Ekonometrisyenlerin iktisat bilimine kazandırdıklarından fazla kaybettirdikleri olmuştur. Şimdi aynı durum “deneyci iktisatçıların” ya da başka bir ifadeyle “beyaz önlüklü laboratuvar iktisatçılarının” deneysel araştırmaları için de geçerlidir.
• 15.
  Oyun teorisi vepiyasa tasarımı (market design) araştırma alanları yanısıra deneysel iktisada da çok önemli katkılar sunan Nobel ekonomi ödülü sahibi (2012) Alvin E. Roth’un şu cümlesini aklımızın bir köşesinde muhafaza etsek iyi olur “Ekonometrisyenlerin karşı karşıya bulundukları potansiyel tuzakların benzerleri deneyselciler için de geçerlidir.” Eğer bu potansiyel tuzaklara karşı kendimizi korumaz isek ve yaptığımız deneylerin içine yalan- dolan-hile ve oyun karıştırırsak o zaman yaptığımız işin adı “deneyselcilik”olmaz,“deneycilik” ya da “deneycilik oyunları” olur.
• 16.
  Deneycilerin bir kısımmatematiksel iktisatçı ve ekonometrisyenlerin yaptığı gibi bilimsellik adı altında yaptıkları “bilimcilik” şarlatanlığından mutlaka vazgeçmeleri gerekir. Alvin Roth’un bir başka uyarısına tekrar kulak verelim: “Deneyselciler kendi kendilerini kandırmaktan kendilerini koruyacak tedbirleri almalıdırlar.”
• 17.
  Edward Leamer’in “YalanıEkonometriden Atalım” makalesinden esinlenerek biz de aşağıdaki uyarıyı yapmakta yarar görüyoruz: Ekonometrisyenlerin, davranışsalcıların ve deneycilerin yalan-dolanla bezenmiş ama sonuçta pembe tablo çizerek sundukları araştırmalara aptal yerine koydukları insanların inanmalarını bekleme alışkanlığından artık uzaklaşmaları gerekir.
• 18.
  Çalışmamızı eşsiz zihinselkapasitesi ile fizik ve mekanik bilimlerine önemli katkılar sunan Nikola Tesla’nın (1856-1943) sözleri ile tamamlayalım: “Bugünün bilim insanları matematikten sonra deneylere yöneldiler ve denklem üzerine denklemlere sarıldılar ve sonunda gerçeklikle alakası olmayan bir yapı oluşturdular.”