Power-Point-Panimulang-Lingguwistikta-2024.pptx

MORPOLOHIYA
Isang makaagham na pag-aaral sa pagbuo naman ng
mga salita sa pamamagitan ng iba’t ibang morpema.
Ang morpolohiya ay ang pag-aaral ng mga morpema
ng isang wika at ng pagsasama- sama ng mga ito upang
makabuo ng salita. Anupa’t kung ang ponolohiya ay tungkol
sa pag-aaral ng set ng mga tunog na bumubuo ng mga salita
sa isang wika, ang morpolohiya ay ang pag-aaral sa pagbuo
ng mga salita sa pamamagitan ng iba’t ibang morpema.

Galing ang salitang morpema sa katagang
morpheme sa Ingles na kinuha naman sa salitang
Griyego – morph (anyo o yunit) + eme (kahulugan).
Sa payak na kahulugan, ay ang pinakamaliit na yunit
ng isang salita na nagtataglay ng kahulugan. Ang ibig
sabihin ng pinakamaliit na yunit ay yunit na hindi na
maaari pang mahati nang hindi masisira ang
kahulugan nito. Ang morpema ay maaaring isang
salitang-ugat o isang panlapi.

HALIMBAWA
Salitang-ugat + Panlapi
1. Kahoy + ma = makahoy= maraming kahoy
2. Tao + ma = matao = maraming tao
3. Saya + ma = masaya = masaya

DALAWANG URI NG MORPEMA
1. Mga Morpemang may Kahulugang
Leksikal
Ito ang mga morpemang tinatawag ding
pangnilalaman sapagkat may kahulugan sa
ganang sarili. Ito ay nangangahulugan na ang
morpema ay nakakatayo ng mag-isa sapagkat
may angkin siyang kahulugan na hindi na
nangangailangan ng iba pang salita.

HALIMBAWA
1. Magaling sumayaw si Rik kaya siya ay nanalo sa
dance olympic.
Pangngalan: Rik, dance, olympic, aso, tao, paaralan, kompyuter
Panghalip: siya, kayo, tayo, sila, ako, ikaw, atin, amin, ko, mo
Pandiwa: sumayaw, nanalo, mag-aral, kumakanta, naglinis
Pang-uri: banal, maligaya, palaaway, balat-sibuyas, marami
Pang-abay: magaling, kahapon, kanina, totoong maganda, doon

2. Mga Morpemang may Kahulugang Pangkayarian. Ito
ang mga morpemang walang kahulugan sa ganang sarili at
kailangang makita sa isang kayarian o konteksto upang maging
makahulugan. Ito ang mga salitang nangangailangan ng iba pang
mga salita upang mabuo ang kanilang gamit sa pangungusap.
Pang-angkop: na, -ng
Pangatnig: kaya, at, o saka, pati
Pang-ukol: sa, tungkol sa/kay, ayon sa/kay
Pananda: ay, si, ang, ng, sina, ni/nina, kay/kina

Mga Anyo ng Morpema
1. Morpemang Ponema
2. Morpemang Salitang-ugat (su)
3. Morpemang Panlapi
1. Morpemang ponema. Ito ay ang paggamit ng
makahulugang tunog o ponema sa Filipino na
nagpapakilala ng gender o kasarian. Oo, isang ponema
lamang ang binabanggit ngunit malaking faktor ito upang
mabago ang kahulugan ng isang salita.

HALIMBAWA
1. Doktora - {doktor} at {-a}
2.Senyora - {senyor} at {-
a} 3.Plantsadora -{plantsador} at {-
a} 4.Kargadora - {kargador} at
{-a}

Ngunit hindi lahat ng mga salitang may inaakalang
morpemang {-a} na ikinakabit ay may morpema na. Tulad
ng salitang maestro na naging maestra. Ang mga salitang
ito ay binubuo lamang ng tig-iisang morpema, {maestro} at
{maestra}. Ang mga ponemang {-o} at {-a} na ikinakabit
ay hindi mga morpema. Dahil wala naman tayong mga
salitang {maestr} at sasabihing morpemang {-o} at {-a}
ang ikinakabit dahil nagpapakilala ng kasariang panlalaki at
ganoon din sa pambabae. Tulad din ng sumusunod na mga
salita na may iisang morpema lamang:

HALIMBAWA
1. Bombero =na hindi{bomber} at {-o} o{-
a}
2. Kusinero=na hindi{kusiner} at {-o} o {-a}
3. Abugado=na hindi {abugad} at (-o} o {-a}
4. Lito = na hindi {lit} at {-o} o {-a}
5. Mario =na hindi {mari} at {-o} at {-a}

2. Morpemang salitang-ugat (su). Ang mga
morpemang binubuo ng salitang-ugat ay mga salitang payak, mga
salitang walang panlapi. Tulad nito:
HALIMBAWA
1. bait 6. takot
2. saya 7. ganda
3. tuwa 8. lamig
4. sipag 9. awa
5. taas 10. sayaw

3. Morpemang Panlapi
Mga Uri ng Panlapi
1. Unlapi- ang mga panlapi ay makikita
sa unahan nh salitang-ugat
Mga Panlapi
Ma, na, mag, nag, pag, ka, sapag, pagka,
at iba pa.

Mga Halimbawa
Salitang-ugat Panlapi
1. ganda ma+ganda= maganda
2. kuha na+kuha= nakuha
3. kanta mag+magkanta
4. kanta nag+kanta= nagkanta
5. subok pag+subok=pagsubok

2. Gitlapi-ang mga panlapi ay makikita sa
gitna ng salitang-ugat.
Mga Panlapi
um at in
1. Kain Kumain
2. Kain Kinain

3. Hulapi- ang mga panlapi ay makikita sa hulihan ng
salitang-ugat
Mga Panlapi
an, in, han at hin
1.Sayaw sayaw+an= sayawan
2.Sayaw sayaw+in =sayawin
3.Kanta kanta+han = kantahan
4.Kanta kanta+hin = kantahin

4. Kabilaan – ang mga panlapi ay
makikita sa unahan at hulihan ng salitang-
ugat.
Mga Panlapi
mag+han, nag+hin at iba pa.
1. Kanta mag+kanta+han=magkantahan
2. Kain nag+kain+an =nagkainan

5. Laguhan- ang mga panlapi ay makikita sa
unaha, gitna at hulihan ng salitang-ugat.
Halimbawa
1. Suntok mag+sinun+tukan=magsinuntukan
2. Sampalok nag+sinam+palukan=nagsinampalukan

6.Unahan+gitna= ang mga panlapi at makikita
sa unahan at gitna ng salitang-ugat
Halimbawa
1. Sikap nag+sumikap= nagsumikap
2. Lipad nag+lumipad =naglumipad

7. Gitna +hulihan= ang mga panlapi ay
makikita sa gitna at hulihan ng mga salitang-
ugat.
Halimbawa
1. Kain in+an = kinainan
2. Sikap in+an = sinikapan

Pagbabagong Morpoponemiko
Tinatawag na pagbabagong morpoponemiko ang alinmang
pagbabagong nagaganap sa ordinaryong anyo o hitsura ng isang morpema na
sanhi ng bias ng kaligiran nito. Ang kaligirang ito ay tumutukoy sa mga
kalapit na ponemang maaaring makapagdulot ng pagbabago sa hitsura ng
morpema.
Halimbawa:
Ang pagbabagong nagaganap sa morpemang
[pang-] dahil sa impluwensya ng kaligiran nito.
[pang-] + gastos → panggastos
[pang-] + dilig → pandilig
[pang-] + bunot → pambunot

Ang morpemang [pang-] ay nagiging [pan-] kapag
ito ay ikinakabit sa mga salitang-ugat na nagsisimula sa
d, l, r, s at t. Ito rin ay nagiging [pam-] kapag
ikinakabit sa mga salitang- ugat na nagsisimula sa p at
b.
Sa kabilang dako, walang pagbabago sa panlaping
[pang-] kapag ito ay inuunlapi sa mga salitang
nagsisimula sa patinig at sa iba pang katinig na hindi
binanggit sa unahang talata gaya ng mga ponemang
k,g,h,m,n,ng,w at y.

Halimbawa:
[Pam-] [Pan-]
[Pang-]
1. pampuno pandakot pang-
abono
2. pambata panligo pang-ihip

Mga Uri ng Pagbabagong Morpoponemiko
1. Asimilasyon
May pagbabago sa / ŋ / o / ng / sa pusisyong pinal dahil
sa impluwensya ng ponemang kasunod nito. Ang / ŋ / ay
nagiging / n / o / m / o nananatiling / ŋ / ng dahil sa kasunod
na ponema. Maaaring asimilasyong ganap o di-ganap ang
pagbabago.
[pang-] + bayad → pambayad
[pang-] + dama → pandama
[pang-] + kahoy → pangkahoy

Halimbawa:
[Pam-] pampuno at pambata
[Pan-] pandakot at panligo
[Pang-] pang-abono at pang-ihip
Mga Uri ng Pagbabagong Morpoponemiko Asimilasyon
May pagbabago sa / ŋ / o / ng / sa pusisyong pinal dahil sa
impluwensya ng ponemang kasunod nito. Ang / ŋ / ay nagiging / n / o / m /
o nananatiling / ŋ / ng dahil sa kasunod na ponema. Maaaring
asimilasyong ganap o di-ganap ang pagbabago.

[pang-] + bayad → pambayad
[pang-] + dama → pandama
[pang-] + kahoy → pangkahoy
Uri Ng Asimilasyon
1.Asimilasyong Parsyal
Tanging ang pagbabago ay sa pinal na panlaping -ng lamang
kapag ikinakabit sa mga salita. Ang pagbabagong naganap sa isang
morpema ay sanhi ng posisyong pinal na sinusundan ng mga salitang
nagsisimula sa bigkas ng pailong. Ang /pang/ay nagiging /m/ o /n/ at
mangyayari ay mananatili ang (j) ayon sa kasunod na tunog.

HALIMBAWA:
sing + dali = sindali pang + lasa = panlasa
pang + paligo = pampaligo sing + bagsik = simbagsik
2. Asimilasyong Ganap= nangyayari kapag matapos na
maging /n/ at /m/ ng panlapi dahil pakikibagay sa kasunod na tunog ay
nawawala pa ang sumusunod na unang titik ng salitang-ugat at nananatili
na lamang ang tunog na /n/ at /m/
Halimbawa:
pam + pitas = pampitas = pamitas
mang + pitas = mangpitas = mamitas
pang + bilang = pangbilang = pambilang = pamilang

2. Pagpapalit ng Ponema
May mga ponemang nagkakapalitan sa pagbuo ng
mga salita. Nasasabayan nito ang pagpapalit ng diin ku
ng may ganitong pagpapalitan
/ d / → / r /
Halimbawa:
A. 1. Ma+dami → marami 2. Ma+dumi → marumi
B. 1. Lipad + -in→ lipadin → liparin
2. Pahid + -an →pahidan→pahiran

C. Sapilitan ang palitan ng / h / at / n / sa panlaping
/ - han / ay nagiging / n /
Halimbawa:
1. Kuha + han → kuhahan → kuhanan
Ang ponemang / o / sa huling pantig ng salitang-ugat na
hinuhulapian o salitang inuulit ay nagiging / u /. Kapag inulit
ang salitang nagtatapos sa / o / ay nagiging / u / sa unang hati.
Halimbawa:
1. Laro + an → laruan
2. Bunso → bunsung – bunso

3. Metatesis
Nagkakapalit ang pusisyon ng / l / o / y / ng salitang-ugat kapag
ginigitlapian ng [-in] ang mga ito.
Halimbawa:
1. -in- + laro → nilaro 2. -in- + yari → niyari
Bukod sa pagpapalit ng pusisyon ng dalawang ponema, may pagkakaltas
pang nagaganap.
Halimbawa:
1. Silid + an→ silidan→ sidlan 2. Atip + an→ atipan → aptan

4. Pagkakaltas ng Ponema
Ang pagbabago rito ay makikita kung ang
huling ponemang patinig ng salitang-ugat ay
nawawala sa paghuhulapi rito.
Halimbawa:
1. Bukas + an → bukasan → buksan
2. Asin + an → asinan → asnan

5. Paglilipat-diin
Kapag nilalapian ang mga salita nagbabago ang
diin nito. Maaaring malipat ang diin ng isa o
dalawang pantig patungong huling pantig o unahan
ng salita.
Halimbawa:
1. basa + -hin → basahin
2. takbo + -han → takbuhan
3. uwi + -an → uwian

May Angkop
Kung sa dalawang salitang magkasunod ang una’y
nababawasan ng papungo o pakutad at kung minsa pay
napapalitan ng isa o ilang titik sa loob bago napipisan
sa dalawang salita sa isa na lamang.
Halimbawa:
1. Wikain mo kamo 2. Hayaan mo hamo
3. Winika koikako

Maysudlong o Pagdaragdag ng Ponema
 Kung bukod sa may hulapi na ang salitang pinapandiwa,
ito ay sinusudlunagn o dinaragdagan pa ng isa pang
hulapi. /-an/, -/han/,/ -in/, /-hin/,/-an/, o /–anan/
Halimbawa:
1. Antabayanan, antayan
2. Muntik- muntikanan, pagmuntikan, pagmuntikanan

Bahagi ng Pananalita
Mga Uring Pansemantika
Pantangi (Proper Noun)– partikular ng pangalan ng
tao, hayop, bagay, pook o
pangyayari.
Halimbawa
1. Tao = Lope K. Santos 4. Pangyayari = El Nino
2. Hayop = Muning 5. Bagay = Michaela
3. Pook = Cotabato City

2. Pambalana(CommonNoun)
= tumutukoy sa pangkahalatang-diwa.
Halimbawa:
1. Tao=bata, lalaki, babae, lolo, abogado
2. Hayop=aso, pusa, insekto
3. Bagay=lapis, kotse, relo
4. Pook=ilog, lungsod,
5. Pangyayari=sayawan, gulo, banggaan

3.Tahas (Concrete) – ang pangngalan kung
tumutukoy sa bagay na material.
Halimbawa:
tao, hayop, puno, gamut, pagkain
4. Basal (Abstract) – ang tinutukoy ay hindi
material kundi diwa at kaisipan.
Halimbawa:
Mabait, malungkot, masipag at iba pa.

Dalawang uri ng tahas:
1. Palansak (Mass Noun) – tumutukoy sa pangkat ng
iisang uri ng tao o bagay.
Halimbawa:
Buwig, kumpol, hukbo, lahi, tumpok, tangkal
2. Di-palansak – tumutukoy lamang sa mga bagay na
isinasaalang-alang nang isa- isa.
Halimbawa:
Saging, bulaklak, sundalo, tao, kamatis, manok

Mga Uring Pangkayarian
1. Payak – ang pangngalan kung ito ay isang salitang-
ugat lamang.
Halimbawa: asin, bunga, balak, diwa
2. Maylapi o Hinango – kung binubuo ng salitang-
ugat at panlaping makangalan.
Halimbawa: kaklase, kabuhayan, pagbasa, dinuguan
3. Inuulit – ang pangngalan kung ang kabuuan nito o
ang bahagi nito ay inuulit.

1.Pag-uulit na di-ganap o pag-uulit na
parsyal – ay yaong bahagi lamang ng
salitang-ugat ang inuulit.
Halimbawa: bali-balita, Sali-salita,
2. Pag-uulit na ganap – pag-uulit sa buong
pangngalan
Halimbawa: kuru-kuro, sabi-sabi

4.Tambalan – ay binubuo ng dalawang
magkaibang salitang pinag-iisa. Ang kayarian ay
tumutukoy sa anyo ng salita at iba pang yunit ng
wika.
Ang anumang salitang maaaring isunod sa
ang/si, ng/ni, sa/kay, at mga anyong
maramihan ng mga ito, ay isang pangngalan o dili
kaya ay isang salitang gumaganap ng tungkulin ng
pangngalan.

Halimbawa:
1. Nakatapos sa pagdodoktor ang anak na matiyaga.
2. Ang tagumpay ng anak ay tagumpay rin ng mga magulang.
3. Hindi matatapatan ng salapi ang pagtingin ng magulangsa anak.
4. Ang anyong maramihan ng ang/si ay ang mga/sina; ang
maramihan ng ng/ni ay ng mga/nina; at ang maramihan ng sa/kay ay
sa mga/kina.
Halimbawa:
ang mga anak, ng mga anak, sa mga anak, nina Maria, kina Maria,
sina Maria

Mga Kakanyahan ng Pangngalan
1. Kausapan o Panauhan ng Pangngalan -
ang nagsasabi kung ang pangngalan ay
tumutukoy sa taong nagsasalita, taong
kumakausap, o taong pinag-uusapan.
Halimbawa :
1. Ako si Don Diego.
2. Ikaw si Don Diego. Siya si Don Diego

2. Kailanan ng Pangngalan – nalalaman natin kung
ang pangngalan ay tumutukoy sa isa, dalawa o higit
pang tao, hayop, bagay, pook, o pangyayari. Ito ay
maaaring isahan, dalawahan, maramihan o lansakan.
Halimbawa:
1. Isahan : kapatid
2. Dalawahan : kambal
3. Lansakan : kawan

3. Kasarian ng Pangngalan –
pangngalang may sekso at walang sekso.
Pag-uuri ng Pangngalan Ayon sa Kasarian
Mga Pangngalang may Kasarian
Tiyak na Kasarian: Panlalaki Pambabae
Di-tiyak na Kasarian

Mga Pangngalang Walang
Kasarian Halimbawa:
Mga Pangngalang Tiyak na Panlalaki
Mario kuya
Ginoong Ramos tandang
Don Jose ninong

Power-Point-Panimulang-Lingguwistikta-2024.pptx

More Related Content

What's hot

Similar to Power-Point-Panimulang-Lingguwistikta-2024.pptx

Recently uploaded

Power-Point-Panimulang-Lingguwistikta-2024.pptx