EVRİMCİ KURUMSAL İKTİSAT DOUGLASS C. NORTH’UN KATKILARI

EVRİMCİ KURUMSAL İKTİSAT DOUGLASS C. NORTH’UN KATKILARI

• 1.
  PROF.DR.COŞKUN CAN AKTAN Busunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır: Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018 C . C. Aktan & S. Yay , “Evrimci Kurumsal İktisat (Tarihsel Temelleri Ve Katkıda Bulunan Başlıca Düşünürler)”, İçinde: C. C. Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce, Ankara: Seçkin Yayınları, 2018. Sunumu Hazırlayan: Mustafa Argum
• 2.
   North'un (Evrimci)Kurumsal İktisada Katkıları: Kurumsal Değişim ve İktisadi Gelişme  North, 1920 yılında Cambridge'de dünyaya gelmiştir. California Üniversitesi'nde yükseköğrenim gören North doktorasını da bu üniversitede iktisat tarihi alanında yapmıştır. North, 1950 yılında Washington Üniversitesi'nde asistan olarak çalışmaya başlamıştır. 1960 yılında profesörlüğe yükselen North, aynı yıl "yeni iktisat tarihi (cliometrics)" olarak bilinen yaklaşımının popüler olmasını sağlayan "İktisat Tarihi Dergisi (Journal of EconomicHistory)" nin ortak editörlerinden biri olmuştur. North, Washington Üniversitesi'nde 1983 yılına kadar profesör olarak görev yapmış, emekli olduktan sonra ise çok uzun yıllar aynı üniversitede "emeritüs profesör" ünvanı ile çalışmalarına devam etmiştir. North, 2015 yılında 95 yaşındayken Michigan'da vefat etmiştir.
• 3.
  Toplumsal ahenk belirsizliğinhakim olduğu dünyada kolay değildir ve hiçbir kimse hayatta kalmak için doğru yolu bilemeyeceğinden yaratıcı kurumsal altyapıya gerek vardır.“ Douglass C. North "Tarih boyunca kurumsal düzen oluşturmak ve mübadele sürecinde belirsizlikleri ortadan kaldırmak için önemli rol oynamıştır." Douglass C. North
• 4.
   Yeni kurumsaliktisat okulunun öncüsü Douglas C. North, çalışmalarında kurumları bir toplumdaki oyunun kuralları ya da insan etkileşimini düzenleyen ve yine insanlar tarafından oluşturulmuş sınırlamalar topluluğu şeklinde tanımlamıştır.  Ona göre kurumlar formel olabileceği gibi informel nitelikte de olabilmekte ve formel kurumlar insanlar tarafından oluşturulurken, informel kurumlar zaman içerisinde kendiliğinden oluşmaktadır. North'a göre, organizasyonlar tarafından oluşturulan ve genellikle yazılı olan sınırlamalar formel kuralları oluşturmaktadır.
• 5.
   İnformel kurallarıngerisinde North'a göre toplumsal olarak aktarılan bilgi, yani kültür bulunmaktadır. North'a göre devletin veya formel kuralların olmaması durumunda, mevcut toplumsal ağ ciddi bir istikrara sahip olan informel yapıların ortaya çıkmasını ve gelişmesini sağlamaktadır.  İnformel kuralların ortaya çıkışında bir diğer açıklayıcı etken ise "görenek" lerdir. North'a göre görenekler, zaman içerisinde kendiliğinden oluşmuş yani bilinçli bir şekilde tasarlanmamış kurallardır.
• 6.
  North, kurumların insanlarınetkileşimi için istikrarlı bir yapı oluşturduklarını vurgulamakla birlikte "kurumsal evrim" den de bahsetmiştir. Ona göre kurumlar zaman içerisinde evrimleşerek değişime uğramaktadırlar. Kurumsal değişim devamlı ve aşamalı bir şekilde gerçekleşmektedir. North'a göre kurumsal yapıda meydana gelen değişim bireylerin alacağı kararlar üzerinde de değişime neden olmaktadır. North, uluslararası antlaşmalardan davranış kurallarına, yazılı hukuktan gelenek ve göreneklere kadar bütün kurumların sürekli değiştiklerini ve bu değişimin insanların tercihlerini de değiştirdiğini vurgulamıştır. Kurumlar genellikle devamlı, ancak yavaş bir biçimde değişmektedirler. Kurumlarda yaşanan değişim bazen çok yavaş olabilmektedir. Örneğin, kurumları oluşturan formel kurallar bir gecede değişebilse de gelenekler, görenekler, örfler, adetler vb. informel kurallardan oluşan kurumlar tedricen değişmektedir
• 7.
   Ayrıca North,ekonomik performansı arttıran temel faktörün "kurumsal değişim" olduğuna dikkat çekmiştir.  North'a göre “kurallar ve kurumlar”,"kurumsal altyapı“, "kurumsal düzenlemeler" vs. kurumsal performansı belirleyen önemli faktörlerdir.
• 8.
  İnformel kurumların neredengeldiği ya da bu kurumların kaynağının ne olduğu sorusuna North'un verdiği cevap söz konusu kurumların toplumsal olarak aktarılan bilgiden geldiği şeklinde olmuştur. Yani informel kurumlar, "kültür" olarak adlandırılan mirasın bir parçasıdırlar. Gerçekten de kültür, bir toplumda gelenek halinde devam eden her türlü duygu, düşünce, dil, sanat, yaşayış unsurlarının tümünü oluşturur. North kültürü bir kuşaktan diğerine öğrenme veya taklit yoluyla aktarılan bilgi, tavır ve davranış kümesi olarak tanımlamıştır (Aktan, 2008: 202). North, informel kurumların hiçbir zaman bilinçli bir şekilde tasarlanmadığını vurgulamış ve bu kurumları korumanın herkesin çıkarına olacağına değinmiştir. İnformel kurumların kalıcı olmasının gerisinde yatan neden esasen budur. Toplumsal yaşam içerisinde kendiliğinden ortaya çıkan bu tür kurumlar herkes tarafından kabul gördüğü, daha doğrusu toplumu oluşturan tüm bireylerin çıkarlarına hizmet ettikleri için kalıcıdırlar.
• 9.
   İnformel kurumlarınnasıl değiştiği önemli bir konudur. Bu soruya North "kültürel evrim" kavramı ile cevap vermektedir. Kültürel evrimin nasıl meydana geldiğini yani onu şekillendiren dinamikleri kesin olarak açıklamayı başaramasak da toplumun sahip olduğu kültürün zaman içinde değiştiğini söyleyebiliriz. Bu değişimde "öğrenme" ve "doğal ayıklanma“nın etkili olduğu aşikardır.  Kültür, öğrenme yolu ile değişebileceği gibi doğal ayıklanma ile de değişebilmektedir. Bu süreçte toplum tarafından kabul gören kültürel değerler sürüp giderken, toplum tarafından kabul görmeyen kültürel değerler ise yok olmaktadır.
• 10.
  North kurallardan kurumsaldeğişime giden yolu şu şekilde açıklamaktadır: Kurumlar sayesinde ekonomik aktörler hangi sınırlar çerçevesinde faaliyette bulunacaklarını bilmektedirler. Esasen bir bakıma kurumlar, ekonomik aktörlere toplumda mevcut fırsatları da göstermektedirler. Organizasyonlar ise bu şekilde fırsatlardan yararlanmak için oluşturulmuş birimleri tarif etmektedir. Örneğin, eğitim kurumunun sunduğu fırsatlardan yararlanmak için okullar kurulmuştur (Demir, 1996: 224).
• 11.
  DEĞİŞİMİN BOYUTLARI EKOLOJİK DEĞİŞİM SİYASAL DEĞİŞİMTEKNO- LOJİK DEĞİŞİM SOSYO- KÜLTÜ- REL DEĞİŞİM EKONO MİK DEĞİ- ŞİM ORGANİ- ZASYONEL DEĞİŞİM DEMOG RAFİK DEĞİ- ŞİM
• 12.
   Kurumsal değişimintemel nedeni North'a göre göreli fiyatlardaki değişim ve bu değişimin neden olduğu zevklerdeki değişimdir.  Göreli fiyatlardaki değişim, insan davranışlarını ve onları giderme yollarını değiştirmektedir. Bunun sonucunda kişilerin zevk ve tercihlerinde de değişimler meydana gelmektedir. Zevk ve tercihlerdeki değişim ise bunları gidermek için oluşturulan kuruluşların değişimine neden olmaktadır.  Yani kurumsal değişim zincirinde ilk halkayı göreli fiyatlardaki değişim; son halkayı ise kuruluşlarda meydana gelen değişim oluşturmaktadır.
• 13.
  DOUGLASS C. NORTH