Downloaded 403 times
Uploaded byEzr Acelar
Lit103.pagpapalaganap ng kristiyanismo
Ang dokumento ay tinalakay ang panahon ng mga Kastila sa Pilipinas mula 1565 hanggang 1872, na nakatuon sa pagpapalaganap ng Kristiyanismo at ang mga pagbabagong dulot nito sa panitikan. Kabilang dito ang mga akdang panrelihiyon at ang pagsasalin ng mga nobela, pati na rin ang mga pangunahing manunulat at kanilang mga akda. Itinatampok din ang iba't ibang anyo ng panulaan, kantahing-bayan, at mga satirical na awitin na sumasalamin sa kultura at masalimuot na relasyon ng mga Pilipino noong panahon ng mga Kastila.
More Related Content
Similar to Lit103.pagpapalaganap ng kristiyanismo
More from Ezr Acelar
Lit103.pagpapalaganap ng kristiyanismo
- 1. PANAHON NG MGAKASTILA (PAGPAPALAGANAP NG KRISTIYANISMO) LIT 103 – Panitikan sa Pilipinas
- 2. KALIGIRANG KASAYSAYAN NGPANAHON (1565-1872) • Marso 16, 1521 ~ naligaw ang pangkat ni Magallanes sa Pilipinas • Miguel Lopez de Legaspi ~ dumating makalipas ang 44 na taon ~ unang Gobernador Heneral • Espada at krus (cross on the right, sword on the other hand / God, gold and glory) • Pangunahing layunin: mapalaganap ang pananampalatayang Kristiyano
- 3. KALIGIRANG KASAYSAYAN NGPANAHON (1565-1872) Mga pagbabago: • Maka-relihiyon ang naging paksain ng panitikan • Ang mga akdang pampanitikan ay nagkaroon ng tatak ng relihiyong Kristiyano • Itinatag ang mga simbahan • Alibata ay pinalitan ng alpabetong Romano • Wikang Kastila ang naging wika ng literatura • Sinuri ang matandang literatura Kung di makakatulong sa pagpalaganap ng Kristiyanismo Sinunog dahil ang mga ito ay gawa ng diyablo
- 4. KALIGIRANG KASAYSAYAN NGPANAHON (1565-1872) Mga pagbabago: Itinatag ang mga paaralan •Naihasik ang kalinangan at kabihasnang Kristiyano at Europeo •Natutong manulad ang mga Pilipino Nagkaroon ng mga palimbagan •Naging gawaan ng mga aklat na isinulat ng mga prayle •Dominikano – pinakaunang nakapagpatayo nito
- 5.
- 6. KATANGIAN NG LITERATURA •Ayon kay del Rosario – Pineda (Panitikang Pilipino) Panrelihiyon ang karaniwang paksain Nagtataglay ng sari- saring kaanyuan at pamamaraan Ang lalong maraming akda ay gaya, huwad o kaya’y halaw sa anyo, paksa, o traidsyong Kastila. Walang orihinalidad. Bukod sa akdang panrelihiyon, marami ding aklat hinggil sa wika (gramatika, bokabularyo, mga tula at mga akdang ukol sa tula)
- 7. KILALANG MANUNULAT ATAKDA (MGA AKDANG PANRELIHIYON SA TAGALOG)
- 8. Doctrina Cristiana (P. DomingoNieva at P. Juan de Plasencia, 1593) Kauna unahang aklat na may kinalaman sa ating kapuluan • Pater Noster • Ave Maria • Credo • Regina Coeli • Sampung Utos • Mga Utos ng Iglesia • Pitong Kasalanang Mortal • Labing-apat na Pagkakawanggawa • Pangungumpisal • Katesismo
- 9. Nuestra Senora del Rosario (P. Blancasde San Jose, 1602, Imprenta ng Santo Tomas) Mga nobena, santos ehersisyos, buhay ng mga santo, mga tanong at sagot sa relihiyon Barlaan at Josaphat (1708, 1712) Isang salaysay sa Bibliya na isinalin ni P. Antonio de Borja mula sa wikang Griyego Pinakaunang nobelang Tagalog Isinalin din ito sa wikang Iloko ni P. Agustin Mejia
- 10. Pasyon Aklat na tungkolsa buhay at pagpapasakit ng ating panginoong Hesukristo na sinulat nang patula ngunit paawit kung basahin Mga May Akda: P. Gaspar Aquino de Belen (1704) Don Luis Galan (1750) P. Mariano Pilapil (1814) Aniceto de la Merced (1856)
- 11. P. Mariano Pilapil (1814) Maylimang taludtud ang bawat saknong at ang sukat ng bawat taludtud ay wawaluhing pantig “Imbukasyon” O, Diyos sa kalangitan, Hari ng sangkalupaan Diyos na walang kapantay, Mabait lubhang maalam, At puno ng karunungan. P. Aniceto de la Merced (1856) May mataas na uri sa lahat. Unang bahagi: lalabindalawahing pantig ang bawat taludtud. Ang bawat saknong ay may apat na taludtud Unang Bahagi Ang Diyos ay Diyos karaka-raka na Kapagkaraka na ay tatlong persona: Se persona’y walang mahutli’t mauna Sapagkat ang tatlo ay Diyos na iisa. Ikalawang bahagi: wawaluhing pantig at binubuo ng limang taludtud. Ikalawang Bahagi O Poon ko’t Amang Diyos Katamis-tamisang Hesus Iyo pong ipagkaloob Na matamisin akong lubos Ang sa akin ay pag-ayop.
- 12. Urbana at Feliza nauukol sapagsusulatan ng magkapatid na sina Urbana at Feliza. Natatala sa aklat na ito ang nakabibighaning asal ng Pilipino, gayon din ang masasagwang kilos na dapat nating ilagan. Mababasa rito ang mabubuting aral. Padre Modesto de Castro “Ama ng Tuluyang Klasika” at “Hari ng Tuluyan” Ipinanganak sa Binan, Laguna Mga mahahalagang sinulat: “Platicas Doctrinales” (1855, 1864, 1878), “Exposicion delas Siete Palabras en Tagalog”, “Coleccion de Sermones en Tagalog” at “Novena a San Isidro en Tagalog”
- 13. Mga Dalit kayMaria (P. Mariano Sevilla, 1852) Inaawit tuwing naghahandog ng bulaklak kay Birhen Maria tuwing Mayo (Flores de Mayo) Unang sumulat ng mga dalit si P. Mariano Sevilla, na taga-Tundo, noong 1852. Noong 1865, isinulat niya ang dalit na pinamagatang “Flores de Mayo” na hinalaw niya sa mga awiting Italyano na para sa ganitong mga pagkakataon.
- 14. MGA AKDANG PANRELIHIYONSA ILOKO
- 15. Doctrina Cristiana (salin sa Ilokoni P. Fransisco Lopez) Pasion ng Mahal na Hesukristo (salin ni P. Antonio Mejia) Sermones Moralo (salin ni P. Jacinto Guerrero) Escudos del Cristiano (salin ni P. Guillermo Sebastian) Mga Sandaang Tulang Panrelihiyon Animnapung Nobena
- 16. MGA AKDANG PANRELIHIYONSA BISAYA
- 17. Ang Lagda Mga akdang“Moro-moro”: “Mga Mutia Nga Matin-ao” (Ang Maningning na Hiyas) at “Ang Salamin Sang Batan-on” (Ang Salamin ng Kabataan) Ni Eriberto Gumban Mga nobena Mga tulang panrelihiyon
- 18. MGA TULA ATAKDA UKOL SA TULA
- 19. Pilipinong Manunula •Fernando Bagonbata •Tomas Pinpin •Phelipede Jesus •Padre Suarez Osorio Mga paring Kastila •P. Fransisco Buencuchillo •P. Antonio de San Gregorio •P. Juan Serrano •P. Gaspar de San Agustin
- 20. Salamat nang walanghangga Gracias se den sempiternas Na nagpasilang nang tala Al que hizo salir la Estrella; Macapagpanao nang dilim Que desterro las tinieblas Sa lahat nang bayan natin De toda nuestra tierra. ~Fernando Bagonbata Sa “Memoria de la Vida Christiana” ni P. B. de San Jose O, ama con Dios O gran Dios mi padre Tolongan moa co Quered ayodarme; Amponin moa co Sedme favorable; Nang mayari ito Porque esto se acabe At icao ang purihin Y a yes os alaban ~Tomas Pinpin Sa “Librong pag-aaralan nang manga Tagalog ng ulcang Kastila” ni T. Pinpin, 1610
- 21. Mga “Ditso” may aapatinat wawaluhing pantigan at kakatuwang tugmaan Ito ay binibigkas ng mga batang nagsisipaglaro at nagtutudyahan. Ako po’y si Kataba Anak ng Kondeng Mababa Pag nakainom ng tuba Ay nanghahagad ng taga. Ako po ay si Pandak Anak ng Kondeng Tabayag Pag nakainom ng alak Biyenan ma’y hinahagad.
- 22. Mga tulang ginagamit sa panunukso Bata,bata Pantay-lupa Asawa ng palaka. Putak, putak Batang duwag Matapang ka’t Nasa pugad. Pihit, pihit Batang kawit Laylay ang labi Ilong ay pipit.
- 23. Mga Kantahing-Bayan Mababakas ditoang pamumuhay at paguugali ng mga tao Nababakas sa mga bagong kantahing bayan ang bagong kalinangan at kabihasnang dala ng mga Kastila. Hinaluan ng mga salitang Kastila
- 24. Paruparong bukid Na lilipad-lipad Sagitna ng daan Papaga-pagaspas, Sandangkal ang tapis Sangbara ang manggas, Ang sayang de kola Sang metro ang sayad. May peineta pa siya May suklay pa mandin, Naguas de ojetes Ang palilitawin Haharap sa altar At mananalamin At saka lalakad Nang pakendeng-kendeng. may layuning tuligsain ang asal ng mga babaeng labis ang sagwa sa pagkilos at pananamit: Sitsiritsit, alibangbang Salaginto’t salagubang Ang babae sa lansangan Kung gumiri’y parang tandang. pumupuna pa rin sa magaspang na ugali ng ilang babae
- 25. Aba estandarte Ng kutsara’tsandok Aba estandarte Ng pingga’t palayok. Tigilan lang ninyo Ang higop sa mangkok Alang-alang lamang Sa nilagang manok. Alabado sea Santisimong kanin Benditu tu eres Anong iuulam natin? Nilagang manok Piniritong saging May alak sa bote Ating iinumin. tumutuligsa sa mga taong dumadalo sa isang pistahan nang di naman inaanyayahan o sa madaling sabi’y tinatawag na “colado” o “kalatog-pinggan”: Halika na Pendong Tayo’y manampalok Dalhin moa ng buslong Sisidlan ng hinog. Pagdating sa gitna’y Uminda-indayog Halika na Pendong Baka ka mahulog. laging naririnig sa bibig ng mga batang babae’t lalaki:
- 26. Doon po saamin Bayan ng San Roque May nagkakatuwaang Apat na pulubi. Nagsayaw ang pilay Nagkanta ang pipi Nanood ang bulag Nakinig ang bingi. Ang pinakapalasak na awitin ay ang “Doon Po Sa Amin”. Dalawa ang himig ng awiting ito at nilapatan ng marami ng iba’t ibang titik. Ako’y ibigin mo Lalaking matapang Ang baril ko’y pito Ang sundang ko’y siyam Ang lalakarin ko’y Parte ng dinulang Isang pinggang pansit Ang aking kalaban. Palasak din ang “Ako’y Ibigin Mo” na kahimig ng “Leron-leron Sinta”. Ito ay isang ma[agbirong awitin.
- 27. Magtanim ay dibiro Maghapong nakayuko. Di naman makaupo Di naman makatayo. Halina, halina mga kaliyag tayo’y magsipag-unat-unat magpanibago tayo ng lakas para sa araw na bukas. Bisig ko’y namamanhid Baywang ko’y nangangawit. Binti ko’y namimitig Sa pagkababad sa tubig. Halina, halina.. Kay pagkasawing-palad Na inianak sa hirap Ang bisig kung di-iunat Di kumite ng pilak. Halina, halina.. Ang awiting “Magtanim Ay Di Biro” ay kababakasan ng pamumuhay ng mga taong ang ikinabubuhay ay pagsasaka at pagtatanim.
- 28.
- 29. MGA KATANGIAN Ang mgalayunin sa pagkasulat ay magkatulad: ang pagpapalaganap ng pananampalatayang Kristiyano. Inihahandog ang mga akda sa Diyos, sa Bayan at sa mga babaeng mahal ng mga may- akda sa buhay. Kapwa naglalahad ang mga ito ng mahabang kasaysayan o pangyayaring batay sa mga alamat at epikong nagdaangpanahon sa Pransiya, Italya, Gresya, Albanya at iba pa. Ang mga paksain ay tungkol sa romansa, kabayanihan at mga pangyayaring likha ng mayamang haraya ng may akda. May mga pangyayaring di kapani-paniwala subalit kawili- wili at kapana-panabik.
- 30. Sa katayugan ngdiwang napapaloob sa mga akdang ito ay nakahihigit ang mga awit sapagkat hindi lamang mga paksang kababalaghan o batay sa mga alamat ang isinasaysay kundi hango rin naman sa mga tunay na pangayayari tulad ng sa “Florante at Laura”. Ang “awit” ay binubuo ng lalabindalawahing pantig na mga taludtud samantalang ang kurido ay binubuo ng walong pantig lamang ang bawat taludtud. Kung bigkasing paawit, ang “awit” ay sa marahang kumpas o andante samantalang ang kurido naman ay sa mabilis na kumpas o allegro.
- 31. •nahihiya ang may-akdasapagkat baka hindi magustuhan ng mga maambabasa •natatakot sila sa mga may kapangyarihan na baka sila’y may naisulat na laban sa pamahalaan May mga “awit” at “kuridong” hindi alam ang pangalan ng mga may- akda Awit •“Florante at Laura” ni Fransisco Baltazar •“Buhay ni Sigesmundo” ni Eulogio Julian de Tandiama •“Doce Pares sa Kaharian ng Francia” •“Salita at Buhay ni Maria Alimango” •“Prinsipe Igmidio at Prinsesa Cloriana” •“Bernardo Carpio” Kurido •“Ang Haring Patay” •“Ang Ibong Adarna” •“Don Juan Tinoso” •“Don Juan Teñoso” •“Rodrigo de Villas” ni Jose de la Cruz •“Dama Ines” ni Ananias Zorilla •“Prinsipe Florino” ni Ananias Zorilla
- 32. Florante at Laura isinulatni Fransisco Baltazar ang layunin ay hindi lamang ang pagpapalaganap ng pananampalataya sa Diyos at pagyakap sa relihiyong Kristiyano kundi nangahas siyang magsiwalat ng mga kaisipan at mga madamdaming mapanghimagsik laban sa mga kalupitan at mga katiwalian ng pamahalaang Kastila ang mga pangalan ng mga tauhan ay ngalang Kristiyanong Kastila at ang sa mga di-binyagan naman ay hango sa mga pangalang Arabe na nababasa sa mga kuwentong Kastila. mababakas din ang paghihimagsik ni Balagtas laban sa hidwaang pananampalataya at laban sa maling kaugalian.
- 33. Fransisco Baltazar (1788-1862) “Amang Panulaang Tagalog” / “Kikong Balagtas” Inihandog ang “Florante at Laura” kay “Celia” (Ma. Asuncion Rivera) Asawa: Juana Tiambeng, at may 11 anak Hinangad ni Kiko na mag-aral ng pamamaraan ng pgtula kay Jose dela Cruz (Joseng Sisiw) ngunit hindi nakapagbigay ng sisiw 1834, sumulat siya ng kauna-unahang tula na ang pamagat ay “Pagsisisi” “Florante at Laura” “Orosoman at Zafira” “Don Nuno at Zelinda” “Clara Belmori” “Nudo Gordeano” “Auredato at Astrone” “Rodolfo at Rosemando” “Abdol at Miserena” “Almanzor at Rosalina” “La India Elegante at El Negrito Amante” “Bayaceto at Dorlisca”
- 34. Bernardo Carpio Awit naakda ni Jose de la Cruz Akdang panlibangan at kawili-wiling basahin lalo ng mga kabataang palahanga sa malalakas at matatapang na lalaki hitik na hitik sa magandang pangungusap ng romansa sina Don Sancho Diaz at Impanta Jimena at mga pangungusap ng hinanakit, pagsumbat at pagbabanta sa Espanya
- 35. Jose de laCruz (1740-1829) “Hari ng mga Makata” ng buong Katagalugan / “Huseng Sisiw” Ipinanganak siya sa Tundo noong ika-20 ng Disyembre 1746 Historia Famosa” ni “Bernardo Carpio”, “Doce Pares de Francia”, “Rodrigo de Villas”, “Adela at Florante”, “Flora at Clavela” at iba pang kurido at awit
- 36. Ibong Adarna nagsisimula sapananalangin sa Birhen at siyang nagpapatunay na layunin ng akdang ito ang pagpapalaganap ng relihiyong Katoliko. Nagtataglay ng maraming aral Ipinaaalaala rin sa awit ang masamang ugali ng mga lalaki kaya nararapat mag-ingat ang mga babae sa kanilang puri. Ananias Zorilla Isa siya sa tatlong pinakamahusay na makata Sumulat siya ng ilang awit at kurido, kabilang na dito ang “Dama Ines at Prinsipe Floriño”.
- 37.
- 38. Panubong “pamutong” sa Tagalog/ “panubong” sa Marinduque isang mahabang tula ng pagpaparangal o paghahandog sa isang nagdaraos ng kaarawan, kapistahan o may pinaparangalang panauhin Binibigkas ito ng paawit ng “manunubong” at binubuo ng tatlong bahagi.
- 39. UnangBahagi inaawit sa may tarangkahano sa may puno pa lamang ng hagdanan. Dito’y sinasabing nabalitaan nilang may kapistahan sa bahay na iyon kaya’t man tinawag o inanyayahan sila ay kusang-loob na lumapit, upang makilahok sa kasiyahan. IkalawangBahagi inaawit habang umaakyat sa hagdan. Isinasaysay sa awit ang kahalagahan ng bawa’t baiting ng hagdan. Kapag sumapit na sa huli at pinakamataas na baiting ay titigil sila doon hanggang sa matapos ang awit ng ikalawang bahagi. Hindi sila agad papasok upang ipakilalang sila’y nahihiya sa kanilang kapangahasan. Dito ay uulitin ng maybahay ang anyayang sila’y pumasok. IkatlongBahagi aawitin sa loob o sa sala ng bahay. Ang pararangalan ay pauupuin sa isang silya sa pagitan ng dalawang anghel (maaaring ganapin ninuman). Puputungan ng koronang yari sa mga sariwang bulaklak ang may kaarawan saka hahandugan ng palma o punpon ng mga bulaklak na hahawakan nito bilang sagisag ng setro ng hari o reyna. Habang nagaawitan ang ilan, may dalawang pareha namang sasayaw sa harap ng pinutungan. Sasabugan ng mga sariwang bulaklak at mga dahoon upang ipakilala ang kagalakan ng lahat. Nagsasabog din ng mga salaping barya.
- 40. Karagatan isang paglalaro satula ng mga binata’t dalaga at ang paksa’y pagliligawan o pagsisintahan. Karaniwan nang ito’y ginaganap kung may pagtitipon – tulad ng paglalamay sa yumao o pagbabang-luksa ng mga naiwan sinasabing parangal-gunita sa katalinuhan ng isang prinsesa at ng dakila nilang pag-ibig ng isa niyang karaniwang mamamayang sinta, isang maninisid lamang ng perlas. may apat na tugma at lalabindalawahing pantig.
- 41. 1 karaniwang may isang nagpapasimuno. Ipapahayag niya sapamamagitang ng tula ang sanhi ng gayong pagtitipon at kanyang paiikutin ang isang tabo, o lumbo na may tandang puti. 2 Ang sinumang matapatan ng tanda ang siyang unang lulusong sa dagat upang kunin ang nawawalang singsing. 3 Kung siya ang pinalad na makakuha ng singsing, bago niya ito maihandog sa dalaga ay kinakailangang bumigkas siya ng tula, na sasagutin naman ng paghahandugan.
- 42. Duplo ginaganap sa bakuranng isang namatayan, sa ika-siyam na gabi matapos mailibing ang yumao, bilang pang-aliw sa naulila. Ito ay isang uri ng makalumang dula sapagkat ang nasabing laro ay ginaganap sa pamamagitan ng usapan. Ang mga ginagamit na pangungusap ay parang matutulis na patalim na sumusugat kung minsan sa damdamin ng isang bilyako o bilyaka
- 43. 1 Pipili ng isang pinaka-harisa mga duplerong lalong iginagalang at itinuturing na pinakamatalino. May dalawang hanay ng mga duplero, sa isang hanay ay nangakaupo ang mga babaeng tinatawag na bilyaka at sa isa namang hanay ay mga bilyako naman. 2 Ang hari ay magsasabi na ang kanyang loro ay bigla na lamang nawala sa haula at hindi niya malaman kung sino ang kumuha.. Isang bilyako ang tatayo at magtuturing na nakita niyang ang kumuha ng loro ay ang isang bilyakang tutukuyin niya sa iba’t ibang pampalaisipan o patalinhagang paraan. 3 Ang napagbintangang bilyaka ay magtatanggol sa kaniyang sarili o kaya’y ipagtatanggol siya ng isang makisig na bilyakong mahahabag sa kaniya o kaya’y may pagtingin sa kaniya. 4 Kapag ang bilyaka ay natalo, siya ay mapaparusahang bumigkas ng mahabang dasal para sa kaluluwa ng yumao. Ito ay isang uri ng makalumang dula sapagkat ang nasabing laro ay ginaganap sa pamamagitan ng usapan.
- 44. Huwego de Prenda isangpaglalaro na sumanga sa karagatan o sa duplo na para naman sa mga di-gaanong marunong tumula sumibol noong panahon ng Kastila nakakasali ang mga makata at di-makata, di tulad sa karagatan at duplo.
- 45. 1Bawat kalaro ay maymahalagang prenda o sangla na inilalagay sa harap ng hari. Ang tawag ng iba sa larong ito’y Larong Sanglaan 2 Kung ang kalarong mahatulan ng parusa at di tatalima sa parusa, maaaring paawitin siya, patulain, pasayawin, paiyakin, patawanin, pagmanuhin o iba pa 3 Ang kanyang sangla ay tutubusin niya ng pera o di na ibabalik sa kanya ng hari. Kadalasa’y mga binata ang tumutubos ng sangla ng dalaga.
- 46. Karilyo hatid ng isangKastila, si Navarra de Peralta, na siyang nagbukas ng isang karilyuhan sa daang Magdalena at siya rin ang nagpalabas ng karilyo noon isang palabas na ang napapanood na mga tauhang gumagalaw ay mga aninon nga tauhang karton o katad na sa kabila ng isang tabing na puti ay pinagagalaw ng isang taong di-nakikita at ito rin ang nagsasalita at gumagamit ng iba’t ibang boses kung minsan. madaling buuin sapagkat di ito nangangailangan ng maraming taong sasanayin,
- 47. Senakulo Nagpapasimula ang pagtatanghalsa paglalang ng daigdig at nagtatapos sa pagkabuhay na muli ni Kristo at gayon din ang Kaniyang pag-akyat sa langit. Ang palabas ay malimit na sinisimulan ng pagtatanghal sa Lunes Santo at tumatagal hanggang sa Linggo ng Pagkabuhay nagiging dulang panglansangan kung Kuwebes Santo at Biyernes Santo
- 48. Tibag isang pagtatanghal ngpagtibag ng bundok na kinalalagakan ng krus na kinamatayan ni Hesus. Ang mga tauhan ng tibag ay nagsasalita nang patula at ang palabas ay ginaganap sa isang tanghalan at ang mga gumaganap ay nagsusuot ng mga angkop na damit. isang panrelihiyong pagtatanghal na dinala rito sa atin ng mga Kastila upang alalahanin ang paghahanap ni Santa Elena sa krus na kinamatayan ni Hesus.
- 49. Comedia o “Moro-moro” nakaugaliangitawag sa mga dulang itnatahanghal napasok ang lahat ng mga bagay na hinihingi ng iba’t-ibang uri ng akdang pandulaan, katulad ng drama’t trahediya, at ng mga nagsisilabas o nagtatahanghal ng dula na tinatawag ng komedyante, at ang tanghalang entablado’y tinatawag namang komedyahan.
- 50. Sarsuwela isang komedya omelodramang may kasamang awit at tugtog, may tatlong yugto at ito ay tungkol sa damdamin ng tao, pag-ibig, kapootan, pagkihiganti, kasakiman, kalupitan, kalungkutan, kasiyahan o hinggil sa mga suliraning panlipunan o pampulitika Ang pagbigkas ay patuluyan, patula at paawit. Isang rondalya o isang orchestra ang sumasaliw sa awit at nagbibigay ng tugtog sa pagtatanghal. na ang unang sarsuwelang itinanghal sa Pilipinas ay ang “Jugar con Fuego” na inilabas ng isang pangkat na Kastila sa isang dulaan sa Arroceros, Maynila noong 1878.
- 51.
- 52. Sa Balarilang Tagalog sinulatng mga paring Kastila bunga ng kanilang mga pag-aaral “Arte De La Lengua Tagala” – kauna- unahang balarilang Tagalog - nilimbag ni Tomas Pinpin noong 1610 – sinulat ni P. Blancas De San Jose (“Demosthenes” o Cicero ng Wikang Tagalog) “Conpendio Del Arte De La Lengua Tagala” – (P. Gaspar Aquino De Belen,1703) “Arte De La Lengua Tagala Y Manual Tagalog” – (P. Sebastian De Totanos na nilimbag, 1745) “Ensayo De Gramatika Hispano- Tagalo” – (P. Toribio Minguella) “Lecciones De Gramatika Hispano Tagalo” –(P. Jose Hervia Campomanes)
- 53. Sa Balarilang Iloko “ArteDela Lengua Iloka” - (P. Francisco Lopez sa tulong ni Pedro Bukaneg, 1627) “Gramatika Hispano Ilocana” - (Gabriel P. Vivo,1850) “Estudio De Los Antiquos Alfabetos Filipinos” - (P. Marcillas,1850)
- 54. Sa Talasalitaang Tagalog “VocabularioDe La Lengua Tagala” -kauna unahang talasalitaan sa tagalog. - (P. Pedro De San Buenaventura) - Pinayaman at pinalaki ni P. Dominggo De Los Santos (1703) subali’t nagdaan muna sa mga kamay ni P. Blancas De San Jose “Vocabulario De La Lengua Tagala” - pinakamalaking talasalitaan - P. Juan Noceda at P. Pedro San Lucar, 1754 - ang pinakamalaking tulong ng mga palaaral sa mga lumang salitang Tagalog hanggang sa ngayon. “Nueva Dicionario Manual Espanol Tagalo” - (Don Rosalio Serrano,1872)
- 55. Sa Talasalitaang Iloko “VocabulariongDe La Lengua Iloka” - inihanda ni P. Francisco Lopez, 1630. Pinayaman ng iba’t-ibang Pari ang aklat na ito hanggang 1894. Ang huling sumulat nito ay si P. Andres Carro. “Diccionario Hispano- Ilocano” - (Gabriel Vivo, 1860)
- 56. Sa Talasalitaang Kapampangan •“Vocabulario De LaLengua Pampanga”– (P. Diego Bergano,1732) Sa Talasalitaang Bisaya •“Vocabulariong De La Lengua Visaya” – (P. Mateo Sanchez, 1711)
Editor's Notes
- #3 Noong Marso 16, 1521, naligaw ang pangkat ni Magallanes sa Pilipinas. Makalipas ang 44 na taon, dumating at sinakop ni Miguel Lopez de Legaspi ang Pilipinas. Siya na rin ang naging kauna-unahang Gobernador Heneral ng bansa. Ang pananakop na ito ay ginawa sa tulong nga espada at krus. Sa pagdating ng mga unang misyonerong Kastila sa Pilipinas nagsimula ang unang pagbabago sa ating panitikan. Ang mapalaganap ang pananampalatayang Kristiyano ang naging pangunahing layunin nila kaya ang naging paksain ng panitikan ay maka-relihiyon.
- #4 Pinilit pairalin ng mga prayle sa lahat ng mga akdang pampanitikan ang tatak ng relihiyong Kristiyano. Nagtatag sila ng mga simbahan upang madaling mapalaganap ang relihiyong Katoliko. Ang alibata na siyang alpabeto ng mga Pilipino ay pinalitan ng alpabetong Romano at wikang Kastila na din ang naging wika ng literatura. Ang matandang literatura ng Pilipinas ay sinuri ng mga prayle. Noon pa man, mahilig na ang mga Pilipino na tumula at umawit. Gumagamit sila ng mga salawikain, kawikaan at mga kasabihan sa kanilang pangangaral upang mahubog ang kagandahang-asal sa kanilang mga anak. Ang mga tula ay ginagawang laro at ang mga bugtong naman ay ginagamit na pampatalas ng isip. Pinili ng mga prayle ang mga kathang makatutulong sa kanilang layunin na mapalaganap ang Kristiyanismo. Ang iba naman ay sinunog sapagka’t ang mga ito daw ay gawa ng diyablo. Ang mga sinunog na literaturang Pilipino ay pinalitan nga mga misyonerong Kastila ng mga akda na sila mismo ang nagsisulat upang masmapalaganap ang Kristiyanismo.
- #5 Sa pagtatag ng mga paaralan, naihasik ng mga Kastilang mananakop ang kalinangan at kabihasnang Kristiano at Europeo. Tinangap ng mga Pilipino ang mga kaugalian at kaisipang Kanluranin. Dito natutong manulad ang mga Pilipino kung kaya’t ang mga alamat at tradisyong Europeo - pati na ang mga awit, korido, moro-moro at iba pang akda - ay naging bahagi ng Panitikang Pilipino. Ang mga palimbagan ay naging gawaan ng mga aklat na karaniwang isinulat ng mga prayle. Ang mga Dominican ang siyang pinakaunang nakapagpatayo nito at ang Doctrina Cristiana ang siyang pinakaunang aklat na nailimbag noong 1593. Nakapagpalabas din ang mga Fransiscano, Heswita at Agustinian nga mga aklat ukol sa grammar o balarila, diksyonaryo, katekismo at mga manual na ginagamit sa pangungumpisal. Sa pagnanais na maging lubos ang pagsasakatuparan ng maging kolonya ang Pilipinas, sinikap ng mga prayle na matutunan ang Tagalog. Naging gabay ang mga mga sulatin na Arte y Reglas dela Lengua Tagala ni Padre Fransisco Blancas de San Jose at Compendio del Arte de la Lengua Legala ni Padre Fransisco Pedro de San Agustin upang matutunan ang wikang Tagalog. Sa panahon ng panitikang Pilipino na ito, makikita natin na ang mga pari ang nagsimula ng pagbabagong anyo ng panitikang Pilipino. Malaki din ang naging pagbabago sa pamumuhay ng mga Pilipino – maging sa pananamit, gawi, diwa, at kaisipan ng mga tao.
- #6 Ayon sa aklat ni , naging katangian ng panitikan ng panahong ito ang tatlong paksa: paksang panrelihyon, pangkagandahang-asal at pangwika. May delawang anyo din ito, anyong patula at tuluyan. Ang mga ito ay maaring naisulat sa wikang Kastila, wikang Tagalog o ng mga Ladino (bilingual).
- #7 Ayon naman sa aklat na Panitikang Pilipino ni del Rosario-Pineda, apat ang katangian ng panitikan ng panahong ito. Una: Panrelihiyon ang karaniwang paksain. Ikalawa; Nagtataglay ng sari-saring kaanyuan at pamamaraan gaya halimbawa ng tulang liriko, kurido, awit, pasyon, senakulo, karagatan, duplo, kumedya o moro-moro, sarsuwela, talambuhay at mga pagsasaling wika. Ikatlo: Ang lalong maraming akda ay gaya, huwad, o kaya’y halaw sa anyo, paksa, o tradisyong Kastila. Walang orihinalidad. Ikaapat: Bukod sa mga akdang panrelihiyon ay marami ding mga aklat hinggil sa wika. Ito’y binubuo ng gramatika, bokabularyo, mga tula at mga akdang ukol sa tula.
- #9 Doctrina Cristiana (P. Domingo Nieva at P. Juan de Plasencia, 1593) – kauna-unahang aklat na may kinalaman sa ating kapuluan. Nilimbag ito sa pamamagitan ng silograpiya na nasusulat sa Kastila at Tagalog. Nilalaman nito ang mga sumusunod: Pater Noster Ave Maria Credo Regina Coeli Sampung Utos Mga Utos ng Iglesia Pitong Kasalanang Mortal Labing-apat na Pagkakawanggawa Pangungumpisal Katesismo
- #10 Nuestra Señora del Rosario (P. Blancas de San Jose, 1602, Imprenta ng Santo Tomas) Mga nobena, santos ehersisyos, buhay ng mga santo, mga tanong at sagot sa relihiyon Barlaan at Josaphat (1708, 1712) – isang salaysay sa Bibliya na isinalin sa Tagalog ni P. Antonio de Borja mula sa wikang Griyego. Pinapalagay na ito ang pinaka-unang nobelang Tagalog bagama’t salin lamang na buhat sa ibang wika. Isinalin din ito sa wikang Iloko ni P. Agustin Mejia. Ang pangunahing layunin sa pagkakasulat ng aklat na ito ay ang madaling pagpapalaganap ng Katolisismo
- #11 Pasyon – aklat na tungkol sa buhay at pagpapasakit ng ating panginoong Hesukristo na sinulat nang patula subali’t paawit kung basahin. Kaugalian nang basahing paawit ang pasyon tuwing Kuwaresma hanggang Biyernes Santo. Nasasambit sa pasyon ang kasaysayan sa pagkakalikha ng tao at ng daigdig. Ang pasyon ay siyang Bibliya ng mga Pilipino nang panahon iyon. Nasusulat ito sa iba’t ibang wikain sa Pilipinas. Mga may-akda: P. Gaspar Aquino de Belen, 1704 Don Luis Gulan, 1750
- #12 P. Mariano Pilapil, 1814 Higit na lumaganap ang paggamit ng pasyong Pilapil na nagtataglay ng limang taludtud ang bawat saknong at ang sukat ng bawat taludtud ay wawaluhing pantig. Narito ang isang halimbawa mula sa panimulang “Imbukasyon”: O, Diyos sa kalangitan, Hari ng sangkalupaan Diyos na walang kapantay, Mabait lubhang maalam, At puno ng karunungan. P. Aniceto de la Merced, 1856 May nagsasabing ang pasyong de la Merced ay may mataas na uri sa lahat. Ito ay nagtataglay ng dalawang malaking bahagi, maging sa pamamaraan ng pagkakasulat Ang unang bahagi ay lalabindalawahing pantig ang bawat taludtud at ang ikalawang bahagi nama’y wawaluhing pantig. Ang bawat saknong ng unang bahagi at binubuo ng apat na taludtud at ang ikalawang bahagi ay limang taludtud. Narito ang halimbawa sa bawat bahagi: Unang Bahagi Ang Diyos ay Diyos karaka-raka na Kapagkaraka na ay tatlong persona: Se persona’y walang mahutli’t mauna Sapagkat ang tatlo ay Diyos na iisa. Ikalawang Bahagi O Poon ko’t Amang Diyos Katamis-tamisang Hesus Iyo pong ipagkaloob Na matamisin akong lubos Ang sa akin ay pag-ayop. Nararapat na pag-aralan at isapuso ang mga aral na natitirik sa pasyon. May mga aral para sa mga anak at mga magulang, para sa mga magkaibigan at magkaaway, sa lahat ng mga nakalilimot sa kagandahang asal at iba pa.
- #13 Urbana at Feliza – nauukol sa pagsusulatan ng magkapatid na sina Urbana at Feliza. Sa pamamagitan ng mga liham ay ipinapabatid ni P. Modesto de Castro ang maiinam na asal ng tao – maging bata, matanda, babae at lalaki – sa kanilang pakikipagkapuwa-tao. Natatala sa aklat na ito ang nakabibighaning asal ng Pilipino, gayon din ang masasagwang kilos na dapat nating ilagan. Mababasa rito ang mabubuting aral; sa anak at sa mga magulang, na kung susundin ng lahat ay masasabing tayo’y lahing mapapalad at marangal sa lahat. Upang patibayin ang kanyang mga aral, humango si de Castro sa Banal na Kasulatan na akma naman sa kanyang mga sinulat. Anupama’t masasabing, kahit maikli ang aklat na ito, ay punung-puno naman ng mahahalagang tagubilin na mapapakinabangan at magagamit at magkakaroon ng karangalan ang bawat isa. Ito’y isang aklat na mapipili sa lalong piniling aklat at hindi mahuhuli sa lahat ng mga aklat na naisulat na. Sa pamamagitan ng “Urbana at Feliza”, tinaguriang “Ama ng Tuluyang Klasika” si P. de Castro. Padre Modesto de Castro Ipinanganak si Padre Modesto de Castro sa bayan ng Biñan, Laguna. Sa Seminario Colegio de San Jose siya nagtapos ng pagkapare. Siya ay naging kura sa Katedral ng Maynila at Naic, Cavite. Sa katagalugan siya napabantogsa kahusayan niyang magsermon. Si P. de Castro ang kumatawan sa pagsulat sa tulyan noong ika-19 na dantaon ayon kay Epifanio de los Santos. Ilan sa mahahalagang sinulat ni P. de Castro na nailathala ay ang “Platicas Doctrinales” na unang naipalimbag noong 1855 at ang sumunod na taon 1864, at huli noong 1878; “Exposicion delas Siete Palabras en Tagalog”, “Coleccion de Sermones en Tagalog” at “Novena a San Isidro en Tagalog”. Siya ay tinaguriang “Hari sa Tuluyan”.
- #14 Siya ay tinaguriang “Hari sa Tuluyan”. Ang Mga Dalit Kay Maria (P. Mariano Sevilla, 1852). Kaugalian na sa iba’t-ibang lalawigan sa Pilipinas ang pag-alay ng bulaklay kay Maria. Ang pag-aalay na ito ay sinasabayan ng pag-awit ng mga dalit na handog sa Birheng Maria. Ang pag-aalay na ito na ginagawa tuwing Mayo ay tinatawag na Flores de Mayo. Unang sumulat ng mga dalit si P. Mariano Sevilla, na taga-Tundo, noong 1852. Noong 1865, isinulat niya ang dalit na pinamagatang “Flores de Mayo” na hinalaw niya sa mga awiting Italyano na para sa ganitong mga pagkakataon.
- #18 Ang “Lagda” ay nilagyan ng pagbabago at pagdaragdag nga mga tuntuning panrelihiyon tulad ng kagandahang asal, mga payo tungkol sa pangungumpisal at pakikinabang, pagdarasal ng rosary, pag-aayuno kung kuwaresma, pag-aantanda at pagalik ng kamay sa matatanda at iba pa. Mga akdang “Moro-moro” ni Eriberto Gumban tulad ng “Mga Mutia Nga Matin-ao” (Ang Maningning na Hiyas) at “Ang Salamin Sang Batan-on” (Ang Salamin ng Kabataan). Mga nobena Mga tulang panrelihiyon
- #24 Mga Kantahing-bayan Nang dumating ang mga Kastila ay marami nang mga kantahing-bayan an gating mga ninuno na maririnig na inihuhuni at inaawit saan mang dako ng Pilipinas. Ang pamumuhay at pag-uugali ng mga tao ay mababakas sa mga kantahing bayan. Ang pinagdatnang kantahing bayan ay nagpatuloy rin at kung may pagbabago man ay may karagdagan lamang. Nakalikha pa ng ibang awiting bayan may bakas ng bagong kalinangan at kabihasnang dala ng mga Kastila. Hinaluan ng mga salitang Kastila ang mga katutubong awiting bayan.
- #33 Florante at Laura – isang awit na isinulat ni Fransisco Baltazar. Ang tulang ito ni Baltazar ay napapatangi sapagkat hindi lamang ang layunin ng pananampalataya sa Diyos at pagyakap sa relihiyong Kristiyano ang kanyang isinaysay kundi nangahas siyang magsiwalat ng mga kaisipan at mga madamdaming mapanghimagsik laban sa mga kalupitan at mga katiwalian ng pamahalaang Kastila. Upang mailigaw ang bumabasa at maligtasan ang pang-uusig, tinawag na kaharian ng Albanya ang pinagyarihan. Hindi nia binanggit ang Pilipinas ngunit ang mga pangalan ng mga tauhan ay ngalang Kristiyanong Kastila at ang sa mga di-binyagan naman ay hango sa mga pangalang Arabe na nababasa sa mga kuwentong Kastila. Bukod sa himagsik sa pamahalaan ay mababakas din sa “Florante at Laura” ang paghihimagsik ni Balagtas laban sa hidwaang pananampalataya at laban sa maling kaugalian. Sinalungat at pinabulaanan ni Balagtas ang palagay na ang Muslim ay di nakakakilala ng Diyos, na ang ito’y di marunong ng gawang kabanalan at walang nakikilalang batas ng karangalang-asal at lagging taksil sa pakikisama at ubod ng palamara sa mga kaaway. Ang lahat ng ito’y pinabulaanan ng may-akda. Pinakilala ni Balagtas na di lamang sa mga Muslim sukat makita, sapagkat mayroon din, at kaipala’y karaniwan ding Gawain ng mga Kristiyano. Maging ang magkakapuwa Kristiyano man ay nagsisiraan din, nagtataksilan at madalas ding nagpapatayan.
- #34 Fransisco Baltazar (1788-1862) Ang pinakataluktok sa larangan ng panulaan noong panahon ng mga Kastila ay walang iba kundi si Fransisco Baltazar. Tinagurian siyang “Ama ng Panulaang Tagalog”. Sa panahon ng kanyang katanyagan, kilala siya ng madla sa tawag na “Kikong Balagtas.” Si Kiko ay nag-aral ng katon at katesismo ng Doktrina Kristiyana sa kumbento ng Bigaa sa ilalim ng pamamahala ng isang maestrillo ng kura. Pagkatapos, siya ay naglingkod at namasukan sa bahay ng kanyang kamag-anak sa Tundo, Maynila. Dahil nagpakita siya ng sikap at sipag sa kanyang pinaglilingkuran, siya ay pinag-aral sa Colegio de San Jose. Nataos nia ang Kanones, Kastila, Latin, Pisika, Doktrina Kristiyana, Humanidades, Teolohiya at Pilosopiya. Naging propesor pa niya ang bantog na si Mariano Pilapil na sumulat ng “Pasyong Pilapil”. Nag-aral din si Kiko sa San Juan de Letran. Hinangad ni Kiko na mag-aral ng pamamaraan ng pgtula kay Jose dela Cruz, na kilala sa tawag na Joseng Sisiw, sa Tundo. Dahil sa hindi makapagbigay ng sisiw si Kiko kay Joseng Sisiw, hindi siya tinuruan ng tulaat sa ganoong pangyayari, nagsikap siyang mag-aral sa pagtula at hindi naglaon kanyang nalampasan si Joseng Sisiw. Si Balagtas ay nanirahan sa Pandakan, Maynila at doon ay nakilala niya ang isang dalagang si Maria Asuncion Rivera at tinawag niyang “Celia” na pinaghandugan ng “Florante at Laura”. Si Balagtas ay naging “huwes auksilyar” sa Bataan at doon niya natagpuan ang naging kabiyak ng puso na si Juana Tiambeng. Labing-isa ang naging anak nila ngunit iisa lamang ang nakamana ng karunungan sa pagtula, si Ceferino. Noong 1834 sumulat siya ng kauna-unahang tula na ang pamagat ay “Pagsisisi”. Ang tulang ito ang nagbigay sa kanya ng katanyagan at nakilala siya sa kanyang pagkatunay na makataa. Inanyayahan siya na tumula sa anumang pagdiriwang tulad ng kasal, binyag at kaarawan. Sumulat siya ng mga kurido, awit at moro-moro. Ang iba pa niyang tanyag na mga akda ay ang mga sumusunod: “Florante at Laura” “Orosoman at Zafira” “Don Nuno at Zelinda” “Clara Belmori” “Nudo Gordeano” “Auredato at Astrone” “Rodolfo at Rosemando” “Abdol at Miserena” “Almanzor at Rosalina” “La India Elegante at El Negrito Amante” “Bayaceto at Dorlisca” Si Balagtas ay tumulong kay P. Benito Rivas O.P. sa pagsasalin sa Tagalog mula sa Latin ng “Claus” na nagkaroon ng tatlong pagkalimbag. Nang mamatay si Balagtas, nakaiwan siya ng dalawang baul na puno ng mga tulang papuri, soneto, dalit, karagatan, kundiman, kumintang, kurido, awit, at moro-moro. Sa kasamaang-palad ang mga ito ay nasunog sa Udyong noong 1892.
- #41 Ang Karagatan – isang paglalaro sa tula ng mga binata’t dalaga at ang paksa’y pagliligawan o pagsisintahan. Sa tulong ng matatalinghagang pangungusap, sa harap at pandinig ng mga tao, ay nakapagliligawan ang binata’t dalaga. Karaniwan nang ito’y ginaganap kung may pagtitipon – tulad ng paglalamay sa yumao o pagbabang-luksa ng mga naiwan. Ito’y ginagawa rin kung nagkakatuwaan sila sa mga kababaihan o sa mga tindahan o ponda na ang nagtitinda’y magandang dalaga na karaniwang pinagdarayo pa ng mga binate sa mga karatig-nayon o bayan. Ang karagatan ay sinasabing parangal-gunita sa katalinuhan ng isang prinsesa at ng dakila nilang pag-ibig ng isa niyang karaniwang mamamayang sinta, isang maninisid lamang ng perlas. Iniibig ng amang sultan ng prinsesa na ipakasal ito sa sino man sa mga dugong bughaw na mangingibig. Walang iniibig dito ang prinsesa. Umisip ng paraan ang prinsesa. Sinabi niya sa sultang ama na wla siyang itulak-kabigin sa mga manliligaw niya kaya’t iminungkahi niyang idaan sa pagsubok ang mga iyon at ang magtatagumpay ay siya niyang pakakasalan. Pumayag ang sultan. Lulan ng ilang binta ay napalaot sila kasama ang mga taga-suyo ng prinsesa. Isa sa mga kasamang naglalayag sa mga binta ang talisuyo ng prinsesa – ang maninisid ng perlas. Pagsapit sa laot ay inihulog ng prinsesa ang kanyang singsing na mamahalin at iyon ay ipinasisid sa kanyang mga dugong bughaw na manliligaw. Wala isa man sa mga iyon ang nakasisid sa singsing. Humingi ng pahintulot ang maninisid ng perlas na makasisid sa singsing. Sa paglalambing ng prinsesa ay pumayag ang sultan na nag-akalang mabibigo rin lamang ang lalaki. Di nagtagal, nakuha ng binate ang singsing. Pumayag ang sultan na ikasal ang prinsesa at ang maninisid na talisuyo. Naging maligaya ang magsing-ibig at naging matagumpay an kanilang pamumuno nang mamatay ang sultang ama.
- #44 Ang paraan ng paglalaro ng “duplo” ay hindi gaanong mahirap. Pipili ng isang pinaka-hari sa mga duplerong lalong iginagalang at itinuturing na pinakamatalino. May dalawang hanay ng mga duplero, sa isang hanay ay nangakaupo ang mga babaeng tinatawag na bilyaka at sa isa namang hanay ay mga bilyako naman. Ang hari ay magsasabi na ang kanyang loro ay bigla na lamang nawala sa haula at hindi niya malaman kung sino ang kumuha.. Isang bilyako ang tatayo at magtuturing na nakita niyang ang kumuha ng loro ay ang isang bilyakang tutukuyin niya sa iba’t ibang pampalaisipan o patalinhagang paraan. Ang napagbintangang bilyaka ay magtatanggol sa kaniyang sarili o kaya’y ipagtatanggol siya ng isang makisig na bilyakong mahahabag sa kaniya o kaya’y may pagtingin sa kaniya. Dito rin magpapalabasan ng kani-kanilang galing ang mga duplero. Kapag ang bilyaka ay natalo, siya ay mapaparusahang bumigkas ng mahabang dasal para sa kaluluwa ng yumao.
- #48 palabas na itinatanghal ng mga samahang nagpapaupa at kung minsan nama’y may ilang pangkat na hindi sumisingil ng bayad. Nagpapasimula ang pagtatanghal sa paglalang ng daigdig at nagtatapos sa pagkabuhay na muli ni Kristo at gayon din ang Kaniyang pag-akyat sa langit. Ang palabas ay malimit na sinisimulan ng pagtatanghal sa Lunes Santo at tumatagal hanggang sa Linggo ng Pagkabuhay. Karaniwang ang mga lumalabas ay mga taong walang kaalaman sa sining ng dula. Kung minsan, ang senakulo ay nagiging dulang panglansangan kung Kuwebes Santo at Biyernes Santo. Ang karugtong ng pagtatanghal sa entablado, lalo na ang pagpapasan ng krus na sinusundan ng Birhen at mga Hudyo’t kawal Romano ay nakikipagtimpalak sa mga nagpipinitensiya sa pagtawag ng pansin ng mga tao
- #49 isang pagtatanghal ng pagtibag ng bundok na kinalalagakan ng krus na kinamatayan ni Hesus. May kaugnayan ang “Tibag” sa “Senakulo”. Ang mga tauhan ng tibag ay nagsasalita nang patula at ang palabas ay ginaganap sa isang tanghalan at ang mga gumaganap ay nagsusuot ng mga angkop na damit. Ang tibag ay isang panrelihiyong pagtatanghal na dinala rito sa atin ng mga Kastila upang alalahanin ang paghahanap ni Santa Elena sa krus na kinamatayan ni Hesus. May mga bundok na ginawa sa tanghalan upang doon hanapin ang krus ni Hesus sa pamamagitan ng paghuhukay o pagtibag sa bundok-bundukan. Kung minsan, ang huling bahagi ng tibag, yaong pagtibag sa bundok upang hukayin ang nawaglit na krus, ay idinaraos sa madamong parang o baong naanihang bukid. Doon naglalagy ng mga bunduk-bundukan, tatlo o lima na ang isa ay siyang kinabaunan ng krus. Sa sandaling makita ang krus, lahat ay sumisigaw ng pagdiriwang.