Proyekto sa Instrukura ng Wikang Filipino

Instruktura
ng Wikang
Filipino
Ipinasa ni: Jorebel E. Billones

Ipinasa kay: Mrs. Salvacion Frondozo

Ponolohiya- ang
tawag sa pag-
aaral ng mga
pattern ng mga
tunog ng wika.

Ponema- ito ay
binubuo ng
makabuluhang tunog.

Articulatory phonetics- isang paraan upang
ilarawan kung paano binibigkas ang mga
fonema ng isang wika.
 Tatlong salik ang kailangan upang
makapagsalita ang tao:
 1. ang pinanggagalingan ng lakas o
enerhiya
 2. ang kumakatal na bagay o artikulador
 3. ang patunugan o resonador

Ang hangin ang nagiging midyum o
pahatiran ng mga alon ng tunog na siya
naman nating naririnig.

Mga ponemang katinig
/p/ vs. /b/ /?/ vs. /h/ /m/ vs. /b/ /w/ vs. /y/
/pa . sa/ pasa /?i . liN/ iling /ma . ta/ mata /la . wa/ lawa
/ba . sa/ basa /hi . liN/ hiling /ba . ta/ bata /la . ya/ laya

/t/ vs. /d/ /n/ vs. /d/ /n/ vs. /g/
/ta . tay/ tatay /no . on/ noon /na . ta/ nata
/da. tay/ datay /do . on/ doon /ga . ta/ gata

/k/ vs. /g/ /s/ vs. /h/ /l/ vs. /r/
/kuloN/ kulong /si . pag/ sipag /ku . lot/ kulot
/guloN/ gulong /hi . pag/ hipag /ku . rot/ kurot

Mailalarawan ang mga katinig ng Filipino sa
pamamagitan ng limang punto ng artikulasyon:

 1. Panlabi- ang ibabang labi ay dumidiit
sa labing itaas. /p,b,m/
 2. Pangngipin – ang dulo ng dila ay
dumidiit sa loob ng mga ngiping itaas.
/t,d,n/
 3. Panggilagid – ang ibabaw ng dulo ng
dila ay lumalapit o dumidiit sa punong
gilagid. /s,l,r/
 4. (Pangngalangala) Velar – ang ibabaw ng
puno ng dila ay dumidiit sa velum o
malambot na bahagi ng ngalangala. /k,g,n/
 5. Glottal – ang mga babagtingang ay
nagdidiit o naglalapit at hinaharang o
inaabala ang presyon ng papalabas na
hininga upang lumikha ng paimpit o
pasutsot na tunog.

Diptonggo – Ito ay magkasamang patinig at
malapatinig sa isang pantig. Ang diptonggo ng
Filipino ay ay, ey, iy, oy, uy, aw at iw.

 Klaster o kambal katinig- ang magkasunod
na dalawang magkaibang katinig sa isang
pantig. /pl/, /tr/,/dr/, /kl/, at /bl/.
 Pares Minimal- ito ay pares ng salita na
magkaiba ang kahulugan ngunit magkatulad
ang bigkas maliban sa isang ponema na nasa
parehong pusisyon sa salita.
Hal: gulay-kulay sabaw-sabay
Ponemang malayang nagpapalitan- ang isa sa
mga ponema nito ay naipagpapalit ng ibang
ponema ngunit hindi naman nagbabago ang
kahulugan ng nasabing salita.
Hal: kurut- kurot binte-binti

Ang Kaurian ng Palatunugan sa Wikang
Filipino:

A. Malumay
2. Ito ay binibigkas ng marahan o
banayad at walang impit sa
lalamunan.
3. Ito ay hindi ginagamitan ng bantas
o tuldik.
4. Maaaring magtapos sa patinig o
katinig.
Mga halimbawa:
buhay kawayan kama

B. Mabilis
2. Ito ay binibigkas ng tuluy-tuloy at walang impit
sa lalamunan.
3. Ito ay ginagamitan ng bantas na pahilis.
4. Ito ay karaniwang nagtatapos sa patinig o
katinig.
Mga halimbawa:
buhay katawan dalawa
mapula marumi makulit

C. Malumi
2. Ito ay binibigkas ng marahan o
banayad ngunit may impit sa
lalamunan.
3. Ito ay ginagamitan ng bantas na
paiwa (‘).
4. Ito ay karaniwang nagtatapos sa
patinig.
Mga halimbawa:
makata muta suka
sakali puno bata

D. Maragsa
2. Ang diing maragsa ay binibigkas ng
tuluy-tuloy ngunit may impit sa
lalamunan.
3. Ito ay karaniwang nagtatapos sa
patinig.
4. Ang bantas na ginagamit ay
pakupya (^).
Mga halimbawa:
dugo dukha ginto
sampu kaliwa wala

Morpolohiya

 Sa linggwistika, kilala din sa katagang palabuuan.
 Tawag sa pag-aaral kung paanong ang bawat bahagi ng
salita ay pinagsasama-sama upang makabuo ng salita.
 Ito ay pag-aaral ng istraktura ng mga salita at ng relasyon
nito sa iba pang mga salita.

Morpema

 pinakamaliit na yunit ng wika na may kahulugan.
 Ito ay maaaring salita o bahagi lamang ng salita.
 Ang morpema ay laging may kahulugang taglay sa sarili.

Halimbawa:
mabait = ma- + bait
matalino = ma- + talino

Anyo ng morpema

 Morpemang salitang ugat
 binubuo lamang ng salitang ugat.

 Ito ay mga salitang-hubad dahil sa hinubaran ang

salita ng panlapi o walang kasamang panlapi.
 malayang morpema, ito ay maaaring makapag-isa o

may taglay na kahulugan kahit walang kasamang
panlapi.

Halimbawa:
Itlog, langit, bahay, yaman, talino, diwa, sulat, atbp.

 Morpemang binubuo ng panlapi
 ang mga panlapi, kahit hindi buong salita, ay mayroon

parin kahulugan dahil sa dumadagdag ito sa
kahulugan ng salitang ugat.
 di-malayang morpema; hindi makikita ang tiyak na

taglay na kahulugan hanggang hindi naisasama sa
ibang morpema.

Halimbawa:
ma- + bait
ma- + talino

Mga uri ng morpema

 Morpemang may kahulugang leksikal
 mga morpemang may natatanging kahulugan na

madaling malaman.
 Content-morphemes

 Open class, dahil sa maari itong madagdagan ng mga

bagong salita.

Halimbawa:
dahon, ganda, lakad, at karunungan

 Morpemang may kahulugang pangkayarian
 Mga morpemang nag bibigay ng impormasyon tungkol

sa gramatikal na gamit sa pamamagitan ng pag-
uugnay ng mga salita sa pangungusap.
 Ito ay nakapagpapalinaw ng kahulugan ng buong

pangungusap.
 Function-morphemes

 Close class, dahil sa hindi ito nadadagdagan ng mga

bagong miyembro.

Halimbawa:
ang, si, ng, sa, pero, dahil, kung, kahit, atbp.

Mga Pagbabagong morpoponemiko

 Ito ay tumutukoy sa alin mang pagbabagong nagaganap
sa karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa
impluwensiya ng kaligiran nito.
 Ang nakaiimpluwensiyang ponema ay maaaring yung
sinusundan ng morpema o yung sumusunod dito,
bagama’t karaniwang nang ang sinusundang ponema
ang nakaiimpluwensiya.

Uri ng pagbabagong morponemiko

1. Asimilasyon
 Pagbabagong karaniwang nangyari sa tunog na /n/
sa mga panlaping pang-, mang-, hing- o sing-
dahilan sa impluwensiya ng kasunod na tunog.

Halimbawa:
pang- + bansa = pangbansa = pambansa
mang- + bola = mangbola = mambola
sing- + tamis = singtamis = sintamis

2 uri ng Asimilasyon

1.1 Asimilasyong di ganap
– Ito ang pagbabagong nagaganap sa pusisyong pinal ng isang
morpema dahilan sa impluwensiya ng kasunod na tunog.

Halimbawa:
pang- + tukoy = pangtukoy = pantukoy
mang- + dukot = mangdukot = mandukot
sing- + puti = singputi = simputi
mang- + bola = mangbola = mambola

1.2 Asimilasyong ganap
– Minsan, bukod sa parsyal o di-ganap na asimilasyon,
nawawala pa rin ang unang tunog ng salitang nilalapian.

Halimbawa:
pan- + talo = pantalo = panalo
mang- + kuha = mangkuha = manguha

2. Pagkawala ng Ponema
 Nawawala ang huling patinig ng salitang-ugat kapag
nilagyan ito ng hulapi.

Halimbawa:
tira + -an = tirahan = tirhan

dakpin sarhan kamtan
[dakip] [-in] [sara] [-an] [kamit] [-an]

3. Paglilipat-diin
 Ito ay nagaganap kapag ang salitang-ugat ay

hinuhulapian.

Halimbawa:
sira:in hawa:kan putu:lin
[si:ra] [-in] [ha:wak] [-an] [pu:tol] [-an]

Subuking bigkasin ang mga sumusunod na salita:

iwas sira lapat

Ngayon, bigkasin ang nilapiang mga salita:

iwasan sirain lapatan

4. Pagbabago ng ponema
 may mga tunog na nagbabago sa ponema

Halimbawa:
ma- + dami = madami = marami
ma- + dapat = madapat = marapat

Madikit ‘sticky’ at hindi marikit ‘lovely’

5. Pagkakaltas ng ponema
 Nangyayari ang pagbabagong ito kung ang huling

ponemang patinig ng salitang-ugat ay nawawala
kapag nilalagyan ng hulapi.

Halimbawa:
takip + -an = takipan = takpan
sara + -an = sarahan = sarhan

PAGBUBUO NG MGA SALITA
3. PAGLALAPI
4. PAG – UULIT
5. PAGTATAMBAL NG SALITA

1. PAGLALAPI
- sa pagkakapit ng iba’t–ibang uri ng panlapi sa
isang salitang-ugat, nakabubuo ng iba’t-ibang
salita na may kani-kaniyang kahulugan.

Halimbawa:
TUBIG
ma- + tubig = matubig [ maraming tubig ]
pa- + tubig = patubig [ padaloy ng tubig ]
tubig + -an = tubigan [ lagyan ng tubig ]
tubig + -in- = tinubig [ pinarusahan sa tubig ]

2. PAG-UULIT
- isa pang paraan ng pagbuo ng salita mula sa
morpemang salitang-ugat.

- ang pag-uulit ay maaaring ganap, parsyal o
maaaring pareho.

Halimbawa:
h. Pag-uulit na ganap – kapag ang salita ay inuulit.

Salitang-ugat Pag-uulit
taon taun-taon
bahay bahay-bahay
araw araw-araw

b. Pag-uulit na Parsyal – kapag ang bahagi lang ng salita ang
inuulit.

usok uusok
balita bali-balita
tahimik tahi-tahimik

c. Pag-uulit na parsyal at ganap

sigla masigla-sigla
saya masaya-saya
matuto matuto-tuto

Samantala, sa pagtatambal rin ng dalawang salitang-uga
namang makalikha ng ikatlong kahulugan.

Halimbawa:
basag + ulo = basagulo
anak + pawis = anakpawis
dalaga + bukid = dalagambukid

3. PAGTATAMBAL NG SALITA

- isa pang paraan ng pagbubuo ng salita ay ang pagsasama ng
dalawang morpemang salitang-ugat. Tinatawag itong tambalang
salita. Sa pagsasama ng dlawang salitang-ugat maaaring manatili ang
kahulugan ng dalawang-salita.

h. Inilalarawan ng ikalawang salita ang unang salita
Halimbawa: taong-bundok, kulay-dugo

k. Tinatanggap ng unang salita ang ginagawa ng unang salita
Halimbawa: ingat-yaman, pamatid-uhaw

n. Ipinapakita ng ikalawang salita ang gamit ng unang salita
Halimbawa: bahay-aliwan, silid-aralan

q. Isinasaad ng ikalawang salita ang pinagmulan ng unang salita
Halimbawa: batang-lansangan, kahoy-gubat

t. Kasabay o katimbang ng ikalawang salita ang unang salita
Halimbawa: urong-sulong, lulubog-lilitaw

Proyekto sa Instrukura ng Wikang Filipino

More Related Content

What's hot

Viewers also liked

Similar to Proyekto sa Instrukura ng Wikang Filipino

Recently uploaded

Proyekto sa Instrukura ng Wikang Filipino