Lecture 7

Lecture 7

• 1.
  Улаанбаатар Их Сургууль Бизнесменежментийн тэнхим Зардлын бүртгэл Лекц 7 Хөдөлмөрийн зардлын бүртгэл Хичээлийн индекс: BA 302 Хичээлийн кредит: 3 кр Судлах анги: СМ – 3, НББ-3, ҮМ-3
• 2.
  Сэдвийн агуулга    Хөдөлмөрийн зардлынэлементүүд Цалин хөлс тооцох аргууд Хөдөлмөрийн зардлын бүртгэл
• 3.
  Хөдөлмөрийн зардлын элементүүд Хөдөлмөрийнзардал гэдэг нь аливаа нэг үйл ажиллагаа явуулахдаа хүний оруулсан хувь нэмэр бөгөөд ажиллах хүчний үнэ цэнэ юм.  Хөдөлмөрийн зардлын элементүүд:  Үндсэн цалин хөлс буюу шууд хөдөлмөрийн зардал  Нэмэлт цалин хөлс буюу шууд бус хөдөлмөрийн зардал  Хөдөлмөртэй холбогдох бусад зардал 
• 4.
    Үндсэн цалин хөлс– гүйцэтгэсэн ажил, ажилласан цагт нь тооцож олгодог хөлс юм. Энэ цалин хөлсийг ажлын норм болон суурь үнэлгээгээгр тооцож олгох бөгөөд үүнийг аж ахуйн нэгж бүр ажлын төрөл, үйл явц, түүний ангилал бүрээр тогтоож мөрдөнө. Нэмэлт цалин хөлс – илүү цагийн хөлс, амралтын хөлс, амралт баяр ѐслолын өдөр ажилласны хөлс, удаан жил ажилласны нэмэгдэл, ажлын үр дүнгээр олгох бүх төрлийн шагнал урамшуулал, ажлаас халагдсаны болон гэнэт чөлөөлөгдсөний тэтгэмж, бусад нэмэгдэл урамшууллаас бүрдэнэ.
• 5.
   Нэмэлт цалин хөлс– Ажлын үр дүнгийн нэмэгдэл, хавсран гүйцэтгэсэн ажлын хөлс болон шөнийн цагаар ажилласны нэмэгдэл хөлсний хэмжээг ажил олгогч байгууллага болон ажиллагсад хамтын болон хөдөлмөрийн гэрээгээр харилцан тохиролцож тогтоодог. Харин илүү цагаар болон долоо хоногийн амралтын өдөр ажилласан ажилтныг нөхөн амруулаагүй бол түүнд дундаж цалинг нь 1.5 дахин, түүнээс дээш хэмжээгээр нэмэгдүүлж олгодог. Мөн нийтээр амрах ѐстой баяр ѐслолын өдрүүдэд ажилласан ажилтныг нөхөн амруулаагүй бол түүнд дундаж цалинг нь 2.0 дахин нэмэгдүүлж олгодог.
• 6.
  Нэмэлт цалин хөлс– Цалин хөлсний нэмэгдэл нь ур чадварын, мэргэшлийн зэргийн, хөдөлмөрийн нөхцлийн нэмэгдэл болон бусад нэмэгдлээс бүрддэг.  Шагнал урамшуулал нь ажиллагсдын гаргасан ажлын амжилт, шинэ санаачлага зэрэгт үндэслэн олгодог төрөл бүрийн шагнал, урамшууллаас бүрдэнэ.  Нэмэгдэл ба шагнал урамшууллын хэмжээг ажил олгогч байгууллага болон ажиллагсад хамтын болон хөдөлмөрийн гэрээгээр харилцан тохиролцож тогтоодог. 
• 7.
   Хөдөлмөртэй холбогдох бусадзардал ажиллагсдын цалингаас тооцож байгууллага хариуцаж төлдөг бүх төрлийн НДШ болон ЭМДШ – ийн зардал хамаарна. Хөдөлмөр ашиглалттай холбогдон гарч байгаа бусад зардлууд нь ҮНЗ – ын бусад шууд бус зардалд хамаарна.
• 8.
  Цалин хөлс тооцохаргууд Цалин хөлсийг тооцох үндсэн 2 хэлбэр байдаг.  Хийснээр тооцож олгох  Цагаар тооцож олгох  Хийснээр олгох цалингийн систем  ажиллагсдын хийж гүйцэтгэсэн ажлын тоо  хэмжээг тодорхойлох боломжтой үед хийснээр  олгох цалингийн системийг хэрэглэдэг бөгөөд  ихэвчлэн үйлдвэрлэл, үйлчилгээний үйл  ажиллагаандаа гардан оролцож буй  ажиллагсдын цалин хөлсийг тооцоолоход  ашигладаг . 
• 9.
  Хийснээр олгох цалингийнсистем      Энэ систем нь дотроо: Хийснээр өсгөн нэмэгдүүлж олгох систем Хийснээр шагналтай олгох систем гэсэн 2 хэлбэртэй. Хийснээр өсгөн нэмэгдүүлж олгох систем – ажлын 1 цагт ажиллагсдын хийж гүйцэтгэх ажлын нормыг боловсруулан тогтоох ба нормын дотор гүйцэтгэсэн ажлыг суурь хөлсөөр, нормоос давсан ажлын суурь хөлсийг тодорхой хувиар өсгөн нэмэгдүүлсэн хөлсөөр боддог. Энэ цалингийн системийг нэвтрүүлснээр ажиллагсдын хөдөлмөрийн бүтээмжийг нэмэгдүүлж, улмаар нэгж бүтээгдэхүүний өртгийг бууруулах боломжтой байдаг.
• 10.
   Хийснээр урамшуулалтай олгох хэлбэр – ажиллагсдынхийж гүйцэтгэсэн ажлыг суурь хөлсөөр бодож олгох ба ажлын нормоо байнга давуулан биелүүлсэн, шинэ санаачлага гаргасан, зардал хэмнэсэн зэрэг тохиолдолд ажлын үр дүнгийн тогтоосон шагнал урамшууллыг олгодог.
• 11.
  Цагаар олгох цалингийнсистем Гүйцэтгэсэн ажлын тоо болон чанарыг тооцох боломжгүй ажил хийж байгаа хүмүүст тэдний уг ажлыг гүйцэтгэхэд зориулсан цагт нь үндэслэн цалин хөлс олгох бөгөөд ийм цалин хөлсний хэлбэрийг цагаар олгох цалингийн хэлбэр гэнэ.  Цагаар олгох цалингийн хэлбэр нь мөн адил цагаар өсгөн нэмэгдүүлж олгох, цагаар шагналтай олгох гэсэн системүүдтэй. Тэдгээрийн агуулга нь хийснээр олгох хэлбэрийн системүүдтэй адил. 
• 12.
  Цалин хөлс тооцохаргууд Хөдөлмөрийн бүтээмжийн өсөлттэй уялдуулан цалин хөлс тооцдог дараах системүүд байдаг.  Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний тоо хэмжээг үндэслэн цалин хөлс тооцож олгох систем  100 хувийн урамшууллын цалингийн систем  Хамт олны урамшууллын цалингийн систем  Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний тоо хэмжээг үндэслэн цалин хөлс тооцож олгох систем– төлөвлөгөөнөөс давуулж үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, гүйцэтгэсэн ажлын хөлсийг нэмэгдэлтэй, илүү үнэлгээгээр тооцож олгодог. 
• 13.
  100 хувийн урамшуулалтцалингийн систем – энэ системийн үед цалинг дараах байдлаар тооцно.  а. Гүйцэтгэлээр үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний тоог тодорхойлно.  б. Стандарт үйлдвэрлэлийн хэмжээг тодорхойлно.  Стандарт үйлдвэрлэл = ажилласан цаг х цагийн норм  в. Цалинг тооцно.  Гүйцэтгэлээрх үйлдвэрлэл > Стандарт үйлдвэрлэл 
• 14.
  Цалин = Ажилласанцаг х Үр ашгийн харьцаа х Нэг цагийн хөлс  Үр ашгийн харьцаа = Гүйцэтгэлээрх үйлдвэрлэл / Стандарт үйлдвэрлэл  Гүйцэтгэлээрх үйлдвэрлэл < Стандарт үйлдвэрлэл  Цалин = Ажилласан цаг х Нэг цагийн хөлс 
• 15.
  Хамт олны урамшуулалтцалингийн систем:  Зах зээл өндөр хөгжсөн орнуудад цалинг хөдөлмөрийн хамт олноор нь тооцож олгодог систем байдаг.  Энэ системийн үед цех тасгийн ажилчид нэг юм уу олон төрлийн ажлыг хамтран хийдэг. 
• 16.
         Цалинг доор өгөгдсөнөөртооцно. а. Гүйцэтгэлээрх үйлдвэрлэлийн хэмжээг тодорхойлно. б. Стандарт үйлдвэрлэлийн хэмжээг тодорхойлно. Стандарт үйлдвэрлэл = ажилласан цаг х цагийн норм в. Цалинг тооцно. Гүйцэтгэлээрх үйлдвэрлэл > Стандарт үйлдвэрлэл Цалин =Гүйцэтгэлээрх үйлдвэрлэлд ногдох стандарт цаг х нэг цагийн хөлс
• 17.
  ГҮНСЦ=ГҮ/СҮхСтандарт цаг  Гүйцэтгэлээрхүйлдвэрлэл < Стандарт үйлдвэрлэл  Цалин=Ажилласан цаг х Нэг цагийн хөлс  г. Нэг ажилчны цалин=Нийт цалин /Аж. тоо 
• 18.
         Ажилчин, ажилтан тусбүрээр цалинг тооцоолон цалингийн хүснэгтээ бэлтгэсний дараагаар дараах байдлаар бүртгэлд тусгана. Тооцоолсон цалингийн хэмжээгээр хийгдэх дансны бичилт: /үйлдвэрлэл эрхэлсэн байгууллагын хувьд/ Дт Дуусаагүй үйлдвэрлэл /ШХөд/ ххх Дт ҮНЗ /ШБХөд/ ххх Дт Удирдлагын зардал ххх Дт Борлуулалтын зардал ххх Кт Цалингийн тооцоо ххх
• 19.
        Тооцоолсон цалингийн хэмжээгээр хийгдэх дансны бичилт:/үйлчилгээ болон худалдааны байгууллагын хувьд/ Дт Цалингийн зардал ххх Кт Цалингийн тооцоо ххх Цалингаас суутгах НДШ-ийн хэмжээгээр: Дт Цалингийн тооцоо ххх Кт ХХОАТ-ын өглөг ххх
• 20.
  ХХОАТ-ын хэмжээгээр хийгдэх:/ тооцоолсон цалингаас НДШ-ийг хассан дүнгээс 10 хувиар тооцох бөгөөд тооцоод гарсан дүнгээс сард нэг хүнд 7000 төгрөгийн хөнгөлөлт эдлүүлэх учир хасна/  Дт Цалингийн тооцоо ххх  Кт ХХОАТ-ын өглөг ххх  Урьдчилгаа цалинг хаах үед:  Дт Цалингийн тооцоо ххх  Кт Цалингийн урьдчилгаа ххх  Дт Цалингийн тооцоо ххх  Кт Цалингийн өглөг ххх 
• 21.
     Цалинг тавьж олгохүед: Дт Цалингийн өглөг ххх Кт Мөнгө ххх Байгууллагаас төлөх НДШ-ийн хэмжээгээр:  Дт Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал /(ШХөд+ШБХөд)*НДШ%ххх  Дт Удирдлагын зардал ххх  Дт Борлуулалтын зардал ххх  Кт НДШ-ийн өглөг ххх 
• 22.
  Ашигласан материал       А. Еркеш,О.Нүржигмаа “Нягтлан бодох бүртгэл” УБ хот 2008 он Ц. Баянмөнх “Зардал, удирдлагын нягтлан бодох бүртгэл” (нэгдүгээр дэвтэр) УБ хот 2005 он Г. Алтанзаяа, Г. Мөнхзул “Зардлын бүртгэл” УБ хот 2001 он Н. Агваан “Нягтлан бодох бүртгэл” УБ хот 2004 он Асри Хаммер “Зардлын нягтлан бодох бүртгэл” УБ хот 2000 он Barfield Raiborn Kinney “Cost accounting” 1998 year