EMPERYAL BİLİM: İKTİSAT

EMPERYAL BİLİM: İKTİSAT

• 1.
  1 EMPERYAL BİLİM: İKTİSAT PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN Bu sunum şu kaynaktan yararlanarak hazırlanmıştır: Coşkun Can Aktan, İktisat Nereye Gidiyor, Ankara: Astana Yayınları, 2021. Hazırlayan Abdülkadir Aktürk
• 2.
  “…iktisat emperyal bir bilimdir:çok sayıda komşuluk yaptığı sosyal bilimler disiplinlerindeki temel olmadan sorunlara herhangi bir davet dâhil olmuştur." GEORGE STİGLER (1911-1991) 2
• 3.
  “İktisat bir yüzyıl öncesinde‘kasvetli bilim’ olduğu için ayıplanırdı; ancak bugünkü ... iktisat dünün kasvetli biliminden çok daha zavallı ve sıkıcıdır’’ MARK BLAUG (1927-2011) 3
• 4.
  İktisadın emperyalizmi iktisatbiliminin diğer bilim alanlarının sınırlarına doğru yayılması/genişlemesi hareketidir. Başlangıçta sosyal ve beşeri bilimler ile mesafeli olan iktisat daha sonra doğa bilimlerinin temel dili olan matematik ve kantitatif araçlardan yararlanarak bir gelişme göstermiştir. 1970’li yıllardan günümüze iktisadın matematizasyonu ya da matematiksel formalizm iktisada damgasını vurmuştur. Ve son aşama olarak iktisadın hem sosyal bilimlerin tamamıyla hem de doğa bilimlerinin konusu ve metodolojisi ile yakınlaşması ortaya çıkmıştır. I.GİRİŞ 4
• 5.
  İktisat sadece sosyal bilimleralanında değil, doğa “bölgesel” sınırları içerisine bilimlerinin “sızmaya çalışmıştır” İktisat bilimindeki bu “genişlemecilik” (expansionism) ve “yayılmacılık” (imperialism) 20. Yüzyılın başlarında ve özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren (1960’lı yıllar ve sonrası) yaygınlık kazanmıştır İktisat biliminin en başta sosyal bilimler ve daha sonra da doğa bilimlerinin “bölgesel” sınırlarına dâhil olması, yayılması ve genişlemesi “iktisat emperyalizmi” olarak adlandırılabilir 5
• 6.
  !İktisadın emperyalizmi ileiktisadi emperyalizmi birbirine karıştırılmamalıdır. “İktisadın emperyalizmi” (economics imperialism) iktisat biliminin diğer bilim alanlarının sınırlarına doğru yayılması/genişlemesi hareketidir. “İktisadi emperyalizm” (economic imperialism) ise bir ülkenin başta doğal kaynaklar, işgücü vs. kaynaklarından yararlanmak gayesiyle başka ülkeleri el geçirmesine yönelik mücadelesi anlamına gelir. 6
• 7.
  “Emperyalizm sömürüdür…” ifadesi esasenbir slogandır ve tamamen doğru olduğu söylenemez. Emperyalizm bir kişinin, bir grubun, bir ülkenin kendi sahip olduğu toprakların ötesine geçerek başkalarının toprakları üzerinde bulunma girişimidir. Davetli de, davetsiz de olsa böyle bir girişimin “sömürü” ya da “sömürgecilik” olarak adlandırılması insanların sahip oldukları ideolojiler ile yakından alakalıdır 7
• 8.
  İktisadın emperyalizmi kavramınıilk kullananların başında gelen Gordon Tullock gelir. Nobel ekonomi ödülü sahibi James M. Buchanan’dan sonra Kamu Tercihi disiplininin gelişmesine en önemli katkılar sunan ikinci kişi olarak bilinen Tullock, 1972 yılında yazdığı bir makalede (1972) iktisadın emperyal bir çizgide yer almasının iktisat biliminin gelişmesine önemli katkılar sunacağını savunmuştur. II. İKTİSADIN EMPERYALİZMİ GORDON TULLOCK (1922-2014) 8
• 9.
  •Esasen iktisat emperyalizmikavramı Tullock’dan önce 1933 yılında Ralph William Souter tarafından kullanılmıştır. •Souter Görelilik İktisadının Önemi (Prolegomena to Relativity Economics) adlı kitabında şunları yazmaktadır: • “İktisat biliminin … kurtuluşu komşularının topraklarını işgal etmek, onları köleleştirmek veya yiyip-yutmak değil; onlara yardım etmek, onları zenginleştirmek ve özgürce büyümelerini teşvik edecek bir ‘demokratik emperyalizm’ de yatmaktadır.” 9
• 10.
  Souter iki konuyatemas etmektedir: İktisat hem kendi hem de eğer diğer bilimlerinin gelişimine bir katkı sunuyorsa emperyal olması kötü bir şey değildir. İktisat eğer “komşularının topraklarını işgal etmek, onları köleleştirmek vs.” alanında ilerliyorsa bu emperyalist eğilim iyi bir şey değildir. 10
• 11.
  Souter dışında Nobelekonomi ödülü sahipleri Stigler, Becker ve Coase gibi isimlerin iktisadın emperyalizmi üzerine bazı yorumlar yaptığını görüyoruz. George Stigler 1984 yılında yayınlanan “İktisat: Emperyal Bilim” adını taşıyan makalesinde şöyle yazmaktadır (Stigler,1984): “…iktisat emperyal bir bilimdir: çok sayıda komşuluk yaptığı sosyal bilimler disiplinlerindeki temel sorunlara herhangi bir davet olmadan dâhil olmuştur. İktisat neden emperyalist çağına son yirmi ya da otuz yıl gibi yakın bir zamanda başladı? Cevabım… iktisat teorisinin artan soyutluğu ve genelliği dolayısıyla bunun gerçekleştiğidir. Soyutluk (abstraction) iktisat teorisi ile ampirik iktisat arasındaki mesafeyi arttırdı. Bu açıklama doğruysa, emperyalizmin geri dönüşü olmayacaktır. Fayda maksimize edici davranış teorisinin baş rahibi Heinrich Gossen, bu teorinin kapsamını Copernicus'un gök cisimlerinin hareketleri teorisiyle karşılaştırdı. Gök cisimleri, insan bedenlerinden daha iyi davranır, ancak onun fantezisine, ekonomistlerin davranış teorisinin sosyal bilimlerin tüm alanına yayılmasıyla yaklaşılacağı düşünülebilir. " 11
• 12.
  GARY BECKER (1930-2014) Stigler ileChicago Üniversitesi’nde birlikte çalışan diğer bir Nobel ekonomi ödülü sahibi Gary Becker de kendisinin disiplinler-arası çalışmalar yaptığına vurgu yaparak şöyle demektedir (Becker, 1990: 39) “İktisadın emperyalizmi muhtemelen benim (bugüne kadar) yaptığım çalışmaların iyi bir açıklamasıdır" 12
• 13.
  RONALD COASE (1910-2013) Stigler veBecker ile aynı kuşakta ve aynı üniversitede görev yapan bir diğer Nobel ekonomi ödülü sahibi Ronald Coase ise konuyla ilgili şu şekilde bir değerlendirme yapmaktadır (Coase, 1977: 481): “İktisatçılar diğer sosyal bilimler alanlarında daha fazla çalışma yapıyorlar. Bu trendin devam edip etmeyeceğinden önce bu eğilimin nedenlerini anlamamız gerekir. Disiplinler arasındaki sınırları belirleyen şeyin, özellikle ekonomi ile diğer sosyal bilimler, sosyoloji, siyaset bilimi, psikoloji vs. arasındaki sınırları belirleyen kıstasların ne olduğu konusu ile ilgileniyorum.” 13
• 14.
  ABD’nde UCLA veRand Corporation gibi kurumlarda çalışan iktisatçı Jack Hirshleifer (1925-2005) Ronald Coase’un kafasındaki soruya şeklinde bir açıklama getirmektedir. “İktisat bilimine emperyalist istilacı gücünü veren şey, analitik araçlarımızın – kıtlık, maliyet, tercihler, fırsatlar vb. – gerçekten uygulamada evrensel olmasıdır… Bu nedenle iktisat, sosyal bilimlerin evrensel grameridir.” JACK HİRSHLEİFER (1925-2005) 14
• 15.
  Aradan geçen buncayılın ardından bugünkü modern iktisada baktığımızda iktisadın pek çok sosyal bilimler ile yakın evlilikler kurmuş olduğunu ve bu evliliklerden birçok çocuk (alt-disiplinler) doğmuş olduğunu görüyoruz. Buna paralel olarak bir kısım iktisatçılar ise iktisadın doğa bilimlerine doğru ilerlemesi konularında çalışmalar yapmışlardır. Bu süreç halen devam etmektedir. 15
• 16.
  İkinci tespitimiz şudur:İktisat kendi haddini ve sınırlarını aşmış ve üzerine hiç de vazife olmayan doğa bilimleri alanına yönelmiştir. Bu “ikinci emperyalist” hareketi neticesinde iktisat yolunu şaşırmış ve daha sonra yolunu kaybetmiştir. “Emperyal bilim”, “sapkın bilim”e dönüşmüştür. Sonuç olarak, bu “işgal” ve “istila” eğiliminden iktisat bilimi maalesef kazançlı çıkmamıştır. İlk tespitimiz şudur: İktisat “emperyal bilim” olma yolunda ilerlemektedir. İktisat biliminin sosyal bilimler alanındaki “genişlemecilik” ya da “yayılmacılık” trendi hem iktisat bilimine hem de diğer bilim alanlarına bereket ve zenginlik katmıştır. İktisat üzerine yapışmış olan “kasvetli bilim” (dismal science) suçlamasına ilave olarak iki yeni suçlamayla daha karşı karşıyadır : “emperyal bilim” ve “sapkın bilim” III. DOMİNE QUO VADİS? (İKTİSAT NEREYE GİDİYOR?) 16
• 17.
  “Birinci emperyalizm” hareketininbaşarılı ve yararlı olduğu yorumunu yapmak mümkündür. Çeşitli iktisatçılar iktisat ile hukuk, iktisat ile psikoloji gibi diğer bilimlerle iktisadın arasında güçlü bir bağ kurarak takdiri ve övgüyü hak etmişlerdir. 17
• 18.
  James M. Buchanan(1919-2013) iktisat bilimindeki ilk emperyal iktisatçıların başında gelir. Buchanan’ın Gordon Tullock ile birlikte yazdıkları Oybirliğinin Hesabı adlı kitap (Buchanan & Tullock,1962) iktisadın emperyalizmi alanına örnek teşkil eden ilk eserlerden birisidir. Bu kitap siyaset biliminin iktisadi analizi alanında yazılmış bir eserdir. Bu kitapla birlikte Kamu Tercihi ve Anayasal Politik İktisat adı verilen iki disiplinin tohumları ekilmiştir. Kamu Tercihi (Public Choice) geleneksel siyaset bilimine yönelik bir emperyalist hareketin başlangıcıdır. Oybirliğinin Hesabı adlı kitap Siyaset Bilimi ’ne değil, Hukuk ve Özellikle Anayasa Hukuku’na da emperyal bir başlangıç teşkil eder. 18
• 19.
  Buchanan dışında bir başka NobelEkonomi Ödülü Sahibi Gary Becker da iktisat biliminin emperyal bilime dönüşmesinde çok önemli rol oynayan bir bilim insanıdır. Becker iktisat biliminin araçlarını ve metodolojisini sosyal bilimlerin diğer alanlarına taşıyan bir isimdir. Becker iktisadın emperyalizmin hiç de kötü bir şey olmadığını savunmuştur. 19
• 20.
  Günümüzde Mülkiyet Hakları İktisadı Hukukve İktisat Yaklaşımı Hukukun İktisadi Analizi Suç ve Ceza İktisadı Kamu Tercihi Anayasal İktisat Kurumsal İktisat Kültürel İktisat İşlem Maliyetleri İktisadı gibi araştırma programları emperyal iktisadın ürünleridir. 20