Download as PDF, PPTX
Uploaded bySoM
HÌNH ẢNH HỌC HỆ TIẾT NIỆU
Tài liệu mô tả sự tiến bộ trong chẩn đoán hình ảnh niệu khoa nhờ các phương pháp hiện đại, đặc biệt là kỹ thuật siêu âm, cho phép đánh giá tốt các bệnh lý liên quan đến hệ tiết niệu. Siêu âm được sử dụng rộng rãi, không cần tia x, và là phương pháp lựa chọn trong nhiều trường hợp, nhưng cũng có những hạn chế nhất định. Tài liệu cũng đề cập đến các phương thức chẩn đoán hình ảnh khác như chụp x-quang có cản quang và chụp cắt lớp điện toán, cùng với chỉ định và chống chỉ định của từng phương pháp.
More Related Content
Similar to HÌNH ẢNH HỌC HỆ TIẾT NIỆU
HÌNH ẢNH HỌC HỆ TIẾT NIỆU
- 1. TS. BS. NguyễnVăn Ân
- 2. Chẩn đoánhình ảnh đã có bề dày lịch sử hàng trăm năm, kể từ khi tia X được áp dụng để chụp X quang. Tuy nhiên từ hơn 30 năm gần đây, các tiến bộ khoa học kỹ thuật áp dụng vào y học đã làm xuất hiện một cuộc cách mạng trong hình ảnh học với nhiều phương tiện chẩn đoán hình ảnh hiện đại và rất hữu ích cho các nhà Niệu khoa trong công tác chẩn đoán và điều trị. Nhiều sách giáo khoa cũ vốn được viết 20 – 30 năm trước trở nên lỗi thời vì thiếu đề cập đến các phương tiện hình ảnh học mới chính xác hơn trong chẩn đoán khiên cho nhiều bài giảng phải viết lại hoặc bổ sung cho phù hợp.
- 3. Hiện naycó rất nhiều phương thức và kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh cho hệ tiết niệu. Chọn lựa phương thức thích hợp phụ thuộc vào từng loại bệnh lý, vào yêu cầu cụ thể của bệnh cảnh lâm sàng, xem xét sự an toàn và thuận lợi cho bệnh nhân, cũng như cân nhắc về chi phí. Để có sự chọn lựa tốt, chúng ta phải thông hiểu về chỉ định và chống chỉ định, lợi ích và bất lợi của các phương thức chẩn đoán hình ảnh áp dụng trong niệu khoa.
- 4. Là phươngpháp phổ biến, khá rẻ tiền, không phải dùng tia nhưng có thể quan sát tốt hình ảnh của thận và bàng quang, quan sát khá tốt hình ảnh tuyến tiền liệt siêu âm được xem là rất hữu ích trong việc đánh giá hình ảnh hệ tiết niệu. Ngoài những máy siêu âm có nhiều chức năng với kích thước khá lớn, cũng có những máy siêu âm cầm tay với kích thước nhỏ gọn rất cơ động, có thể thực hiện tại giường bệnh. Một lợi điểm khác là kỹ thuật siêu âm cho phép ghi nhận một cách linh động hình ảnh theo nhiều vị trí nên rất hữu ích khi thực hiện cho trẻ em và những bệnh nhân kém hợp tác. Hạn chế của siêu âm (so với một số phương thức chẩn đoán khác như chụp x quang hệ niệu cản quang, chụp cắt lớp điện toán, cộng hưởng từ nhân) là không đánh giá được chức năng thận, khó quan sát nếu bệnh nhân mập và có nhiều hơi trong ruột, và khó xem được hình ảnh niệu quản (trừ khi niệu quản dãn nở do ứ nước).
- 5. Siêu âmbụng được sử dụng như là xét nghiệm tầm soát ban đầu cho hệ tiết niệu. Cho phép đánh giá tốt nang thận, các khối bướu của thận, chướng nước thận, hình ảnh chống đối của bàng quang do bế tắc dòng ra của BQ, các khối choán chỗ trong BQ, hình ảnh đội vào cổ BQ của phì đại tuyến tiền liệt. Là phương pháp hỗ trợ trong đánh giá sỏi niệu. Có thể quan sát được nhưng không tốt lắm các tổn thương bên trong hệ thống góp, khoang quanh thận, tuyến thượng thận, niệu quản, chấn thương hệ niệu.
- 6. Tương tựkỹ thuật siêu âm bụng với tư thế bn nằm ngửa. Không cần nhịn đói, vì thận ở phía sau lưng cách xa các cấu trúc chứa hơi như dạ dày ruột. Khi quan sát thận, cần thay đổi vị trí đầu dò sao cho thấy rõ hình ảnh thận, có thể ở vùng hông hay hông lưng với tư thế bệnh nhân nằm sấp. Nên để bàng quang chứa khá nhiều nước tiểu khi thực hiện siêu âm để thấy rõ hình ảnh BQ và TTL, rồi cho bệnh nhân đi tiểu và siêu âm lại để đánh giá tồn lưu nước tiểu.
- 7. Nang thận Phìđại TLT Sỏi thận
- 8. Siêu âmbìu: Là phương pháp hình ảnh học tốt nhất để quan sát các cấu trúc bên trong bìu. Về mặt kỹ thuật, không cần chuẩn bị gì đặc biệt. Đầu dò linear với tần số cao (5 – 10MHz) được sử dụng để quan sát bìu trực tiếp. Siêu âm bìu cho phép đánh giá tốt các bệnh lý của tinh hoàn (như bướu, viêm), ngoài tinh hoàn (như tinh mạc nước), mào tinh (như bướu, viêm, spermatocele).
- 9. Siêu âmdoppler bìu: Cho phép khảo sát sự tưới máu của các cấu trúc trong bìu. Rất hữu ích để đánh giá: Tĩnh mạch tinh (dãn tĩnh mạch tinh cho hình ảnh đám rối tĩnh mạch với kích thước lòng mạch > 2 mm, có hồi lưu khi rặn bụng làm tăng áp lực trong bụng: nghiệm pháp Valsava dương tính). Xoắn tinh hoàn (giảm tưới máu tinh hoàn, kết hợp với lâm sàng có đau tinh hoàn cấp và dấu hiệu xoắn dây tinh làm co kéo tinh hoàn).
- 10. Siêu âmqua ngả trực tràng: Siêu âm bụng có hạn chế là đánh giá không chính xác kích thước của tuyến tiền liệt. Kỹ thuật siêu âm với đầu dò tần số cao đặt trong lòng trực tràng cho phép đánh giá chính xác kích thước tuyến tiền liệt đồng thời quan sát rõ hình ảnh tuyến này và các cấu trúc lân cận như túi tinh và ống phóng tinh. Tuy nhiên, siêu âm qua ngả trực tràng chỉ được sử dụng khi có chỉ định: bất thường khi thăm khám tuyến tiền liệt, gia tăng bất thường trị số PSA, hướng dẫn sinh thiết tuyến liền liệt, khảo sát nguyên nhân của hiếm muộn.
- 11. Gọi làkhông chuẩn bị để phân biệt với chụp x-quang hệ niệu có dùng thuốc cản quang, nhưng thực sự là cũng có chuẩn bị ruột bằng cách dùng thuốc sổ hay thụt tháo, nhằm tránh để phân và hơi trong đại tràng che mờ những dấu hiệu cần quan sát của hệ tiết niệu. Sỏi san hô thận (P)
- 12. Cần phânbiệt với x-quang bụng không chuẩn bị để chẩn đoán các tình trạng đau bụng cấp (bệnh nhân đứng thẳng; phim đặt trước bụng; tia chụp sau-trước; thực sự không cần chuẩn bị ruột). Lưu ý có một cách gọi khác là chụp KUB (Kidneys-Ureters- Bladder), cũng được nhiều người sử dụng. Tuy nhiên tên gọi này kém chính xác, vì thường không thấy hình ảnh niệu quản cũng như ít khi thấy hình ảnh bàng quang trên phim không chuẩn bị.
- 13. Khảo sátbóng thận (vị trí, kích thước, hình thể). Khảo sát các dị vật có cản quang trong hệ tiết niệu (sỏi, ống thông lưu). Đánh giá sơ bộ trước khi thực hiện những kỹ thuật chẩn đoán khác. Sỏi niệu quản (T) đoạn lưng
- 14. Bệnh nhânnằm ngửa; phim đặt sau lưng bệnh nhân; tia chụp trước-sau. Mốc của phim chụp phía trên là trên góc sống-sườn 11, phía dưới là dưới khớp mu, cột sống ở dọc giữa, hai bên là ngoài phần mềm của vùng lưng.
- 15. Bất thườngvề xương: (a) Bẩm sinh: gai sống chẻ đôi, bất sản xương cùng; (b) Sau chấn thương: gãy cột sống, vỡ xương chậu; (c) Sau mổ: xương sườn đã bị cắt bớt, kẹp kim loại của lần mổ trước; (d) Kết hợp với những bệnh khác, như là: di căn tạo xương (trong bướu ác tuyến tiền liệt), di căn hủy xương (chủ yếu do bướu đặc); biểu hiện của các rối loạn huyết học (thiếu máu tế bào hình liềm, u tủy) hay bệnh Paget. Di căn xương chậu do K.TTL
- 16. Tích tụhơi bất thường: (a) Trong chủ mô thận hay hệ thống góp (do mới thực hiện thủ thuật trên hệ niệu, do viêm bể thận-thận sinh hơi); (b) Trong lòng bàng quang (mới thực hiện thủ thuật trên hệ niệu, viêm bàng quang sinh hơi, rò tiêu hóa-bàng quang, nhiễm trùng niệu); c) Trong thành bàng quang (viêm bàng quang sinh hơi).
- 17. 3.1. X-quang hệniệu tiêm tĩnh mạch (Intravenous Urography - IVU) Trước thập niên 1990, đây là phương thức chẩn đoán hình ảnh quan trọng hàng đầu trong niệu khoa. Kể từ khi chụp cắt lớp điện toán (CT) ra đời, ngày càng tiến bộ về kỹ thuật cho phép quan sát cả ba chiều với chất lượng hình ảnh tốt hơn nhiều thì vai trò của IVU ngày càng mờ nhạt. Ở Việt Nam và nhiều quốc gia đang phát triển với tiềm năng kinh tế và kỹ thuật còn thấp, chỉ có một số bệnh viện ở một số thành phố lớn mới được trang bị máy CT. Vì thế, IVU với máy chụp x-quang thông thường vẫn còn được xem là phương tiện chẩn đoán hình ảnh chủ yếu đối với các bệnh lý niệu khoa.
- 18. Chụp hệniệu có cản quang tiêm tĩnh mạch cho phép đánh gía chức năng thận, quan sát phần nào hình ảnh của nhu mô thận, hình ảnh bình thường hay bất thường của hệ thống góp trong thận, của niệu quản và của bàng quang. IVU cho phép khảo sát khá tốt hình ảnh của sỏi niệu và hình ảnh bế tắc của hệ niệu (thận chướng nước, niệu quản dãn nở, bàng quang chống đối).
- 19. Trước đây,các hình ảnh của IVU là phương tiện quan trọng để đánh giá chấn thương hệ niệu, bệnh ác tính hệ niệu, tiểu máu không do sỏi, nhiễm trùng niệu, suy thận, bệnh thận đa nang, cao huyết áp, các rối loạn do phì đại TTL. Hiện nay, với chất lượng hình ảnh tốt hơn của CT scanner, các chỉ định trên đây đã bị lu mờ. Đối với những nơi đã có máy chụp CT, chỉ định của IVU chỉ giới hạn trong việc đánh giá chi tiết hình ảnh của đài thận, niệu quản, khúc nối bể thận-niệu quản, khúc nối niệu quản- BQ, đặc biệt là khảo sát tổn thương đã biết hay nghi ngờ ác tính của niệu mạc, hoặc theo dõi hình ảnh hệ niệu sau mổ.
- 20. Chống chỉđịnh tuyệt đối nếu bệnh nhân có tiền sự dị ứng với thuốc cản quang. Suy thận là chống chỉ định tương đối, vì chức năng thận kém sẽ làm giảm sự bài tiết thuốc cản quang từ tuần hoàn vào hệ bài niệu (Nếu urê-huyết > 8g/L hoặc crêatinin-huyết thanh > 5mg/dL thì thuốc cản quang hầu như không thể xuất hiện trên phim).
- 21. Trước khichụp: bệnh nhân nên nhịn ăn uống 4 giờ trước hoặc được dùng thuốc xổ để giảm hơi và phân trong ruột khiên có thể che mờ hình ảnh hệ niệu; không nên uống nhiều nước (đặc biệt là truyền nhiều nước trực tiếp qua đường tĩnh mạch); nên đi tiểu trước khi vào chụp. Chuẩn bị thuốc cản quang tiêm mạch (thường là các loại thuốc dẫn xuất của iode và tan trong nước như Sodium ditrizoate (Hypaque™), Iopromide (Ultravist™)) với liều lượng 1 mL/kg thể trong đối với người trưởng thành có chức năng thận bình thường, pha thành 100 mL.
- 22. Bao giờcũng khởi đầu bằng một phim hệ niệu không chuẩn bị, nhằm thăm dò liều lượng tia chụp và vị trí bệnh nhân có thích hợp không ? xem có quá nhiều hơi hay bã phân trong ruột không ? hoặc có còn thuốc cản quang chẳng hạn như chụp đại tràng hoặc dạ dày cản quang gần đây không ? Tiêm thuốc cản quang với tốc độ 1,5 – 4 mL/giây (tùy theo chức năng thận hay có chỉ định đặc biệt). Thông thường người ta chụp phim lúc 3-5 phút (kể từ lúc bắt đầu tiêm thuốc) để xem đài-bể thận, 10-15 phút để xem niệu quản và 25-30 phút để xem bàng quang.
- 23. Hình ảnhkhối choán chỗ trong bàng quang trên phim x-quang hệ niệu tiêm tĩnh mạch (a) lúc bàng quang đầy; (b) chụp lại sau khi đi tiểu
- 24. Nếu cầnxem rõ hình ảnh nhu mô thận (nephrogram), người ta chụp liên tiếp mỗi phút trong 3 – 5 phút đầu. Kỹ thuật ép bụng: Khi muốn xem rõ hình ảnh hệ thống góp trong thận hay niệu quản, người ta dùng kỹ thuật ép bụng (tương ứng vị trí trước xương thiêng) sau phim chụp 10 phút để làm bế tắc niệu quản tạm thời, rồi chụp lại lúc 15 phút.
- 25. Để xemrõ hình ảnh bàng quang, người ta có thể chụp chậm hơn lúc 45 phút hoặc 60 phút, rồi chụp lại một phim ngay sau khi cho bệnh nhân đi tiểu, có thể kết hợp với phim chụp ở tư thế nghiêng 45 độ. Trường hợp suy thận không nặng lắm, có thể dùng liều cản quang cao (1,5 – 2 mL/kg), và/hoặc áp dụng kỹ thuật truyền tĩnh mạch nhanh (bolus), và/hoặc kết hợp chụp phim chậm (1 giờ, 2 giờ, 6 giờ, hoặc thậm chí 24 giờ) nhằm cố gắng quan sát được hình ảnh của hệ niệu
- 26. Chỉ định:Nhằm khảo sát hình ảnh niệu đạo, cổ bàng quang hoặc bàng quang. Một số bệnh lý thường được chỉ định là chấn thương niệu đạo, chấn thương bàng quang, hẹp niệu đạo, túi thừa niệu đạo, túi ngách bàng quang, bế tắc đường tiểu dưới gây bàng quang chống đối. Kỹ thuật: Đối với RUG: Đặt thông vào niệu đạo, bơm ~ 20 ml thuốc cản quang ngược dòng, chụp vùng chậu với tư thế b/n nghiêng 3/4 quan sát hình ảnh niệu đạo, cổ bàng quang và bàng quang; Đối với RCG: Đặt thông vào bàng quang, bơm ~ 300 ml thuốc cản quang vào bàng quang, chụp với tư thế thẳng để quan sát bàng quang
- 27. (a) chấn thươngniệu đạo với thuốc cản quang lan ra ngoài niệu đạo; (b) hẹp niệu đạo hành; c) phì đại tuyến tiền liệt làm hẹp và kéo dài niệu đạo tuyến tiền liệt, đội vào cổ bàng quang
- 28. Chỉ định. Khảosát hình ảnh BQ, cổ BQ, niệu đạo lúc đang rặn tiểu. Chẩn đoán và đánh giá mức độ của trào ngược BQ – NQ. Kỹ thuật: Bơm vào BQ ~ 300 ml thuốc cản quang qua thông NĐ hoặc qua thông BQ (trong trường hợp đã mở BQ ra da). Sau đó rút thông tiểu hoặc kẹp thông BQ. Tư thế b/n: nghiêng 45 độ nếu muốn khảo sát hình ảnh BQ – cổ BQ – NĐ; đứng thẳng với tia chụp trước – sau nếu muốn khảo sát trào ngược BQ - NQ. Yêu cầu b/n rặn tiểu mạnh và chụp phim khi đang rặn tiểu.
- 29. Một sốhình ảnh của VCUG: (a) Vỡ bàng quang: thuốc cản quang lan tỏa ra ngoài bàng quang vào trong phúc mạc. (b) trào ngược bàng quang – niệu quản mức độ nặng.
- 30. Chỉ định:Cần khảo sát hình ảnh của thận – niệu quản nhưng không chụp được X quang hệ niệu tiêm tĩnh mạch không thực hiện được (do urê huyết quá cao hay do dị ứng thuốc cản quang tiêm mạch) Kỹ thuật: Qua máy soi bàng quang đặt thông niệu quản vào miệng niệu quản, sau đó bơm thuốc cản quang ngược dòng rồi chụp X quang nhằm thể hiện hình ảnh niệu quản – bể thận – đài thận. Chống chỉ định: Đang nhiễm trùng niệu cấp. Hẹp đường tiểu dưới khiến không thể soi bàng quang hoặc không đặt được thông niệu quản.
- 31. Hình ảnhX quang niệu quản ngược dòng giúp phát hiện bướu niệu mạc ở đài trên thận phải.
- 32. CT làmột bước tiến nhảy vọt trong lĩnh vực chẩn đoán hình ảnh. Đối với niệu khoa, CT cho phép đánh giá rất tốt hình ảnh bệnh lý và chức năng của thận, hình ảnh của mô và cơ quan quanh thận (hạch bạch huyết, tuyến thượng thận, động mạch chủ, tĩnh mạch chủ), sự rõ nét của các cấu trúc mạch máu thận, hình ảnh của bàng quang, tuyến tiền liệt cùng với mô mềm xung quanh như hạch bạch huyết, kể cả niệu quản. CT có hạn chế trong việc đánh giá dương vật và bìu (các cấu trúc này được đánh giá tốt hơn bằng siêu âm và công hưởng từ).
- 33. Nhà niệukhoa lâm sàng nên nêu ra hướng chẩn đoán và những yêu cầu cụ thể trước khi chụp, để bác sĩ x-quang điều chỉnh kỹ thuật chụp, không những dựa trên bệnh lý mà còn tùy vào loại máy CT đang có: + CT trục quy ước (conventional axial CT) hay CT xoắn ốc (helical CT) hiện đại, + CT đời cũ 4 – 16 lát cắt với độ phân giải kém hay CT đời mới 64 – 128 lát cắt (Multi Slides CT - MSCT) với độ phân giải rất cao và có khả năng dựng hình ba chiều).
- 34. Việc đánhgiá mật độ mô căn cứ trên đơn vị Hounsfield: + Mô có nhiều khí như phổi từ (-) 1000 đến (-) 300 đơn vị + Mô mềm (mỡ, máu, dịch) từ (-) 100 đến (+) 100 đơn vị + Mô cứng như xương từ (+) 300 đến (+) 1000 đơn vị Sau khi thực hiện loạt cắt lớp không có thuốc cản quang, nếu cần thiết thì có thể thực hiện lại với thuốc cản quang tiêm TM. Các máy CT xoắn ốc hiện đại có thể thực hiện mỗi độ chỉnh trực 5mm trong chưa đến 30 giây, cho phép thể hiện kết quả hình ảnh rất rõ nét với độ phân giải rất cao
- 35. Cách theodõi hình ảnh theo thời gian kể từ lúc bắt đầu tiêm thuốc cản quang: + Thì mạch máu: 15 – 40 giây sau. Quan sát ĐM thận và TM thận. + Thì vỏ thận: 25 – 80 giây sau. Khi hình ảnh vỏ thận hiện ra rõ nét nhất thì sự phân biệt tủy – vỏ rất rõ ràng. + Thì nhu mô thận: 90 – 120 giây sau. Lúc này thuốc cản quang vào đến tủy thận, và thể hiện hình ảnh đồng nhất trên toàn bộ nhu mô. Chính ở thì này khả năng phát hiện các thương tổn ở thận là tốt nhất. + Thì bài tiết: bắt đầu khi thuốc cản quang xuất hiện ở hệ thống góp (thường từ 3 – 5 phút sau), rồi thể hiện hình ảnh của các đài thận, các phễu thận, và bể thận, rồi xuống niệu quản và bàng quang, kéo dài sau nhiều phút (thường 15 – 30 phút).
- 36. Khảo sátsỏi niệu: Ở những nơi có máy CT, chụp điện toán cắt lớp không cản quang được xem là phương thức chẩn đoán chủ yếu cho sỏi niệu. Ngoài việc phát hiện sỏi, hình ảnh CT cũng cho phép đánh giá sự bế tắc trên sỏi và mức độ chướng nước thận và niệu quản. Không nên dùng thuốc cản quang dạng uống vì thuốc đọng trong túi thừa của ruột hoặc trong lòng ruột thừa có thể lầm lẫn với sỏi niệu quản. Trường hợp không thấy sỏi niệu, hoặc đã phát hiện sỏi những muốn đánh giá chức năng thận liên quan thì dùng thêm thuốc cản quang tiêm mạch, và lập lại việc chụp cắt lớp 10 phút kể từ sau tiêm. Kỹ thuật dựng hình cho phép quan sát tổng thể hình ảnh sỏi và hình ảnh hệ niệu.
- 37. Khởi đầubằng quét ảnh cắt lớp bụng và chậu không cản quang để khảo sát tổn thương nghi ngờ bướu thận hay bướu bàng quang. Sau đó tiêm tĩnh mạch thuốc cản quang và thực hiện lại chụp cắt lớp. Ở thì mạch máu nên quan sát khả năng xâm lấn vào TM thận và TM chủ của bướu thận, cũng cần xem xét vị trí và số lượng của ĐM thận để dự tính cho kế hoạch can thiệp phẫu thuật. Ở thì nhu mô ta có thể xem rõ nhất hình ảnh của khối bướu. Bướu niệu mạc được xem ở thì bài tiết để thấy rõ hình ảnh ở bể thận, NQ và BQ. Các máy CT thế hệ mới cho phép quan sát mức độ xâm lấn của bướu, hình ảnh của mô xung quanh hệ niệu và hạch bạch huyết.
- 38. Hình ảnhCT scan của: (a) bướu thận (P); (b) bướu bàng quang; (c) bướu thượng thận (P)
- 39. Kỹ thuậtCT mạch máu (CT angiography) khiến ta có thể quan sát hình ảnh mạch máu thận mà không cần chụp mạch máu bằng cách luồn catheter vào ĐM thận. Tiêm thuốc cản quang đường TM với liều 3 mL/giây, chụp nhanh kể từ 20 – 25 giây sau tiêm để thấy mạch máu thận, rồi chụp chậm để thấy hình ảnh giải phẫu của thận. Sau đó dùng kỹ thuật dựng hình hai hay ba chiều để xem hình ảnh ĐM và TM thận, phát hiện các mạch máu phụ hoặc các bất thường như hẹp, huyết khối, phình mạch.
- 40. Đối vớicác t/h thận đôi hay thận lạc chỗ, nếu thận bất thường kém chưc năng và không phân tiết thì khó mà nhận biết trên phim x-quang hệ niệu tiêm TM. Hình ảnh quét của CT có thể giúp nhận biết những cấu trúc bất thường này dù không sử dụng thuốc cản quang. Dù sao, quét ảnh CT lập lại sau tiêm thuốc cản quang cũng giúp nhận định tốt hơn hình ảnh bất thường cũng như góp phần đánh giá chức năng của cả thận bình thường và bất thường.
- 41. Các máyCT đa lát cắt (MSCT) cho phép dựng hình để có thể nhận định tốt những trường hợp thận đôi, NQ đôi, thận lạc chỗ và đặc biệt là thận móng ngựa so với các phương tiện chẩn đoán hình ảnh khác như IVU và siêu âm. Kỹ thuật CT mạch máu nếu kết hợp với dựng hình thường cho phép nhận định rất tốt việc phân bố mạch máu của các thận bình thường và bất thường, mà sẽ rất hữu ích nếu can thiệp ngoại khoa.
- 42. Một sốhình ảnh của chụp cắt lớp điện toán (a) thận vàNQ trái đôi (với tiêm thuốc cản quang TM) - phim dựng hình; (b) hẹp ĐM thận trái gây cao huyết áp (CT mạch máu)- phim dựng hình
- 43. Nhìn chungviêm bể thận-thận (pyelonephritis) được chẩn đoán dựa trên lâm sàng, nhưng CT được sử dụng để khảo sát biến chứng hoặc theo dõi đáp ứng với điều trị trong những trường hợp phức tạp. Hình ảnh quét không tiêm thuốc cản quang có thể giúp nhận định bóng thận to, hình ảnh ổ mủ khu trú hay lan tỏa, tình trạng viêm hay tụ dịch quanh thận. Nếu hình ảnh không rõ thì có thể quét ảnh lập lại sau khi tiêm thuốc cản quang đường tĩnh mạch để mong có những hình ảnh rõ nét hơn. Dù sao, những hình ảnh của kỹ thuật CT là không đặc hiệu và không bắt buộc phải chụp CT thường quy với tiêm thuốc cản quang
- 44. MRI cónhiều ứng dụng trong niệu khoa, đặc biệt khi bệnh nhân bị suy thận hay có tiền sử dị ứng với thuốc cản quang tiêm mạch. Ưu điểm nổi bật của MRI về độ phân giải mô mềm khiến cho nó có thuận lợi trong đánh giá khối bướu thận, đánh giá đáy chậu và các tạng vùng chậu, khảo sát di căn hạch bạch huyết … Khả năng của MRI thể hiện hình ảnh mạch máu không cần dùng kỹ thuật xâm lấn đã làm cách mạng hóa về việc đánh giá hình ảnh giải phẫu của mạch máu. Độ tương phản mô trong MRI phụ thuộc vào thuộc tính phục hồi của hạt photons trong những môi trường khác nhau, tốt hơn là tia xạ ion-hóa, khiến cho MRI là một phương tiện chẩn đoán hầu như không gây hại.
- 45. MRI đượcsử dụng trong niệu khoa nhằm khảo sát bướu thận, mạch máu thận, bướu độc tuyến tiền liệt, bướu tuyến thượng thận, các bệnh lý sa tạng chậu. Chống chỉ định của MRI: có clip mạch máu bằng sắt từ trong sọ, máy tạo nhịp tim, một số van tim nhân tạo. Chống chỉ định tương đối: bệnh nhân không thể chịu đựng 30 – 45 phút khi thực hiện chụp MRI, bệnh bị chứng sợ bị giam cầm.
- 46. Bướu thậnbiểu hiện trên MRI bởi dạng đặc hay dạng nang. Khảo sát hình ảnh sau tiêm gadolinium, được thực hiện theo cách chụp ảnh động, là quy cách thiết yếu. Hình ảnh các bướu nhỏ được thể hiện rõ hơn nếu chụp nhiều lần với độ phân giải cao. Những hình chụp sớm ở giai đoạn bài niệu trong có thể giúp chẩn đoán phân biệt túi thừa đài thận với bướu thận. MRI cũng thuận lợi khi khảo sát mạch máu - số lượng và vị trí ĐM thận, có hay không chồi bướu trong lòng TM thận hay TM chủ (để dự tính cho phẫu thuật cắt thận) hay khảo sát các vị trí quanh thận như di căn hạch, di căn thượng thận (để đánh giá tiến triển bướu) .
- 47. Hình ảnhMRI của (a) bướu thận (T); (b) bướu thượng thận (P); (c) bướu thận dạng nang 2 bên + bướu thượng thận 2 bên
- 49. Bướu lànhTTL phát triển chủ yếu ở vùng trung tâm (gọi là vùng chuyển tiếp), nên sớm đè ép vào niệu đạo và cổ bàng quang gây ra các triệu chứng rối loạn đi tiểu. Trong khi K.TTL chủ yếu phát triển ở vùng ngoại vi, nên ở giai đoạn sớm ít khi gây ra triệu chứng. Đến khi bướu phát triển đủ để gây ra triệu chứng thì đã ở giai đoạn trễ.
- 50. Ưu điểmcủa MRI là thể hiện rõ hình ảnh mô mềm, vì thế rất hữu ích trong khảo sát nguyên nhân các bệnh lý sa tạng chậu, đặc biệt là quan sát các cân cơ đáy chậu. Thường áp dụng thì chụp tĩnh và chụp động, có bơm thuốc cản quang vào bàng quang và trực tràng, đánh giá bình thường hay mức độ sa bằng cách so sánh với các mốc cố định của xương (đường mu cụt - PC line)
- 51. Hình ảnhMRI đáy chậu có bơm thuốc cản quang vào bàng quang và trực tràng của 1 trường hợp sa tử cung độ 3: (a) Chụp tĩnh (b) Chụp động: tủ cung sa vào lòng âm đạo, cổ tủ cung lòi ra ngoài âm hộ. (c) Hình ảnh són phân lúc chụp động
- 52. Hiện nay,siêu âm và X quang hệ niệu không chuẩn bị là những phương tiện đầu tay trong khảo sát hình ảnh học niệu khoa. Chụp hệ niệu cản quang tiêm mạch trước đây rất thông dụng, nhưng vai ngày càng lu mờ trước chụp điện toán cắt lớp. CT scan ngày càng tỏ ra hữu ích, nhất là khi xuất hiện các thế hệ máy mới đa lát cắt (MSCT) do khả năng thể hiện rất tốt hình ảnh giúp cho chẩn đoán các bệnh lý của đường tiết niệu, và giá thành ngày càng giảm. Chụp cộng hưởng từ cũng có nhiều ưu điểm, tuy nhiên do giá thành còn cao nên các bác sĩ niệu khoa chỉ nên đưa chỉ định khi thất cần thiết.
- 53. Việc lựachọn phương tiện chẩn đoán hình ảnh nào sao cho đúng chỉ định, khả thi về kỹ thuật, hợp lý về kinh tế để chẩn đoán bệnh chính xác đặt người thầy thuốc vào hoàn cảnh phải cân nhắc và đưa ra lựa chọn sáng suốt. Khoa học kỹ thuật càng tiến bộ thì ngày càng có thêm những máy móc tối tân giúp ích cho y học nâng cao khả năng chẩn đoán và điều trị. Nhiều phương tiện mới đang và sẽ ra đời, mà nếu người hành nghề y không chịu cập nhật hóa thì sẽ không theo kịp sự tiến triển của thời đại.