Loveis1able Khumpuangdee, profile picture
Uploaded byLoveis1able Khumpuangdee
2,091 views

Thal cpg

มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 1 แนวทางการวินิจฉัยและการรักษาโรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย พ.ศ. 2549 (Clinical practice guidelines for diagnosis and management of thalassemia syndromes) *(แกไขครั้งที่ 2/7 ก.ย.2548 โดย คณะทํางาน มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย) นิยาม โรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย (thalassemia syndromes) เปนโรคโลหิตจางพันธุกรรมอันเนื่องมาจากความผิดปกติของ การสรางฮีโมโกลบิน ทําใหสรางนอยลง (thalassemia) และหรือสรางฮีโมโกลบินผิดปกติ (hemoglobinopathy) เปนผลใหเม็ด เลือดแดงมีลักษณะผิดปกติ และมีอายุสั้น (hemolytic anemia) โรคธาลัสซีเมียมีการถายทอดทางพันธุกรรมแบบ autosomal กลาวคือ ทั้งบิดาและมารดาของผูที่เปนโรคธาลัสซีเมียจะมีธาลัสซีเมียแฝง หรือเรียกวาเปนพาหะของธาลัสซีเมีย (thalassemia trait, carrier, heterozygote) หรือเปนโรคธาลัสซีเมีย ธาลัสซีเมียจึงอาจแบบไดเปน 2 กลุมใหญตามลักษณะทางพันธุกรรม (genotypic diagnosis) คือแอลฟาธาลัสซีเมีย และ เบตาธาลัสซีเมีย ดังตารางที่ 1 แตการดูแลรักษาโรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย จําเปนตองตัดสินบนพื้นฐานของความรุนแรงของโรค (phenotypic diagnosis) วาเปนโรคโลหิตจางรุนแรงเพียงใด ดังตารางที่ 2 ความสัมพันธ็ของพันธุกรรมและความรุนแรงของ โรคโลหิตจางธาลัสซีเมียที่พบบอยในประเทศไทย ที่สําคัญมีดังนี้ (รูปที่ 1) 1. โรคทารกบวมน้ําชนิดบารท Bart’s hydrops fetalis หรือ homozygous alpha-thalassemia 1 มี genotype เปน α-thal 1/α-thal 1 หรือ - - /- - เปนชนิดที่รุนแรงที่สุด เด็กทารกจะเสียชีวิตตั้งแตอยูในครรภหรือตายทันทีหลังคลอด (ตายคลอด) อาจปญหาที่พบในแมระหวางตั้งครรภคือ ครรภเปนพิษ ความดันโลหิตสูง บวม การคลอดผิดปกติและตก เลือดหลังคลอด 2. โรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดเบตา (‘Homozygous’ beta-thalassemia; β-thal/β-thal) มีโลหิตจางมากระดับ ฮีโมโกลบินระหวาง 3-6 กรัมตอเดซิลิตร มักเริ่มมีอาการซีดตั้งแตขวบปแรก หากไมไดรับการรักษาจะมี ตับ มามโต กระดูกขยายกวางทําใหรูปใบหนาเปลี่ยนแบบ thalassemic facies รางกายเจริญเติบโตชา จําเปนตองใหเลือด และเมื่อ ถึงวัยรุนและวัยผูใหญมักมีภาวะแทรกซอนจากธาตุเหล็กเกินไดแก ตับแข็ง เบาหวาน และหัวใจลมเหลว 3. โรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดเบตา-อี (Beta-thalasemia/Hb E, β-thal/ E) อาการทางคลินิกมีตั้งแตนอย ปานกลาง จนถึงรุนแรงมากเชนเดียวกับ Homozygous beta-thalassemia 4. โรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดเอ็ช Hb H disease (α-thal 1/ α-thal 2, or α-thal 1/Hb CS) สวนใหญมีอาการนอยถึง ปานกลางไดแก ซีด เหลือง ตับมามโต แตถามีไขสูง จะมีภาวะซีดลงอยางรวดเร็ว ทําใหมีอาการทางสมองและหัวใจ วายได แนวทางการวินิจฉัยผูที่เปนโรคธาลัสซีเมีย เด็กที่ควรสงสัยวาเปนโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียไดแก อาการ อาการแสดง และการตรวจเลือดที่พบลักษณะดังนี้ 1. อาการและลักษณะทางคลินิกของผูปวย เปนขอมูลที่สําคัญในการวินิจฉัยโรค แตมีผูปวยโรคธาลัสซีเมียบางชนิด อาการอาจไมรุนแรง การตรวจทางหองปฏิบัติการ จึงมีความจําเปนและสามารถชวยแยกชนิดตาง ๆ ของโรค ได 2. การตรวจเลือด (complete blood count, CBC) เพื่อดูภาวะซีด คาดัชนีเม็ดเลือดแดง (red cell indices) และลักษณะ เม็ดเลือดแดง (morphology) เปนสิ่งที่ชวยในการวินิจฉัยโรคได เม็ดเลือดแดงบนสเมียรเลือดของผูปวย homozygous β-thalassemia, β-thalassemia/Hb E และ Hb H disease มีลักษณะติดสีจาง (hypochromia) ขนาดเล็ก
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 2 (microcytic) และรูปรางผิดปกติ (poikilocytosis) เปนตน คาดัชนีเม็ดเลือดแดง MCV และ MCH มีขนาดเล็กกวา ปกติ 3. การตรวจพบ inclusion body ในเม็ดเลือดแดง สามารถใหการวินิจฉัยโรค Hb H ได การวินิจฉัยธาลัสซีเมีย (definite diagnosis) ตองทําโดยการตรวจวิเคราะหชนิดของฮีโมโกลบิน (Hemoglobin analysis) โดยเครื่องตรวจอัตโนมัติชนิด high performance liquid chromatography (HPLC), low -pressure liquid chromatography (LPLC), หรือ hemoglobin electrophoresis เพื่อจําแนกชนิดของโรคธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติใหแนนอน (ตารางที่ 1) แพทยพึงสงตรวจวิเคราะหชนิดของฮีโมโกลบินกอนใหเลือดครั้งแรก หรืออยางนอย 3 เดือนหลังจากใหเลือดครั้งสุดทาย
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 3 Baseline Hb level g/dl 14 13 12 normal 11 10 E trait αthal2 mild 9 β trait 0 αthal1 8 trait moderate 7 6 HbH 5 AEBart HbH-CS severe 4 3 β /E 0 2 β0/β0 1 รูปที่ 1 ระดับฮีโมโกลบินในสภาวะปกติ (baseline Hb level) ในโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียที่พบบอย และการจําแนกความ รุนแรงของโรคธาลัสซีเมีย (phenotypic diagnosis) วาเปนโรคโลหิตจางรุนแรงนอย (mild) ปานกลาง (moderate) หรือชนิด รุนแรง (severe)
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 4 ตารางที่ 1 โรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย และธาลัสซีเมียแฝงที่สําคัญหรือพบบอยในประเทศไทย แอลฟาธาลัสซีเมีย Alpha-thalassemia syndromes ชื่อโรคหรือภาวะ ความผิดปกติ อาการแสดง นิยามของโรคหรือภาวะนี้โดยการ ของยีน Phenotype ตรวจชนิดฮีโมโกลบิน Hb typing genotype Hb Bart’s (- - / - -) เด็กมักเสียชีวิตตั้งแตในครรภหรือตาย Cord blood Hb Bart’s > 80% hydrops คลอด Hb H disease (- - / - α) โลหิตจางปานกลาง มักไมตองใหเลือด Cord blood Hb Bart’s= 10- 30% เปนประจํา อายุ > 1ปพบ Hb H= 4-20% CS Hb H – Constant (- -/α α) โลหิตจางปานกลาง บางคนอาจตองให Hb CS= 2-3% & Hb H= 10- Spring (Hb H- 15% CS) เลือดเปนประจํา Homozygous Hb (αCSα/αCSα) โลหิตจางเล็กนอยถึงปานกลาง มักไมตอง Hb CS ~ 5% CS ใหเลือดเปนประจํา α-thal 1 trait (- -/αα) ระดับอีโมโกลบินปกติ หรือ โลหิตจาง Cord blood Hb Bart’s= 2-10% อายุ > 1ปพบ normal A2A เล็กนอย เม็ดเลือดแดงมีขนาดเล็ก (MCV ต่ํา) α-thal 2 trait (- α/αα) ระดับอีโมโกลบินปกติ เม็ดเลือดแดงมี Normal Hb A2A ขนาดปกติ เบตาธาลัสซีเมีย Beta-thalassemia syndromes ชื่อโรคหรือภาวะ ความผิดปกติ อาการแสดง นิยามของโรคหรือภาวะนี้โดยการ ของยีน Phenotype ตรวจชนิดฮีโมโกลบิน Hb typing genotype Homozygous β- (β /β0), (β0/β+) 0 โลหิตจางมาก มักตองใหเลือดเปนประจํา Hb A2F; ไมพบ HbA thal หรือ (β+/β+) β-thalassemia/Hb (β0/βE) หรือ โลหิตจางปานกลางถึงมาก บางคนใหเลือด Hb EF or Hb EFA E (β+/βE) เปนประจํา แตบางคนไมตองให Homozygous Hb (βE/βE) โลหิตจางเล็กนอย Hb E (E=80-100%) E (HbEE) Hb E trait (βE/β) ระดับอีโมโกลบินปกติ เม็ดเลือดแดงมี Hb EA (E=25-35%) ขนาดเล็ก (MCV ต่ํา) หรือขนาดปกติ β-thalassemia (β0/β) or ระดับอีโมโกลบินปกติ หรือ โลหิตจาง Hb A2A (A2>3.5%) trait (β+/β) เล็กนอย เม็ดเลือดแดงมีขนาดเล็ก (MCV ต่ํา)
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 5 โรคที่เกิดจากแอลฟาธาลัสซีเมียและเบตาธาลัสซีเมียในคนเดียวกัน Alpha & Beta-thalassemia interaction ชื่อโรคหรือภาวะ ความผิดปกติ อาการแสดง นิยามของโรคหรือภาวะนี้โดยการ ของยีน Phenotype ตรวจชนิดฮีโมโกลบิน Hb typing genotype Hb AE Bart’s (- -/- α) โลหิตจางปานกลางถึงมาก บางคนใหเลือด Hb AE Bart’s disease (βE/β) เปนประจํา แตบางคนไมตองให Hb AE Bart’s - (- -/αCSα) โลหิตจางปานกลางถึงมาก บางคนใหเลือด Hb AE CS Bart’s CS (βE/β) เปนประจํา แตบางคนไมตองให Hb EF Bart’s (--/-α) (βE/βE) โลหิตจางปานกลางถึงมาก Hb EF Bart’s disease (--/-α) (β0/βE ตารางที่ 2 แสดงอาการทางคลินิกและผลการตรวจทางหองปฏิบัติการตามความรุนแรงของธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินชนิด ตางๆ ระดับความเขมขน ความรุนแรง อาการทางคลินิก โรคหรือภาวะตางๆ เลือดในสภาวะปกติ (baseline Hb/Hct) รุนแรงที่สุด ทารกจะตายในครรภ หรือตายในเวลาไมนานหลัง ไมอยูรอดถึงวัยเด็ก Hb Bart’s hydrops fetalis (most severe) คลอด มารดามีภาวะแทรกซอนของการตั้งครรภ ไดแกครรภเปนพิษ รุนแรงมาก มีอาการซีดจนตองไดรับเลือดภายใน 2 ปแรก Hb < 7 g/dL β-thal/ β-thal (สวนใหญ)และ (Hct < 20 %) (severe) น้ําหนักตัวและความยาว (ความสูง) ต่ํากวาเกณฑ β-thal/Hb E disease (บาง มาตรฐาน หนาตาเปลี่ยน ซีด เหลือง ตับมามโต ราย) รุนแรง ปาน อาจมีมามโตมาก Hb > 7 – 9 g/dL β-thal/ β-thal (บางราย) (Hct >20 – 27 %) กลาง β-thal/ Hb E (สวนใหญ) (moderate) Hb H disease (บางราย) รุนแรงนอย มามโตเล็กนอย หรือไมโต ระดับ Hb ≥ 9 g/dl β-thal/ Hb E บางราย, (mild) (Hct ≥ 27 %) Hb H disease สวนใหญ, Hb A-E-Bart’s disease, Homozygous Hb CS ไมมีอาการ ไมมีภาวะซีด และไมมีอาการทางคลินิก ระดับ Hb ปกติ (low พาหะของธาลัสซีเมีย หรือ (Asymptom- normal) ฮีโมโกลบินผิดปกติ ตางๆ atic) Homozygous α-thal2, Homozygous Hb E
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 6 แนวทางการรักษาโรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย การรักษาโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียขึ้นอยูกับความรุนแรงของโรค สามารถจัดตามความรุนแรง (ตารางที่ 2) ไดดังนี้ โรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรง (severe beta-thalassemia) คือมีระดับ baseline Hb ต่ํากวา 7.0 g/dl (Hct <20 %) ไดแก β-thal/ β-thal และของ β-thal/Hb E disease สวนนอย มีทางเลือกในการรักษาดังนี้ • การปลูกถายไขกระดูก (stem cell transplantation) • การใหเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือด (high transfusion) และใหยาขับธาตุเหล็ก (iron chelation) • ใหเลือดแบบประคับประคอง (low transfusion) ใหยาขับธาตุเหล็ก และตัดมามเมื่อจําเปน โรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงปานกลาง (moderately severe thalassemia) คือมีระดับ baseline Hb ระหวาง 7-9 g/dl (Hct 20- 27 %) ไดแก ผูปวย β-thal/ Hb E สวนใหญ, ผูปวย β-thal/ β-thal บางราย และ Hb H diseaseบางราย มีทางเลือกในการรักษา ดังนี้ • ใหเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือด และใหยาขับธาตุเหล็ก (high transfusion + iron chelation) • ใหเลือดแบบประคับประคอง (low transfusion) หรือเมื่อมี acute hemolysis และการตัดมามเมื่อจําเปน โรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงนอย (mild thalassemia) มีระดับ baseline Hb > 9 g/dl (Hct > 27 %) ไดแก Hb H disease สวน ใหญ Hb A-E-Bart’s disease, Homozygous Hb CS, β-thal/ Hb E ควรใหการรักษาโดยใหเลือดตอเมื่อมี acute hemolysis โรคธาลัสซีเมียชนิดไมมีอาการ หรือธาลัสซีเมียแฝง (Asymptomatic) ไดแก Homozygous α-thal 2, Homozygous Hb E, และธาลัสซีเมียแฝง ไมจําเปนตองตรวจรักษาเปนพิเศษ ไมจําเปนตองไดทานยา ควรไดรับคําแนะนําปรึกษาดานพันธุศาสตร ควรไดรับการตรวจสุขภาพตามระบบปกติ รายละเอียดของวิธีการรักษามีดังนี้ 1. คําแนะนําดานสุขภาพโดยทั่วไป ผูที่เปนโรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย ควรไดรับคําแนะนําทั่วไปดังนี้ - รับประทานอาหารครบ 5 หมู หลีกเลี่ยงอาหาร ที่มีธาตุเหล็กสูงไดแก เลือด ตับ เนื้อแดง งดยาและวิตามินที่เสริมธาตุ เหล็ก - ในเด็กฉีดวัคซีนใหครบถวนเหมือนเด็กปกติ โดยเฉพาะอยางยิ่งวัคซีนปองกันตับอักเสบ บี - ใหไดมีโอกาสเลน หรือออกกําลังกายไดเทาที่จะรูสึกเหนื่อย หลีกเลี่ยงการออกกําลังกายที่กระทบกระแทกรุนแรง เพราะกระดูกเปราะอาจหักงาย 2. การให folic acid ผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียมีการสรางเลือดมากกวาปกติ จึงมีความตองการกรดโฟลิคมากกวา บุคคลทั่วไป จึงควรไดรับกรดโฟลิคเสริมดังนี้ - ผูปวยอายุ > 1 ป ให 1 เม็ด (5 มก) วันละครั้ง - ผูปวยอายุ < 1 ป ให 1/2 เม็ด วันละครั้ง ผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียที่ไดรับเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือด (high transfusion) ไมมีความจําเปนที่ จะตองเสริมกรดโฟลิค ผูที่เปนธาลัสซีเมียแฝง และชนิดไมมีอาการก็ไมจําเปนตองไดรับการเสริมกรดโฟลิค
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 7 3. การใหเลือด (Packed red cell transfusion) ผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียควรไดรับเม็ดเลือดแดงเขมขน (PRC) ที่ผานการลดจํานวนเม็ดเลือดขาวลง ไดแก leukocyte-poor PRC) หรือกรองเม็ดเลือดขาวออก (leukocyte depleted/ filtered PRC) ผานการตรวจสอบโรคติดเชื้อตางๆ ตามเกณฑมาตรฐานของงานบริการโลหิต (HIV antibody, HIV antigen, Hepatitis C, Hepatitis B, และ Syphilis) และผาน การ cross-match ตามมาตรฐาน การให PRC แตละครั้ง ควรใหปริมาณ 12-15 mL/kg ของน้ําหนักตัว ไมควรใหเกิน 2 ยูนิตในคราวเดียวกันเพื่อ ภาวะแทรกซอนที่อาจเกิดขึ้นที่เรียกวา ‘HCC syndrome’ (หัวขอ 7.3) ผูปวยที่ไดรับเลือดเปนประจําอาจมีปญหาการหาเลือดได ยากเนื่องจากมีแอนติบอดีตอ ‘minor blood groups’ ดังนั้นหากเปนไปไดจึงควรตรวจหมูเลือด minor group red cell antigens (C, c, E, e, Lea, Leb, Mia) ตั้งแตกอนใหเลือดครั้งแรก และเลือก PRC ที่มีหมูเลือดเขากันไดตั้งแตแรก นอกจากนี้ เลือดที่ให ควรเปนเลือดใหมอายุไมเกิน 5 วัน เปาหมายของการใหเลือดในผูปวยมี 2 ประการดังนี้ 3.1 การใหเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือด (high transfusion) ผูปวยเด็กโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดรุนแรง คือ homozygous beta-thalassemia หรือ Beta-thalassemia/Hb E ชนิดรุนแรง ที่เพิ่งไดรับการวินิจฉัยใหม ควรพิจารณาใหไดรับ การรักษาวิธีนี้ การใหเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือดที่ผิดปกติ (suppression of erythropoiesis) ทําใหผูปวยหายจาก ภาวะโลหิตจาง ผูปวยจะแข็งแรงไมเหนื่อย การเจริญเติบโตดี มีคุณภาพชีวิตที่ดี การดูดซึมธาตุเหล็กจากทางเดินอาหารจะลดลง มามจะไมโตหรือจะยุบลง จึงไมจําเปนตองตัดมาม นอกจากนี้ยังปองกันมิใหลักษณะของกระดูกใบหนาเปลี่ยนแปลง การใหเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือด สามารถเริ่มไดโดย ให L-PRC 12-15 mL/kg ทุกสัปดาหจนระดับ ฮีโมโกลบินสูงถึง 10 g/dL. เมื่อถึงระดับนี้แลวให L-PRC ตอไปอีกทุก 2 – 4 สัปดาหในขนาด 12-15 mL/kg เพื่อคุมใหระดับ ฮีโมโกลบินกอนใหเลือดทุกครั้ง (pre-transfusion Hb) ไมต่ํากวา 10 g/dL ตลอดไป หากเมื่อใดระดับฮีโมโกลบินกอนใหเลือด ต่ํากวา 10 g/dl ใหนัดมาใหเลือดถี่ขึ้น ดังนั้นผูปวยจึงจําเปนตองมาตรวจรักษาสม่ําเสมอปละประมาณ 12-15 ครั้ง รวมใชเลือดป ละประมาณ 180-225 mL/kg ตอป และจะมีธาตุเหล็กสะสม จําเปนตองไดรับยาขับธาตุเหล็กรวมดวย (ดูหัวขอที่ 4) ผูปวยจึงจะ มีอายุยืนยาวขึ้นใกลเคียงกับคนปกติ ในกรณีที่ผูปวยโรคธาลัสซีเมียรุนแรง แตมิไดรับเลือดมากพอมาตั้งแตตน มีมามโตมากแลว กระดูกขยายตัวแลว การ เปลี่ยนมาใหเลือดแบบ high-transfusion อาจจําเปนตองใชเลือดมากกวาปกติ หรืออาจตองตัดมามเสียกอน จึงจะสําเร็จตาม เปาหมายของการรักษา 3.2 การใหเลือดแบบประคับประคอง (Low transfusion) ผูปวยเด็กโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงที่ไมสามารถ รวมมือในการใหเลือดแบบ high-transfusion ไดเต็มที่ ระดับฮีโมโกลบินจะไมสูงพอที่จะระงับการสรางเลือดที่ผิดปกติ อาจ จําเปนตองลดเปาหมายของการรักษาเปนแบบประคับประคอง ผูปวยเด็กโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงปานกลาง คือ สามารถสรางเลือดไดเองมากพอที่จะมากกวา 7 g/dL อาจเลือกที่จะใหเลือดมากพอแบบ high-transfusion หรือแบบ ประคับประคองก็ได คือจะใหเลือดตอเมื่อผูปวยที่มีอาการออนเพลียเนื่องจากระดับเลือดลดต่ําลงกวาที่เคย (acute hemolysis) ซึ่งมักเกิดภายหลังภาวะไข ติดเชื้อ หรือเมื่อ Hb < 7 g/dL (Hct < 20%) โดยให L-PRC 10 mL/kg และติดตามผลเลือดทุก 4- 12 สัปดาห
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 8 การใหเลือดแบบประคับประคองนี้ ผูปวยอาจไดเลือดสม่ําเสมอ หรือไมสม่ําเสมอ มีธาตุเหล็กสะสมจากเลือดที่ไดรับ และ จากการเพิ่มการดูดซึมเหล็กจากลําไสมากกวาปกติ มามอาจโตขึ้นตามเวลาเนื่องจากชวยสรางเลือด 3.3 การใหเลือดในสถานการณพิเศษ • ผูปวยที่มีปญหาการทํางานของหัวใจ และระดับ pretransfusion Hb < 5 g/dL ควรปฏิบัติดังนี้ 1. ใหปริมาตร PRC ที่ใหเทากับขนาด 2 เทาของระดับ Hb แตไมเกิน 5 mL/kg 2. อัตราการให < 2 mL/kg /ชั่วโมง โดยใหปริมาณนอย แตบอยครั้ง (ทุก 24–48 ชม.) 3. พิจารณาใหยาขับปสสาวะกอนให PRC 4. วัด BP, PR 30 นาที กอนและหลังให PRC และเมื่อมีอาการผิดปกติทุกครั้ง • ผูที่มีประวัติ febrile non-hemolytic transfusion reaction (FNHTR) ให Chlorpheniramine และ Paracetamol รับประทานกอนใหเลือด 1/2-1 ชม. ถามีอาการ FNHTR ขณะใหเลือดใหหยุดการใหเลือดทันที วัด vital signs เปลี่ยน I.V. fluid เปน NSS หรือ 5% D/NSS แทนเลือด และใหยาดังกลาวขางตน • ผูปวยที่วางแผนจะรักษาดวยการปลูกถายไขกระดูก ควรไดรับเลือดชนิดที่กรองเม็ดเลือดขาวออกหมด (leukocyte depleted PRC หรือเรียกวา leukocyte filtered PRC) ในระหวางที่รอการปลูกถายไขกระดูก 4. การใหยาขับธาตุเหล็ก (Iron chelation) ในผูปวยที่มีธาตุเหล็กเกิน ควรไดรับยาขับธาตุเหล็ก ผูปวยที่ไดรับ regular (high) transfusion รวมกับยาขับธาตุเหล็ก อยางสม่ําเสมอ ในขนาดที่พอเพียงจะมีธาตุเหล็กเกินไมมาก มีคุณภาพชีวิตดีมีชีวิตยืนยาว ผูปวยธาลัสซีเมียมีธาตุเหล็กเกินจากเลือดที่ให (1 mL ของเม็ดเลือดแดงมีธาตุเหล็ก 1.16 mg) และธาตุเหล็กที่ไดจาก การดูดซึมธาตุเหล็กจากอาหารทางลําไส สามารถตรวจระดับธาตุเหล็กในรางกายไดโดยการตรวจเลือดดูระดับซีรัมเฟอรไรติน (serum ferritin) ถา serum ferritin สูงกวา 2,500 ng/mL หรือปริมาณธาตุเหล็กในตับมากกวา 15 mL/g จะกอใหเกิดผลรายตอ อวัยวะตางๆได เชน ทําใหตับแข็ง เปนเบาหวาน เปนตน ขอบงชี้ในการใหยาขับธาตุเหล็ก • ระดับซีรัมเฟอรริติน (serum ferritin) สูงกวา 1,000 ng/mL หรือระดับธาตุเหล็กในตับสูงกวา 3 เทาของคาปกติ • ในผูปวยที่ไดรับเลือดเปนประจํามามากกวา 1 ป • ได PRC มาแลวประมาณ 15 ครั้ง ยาขับธาตุเหล็กที่มีประสิทธิภาพดีและคอนขางปลอดภัยใชกันมานาน คือ ยา Desferrioxamine (Desferal®) ใหใน ขนาด 20-40 mg/kg/วัน จํานวน 5 – 7 วัน/สัปดาห บริหารยาโดยการฉีดเทานั้น นิยมฉีดเขาใตผิวหนังโดยใชเครื่องชวยฉีดยา (infusion pump) ชาๆ วันละ 8-12 ชั่วโมง ติดตามดูผลการขับธาตุเหล็กโดยติดตามดูระดับ serum ferritin ทุก 6 เดือน ปรับ ขนาดยาตามความเหมาะสม การใหยา continuous intravenous infusion พิจารณาเมื่อผูปวย มี cardiac problems จาก iron overload ขนาด 50 – 70 มก/กก/วัน เปนเวลา 5-6 วัน/สัปดาห โดยใหยาเปน continuous intravenous infusion 12-24 ชม ทาง infusion pump ยาขับธาตุเหล็กชนิดรับประทานในปจจุบัน คือ Deferiprone (L1) ไดรับอนุญาตใหใชในทวีปยุโรปเปน second line monotherapy สําหรับผูที่ไมสามารถใช Desferrioxamine ได ขนาดยาที่ใชคือ 75 mg/kg/วัน
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 9 5. การตัดมาม มามจะโตในผูปวยที่มีอาการปานกลางถึงรุนแรง และซีดเรื้อรัง ถามามโตมากขึ้นๆ จะเกิดภาวะ hypersplenism มาม จะทําลายเม็ดเลือดแดงมากขึ้น ขอบงชี้ในการตัดมาม • มามโตมากจนเกิดอาการกดเบียด มักโตกวา 6 ซม.หรืออยูระดับสะดือ • อัตราการใหเลือดบอยขึ้นๆ หรือตองการเลือดมากกวา 250 mL/kg/ป • พบภาวะ hypersplenism การเตรียมผูปวยกอนการตัดมาม • ใหขอมูลแกผูปวยและผูปกครองเกี่ยวกับการตัดมามและอัตราเสี่ยงของการติดเชื้อหลังการตัดมาม • ควรเลี่ยงการตัดมามในเด็กอายุต่ํากวา 5 ป เพราะในเด็กจะเกิดภาวะแทรกซอน โดยเฉพาะเรื่องการติดเชื้องายกวา เด็กโต • ควรไดรับการฉีดวัคซีนปองกันการติดเชื้อ คือ Pneumococcal vaccine อยางนอย 1 เดือนกอนตัดมาม • พิจารณาให aspirin ขนาด 2 – 4 มก/กก ถาระดับเกร็ดเลือด > 800x109/L การดูแลหลังตัดมาม • ควรแนะนําใหทาน penicillin (250 มิลลิกรัม) 1 เม็ดวันละ 2 ครั้ง ตลอดไป หรืออยางนอย .5 ปหลังตัดมาม 6. การปลูกถายเซลลตนกําเนิดเม็ดเลือด (stem cell transplantation: SCT) การปลูกถายไขกระดูก หรือ การปลูกถายเซลลตนกําเนิดเม็ดเลือด เปนวิธีเดียวในปจจุบันที่จะสามารถรักษาโรคโลหิต จางธาลัสซีเมียใหหายขาดได แตไมสามารถใชรักษาผูปวยทุกราย เนื่องจากมีความเสี่ยงอันตรายจากการรักษา และคาใชจายสูง มาก ผูที่สามารถรักษาไดดวยวิธีนี้ มีคุณสมบัติดังนี้ 1. ผูปวยที่เปนโรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรง 2. มีพี่นองหรือผูบริจาคไขกระดูกหรือ เซลลตนกําเนิดเม็ดเลือดที่มี HLA ตรงกับผูปวย โอกาสที่พี่นองทองเดียวกันแต ละคนจะมี HLA ตรงกับผูปวยมีเพียง 1 ใน 4 ดังนั้น หากไมพี่นอง หรือไมมีพี่นองที่เขากันไดโอกาสที่ผูบริจาคคนอื่นที่มิใชญาติ จะตรงกับผูปวยมีเพียง 1 ใน 10,000 ถึง 1 ใน 100,000 3. ผูปวยพรอมที่จะรับภาระคาใชจายในการปลูกถายไขกระดูก ซึ่งอยูระหวาง 500,000 ถึง 1,5000,000 บาท เซลลตนกําเนิดเม็ดเลือดไดจากไขกระดูก เลือดสายสะดือ หรือเลือดที่เจาะจากเสนเลือดดําของผูบริจาคที่มี HLA ตรง กับผูปวย หากผูปวยมีโอกาสรักษาดวยการปลูกถายไขกระดูกจะทําใหหายขาดจากโรคธาลัสซีเมียรอยละ 75-92 (ซึ่ง ผลการรักษาจะดีมากในผูปวยที่เพิ่งไดรับการวินิจฉัยไมนาน เคยไดเลือดมาไมมากนัก หรือไดเลือดชนิดกรองเม็ดเลือดขาวมา ตลอด และไดรับการขับธาตุเหล็กสม่ําเสมอ) แตก็มีโอกาสเสียชีวิตระหวางการรักษานี้ ครอบครัวที่เขาเกณฑ และมีความมุงมั่นที่ จะไดรับการรักษาแบบนี้ ควรไดรับการสงตอมายังผูเชี่ยวชาญดานการปลูกถายไขกระดูกในเด็ก เพื่อประเมินความเปนไปได และใหคําปรึกษากอนตัดสินใจรับการรักษาโดยวิธีปลูกถายเซลลตนกําเนิดเม็ดเลือด
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 10 7. การดูแลรักษาภาวะแทรกซอน 7.1 ภาวะติดเชื้อ ผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียที่ไดรับการตัดมามไปแลว หากมีไข ควรไดรับการตรวจรักษาทันที พิจารณาใหยา ปฏิชีวนะที่ครอบคลุมเชื้อ pneumococci ผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียอาจติดเชื้องายกวาปกติ และเปนสาเหตุสําคัญที่ทําใหผูปวยเสียชีวิต ภาวะติดเชื้อใน ผูปวยมีไดตั้งแต upper respiratory tract infection, diarrhea, pneumonia, gram negative septicemia การรักษาคือใหยา ปฏิชีวนะที่ครอบคลุมเชื้อที่เปนสาเหตุ มีรายงานการติดเชื้อรา Pythium insidiosum ที่รุนแรงจนทําใหผูปวยเกิด arterial occlusion, gangrene และเสียชีวิต ได จําเปนตองตัดอวัยวะสวนที่ติดเชื้อรานี้ออกเพื่อรักษาชีวิต 7.2 Liver and gall bladder ในรายที่อาการรุนแรงจะมีตับโตอยางชัดเจนเปนผลมาจากการที่มี extramedullary erythropoisis เกิดขึ้นในตับเมื่อ ผูปวยมีอายุมากขึ้นจะพบ liver cirrhosis ไดอันเปนผลเนื่องมาจากภาวะเหล็กเกินและภาวะติดเชื้อไวรัสชนิด B และ C ภาวะนิ่วในถุงน้ําดีมีอุบัติการณที่สูงกวาคนปกติ และเกิดขึ้นตั้งแตอายุนอย เนื่องจากมีการทําลายเม็ดเลือดแดงอยาง มากมาย ถาตรวจพบมีนิ่วแลวอาจพิจารณาเปน elective surgery เพราะมีความเสี่ยงสูงที่จะเกิด cholecystitis หรือ ascending cholangitis ตอมาภายหลังไดสูง 7.3 Hypertension ผูปวยที่ไมไดรับเลือดเปนประจํานั้น มีรายงานวาเมื่อไดรับเลือด 2 unit หรือมากกวาเปนระยะเวลาติดตอกัน ผูปวยจะ เกิดอาการ hypertension, convulsion และ cerebral hemorrhage (HCC syndrome) และอาจรุนแรงทําใหเสียชีวิตได การ จํากัดมิใหเลือดครั้งเกิน 2 ยูนิต และหรือการวัดความดันโลหิตบอยๆรวมกับการให diuretic และ antihypertensive drugs จะ ชวยลดภาวะแทรกซอนนี้ไดเปนอยางมาก 7.4 Hypoxemia and Pulmonary hypertension ผูปวย -thal/Hb E ที่ไดรับการตัดมามไปแลวนั้นจะพบวาเกิดภาวะ hypoxemia ซึ่งตรวจไดจากการที่มี arterial partial oxygen ต่ํา ในรายที่เสียชีวิตไปนั้นจาการตรวจ autopsy พบวามีลักษณะทางพยาธิวิทยาที่เปน pulmonary hypertension ในที่สุดก็สันนิษฐานวามีความสัมพันธกันระหวาง pulmonary hypertension กับ thrombocytosis และ chronic hypercoagulability ที่เกิดขึ้นหลังตัดมาม การรักษาดวย aspirin ในขนาดต่ํามีประโยชนในรายที่ยังไมมีอาการ 7.5 Extramedullary erythropoiesis เนื่องจากภาวะซีดที่เกิดขึ้นจะกระตุนใหมี erythropoiesis เพิ่มขึ้นกวาเดิม 10-15 เทา จึงทําใหเกิด bone resorption มากขึ้นและมี extramedullary erythropoisis เกิดขึ้นซึ่งจะพบไดบอยที่กระดูกซี่โครงและ paravertebra ทําใหเห็นเปนกอน เวลาฉายรังสีภาพทรวงอกและ สวนกอนที่ paravertebra อาจทําใหผูปวยเกิด paraplegia ไดเมื่อกอนนั้นโตเขาไปเบียด spinal cord หรือเกิดการชักไดในกรณีที่ erythopoietic mass เกิดขึ้นที่สมอง การขยายตัวอยางมากมายของไขกระดูกทําใหกระดูกบาง ลง bone density ลดลง เกิดการหักของกระดูกงายขึ้นและกระดูกผิดรูป การรักษาควรใชหลายวิธีรวมกันคือ การใหเลือดเพื่อแกไขภาวะซีด การฉายรังสีรักษาตรงตําแหนงที่ทําใหเกิดอาการ และการรักษาดวย Hydroxyurea
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 11 7.6 Chronic leg ulcer พบวาในผูปวยบางรายมีแผลเรื้อรังเกิดขึ้นโดยเฉพาะที่บริเวณขอเทาทั้งที่ medial และ lateral malleolus แผลนี้จะ เรื้อรังเปนเวลานานหลายเดือนจนเปนปๆไดไมตอบสนองตอการรักษาดวยวิธีการตางๆจนแมกระทั่งทํา skin graft ทําใหผูปวย ไดรับทุกเวทนาเปนอันมาก ซึ่งสาเหตุและกลไกการเกิดแผลเรื้อรังนี้ยังไมเปนที่เขาใจนักการรักษาจึงตองใชหลายวิธีรวมกัน ไดแก การใหเลือดเพื่อแกไขภาวะซีด การทําแผลอยางถูกวิธี การทํา skin graft เมื่อมีขอบงชี้ การใช growth factor เชน G-CSF 8. การใหคําปรึกษาทางพันธุศาสตร (genetic counseling) บิดามารดาของผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียทุกรายยอมเปนพาหะของธาลัสซีเมียแบบใดแบบหนึ่ง การวินิจฉัยโรคที่ ถูกตองเปนหัวใจสําคัญในการใหคําปรึกษา เพราะการใหการวินิจฉัยผิดพลาดจะทําใหคําแนะนําผิดพลาด ซึ่งมีผลกระทบอยาง มากตอการตัดสินใจเกี่ยวกับการมีครอบครัวและการมีบุตรของผูปวย บิดามารดาของผูปวยธาลัสซีเมีย ควรไดรับการประเมิน และคําแนะนําใหคุมกําเนิด จนกวาจะไดรับคําปรึกษาดานการวางแผนครอบครัว ดังนี้ 1. การวินิจฉัยทารกในครรภกอนคลอด บิดามารดาของเด็กที่เปนธาลัสซีเมียชนิดรุนแรง ควรรับทราบวามีทางเลือกที่ จะสามารถมีบุตรที่แข็งแรงไมเปนโรคธาลัสซีเมียเหมือนพี่ไดหากไดทําการตรวจกอนคลอด (pre-natal diagnosis) ซึ่งควรวางแผนแตเนิ่น ๆ ใหสงไปพบสูติแพทยผูเชี่ยวชาญเรื่องโรคธาลัสซีเมีย (ตารางที่ ?) เพื่อให คําปรึกษาเรื่องการตรวจกอนคลอดเสียกอนที่จะหยุดการคุมกําเนิดเพื่อใหมารดาเริ่มตั้งครรภใหมหากครอบครัว พรอมที่จะมีบุตรอีกเมื่อใด 2. หากครอบครัวไมยอมรับเทคโนโลยีการตรวจวินิจฉัยทารกในครรภกอนคลอด ดวยเหตุผลใดก็ดี พึงใหทราบ ทางเลือกเกี่ยวกับการมีบุตรดังตอไปนี้ 1. เสี่ยงมีลูกอีกคนหนึ่ง บิดามารดาพึงรับทราบความเสี่ยงที่จะมีบุตรเปนโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียที่รุนแรงและ การใหขอมูลเกี่ยวกับอัตราการเสี่ยงโดยใชหลักการถายทอดแบบ autosomal recessive 2. ใหคุมกําเนิดไวกอน เพื่อรอเทคโนโลยีทางการเจริญพันธุในอนาคตไดแก การตรวจไขเพื่อหาธาลัสซีเมียแฝง ตามดวยการปฏิสนธิในหลอดทดลอง (in-vitro fertilization, IVF) 3. มีบุตรเลือกใชวิธีผสมเทียมโดยใชอสุจิจากผูอื่น (artificial insemination) หรือ เลือกวิธีปฏิสนธิในหลอด ทดลอง (IVF) และการฝากตัวออน (embryo transfer) โดยใช ovum จากผูอื่น 4. รับเลี้ยงบุตรบุญธรรม การจัดระบบใหบริการผูปวยธาลัสซีเมีย ผูปวยธาลัสซีเมียเปนโรคเรื้อรัง จําเปนตองไดรับการดูแลตอเนื่อง โดยแพทยที่มีประสบการณดานโลหิตวิทยาและการบริการ โลหิต การใหเลือดจําเปนตองทําใหที่ที่มีคลังเลือดที่มีศักยภาพในการเตรียมเลือดที่ปลอดภัย มีเลือดเพียงพอ แนวทางในการบันทึกเวชระเบียนมีความสําคัญมากเพื่อเปนฐานขอมูลเพื่อการควบคุมและปองกันโรคประกอบดวย 1. ขอมูลผูปวย (demographic data) ไดแก การวินิจฉัย วันเดือนปเกิด เลขบัตรประจําตัวประชาชน (13 หลัก) น้ําหนัก สวนสูง พงศาวลี (pedigree) ของผูปวยและญาติ 2. การตรวจทางหองปฏิบัติการเมื่อแรกวินิจฉัย
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 12 1. serial CBC เพื่อใหทราบ baseline Hb level 2. Hemoglobin analysis ของผูปวยและครอบครัว 3. Blood group (ABO, Rh(D)) และควรตรวจ minor blood groups (C, c, E, e, Lea, Leb, Mia) 3. การติดตามผูปวยและการตรวจทางหองปฏิบัติการ 1. บันทึก น้ําหนัก และ ความเขมขนของเลือด (Hb หรือ Hct) ปริมาณและชนิดของเลือดที่ไดรับทุกครั้ง ที่มาตรวจ 2. บันทึกสวนสูง ตรวจ liver function test (SGOT, SGPT), serum ferritin ทุก 3-6 เดือน 3. ตรวจ HIV antibody, hepatitis profile (HBsAg, HCVAb) ทุก 6 เดือน - 1 ป 4. ทบทวนเวชระเบียน แผนการรักษา และใหคําปรึกษาดานพันธุศาสตร ทุกป รูปที่ 2 ขอบเขตการใหบริการผูปวยธาลัสซีเมีย และการสงตอ สถานีอนามัย คนหาผูปวย ชักชวนญาติผูปวยใหตรวจหา ธาลัสซีเมียในชุมชน ธาลัสซีเมียแฝง โรงพยาบาลชุมชนโรงพยาบาลทั่วไป ใหการวินิจฉัย ใหการรักษาธาลัสซีเมีย และ รพ.ที่มี Hb typing ชนิดไมรุนแรง เชน HbH โรงพยาบาลทั่วไปโรงพยาบาลศูนย รักษาธาลัสซีเมียชนิด ใหการรักษาธาลัสซีเมีย ที่มี Thalassemia clinic รุนแรง ดวยการใหเลือด และยาขับเหล็ก ปลูกถายไขกระดูก BMT/SCT & Prenatal diagnosis (PND) โรงพยาบาลมหาวิทยาลัย หรือ ใหคําปรึกษาเกียวกับ ่ Comprehensive BMT/SCT&PN Thalassemia center ขอบเขตในการบริการ และการสงตอ สถานีอนามัย ควรมีบทบาทในการคนหาผูปวยธาลัสซีเมียในชุมชน และสงตอไปยัง โรงพยาบาลชุมชน หรือโรงพยาบาลทั่วไป ที่มีการตรวจชนิดของฮีโมโกลบินเพื่อการวินิจฉัยที่แนนอน เมื่อทราบการวินิจฉัยแลว พึงชักชวนญาติผูปวยใหตรวจหา ภาวะธาลัสซีเมียแฝง (พาหะธาลัสซีเมีย) เพื่อหาหนทางปองกันมิใหลูกหลานของครอบครัว เกิดเปนโรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 13 โรงพยาบาลชุมชน หรือโรงพยาบาลทั่วไป และสถานพยาบาลที่มีการตรวจชนิดของฮีโมโกลบิน พึงรับการสงตอผูปวยที่สงสัยวา จะเปนธาลัสซีเมีย และทําการวินิจฉัยดวยการเวิคราะหฮีโมโกลบิน เครื่องมือที่ใชตรวจวิเคราะหพึงไดรับการรับรองมาตรฐาน (Quality Control) ผูปวยที่เปนโรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงนอย ไดแก Hb H disease สวนใหญ ควรไดรับการดูแลเปนประจําในสถานพยาบาล ระดับนี้ ผูปวยที่เปนโรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงปานกลางถึงมาก ควรไดรับการสงตอเพื่อตรวจรักษาในโรงพยาบาลทั่วไป หรือ โรงพยาบาลศูนย ที่มีคลินิกธาลัสซีเมีย ซึ่งสามารถจัดหาเลือดไดเปนประจํา โรงพยาบาลทั่วไป หรือโรงพยาบาลศูนย ที่มีคลินิกธาลัสซีเมีย พึงมีคลังเลือดที่พรอม ผูปวยที่เปนโรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรง ปานกลางถึงมากควรไดรับการดูแลเปนประจําในสถานพยาบาลระดับนี้ ซึ่งมีระบบจัดหาเลือดใหเพียงพอ มีคลังเลือดที่มี ศักยภาพในการเตรียมเลือดที่ปลอดภัย อาจมีหรือไมมีแพทยผูเชี่ยวชาญดานโลหิตวิทยา แตควรมีกุมารแพทย อายุรแพทย หรือ แพทยที่มีความรูความเขาใจในแนวทางเวชปฏิบัติฉบับนี้ เพื่อดูแลผูปวยกลุมนี้เปนประจํา เพื่อใหเกิดความตอเนื่องในการดูแล ผูปวย ทีมผูดูแลผูปวยธาลัสซีเมียพึงใหคําปรึกษาการวางแผนครอบครัว หรือคําแนะนําใหคุมกําเนิด จนกวาจะไดรับคําปรึกษาดานการ วางแผนครอบครัวที่เหมาะสมดังกลาวขางตน หากครอบครัวเขาเกณฑที่จะไดรับการตรวจกอนคลอด (PND) ควรสงตอไป ปรึกษาสูติแพทยผูเชี่ยวชาญ โรงพยาบาลมหาวิทยาลัย หรือ comprehensive thalassemia center โรงพยาบาลมหาวิทยาลัย หรือ comprehensive thalassemia center พึงมีกุมารแพทยและอายุรแพทยผูเชี่ยวชาญดานธาลัสซี เมีย มีคลินิกธาลัสซีเมีย มีสูติแพทยผูเชี่ยวชาญดานธาลัสซีเมียเพื่อรับปรึกษาผูปวยและใหบริการเพื่อการตรวจกอนคลอด และ อาจมีหรือไมมีการปลูกถายไขกระดูกเพื่อรักษาธาลัสซีเมีย ทําการฝกอบรมบุคคลากรเพื่อใหการบริการผูปวยธาลัสซีเมียมี ประสิทธิภาพยิ่งขึ้น ทําการวิจัยเพื่อพัฒนาองคความรูดานธาลัสซีเมีย และพัฒนาระบบการบริการ แนวทางการวินิจฉัยพาหะของธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติ การตรวจกรอง (screening) มีจุดประสงคเพื่อคนหาผูที่เปนพาหะของ β-thalassemia, α-thalassemia 1 และ Hb E เพื่อการควบคุมและปองกันโรคเปาหมาย 3 โรคไดแก homozygous β-thalassemia, β-thalassemia/Hb E และ Hb Bart’s hydrops fetalis ถาไดผลบวกจากการตรวจกรอง ตองทําการตรวจยืนยัน โดยวิธีมาตรฐานตอไป การตรวจพาหะประกอบดวย การตรวจกรอง (screening test) ที่ใชในปจจุบันมี 3 วิธีไดแก 1. ดัชนีเม็ดเลือดแดง (red cell indicies) ประกอบดวย MCV (mean corpuscular volume), MCH (mean corpuscular hemoglobin) เปนคาที่ตรวจวัดโดยใชเครื่องวิเคราะหเม็ดเลือดอัตโนมัติ คา MCV มีความแตกตางกัน ขึ้นกับอายุดังแสดงในตารางที่ 2 พาหะของธาลัสซีเมียจะมีคา MCV ต่ํากวาคาเฉลี่ยอยู 2 เทาของคาเบี่ยงเบน มาตรฐาน (mean – 2 S.D) เชน ผูใหญเพศชายที่เปนพาหะจะมีคา MCV < 80 fl สําหรับคา MCH ในผูที่เปนพาหะ ใชคาที่ต่ํากวา 27 pg 2. การทดสอบความเปราะของเม็ดเลือดแดงชนิดหลอดเดียว (one tube osmotic fragility test หรือ OF) เปนการวัด ปริมาณการแตกของเม็ดเลือดแดงในน้ําเกลือเขมขนรอยละ 0.36 ซึ่งเม็ดเลือดแดงของคนปกติจะแตกหมด แตใน พาหะธาลัสซีเมียจะแตกไมหมด การทดสอบนี้ใหผลบวกรอยละ 90 ของพาหะ β-thalassemia รอยละ 93 ของ
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 14 พาหะ α-thalassemia 1 และใหผลบวกลวงในรอยละ 5 ของคนปกติ อยางไรก็ตามภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุ เหล็กก็ใหผลบวกเชนกัน 3. การทดสอบฮีโมโกลบินไมเสถียรโดยการตกตะกอนสีดวยดีซีไอพี (dichlorophenol-indolphemol (DCIP) precipitation test) สี DCIP ทําใหโมเลกุลของฮีโมโกลบินไมเสถียร (unstable hemoglobin) เกิดการสลายตัวและ ตกตะกอน จึงใชตรวจกรองหาฮีโมโกลบินผิดปกติชนิดตางๆ ไดแก ฮีโมโกลบินอี และ เอช สามารถตรวจกรอง พาหะของฮีโมโกลบินอีไดมากกวารอยละ 95 ปจจุบันไดมีการพัฒนาน้ํายาชุดใหมโดยคณะเทคนิคการแพทย มหาวิทยาลัยขอนแกน ชื่อ KKU-DCIP-Clear พบวามีความไวรอยละ 100 การทดสอบยืนยันโดยวิธีมาตรฐาน ประกอบดวย 1. การตรวจวิเคราะหชนิดของฮีโมโกลบิน (hemoglobin analysis) สามารถตรวจวัดปริมาณ HbA2 มีประโยชนในการ วินิจฉัยพาหะของ β-thalassemia ซึ่งมีคา HbA2 มากกวารอยละ 3.5 นอกจากนั้นยังสามารถตรวจฮีโมโกลบินผิดปกติ ได เชน Hb E และ Hb CS 2. การตรวจ serum ferritin เพื่อแยกภาวะการขาดเหล็กออกจากพาหะของธาลัสซีเมีย 3. การตรวจวิเคราะหยีน ดวยวิธี PCR (polymerase chain reaction) สําหรับวินิจฉัยผูที่เปนพาหะของ α-thalassemia 1 การตรวจกรองและตรวจยืนยันสําหรับวินิจฉัยพาหะของธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติสามารถกระทําเปน ขั้นตอนถาการตรวจกรองใช MCV และ DCIP ดังแสดงในแผนภูมิที่ 1 หรือถาการตรวจกรองใช OF และ DCIP ดังแสดงใน แผนภูมิที่ 2 ขึ้นกับความพรอมของหองปฏิบัติการในแตละโรงพยาบาล ตารางที่ 3 แสดงคาเฉลี่ย Hb, MCV ตามอายุตาง ๆ* Age Hb (g/dl) MCV (fl) Mean (-2 S.D.) Mean (-2 S.D.) Birth (cord blood) 16.5 (13.5) 108 (98) 1 to 30 days 18.5 (14.5) 108 (95) 1 week 17.5 (13.5) 107 (88) 2 weeks 16.5 (12.5) 105 (86) 1 month 14.0 (10.0) 104 (85) 2 months 11.5 (9.0) 96 (77) 3 to 6 months 11.5 (9.5) 91 (74) 0.5 to 2 years 12.0 (10.5) 78 (70) 2 to 6 years 12.5 (11.5) 81 (75) 6 to 12 years 13.5 (11.5) 86 (77) 12 to 18 years Female 14.0 (12.0) 90 (78) Male 14.5 (13.0) 88 (78) Adults Female 14.0 (12.0) 90 (80) Male 15.5 (13.5) 90 (80) * From Nathan and Oski, 1993
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 15 เอกสารอางอิง 1. Dumars K W, Boehem C, Eckman JR, et al. Practical guide to the diagnosis of thalassemia. Am J Med Genet. 1996;62:29-37 2. Expect Committee. Current Situation and Strategic Plan for Prevention and Control of Blood Disease in Thailand. Academia Reports, Ministry of Public Health. 1989-1990; 5-43. 3. Anonymous. The laboratory diagnosis of haemoglobinopathies. Br J Haematol 1998;101:783-92 4. Cao A, Pintus L, leeca U, et al. Control of homozygous β-thalassemia by carrier screening and antenatal diagnosis in Sardinians. Clin Genet. 1984;26:12-22 5. Ghosh A, Woo JSK, Wan CW, Machenry C, Wong V, and Ma HK. Evaluation of a prenatal screening for beta thalassemia carriers in a Chinese population based on the mean corpuscular in a Chinese population based on the mean corpuscular volume(MCV). Prenatal Diagnosis 1985;5:59-65 6. รัตนา สินธุภัค, อวยพร แกวสุข, ปยลัมพร หะวานนท และคณะ รูปแบบที่เหมาะสมในการคัดกรองพาหะของ โรคธารัสซีเมียสําหรับประเทศที่กําลังพัฒนา วารสารโลหิตวิทยาและเวชศาสตรบริการโลหิต 2539;6(2):165-177 7. Rogers M, Plelan L, Bain B. Screening criteria for beta thalassemia trait in pregnant women. J Clin Pathol 1995; 48; 1054-6. 8. Sanguansermsri T, Phumyu N, Chomchuen S, and Steger HF. Screening for Alpha-Thalassemia 1 Heterozygotes in Expecting Couples by Combination of a Simple Erythrocyte Osmotic Fragility Test and PCR-Based Method. Community Genet 1999;2:26-29 9. กุลนภา ฟูเจริญ, กัญญารัตน แดนตะ, รุงฤดี ปทุมชาติ และคณะ ธารัสซีเมียและภาวะขาดเหล็กในกลุมประชากรที่ ใหผลบวกตอการตรวจกรอง OF Test และ KKU-DCIP-Clear วารสารโลหิตวิทยาและเวชศาสตรบริการโลหิต 2542;(2):111-118 10. ธิพาจันทร อริยะ, ตอพงษ สงวนเสริมศรี, อานนท บุญยะรัตนเวช และคณะ การเปรียบเทียบระหวาง thalassemia screening test และ Hb typing. วารสารโลหิตวิทยาและเวชศาสตรบริการโลหิต 2542;9(1):49-51 11. Fucharoen S, Winichagoon P, Wisedpanuchkit R, et al. Prenatal and postnatal diagnosis of thalassemia and hemoglobinopathies by HPLC. Clin Chem 1998;44(4):740-8 12. Kattamis C, Efremor G, and Pootrakul S. Effectiveness of one tube osmotic fragility screening in detecting β- thalassemia trait. J Med Genet. 1981;18:266-70 13. Kulapongs P, Sangunasermsri T, Mertz G, Tawarat S. Dichlorophenol indophenol(DCIP) precipitation test: a new screening test of Hb E and H. Paediatr Soc Thailand.1976;15;1-7 14. ยุพิน โจแฟง, กุลนภา ฟูเจริญ, เกรียงไกร กิจเจริญ, ณัฐยา แซอึ้ง, กนกวรรณ แสนไชย สริยา การทดสอบทาง หองปฏิบัติการแบบงาย เพื่อตรวจกรองธารัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติ วารสารเทคนิคการแพทยและ กายภาพบําบัด 2536; 5:131-7.
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 16 15. Guidelines for the control of haemoglobin disorders. The sixth annual meeting of the WHO Working Group on Haemoglobinopathies held in Sardinia. Modell B ed. April 1989. 16. Management protocol for the treatment of thalassemia patients 1997 Editors. Antonio Cao, Vilma Gabutti, Renzo Galanello, et al. WHO: Thalassemia International Federation. Nicosia, Cyprus. 17. จินตนา ศิรินาวิน การใหคําปรึกษาแนะนําทางพันธุศาสตรสําหรับธารัสซีเมีย สารศิริราช 2532:256-64 18. จินตนา ศิรินาวิน แนวทางปฏิบัติในการใหคําปรึกษาแนะนําทางพันธุศาสตรสําหรับธาลัสซีเมีย เอกสารประกอบการ อบรมฟนฟูวิชาการโลหิตวิทยาครั้งที่ 6 จัดโดยสมาคมโลหิตวิทยาแหงประเทศไทย ณ วิทยาลัยแพทยศาสตรพระมงกุฎ เกลา 18-20 มกราคม 2536.
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 17 แผนภูมิที่ 1 แสดงการตรวจกรองพาหะของธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติโดยใช MCV และ DCIP test Step I Screening test MCV + DCIP MCV > 80 fl DCIP positive MCV < 80 fl DCIP negative Serum ferritin <15 ng/ml 1 month treatment of iron Recheck MCV No history, signs of iron def. Hb > 10 g/dl Improve Iron def. Normal range Not improve Iron def. Step II. Confirmatory test Hemoglobin Analysis (HPLC, LPLC) or Hemoglobin electrophoresis Hb A A2 (A2< 3.5%) Hb A A2 (A2> 3.5%) Abnormal Hb (E; CS; H; etc.) Step III. DNA test Thalassemia diseases PCR for alpha-thal 1 Negative Positive No significant Alpha-thal 1 trait Beta-thal trait Hb E trait; homozygous Hb E Normal thalassemia Hb CS trait; homozygous Hb CS Hb H disease Beta-thal/Hb E, ect.
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 18 แผนภูมิที่ 2 แสดงการตรวจกรองพาหะของธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติโดยใช OF และ DCIP test Step I Screening test OF + DCIP DCIP positive OF positive OF negative DCIP negative Serum ferritin 1 month treatment of iron <15 ng/ml No history, signs of iron def. Recheck MCV Hb > 10 g/dl Improve Iron def. Normal range Not improve Iron def. Step II. Confirmatory test Hemoglobin Analysis (HPLC, LPLC) or Hemoglobin electrophoresis Hb A A2 (A2< 3.5%) Hb A A2 (A2> 3.5%) Abnormal Hb (E; CS; H; etc.) Step III. DNA test Thalassemia diseases PCR for alpha-thal 1 Negative Positive No significant Alpha-thal 1 trait Beta-thal trait Hb E trait; homozygous Hb E Normal thalassemia Hb CS trait; homozygous Hb CS Hb H disease Beta-thal/Hb E, ect.
มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 19 *หมายเหตุ คณะทํางานฯ มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสเมีย 1. ศาสตราจารยเกียรติคุณ แพทยหญิง วรวรรณ ตันไพจิตร 2. ศาสตราจารย นายแพทย สุทัศน ฟูเจริญ 3. รองศาสตราจารย นายแพทย ธันยชัย สุระ 4. รองศาสตราจารย นายแพทย กิตติ ตอจรัส 5. ผูชวยศาสตราจารย นายแพทย นพดล ศิริธนารัตนกุล 6. รองศาสตราจารย นายแพทย อิศรางค นุชประยูร

More Related Content

PPT
Anemia and thalassemia
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PPT
Thalassemia screening in pregnancy, Quality improvement and Evidence based pr...
byWisit Cheungpasitporn
 
PDF
National licensce ii 2554 print meng
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PPT
งานให้ความรู้เรื่องThalของหมอนภมาศ
byMaruko Chan
 
PPT
Appoarch anemia
byrung.3001
 
PDF
Compre si 2010 ans
byvora kun
 
PPTX
Hemophilia พาวเวอร์พอยด์
byTiggy Ratana
 
PDF
Cpg thalassemia 2014-content 2
byPhatchara Chanosot
 
Anemia and thalassemia
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Thalassemia screening in pregnancy, Quality improvement and Evidence based pr...
byWisit Cheungpasitporn
 
National licensce ii 2554 print meng
byLoveis1able Khumpuangdee
 
งานให้ความรู้เรื่องThalของหมอนภมาศ
byMaruko Chan
 
Appoarch anemia
byrung.3001
 
Compre si 2010 ans
byvora kun
 
Hemophilia พาวเวอร์พอยด์
byTiggy Ratana
 
Cpg thalassemia 2014-content 2
byPhatchara Chanosot
 

What's hot

PPT
Laboratory Testing
byAsst.Prof.Dr.Terdsak Rojsurakitti
 
PDF
Cpg anemia
byUtai Sukviwatsirikul
 
PPT
Hemolytic anemia
bysoftmail
 
PPT
Cp 50 10-18 1 congenital & acquired ha
byApichaya Claimon
 
PPT
Anemia
byAsst.Prof.Dr.Terdsak Rojsurakitti
 
PDF
Clinical practice guideline_of_anemia(cpg)
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Present blood program
byTHANAKORN
 
PDF
โปรแกรมตรวจสุขภาพ 13 รายการ 999 บาท
byโฮลลี่ เมดิคอล
 
Laboratory Testing
byAsst.Prof.Dr.Terdsak Rojsurakitti
 
Cpg anemia
byUtai Sukviwatsirikul
 
Hemolytic anemia
bysoftmail
 
Cp 50 10-18 1 congenital & acquired ha
byApichaya Claimon
 
Anemia
byAsst.Prof.Dr.Terdsak Rojsurakitti
 
Clinical practice guideline_of_anemia(cpg)
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Present blood program
byTHANAKORN
 
โปรแกรมตรวจสุขภาพ 13 รายการ 999 บาท
byโฮลลี่ เมดิคอล
 

Similar to Thal cpg

PPT
Anemia and thalassemia
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Cpg thalassemia 2014
byUtai Sukviwatsirikul
 
PDF
Cpg thalassemia 2014-content
byChuchai Sornchumni
 
PPTX
Thalassemia
byBansondejchaopraya University
 
PDF
การแปรผันทางพันธุกรรม (Genetic variation)
byพัน พัน
 
PDF
2024 AMTT_ Hemoglobin A1C Testing Final.pdf
byPrabhop1
 
PPT
Approach to acute anemia
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PPTX
Thalassemia
byBeebear Zhii
 
PPT
4.โรคทางพันธุกรรม
byJiraporn Chaimongkol
 
PDF
คำแนะนำการวินิจฉัยและการรักษาไข้เดงกีและไข้เลือดออกเดงกีในผู้ใหญ่ Rcpt 2013
byUtai Sukviwatsirikul
 
PDF
โรคทางพันธุกรรม
byJiraporn
 
PDF
CPG for Dengue 2013
byUtai Sukviwatsirikul
 
PDF
Compre si 2010 l
byvora kun
 
PDF
Compre step 2_2010 si key
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Denguehemorrhage
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
ศิริพงษ์
bysupphawan
 
PDF
วัฒนา
bysupphawan
 
PPT
Cp 50 10-18 4 talk lab - class slide ha
byApichaya Claimon
 
PDF
นิ้ง ป๊อบ3
bysupphawan
 
PPTX
2010_PMC Cardiovascular-Blood Disorder
byNursing Room By Rangsima
 
Anemia and thalassemia
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Cpg thalassemia 2014
byUtai Sukviwatsirikul
 
Cpg thalassemia 2014-content
byChuchai Sornchumni
 
Thalassemia
byBansondejchaopraya University
 
การแปรผันทางพันธุกรรม (Genetic variation)
byพัน พัน
 
2024 AMTT_ Hemoglobin A1C Testing Final.pdf
byPrabhop1
 
Approach to acute anemia
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Thalassemia
byBeebear Zhii
 
4.โรคทางพันธุกรรม
byJiraporn Chaimongkol
 
คำแนะนำการวินิจฉัยและการรักษาไข้เดงกีและไข้เลือดออกเดงกีในผู้ใหญ่ Rcpt 2013
byUtai Sukviwatsirikul
 
โรคทางพันธุกรรม
byJiraporn
 
CPG for Dengue 2013
byUtai Sukviwatsirikul
 
Compre si 2010 l
byvora kun
 
Compre step 2_2010 si key
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Denguehemorrhage
byLoveis1able Khumpuangdee
 
ศิริพงษ์
bysupphawan
 
วัฒนา
bysupphawan
 
Cp 50 10-18 4 talk lab - class slide ha
byApichaya Claimon
 
นิ้ง ป๊อบ3
bysupphawan
 
2010_PMC Cardiovascular-Blood Disorder
byNursing Room By Rangsima
 

More from Loveis1able Khumpuangdee

PDF
Protec
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Factsheet
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
hand foot mouth
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Publichealth
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Factsheet hfm
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
แนวทางการดาเน ํ นงานป ิ องก ้ นควบค ั มการระบาดของโรคม ุ ือ เท้า ปาก สําหรบแพ...
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Factsheet hfm
byLoveis1able Khumpuangdee
 
DOC
Hfm reccomment10072555
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Data l3 112
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Data l3 113
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Rollup01
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Data l3 92
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Data l3 89
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Data l2 80
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Data l3 126
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Data l3 127
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Data l3 147
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Data l3 148
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Eidnotebook54
byLoveis1able Khumpuangdee
 
PDF
Hfm work2550
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Protec
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Factsheet
byLoveis1able Khumpuangdee
 
hand foot mouth
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Publichealth
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Factsheet hfm
byLoveis1able Khumpuangdee
 
แนวทางการดาเน ํ นงานป ิ องก ้ นควบค ั มการระบาดของโรคม ุ ือ เท้า ปาก สําหรบแพ...
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Factsheet hfm
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Hfm reccomment10072555
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Data l3 112
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Data l3 113
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Rollup01
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Data l3 92
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Data l3 89
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Data l2 80
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Data l3 126
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Data l3 127
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Data l3 147
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Data l3 148
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Eidnotebook54
byLoveis1able Khumpuangdee
 
Hfm work2550
byLoveis1able Khumpuangdee
 

Thal cpg

  • 1.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 1 แนวทางการวินิจฉัยและการรักษาโรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย พ.ศ. 2549 (Clinical practice guidelines for diagnosis and management of thalassemia syndromes) *(แกไขครั้งที่ 2/7 ก.ย.2548 โดย คณะทํางาน มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย) นิยาม โรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย (thalassemia syndromes) เปนโรคโลหิตจางพันธุกรรมอันเนื่องมาจากความผิดปกติของ การสรางฮีโมโกลบิน ทําใหสรางนอยลง (thalassemia) และหรือสรางฮีโมโกลบินผิดปกติ (hemoglobinopathy) เปนผลใหเม็ด เลือดแดงมีลักษณะผิดปกติ และมีอายุสั้น (hemolytic anemia) โรคธาลัสซีเมียมีการถายทอดทางพันธุกรรมแบบ autosomal กลาวคือ ทั้งบิดาและมารดาของผูที่เปนโรคธาลัสซีเมียจะมีธาลัสซีเมียแฝง หรือเรียกวาเปนพาหะของธาลัสซีเมีย (thalassemia trait, carrier, heterozygote) หรือเปนโรคธาลัสซีเมีย ธาลัสซีเมียจึงอาจแบบไดเปน 2 กลุมใหญตามลักษณะทางพันธุกรรม (genotypic diagnosis) คือแอลฟาธาลัสซีเมีย และ เบตาธาลัสซีเมีย ดังตารางที่ 1 แตการดูแลรักษาโรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย จําเปนตองตัดสินบนพื้นฐานของความรุนแรงของโรค (phenotypic diagnosis) วาเปนโรคโลหิตจางรุนแรงเพียงใด ดังตารางที่ 2 ความสัมพันธ็ของพันธุกรรมและความรุนแรงของ โรคโลหิตจางธาลัสซีเมียที่พบบอยในประเทศไทย ที่สําคัญมีดังนี้ (รูปที่ 1) 1. โรคทารกบวมน้ําชนิดบารท Bart’s hydrops fetalis หรือ homozygous alpha-thalassemia 1 มี genotype เปน α-thal 1/α-thal 1 หรือ - - /- - เปนชนิดที่รุนแรงที่สุด เด็กทารกจะเสียชีวิตตั้งแตอยูในครรภหรือตายทันทีหลังคลอด (ตายคลอด) อาจปญหาที่พบในแมระหวางตั้งครรภคือ ครรภเปนพิษ ความดันโลหิตสูง บวม การคลอดผิดปกติและตก เลือดหลังคลอด 2. โรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดเบตา (‘Homozygous’ beta-thalassemia; β-thal/β-thal) มีโลหิตจางมากระดับ ฮีโมโกลบินระหวาง 3-6 กรัมตอเดซิลิตร มักเริ่มมีอาการซีดตั้งแตขวบปแรก หากไมไดรับการรักษาจะมี ตับ มามโต กระดูกขยายกวางทําใหรูปใบหนาเปลี่ยนแบบ thalassemic facies รางกายเจริญเติบโตชา จําเปนตองใหเลือด และเมื่อ ถึงวัยรุนและวัยผูใหญมักมีภาวะแทรกซอนจากธาตุเหล็กเกินไดแก ตับแข็ง เบาหวาน และหัวใจลมเหลว 3. โรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดเบตา-อี (Beta-thalasemia/Hb E, β-thal/ E) อาการทางคลินิกมีตั้งแตนอย ปานกลาง จนถึงรุนแรงมากเชนเดียวกับ Homozygous beta-thalassemia 4. โรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดเอ็ช Hb H disease (α-thal 1/ α-thal 2, or α-thal 1/Hb CS) สวนใหญมีอาการนอยถึง ปานกลางไดแก ซีด เหลือง ตับมามโต แตถามีไขสูง จะมีภาวะซีดลงอยางรวดเร็ว ทําใหมีอาการทางสมองและหัวใจ วายได แนวทางการวินิจฉัยผูที่เปนโรคธาลัสซีเมีย เด็กที่ควรสงสัยวาเปนโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียไดแก อาการ อาการแสดง และการตรวจเลือดที่พบลักษณะดังนี้ 1. อาการและลักษณะทางคลินิกของผูปวย เปนขอมูลที่สําคัญในการวินิจฉัยโรค แตมีผูปวยโรคธาลัสซีเมียบางชนิด อาการอาจไมรุนแรง การตรวจทางหองปฏิบัติการ จึงมีความจําเปนและสามารถชวยแยกชนิดตาง ๆ ของโรค ได 2. การตรวจเลือด (complete blood count, CBC) เพื่อดูภาวะซีด คาดัชนีเม็ดเลือดแดง (red cell indices) และลักษณะ เม็ดเลือดแดง (morphology) เปนสิ่งที่ชวยในการวินิจฉัยโรคได เม็ดเลือดแดงบนสเมียรเลือดของผูปวย homozygous β-thalassemia, β-thalassemia/Hb E และ Hb H disease มีลักษณะติดสีจาง (hypochromia) ขนาดเล็ก
  • 2.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 2 (microcytic) และรูปรางผิดปกติ (poikilocytosis) เปนตน คาดัชนีเม็ดเลือดแดง MCV และ MCH มีขนาดเล็กกวา ปกติ 3. การตรวจพบ inclusion body ในเม็ดเลือดแดง สามารถใหการวินิจฉัยโรค Hb H ได การวินิจฉัยธาลัสซีเมีย (definite diagnosis) ตองทําโดยการตรวจวิเคราะหชนิดของฮีโมโกลบิน (Hemoglobin analysis) โดยเครื่องตรวจอัตโนมัติชนิด high performance liquid chromatography (HPLC), low -pressure liquid chromatography (LPLC), หรือ hemoglobin electrophoresis เพื่อจําแนกชนิดของโรคธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติใหแนนอน (ตารางที่ 1) แพทยพึงสงตรวจวิเคราะหชนิดของฮีโมโกลบินกอนใหเลือดครั้งแรก หรืออยางนอย 3 เดือนหลังจากใหเลือดครั้งสุดทาย
  • 3.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 3 Baseline Hb level g/dl 14 13 12 normal 11 10 E trait αthal2 mild 9 β trait 0 αthal1 8 trait moderate 7 6 HbH 5 AEBart HbH-CS severe 4 3 β /E 0 2 β0/β0 1 รูปที่ 1 ระดับฮีโมโกลบินในสภาวะปกติ (baseline Hb level) ในโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียที่พบบอย และการจําแนกความ รุนแรงของโรคธาลัสซีเมีย (phenotypic diagnosis) วาเปนโรคโลหิตจางรุนแรงนอย (mild) ปานกลาง (moderate) หรือชนิด รุนแรง (severe)
  • 4.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 4 ตารางที่ 1 โรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย และธาลัสซีเมียแฝงที่สําคัญหรือพบบอยในประเทศไทย แอลฟาธาลัสซีเมีย Alpha-thalassemia syndromes ชื่อโรคหรือภาวะ ความผิดปกติ อาการแสดง นิยามของโรคหรือภาวะนี้โดยการ ของยีน Phenotype ตรวจชนิดฮีโมโกลบิน Hb typing genotype Hb Bart’s (- - / - -) เด็กมักเสียชีวิตตั้งแตในครรภหรือตาย Cord blood Hb Bart’s > 80% hydrops คลอด Hb H disease (- - / - α) โลหิตจางปานกลาง มักไมตองใหเลือด Cord blood Hb Bart’s= 10- 30% เปนประจํา อายุ > 1ปพบ Hb H= 4-20% CS Hb H – Constant (- -/α α) โลหิตจางปานกลาง บางคนอาจตองให Hb CS= 2-3% & Hb H= 10- Spring (Hb H- 15% CS) เลือดเปนประจํา Homozygous Hb (αCSα/αCSα) โลหิตจางเล็กนอยถึงปานกลาง มักไมตอง Hb CS ~ 5% CS ใหเลือดเปนประจํา α-thal 1 trait (- -/αα) ระดับอีโมโกลบินปกติ หรือ โลหิตจาง Cord blood Hb Bart’s= 2-10% อายุ > 1ปพบ normal A2A เล็กนอย เม็ดเลือดแดงมีขนาดเล็ก (MCV ต่ํา) α-thal 2 trait (- α/αα) ระดับอีโมโกลบินปกติ เม็ดเลือดแดงมี Normal Hb A2A ขนาดปกติ เบตาธาลัสซีเมีย Beta-thalassemia syndromes ชื่อโรคหรือภาวะ ความผิดปกติ อาการแสดง นิยามของโรคหรือภาวะนี้โดยการ ของยีน Phenotype ตรวจชนิดฮีโมโกลบิน Hb typing genotype Homozygous β- (β /β0), (β0/β+) 0 โลหิตจางมาก มักตองใหเลือดเปนประจํา Hb A2F; ไมพบ HbA thal หรือ (β+/β+) β-thalassemia/Hb (β0/βE) หรือ โลหิตจางปานกลางถึงมาก บางคนใหเลือด Hb EF or Hb EFA E (β+/βE) เปนประจํา แตบางคนไมตองให Homozygous Hb (βE/βE) โลหิตจางเล็กนอย Hb E (E=80-100%) E (HbEE) Hb E trait (βE/β) ระดับอีโมโกลบินปกติ เม็ดเลือดแดงมี Hb EA (E=25-35%) ขนาดเล็ก (MCV ต่ํา) หรือขนาดปกติ β-thalassemia (β0/β) or ระดับอีโมโกลบินปกติ หรือ โลหิตจาง Hb A2A (A2>3.5%) trait (β+/β) เล็กนอย เม็ดเลือดแดงมีขนาดเล็ก (MCV ต่ํา)
  • 5.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 5 โรคที่เกิดจากแอลฟาธาลัสซีเมียและเบตาธาลัสซีเมียในคนเดียวกัน Alpha & Beta-thalassemia interaction ชื่อโรคหรือภาวะ ความผิดปกติ อาการแสดง นิยามของโรคหรือภาวะนี้โดยการ ของยีน Phenotype ตรวจชนิดฮีโมโกลบิน Hb typing genotype Hb AE Bart’s (- -/- α) โลหิตจางปานกลางถึงมาก บางคนใหเลือด Hb AE Bart’s disease (βE/β) เปนประจํา แตบางคนไมตองให Hb AE Bart’s - (- -/αCSα) โลหิตจางปานกลางถึงมาก บางคนใหเลือด Hb AE CS Bart’s CS (βE/β) เปนประจํา แตบางคนไมตองให Hb EF Bart’s (--/-α) (βE/βE) โลหิตจางปานกลางถึงมาก Hb EF Bart’s disease (--/-α) (β0/βE ตารางที่ 2 แสดงอาการทางคลินิกและผลการตรวจทางหองปฏิบัติการตามความรุนแรงของธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินชนิด ตางๆ ระดับความเขมขน ความรุนแรง อาการทางคลินิก โรคหรือภาวะตางๆ เลือดในสภาวะปกติ (baseline Hb/Hct) รุนแรงที่สุด ทารกจะตายในครรภ หรือตายในเวลาไมนานหลัง ไมอยูรอดถึงวัยเด็ก Hb Bart’s hydrops fetalis (most severe) คลอด มารดามีภาวะแทรกซอนของการตั้งครรภ ไดแกครรภเปนพิษ รุนแรงมาก มีอาการซีดจนตองไดรับเลือดภายใน 2 ปแรก Hb < 7 g/dL β-thal/ β-thal (สวนใหญ)และ (Hct < 20 %) (severe) น้ําหนักตัวและความยาว (ความสูง) ต่ํากวาเกณฑ β-thal/Hb E disease (บาง มาตรฐาน หนาตาเปลี่ยน ซีด เหลือง ตับมามโต ราย) รุนแรง ปาน อาจมีมามโตมาก Hb > 7 – 9 g/dL β-thal/ β-thal (บางราย) (Hct >20 – 27 %) กลาง β-thal/ Hb E (สวนใหญ) (moderate) Hb H disease (บางราย) รุนแรงนอย มามโตเล็กนอย หรือไมโต ระดับ Hb ≥ 9 g/dl β-thal/ Hb E บางราย, (mild) (Hct ≥ 27 %) Hb H disease สวนใหญ, Hb A-E-Bart’s disease, Homozygous Hb CS ไมมีอาการ ไมมีภาวะซีด และไมมีอาการทางคลินิก ระดับ Hb ปกติ (low พาหะของธาลัสซีเมีย หรือ (Asymptom- normal) ฮีโมโกลบินผิดปกติ ตางๆ atic) Homozygous α-thal2, Homozygous Hb E
  • 6.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 6 แนวทางการรักษาโรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย การรักษาโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียขึ้นอยูกับความรุนแรงของโรค สามารถจัดตามความรุนแรง (ตารางที่ 2) ไดดังนี้ โรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรง (severe beta-thalassemia) คือมีระดับ baseline Hb ต่ํากวา 7.0 g/dl (Hct <20 %) ไดแก β-thal/ β-thal และของ β-thal/Hb E disease สวนนอย มีทางเลือกในการรักษาดังนี้ • การปลูกถายไขกระดูก (stem cell transplantation) • การใหเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือด (high transfusion) และใหยาขับธาตุเหล็ก (iron chelation) • ใหเลือดแบบประคับประคอง (low transfusion) ใหยาขับธาตุเหล็ก และตัดมามเมื่อจําเปน โรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงปานกลาง (moderately severe thalassemia) คือมีระดับ baseline Hb ระหวาง 7-9 g/dl (Hct 20- 27 %) ไดแก ผูปวย β-thal/ Hb E สวนใหญ, ผูปวย β-thal/ β-thal บางราย และ Hb H diseaseบางราย มีทางเลือกในการรักษา ดังนี้ • ใหเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือด และใหยาขับธาตุเหล็ก (high transfusion + iron chelation) • ใหเลือดแบบประคับประคอง (low transfusion) หรือเมื่อมี acute hemolysis และการตัดมามเมื่อจําเปน โรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงนอย (mild thalassemia) มีระดับ baseline Hb > 9 g/dl (Hct > 27 %) ไดแก Hb H disease สวน ใหญ Hb A-E-Bart’s disease, Homozygous Hb CS, β-thal/ Hb E ควรใหการรักษาโดยใหเลือดตอเมื่อมี acute hemolysis โรคธาลัสซีเมียชนิดไมมีอาการ หรือธาลัสซีเมียแฝง (Asymptomatic) ไดแก Homozygous α-thal 2, Homozygous Hb E, และธาลัสซีเมียแฝง ไมจําเปนตองตรวจรักษาเปนพิเศษ ไมจําเปนตองไดทานยา ควรไดรับคําแนะนําปรึกษาดานพันธุศาสตร ควรไดรับการตรวจสุขภาพตามระบบปกติ รายละเอียดของวิธีการรักษามีดังนี้ 1. คําแนะนําดานสุขภาพโดยทั่วไป ผูที่เปนโรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย ควรไดรับคําแนะนําทั่วไปดังนี้ - รับประทานอาหารครบ 5 หมู หลีกเลี่ยงอาหาร ที่มีธาตุเหล็กสูงไดแก เลือด ตับ เนื้อแดง งดยาและวิตามินที่เสริมธาตุ เหล็ก - ในเด็กฉีดวัคซีนใหครบถวนเหมือนเด็กปกติ โดยเฉพาะอยางยิ่งวัคซีนปองกันตับอักเสบ บี - ใหไดมีโอกาสเลน หรือออกกําลังกายไดเทาที่จะรูสึกเหนื่อย หลีกเลี่ยงการออกกําลังกายที่กระทบกระแทกรุนแรง เพราะกระดูกเปราะอาจหักงาย 2. การให folic acid ผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียมีการสรางเลือดมากกวาปกติ จึงมีความตองการกรดโฟลิคมากกวา บุคคลทั่วไป จึงควรไดรับกรดโฟลิคเสริมดังนี้ - ผูปวยอายุ > 1 ป ให 1 เม็ด (5 มก) วันละครั้ง - ผูปวยอายุ < 1 ป ให 1/2 เม็ด วันละครั้ง ผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียที่ไดรับเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือด (high transfusion) ไมมีความจําเปนที่ จะตองเสริมกรดโฟลิค ผูที่เปนธาลัสซีเมียแฝง และชนิดไมมีอาการก็ไมจําเปนตองไดรับการเสริมกรดโฟลิค
  • 7.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 7 3. การใหเลือด (Packed red cell transfusion) ผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียควรไดรับเม็ดเลือดแดงเขมขน (PRC) ที่ผานการลดจํานวนเม็ดเลือดขาวลง ไดแก leukocyte-poor PRC) หรือกรองเม็ดเลือดขาวออก (leukocyte depleted/ filtered PRC) ผานการตรวจสอบโรคติดเชื้อตางๆ ตามเกณฑมาตรฐานของงานบริการโลหิต (HIV antibody, HIV antigen, Hepatitis C, Hepatitis B, และ Syphilis) และผาน การ cross-match ตามมาตรฐาน การให PRC แตละครั้ง ควรใหปริมาณ 12-15 mL/kg ของน้ําหนักตัว ไมควรใหเกิน 2 ยูนิตในคราวเดียวกันเพื่อ ภาวะแทรกซอนที่อาจเกิดขึ้นที่เรียกวา ‘HCC syndrome’ (หัวขอ 7.3) ผูปวยที่ไดรับเลือดเปนประจําอาจมีปญหาการหาเลือดได ยากเนื่องจากมีแอนติบอดีตอ ‘minor blood groups’ ดังนั้นหากเปนไปไดจึงควรตรวจหมูเลือด minor group red cell antigens (C, c, E, e, Lea, Leb, Mia) ตั้งแตกอนใหเลือดครั้งแรก และเลือก PRC ที่มีหมูเลือดเขากันไดตั้งแตแรก นอกจากนี้ เลือดที่ให ควรเปนเลือดใหมอายุไมเกิน 5 วัน เปาหมายของการใหเลือดในผูปวยมี 2 ประการดังนี้ 3.1 การใหเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือด (high transfusion) ผูปวยเด็กโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดรุนแรง คือ homozygous beta-thalassemia หรือ Beta-thalassemia/Hb E ชนิดรุนแรง ที่เพิ่งไดรับการวินิจฉัยใหม ควรพิจารณาใหไดรับ การรักษาวิธีนี้ การใหเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือดที่ผิดปกติ (suppression of erythropoiesis) ทําใหผูปวยหายจาก ภาวะโลหิตจาง ผูปวยจะแข็งแรงไมเหนื่อย การเจริญเติบโตดี มีคุณภาพชีวิตที่ดี การดูดซึมธาตุเหล็กจากทางเดินอาหารจะลดลง มามจะไมโตหรือจะยุบลง จึงไมจําเปนตองตัดมาม นอกจากนี้ยังปองกันมิใหลักษณะของกระดูกใบหนาเปลี่ยนแปลง การใหเลือดมากพอที่จะระงับการสรางเลือด สามารถเริ่มไดโดย ให L-PRC 12-15 mL/kg ทุกสัปดาหจนระดับ ฮีโมโกลบินสูงถึง 10 g/dL. เมื่อถึงระดับนี้แลวให L-PRC ตอไปอีกทุก 2 – 4 สัปดาหในขนาด 12-15 mL/kg เพื่อคุมใหระดับ ฮีโมโกลบินกอนใหเลือดทุกครั้ง (pre-transfusion Hb) ไมต่ํากวา 10 g/dL ตลอดไป หากเมื่อใดระดับฮีโมโกลบินกอนใหเลือด ต่ํากวา 10 g/dl ใหนัดมาใหเลือดถี่ขึ้น ดังนั้นผูปวยจึงจําเปนตองมาตรวจรักษาสม่ําเสมอปละประมาณ 12-15 ครั้ง รวมใชเลือดป ละประมาณ 180-225 mL/kg ตอป และจะมีธาตุเหล็กสะสม จําเปนตองไดรับยาขับธาตุเหล็กรวมดวย (ดูหัวขอที่ 4) ผูปวยจึงจะ มีอายุยืนยาวขึ้นใกลเคียงกับคนปกติ ในกรณีที่ผูปวยโรคธาลัสซีเมียรุนแรง แตมิไดรับเลือดมากพอมาตั้งแตตน มีมามโตมากแลว กระดูกขยายตัวแลว การ เปลี่ยนมาใหเลือดแบบ high-transfusion อาจจําเปนตองใชเลือดมากกวาปกติ หรืออาจตองตัดมามเสียกอน จึงจะสําเร็จตาม เปาหมายของการรักษา 3.2 การใหเลือดแบบประคับประคอง (Low transfusion) ผูปวยเด็กโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงที่ไมสามารถ รวมมือในการใหเลือดแบบ high-transfusion ไดเต็มที่ ระดับฮีโมโกลบินจะไมสูงพอที่จะระงับการสรางเลือดที่ผิดปกติ อาจ จําเปนตองลดเปาหมายของการรักษาเปนแบบประคับประคอง ผูปวยเด็กโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงปานกลาง คือ สามารถสรางเลือดไดเองมากพอที่จะมากกวา 7 g/dL อาจเลือกที่จะใหเลือดมากพอแบบ high-transfusion หรือแบบ ประคับประคองก็ได คือจะใหเลือดตอเมื่อผูปวยที่มีอาการออนเพลียเนื่องจากระดับเลือดลดต่ําลงกวาที่เคย (acute hemolysis) ซึ่งมักเกิดภายหลังภาวะไข ติดเชื้อ หรือเมื่อ Hb < 7 g/dL (Hct < 20%) โดยให L-PRC 10 mL/kg และติดตามผลเลือดทุก 4- 12 สัปดาห
  • 8.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 8 การใหเลือดแบบประคับประคองนี้ ผูปวยอาจไดเลือดสม่ําเสมอ หรือไมสม่ําเสมอ มีธาตุเหล็กสะสมจากเลือดที่ไดรับ และ จากการเพิ่มการดูดซึมเหล็กจากลําไสมากกวาปกติ มามอาจโตขึ้นตามเวลาเนื่องจากชวยสรางเลือด 3.3 การใหเลือดในสถานการณพิเศษ • ผูปวยที่มีปญหาการทํางานของหัวใจ และระดับ pretransfusion Hb < 5 g/dL ควรปฏิบัติดังนี้ 1. ใหปริมาตร PRC ที่ใหเทากับขนาด 2 เทาของระดับ Hb แตไมเกิน 5 mL/kg 2. อัตราการให < 2 mL/kg /ชั่วโมง โดยใหปริมาณนอย แตบอยครั้ง (ทุก 24–48 ชม.) 3. พิจารณาใหยาขับปสสาวะกอนให PRC 4. วัด BP, PR 30 นาที กอนและหลังให PRC และเมื่อมีอาการผิดปกติทุกครั้ง • ผูที่มีประวัติ febrile non-hemolytic transfusion reaction (FNHTR) ให Chlorpheniramine และ Paracetamol รับประทานกอนใหเลือด 1/2-1 ชม. ถามีอาการ FNHTR ขณะใหเลือดใหหยุดการใหเลือดทันที วัด vital signs เปลี่ยน I.V. fluid เปน NSS หรือ 5% D/NSS แทนเลือด และใหยาดังกลาวขางตน • ผูปวยที่วางแผนจะรักษาดวยการปลูกถายไขกระดูก ควรไดรับเลือดชนิดที่กรองเม็ดเลือดขาวออกหมด (leukocyte depleted PRC หรือเรียกวา leukocyte filtered PRC) ในระหวางที่รอการปลูกถายไขกระดูก 4. การใหยาขับธาตุเหล็ก (Iron chelation) ในผูปวยที่มีธาตุเหล็กเกิน ควรไดรับยาขับธาตุเหล็ก ผูปวยที่ไดรับ regular (high) transfusion รวมกับยาขับธาตุเหล็ก อยางสม่ําเสมอ ในขนาดที่พอเพียงจะมีธาตุเหล็กเกินไมมาก มีคุณภาพชีวิตดีมีชีวิตยืนยาว ผูปวยธาลัสซีเมียมีธาตุเหล็กเกินจากเลือดที่ให (1 mL ของเม็ดเลือดแดงมีธาตุเหล็ก 1.16 mg) และธาตุเหล็กที่ไดจาก การดูดซึมธาตุเหล็กจากอาหารทางลําไส สามารถตรวจระดับธาตุเหล็กในรางกายไดโดยการตรวจเลือดดูระดับซีรัมเฟอรไรติน (serum ferritin) ถา serum ferritin สูงกวา 2,500 ng/mL หรือปริมาณธาตุเหล็กในตับมากกวา 15 mL/g จะกอใหเกิดผลรายตอ อวัยวะตางๆได เชน ทําใหตับแข็ง เปนเบาหวาน เปนตน ขอบงชี้ในการใหยาขับธาตุเหล็ก • ระดับซีรัมเฟอรริติน (serum ferritin) สูงกวา 1,000 ng/mL หรือระดับธาตุเหล็กในตับสูงกวา 3 เทาของคาปกติ • ในผูปวยที่ไดรับเลือดเปนประจํามามากกวา 1 ป • ได PRC มาแลวประมาณ 15 ครั้ง ยาขับธาตุเหล็กที่มีประสิทธิภาพดีและคอนขางปลอดภัยใชกันมานาน คือ ยา Desferrioxamine (Desferal®) ใหใน ขนาด 20-40 mg/kg/วัน จํานวน 5 – 7 วัน/สัปดาห บริหารยาโดยการฉีดเทานั้น นิยมฉีดเขาใตผิวหนังโดยใชเครื่องชวยฉีดยา (infusion pump) ชาๆ วันละ 8-12 ชั่วโมง ติดตามดูผลการขับธาตุเหล็กโดยติดตามดูระดับ serum ferritin ทุก 6 เดือน ปรับ ขนาดยาตามความเหมาะสม การใหยา continuous intravenous infusion พิจารณาเมื่อผูปวย มี cardiac problems จาก iron overload ขนาด 50 – 70 มก/กก/วัน เปนเวลา 5-6 วัน/สัปดาห โดยใหยาเปน continuous intravenous infusion 12-24 ชม ทาง infusion pump ยาขับธาตุเหล็กชนิดรับประทานในปจจุบัน คือ Deferiprone (L1) ไดรับอนุญาตใหใชในทวีปยุโรปเปน second line monotherapy สําหรับผูที่ไมสามารถใช Desferrioxamine ได ขนาดยาที่ใชคือ 75 mg/kg/วัน
  • 9.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 9 5. การตัดมาม มามจะโตในผูปวยที่มีอาการปานกลางถึงรุนแรง และซีดเรื้อรัง ถามามโตมากขึ้นๆ จะเกิดภาวะ hypersplenism มาม จะทําลายเม็ดเลือดแดงมากขึ้น ขอบงชี้ในการตัดมาม • มามโตมากจนเกิดอาการกดเบียด มักโตกวา 6 ซม.หรืออยูระดับสะดือ • อัตราการใหเลือดบอยขึ้นๆ หรือตองการเลือดมากกวา 250 mL/kg/ป • พบภาวะ hypersplenism การเตรียมผูปวยกอนการตัดมาม • ใหขอมูลแกผูปวยและผูปกครองเกี่ยวกับการตัดมามและอัตราเสี่ยงของการติดเชื้อหลังการตัดมาม • ควรเลี่ยงการตัดมามในเด็กอายุต่ํากวา 5 ป เพราะในเด็กจะเกิดภาวะแทรกซอน โดยเฉพาะเรื่องการติดเชื้องายกวา เด็กโต • ควรไดรับการฉีดวัคซีนปองกันการติดเชื้อ คือ Pneumococcal vaccine อยางนอย 1 เดือนกอนตัดมาม • พิจารณาให aspirin ขนาด 2 – 4 มก/กก ถาระดับเกร็ดเลือด > 800x109/L การดูแลหลังตัดมาม • ควรแนะนําใหทาน penicillin (250 มิลลิกรัม) 1 เม็ดวันละ 2 ครั้ง ตลอดไป หรืออยางนอย .5 ปหลังตัดมาม 6. การปลูกถายเซลลตนกําเนิดเม็ดเลือด (stem cell transplantation: SCT) การปลูกถายไขกระดูก หรือ การปลูกถายเซลลตนกําเนิดเม็ดเลือด เปนวิธีเดียวในปจจุบันที่จะสามารถรักษาโรคโลหิต จางธาลัสซีเมียใหหายขาดได แตไมสามารถใชรักษาผูปวยทุกราย เนื่องจากมีความเสี่ยงอันตรายจากการรักษา และคาใชจายสูง มาก ผูที่สามารถรักษาไดดวยวิธีนี้ มีคุณสมบัติดังนี้ 1. ผูปวยที่เปนโรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรง 2. มีพี่นองหรือผูบริจาคไขกระดูกหรือ เซลลตนกําเนิดเม็ดเลือดที่มี HLA ตรงกับผูปวย โอกาสที่พี่นองทองเดียวกันแต ละคนจะมี HLA ตรงกับผูปวยมีเพียง 1 ใน 4 ดังนั้น หากไมพี่นอง หรือไมมีพี่นองที่เขากันไดโอกาสที่ผูบริจาคคนอื่นที่มิใชญาติ จะตรงกับผูปวยมีเพียง 1 ใน 10,000 ถึง 1 ใน 100,000 3. ผูปวยพรอมที่จะรับภาระคาใชจายในการปลูกถายไขกระดูก ซึ่งอยูระหวาง 500,000 ถึง 1,5000,000 บาท เซลลตนกําเนิดเม็ดเลือดไดจากไขกระดูก เลือดสายสะดือ หรือเลือดที่เจาะจากเสนเลือดดําของผูบริจาคที่มี HLA ตรง กับผูปวย หากผูปวยมีโอกาสรักษาดวยการปลูกถายไขกระดูกจะทําใหหายขาดจากโรคธาลัสซีเมียรอยละ 75-92 (ซึ่ง ผลการรักษาจะดีมากในผูปวยที่เพิ่งไดรับการวินิจฉัยไมนาน เคยไดเลือดมาไมมากนัก หรือไดเลือดชนิดกรองเม็ดเลือดขาวมา ตลอด และไดรับการขับธาตุเหล็กสม่ําเสมอ) แตก็มีโอกาสเสียชีวิตระหวางการรักษานี้ ครอบครัวที่เขาเกณฑ และมีความมุงมั่นที่ จะไดรับการรักษาแบบนี้ ควรไดรับการสงตอมายังผูเชี่ยวชาญดานการปลูกถายไขกระดูกในเด็ก เพื่อประเมินความเปนไปได และใหคําปรึกษากอนตัดสินใจรับการรักษาโดยวิธีปลูกถายเซลลตนกําเนิดเม็ดเลือด
  • 10.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 10 7. การดูแลรักษาภาวะแทรกซอน 7.1 ภาวะติดเชื้อ ผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียที่ไดรับการตัดมามไปแลว หากมีไข ควรไดรับการตรวจรักษาทันที พิจารณาใหยา ปฏิชีวนะที่ครอบคลุมเชื้อ pneumococci ผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียอาจติดเชื้องายกวาปกติ และเปนสาเหตุสําคัญที่ทําใหผูปวยเสียชีวิต ภาวะติดเชื้อใน ผูปวยมีไดตั้งแต upper respiratory tract infection, diarrhea, pneumonia, gram negative septicemia การรักษาคือใหยา ปฏิชีวนะที่ครอบคลุมเชื้อที่เปนสาเหตุ มีรายงานการติดเชื้อรา Pythium insidiosum ที่รุนแรงจนทําใหผูปวยเกิด arterial occlusion, gangrene และเสียชีวิต ได จําเปนตองตัดอวัยวะสวนที่ติดเชื้อรานี้ออกเพื่อรักษาชีวิต 7.2 Liver and gall bladder ในรายที่อาการรุนแรงจะมีตับโตอยางชัดเจนเปนผลมาจากการที่มี extramedullary erythropoisis เกิดขึ้นในตับเมื่อ ผูปวยมีอายุมากขึ้นจะพบ liver cirrhosis ไดอันเปนผลเนื่องมาจากภาวะเหล็กเกินและภาวะติดเชื้อไวรัสชนิด B และ C ภาวะนิ่วในถุงน้ําดีมีอุบัติการณที่สูงกวาคนปกติ และเกิดขึ้นตั้งแตอายุนอย เนื่องจากมีการทําลายเม็ดเลือดแดงอยาง มากมาย ถาตรวจพบมีนิ่วแลวอาจพิจารณาเปน elective surgery เพราะมีความเสี่ยงสูงที่จะเกิด cholecystitis หรือ ascending cholangitis ตอมาภายหลังไดสูง 7.3 Hypertension ผูปวยที่ไมไดรับเลือดเปนประจํานั้น มีรายงานวาเมื่อไดรับเลือด 2 unit หรือมากกวาเปนระยะเวลาติดตอกัน ผูปวยจะ เกิดอาการ hypertension, convulsion และ cerebral hemorrhage (HCC syndrome) และอาจรุนแรงทําใหเสียชีวิตได การ จํากัดมิใหเลือดครั้งเกิน 2 ยูนิต และหรือการวัดความดันโลหิตบอยๆรวมกับการให diuretic และ antihypertensive drugs จะ ชวยลดภาวะแทรกซอนนี้ไดเปนอยางมาก 7.4 Hypoxemia and Pulmonary hypertension ผูปวย -thal/Hb E ที่ไดรับการตัดมามไปแลวนั้นจะพบวาเกิดภาวะ hypoxemia ซึ่งตรวจไดจากการที่มี arterial partial oxygen ต่ํา ในรายที่เสียชีวิตไปนั้นจาการตรวจ autopsy พบวามีลักษณะทางพยาธิวิทยาที่เปน pulmonary hypertension ในที่สุดก็สันนิษฐานวามีความสัมพันธกันระหวาง pulmonary hypertension กับ thrombocytosis และ chronic hypercoagulability ที่เกิดขึ้นหลังตัดมาม การรักษาดวย aspirin ในขนาดต่ํามีประโยชนในรายที่ยังไมมีอาการ 7.5 Extramedullary erythropoiesis เนื่องจากภาวะซีดที่เกิดขึ้นจะกระตุนใหมี erythropoiesis เพิ่มขึ้นกวาเดิม 10-15 เทา จึงทําใหเกิด bone resorption มากขึ้นและมี extramedullary erythropoisis เกิดขึ้นซึ่งจะพบไดบอยที่กระดูกซี่โครงและ paravertebra ทําใหเห็นเปนกอน เวลาฉายรังสีภาพทรวงอกและ สวนกอนที่ paravertebra อาจทําใหผูปวยเกิด paraplegia ไดเมื่อกอนนั้นโตเขาไปเบียด spinal cord หรือเกิดการชักไดในกรณีที่ erythopoietic mass เกิดขึ้นที่สมอง การขยายตัวอยางมากมายของไขกระดูกทําใหกระดูกบาง ลง bone density ลดลง เกิดการหักของกระดูกงายขึ้นและกระดูกผิดรูป การรักษาควรใชหลายวิธีรวมกันคือ การใหเลือดเพื่อแกไขภาวะซีด การฉายรังสีรักษาตรงตําแหนงที่ทําใหเกิดอาการ และการรักษาดวย Hydroxyurea
  • 11.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 11 7.6 Chronic leg ulcer พบวาในผูปวยบางรายมีแผลเรื้อรังเกิดขึ้นโดยเฉพาะที่บริเวณขอเทาทั้งที่ medial และ lateral malleolus แผลนี้จะ เรื้อรังเปนเวลานานหลายเดือนจนเปนปๆไดไมตอบสนองตอการรักษาดวยวิธีการตางๆจนแมกระทั่งทํา skin graft ทําใหผูปวย ไดรับทุกเวทนาเปนอันมาก ซึ่งสาเหตุและกลไกการเกิดแผลเรื้อรังนี้ยังไมเปนที่เขาใจนักการรักษาจึงตองใชหลายวิธีรวมกัน ไดแก การใหเลือดเพื่อแกไขภาวะซีด การทําแผลอยางถูกวิธี การทํา skin graft เมื่อมีขอบงชี้ การใช growth factor เชน G-CSF 8. การใหคําปรึกษาทางพันธุศาสตร (genetic counseling) บิดามารดาของผูปวยโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียทุกรายยอมเปนพาหะของธาลัสซีเมียแบบใดแบบหนึ่ง การวินิจฉัยโรคที่ ถูกตองเปนหัวใจสําคัญในการใหคําปรึกษา เพราะการใหการวินิจฉัยผิดพลาดจะทําใหคําแนะนําผิดพลาด ซึ่งมีผลกระทบอยาง มากตอการตัดสินใจเกี่ยวกับการมีครอบครัวและการมีบุตรของผูปวย บิดามารดาของผูปวยธาลัสซีเมีย ควรไดรับการประเมิน และคําแนะนําใหคุมกําเนิด จนกวาจะไดรับคําปรึกษาดานการวางแผนครอบครัว ดังนี้ 1. การวินิจฉัยทารกในครรภกอนคลอด บิดามารดาของเด็กที่เปนธาลัสซีเมียชนิดรุนแรง ควรรับทราบวามีทางเลือกที่ จะสามารถมีบุตรที่แข็งแรงไมเปนโรคธาลัสซีเมียเหมือนพี่ไดหากไดทําการตรวจกอนคลอด (pre-natal diagnosis) ซึ่งควรวางแผนแตเนิ่น ๆ ใหสงไปพบสูติแพทยผูเชี่ยวชาญเรื่องโรคธาลัสซีเมีย (ตารางที่ ?) เพื่อให คําปรึกษาเรื่องการตรวจกอนคลอดเสียกอนที่จะหยุดการคุมกําเนิดเพื่อใหมารดาเริ่มตั้งครรภใหมหากครอบครัว พรอมที่จะมีบุตรอีกเมื่อใด 2. หากครอบครัวไมยอมรับเทคโนโลยีการตรวจวินิจฉัยทารกในครรภกอนคลอด ดวยเหตุผลใดก็ดี พึงใหทราบ ทางเลือกเกี่ยวกับการมีบุตรดังตอไปนี้ 1. เสี่ยงมีลูกอีกคนหนึ่ง บิดามารดาพึงรับทราบความเสี่ยงที่จะมีบุตรเปนโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียที่รุนแรงและ การใหขอมูลเกี่ยวกับอัตราการเสี่ยงโดยใชหลักการถายทอดแบบ autosomal recessive 2. ใหคุมกําเนิดไวกอน เพื่อรอเทคโนโลยีทางการเจริญพันธุในอนาคตไดแก การตรวจไขเพื่อหาธาลัสซีเมียแฝง ตามดวยการปฏิสนธิในหลอดทดลอง (in-vitro fertilization, IVF) 3. มีบุตรเลือกใชวิธีผสมเทียมโดยใชอสุจิจากผูอื่น (artificial insemination) หรือ เลือกวิธีปฏิสนธิในหลอด ทดลอง (IVF) และการฝากตัวออน (embryo transfer) โดยใช ovum จากผูอื่น 4. รับเลี้ยงบุตรบุญธรรม การจัดระบบใหบริการผูปวยธาลัสซีเมีย ผูปวยธาลัสซีเมียเปนโรคเรื้อรัง จําเปนตองไดรับการดูแลตอเนื่อง โดยแพทยที่มีประสบการณดานโลหิตวิทยาและการบริการ โลหิต การใหเลือดจําเปนตองทําใหที่ที่มีคลังเลือดที่มีศักยภาพในการเตรียมเลือดที่ปลอดภัย มีเลือดเพียงพอ แนวทางในการบันทึกเวชระเบียนมีความสําคัญมากเพื่อเปนฐานขอมูลเพื่อการควบคุมและปองกันโรคประกอบดวย 1. ขอมูลผูปวย (demographic data) ไดแก การวินิจฉัย วันเดือนปเกิด เลขบัตรประจําตัวประชาชน (13 หลัก) น้ําหนัก สวนสูง พงศาวลี (pedigree) ของผูปวยและญาติ 2. การตรวจทางหองปฏิบัติการเมื่อแรกวินิจฉัย
  • 12.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 12 1. serial CBC เพื่อใหทราบ baseline Hb level 2. Hemoglobin analysis ของผูปวยและครอบครัว 3. Blood group (ABO, Rh(D)) และควรตรวจ minor blood groups (C, c, E, e, Lea, Leb, Mia) 3. การติดตามผูปวยและการตรวจทางหองปฏิบัติการ 1. บันทึก น้ําหนัก และ ความเขมขนของเลือด (Hb หรือ Hct) ปริมาณและชนิดของเลือดที่ไดรับทุกครั้ง ที่มาตรวจ 2. บันทึกสวนสูง ตรวจ liver function test (SGOT, SGPT), serum ferritin ทุก 3-6 เดือน 3. ตรวจ HIV antibody, hepatitis profile (HBsAg, HCVAb) ทุก 6 เดือน - 1 ป 4. ทบทวนเวชระเบียน แผนการรักษา และใหคําปรึกษาดานพันธุศาสตร ทุกป รูปที่ 2 ขอบเขตการใหบริการผูปวยธาลัสซีเมีย และการสงตอ สถานีอนามัย คนหาผูปวย ชักชวนญาติผูปวยใหตรวจหา ธาลัสซีเมียในชุมชน ธาลัสซีเมียแฝง โรงพยาบาลชุมชนโรงพยาบาลทั่วไป ใหการวินิจฉัย ใหการรักษาธาลัสซีเมีย และ รพ.ที่มี Hb typing ชนิดไมรุนแรง เชน HbH โรงพยาบาลทั่วไปโรงพยาบาลศูนย รักษาธาลัสซีเมียชนิด ใหการรักษาธาลัสซีเมีย ที่มี Thalassemia clinic รุนแรง ดวยการใหเลือด และยาขับเหล็ก ปลูกถายไขกระดูก BMT/SCT & Prenatal diagnosis (PND) โรงพยาบาลมหาวิทยาลัย หรือ ใหคําปรึกษาเกียวกับ ่ Comprehensive BMT/SCT&PN Thalassemia center ขอบเขตในการบริการ และการสงตอ สถานีอนามัย ควรมีบทบาทในการคนหาผูปวยธาลัสซีเมียในชุมชน และสงตอไปยัง โรงพยาบาลชุมชน หรือโรงพยาบาลทั่วไป ที่มีการตรวจชนิดของฮีโมโกลบินเพื่อการวินิจฉัยที่แนนอน เมื่อทราบการวินิจฉัยแลว พึงชักชวนญาติผูปวยใหตรวจหา ภาวะธาลัสซีเมียแฝง (พาหะธาลัสซีเมีย) เพื่อหาหนทางปองกันมิใหลูกหลานของครอบครัว เกิดเปนโรคโลหิตจางธาลัสซีเมีย
  • 13.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 13 โรงพยาบาลชุมชน หรือโรงพยาบาลทั่วไป และสถานพยาบาลที่มีการตรวจชนิดของฮีโมโกลบิน พึงรับการสงตอผูปวยที่สงสัยวา จะเปนธาลัสซีเมีย และทําการวินิจฉัยดวยการเวิคราะหฮีโมโกลบิน เครื่องมือที่ใชตรวจวิเคราะหพึงไดรับการรับรองมาตรฐาน (Quality Control) ผูปวยที่เปนโรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงนอย ไดแก Hb H disease สวนใหญ ควรไดรับการดูแลเปนประจําในสถานพยาบาล ระดับนี้ ผูปวยที่เปนโรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรงปานกลางถึงมาก ควรไดรับการสงตอเพื่อตรวจรักษาในโรงพยาบาลทั่วไป หรือ โรงพยาบาลศูนย ที่มีคลินิกธาลัสซีเมีย ซึ่งสามารถจัดหาเลือดไดเปนประจํา โรงพยาบาลทั่วไป หรือโรงพยาบาลศูนย ที่มีคลินิกธาลัสซีเมีย พึงมีคลังเลือดที่พรอม ผูปวยที่เปนโรคธาลัสซีเมียชนิดรุนแรง ปานกลางถึงมากควรไดรับการดูแลเปนประจําในสถานพยาบาลระดับนี้ ซึ่งมีระบบจัดหาเลือดใหเพียงพอ มีคลังเลือดที่มี ศักยภาพในการเตรียมเลือดที่ปลอดภัย อาจมีหรือไมมีแพทยผูเชี่ยวชาญดานโลหิตวิทยา แตควรมีกุมารแพทย อายุรแพทย หรือ แพทยที่มีความรูความเขาใจในแนวทางเวชปฏิบัติฉบับนี้ เพื่อดูแลผูปวยกลุมนี้เปนประจํา เพื่อใหเกิดความตอเนื่องในการดูแล ผูปวย ทีมผูดูแลผูปวยธาลัสซีเมียพึงใหคําปรึกษาการวางแผนครอบครัว หรือคําแนะนําใหคุมกําเนิด จนกวาจะไดรับคําปรึกษาดานการ วางแผนครอบครัวที่เหมาะสมดังกลาวขางตน หากครอบครัวเขาเกณฑที่จะไดรับการตรวจกอนคลอด (PND) ควรสงตอไป ปรึกษาสูติแพทยผูเชี่ยวชาญ โรงพยาบาลมหาวิทยาลัย หรือ comprehensive thalassemia center โรงพยาบาลมหาวิทยาลัย หรือ comprehensive thalassemia center พึงมีกุมารแพทยและอายุรแพทยผูเชี่ยวชาญดานธาลัสซี เมีย มีคลินิกธาลัสซีเมีย มีสูติแพทยผูเชี่ยวชาญดานธาลัสซีเมียเพื่อรับปรึกษาผูปวยและใหบริการเพื่อการตรวจกอนคลอด และ อาจมีหรือไมมีการปลูกถายไขกระดูกเพื่อรักษาธาลัสซีเมีย ทําการฝกอบรมบุคคลากรเพื่อใหการบริการผูปวยธาลัสซีเมียมี ประสิทธิภาพยิ่งขึ้น ทําการวิจัยเพื่อพัฒนาองคความรูดานธาลัสซีเมีย และพัฒนาระบบการบริการ แนวทางการวินิจฉัยพาหะของธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติ การตรวจกรอง (screening) มีจุดประสงคเพื่อคนหาผูที่เปนพาหะของ β-thalassemia, α-thalassemia 1 และ Hb E เพื่อการควบคุมและปองกันโรคเปาหมาย 3 โรคไดแก homozygous β-thalassemia, β-thalassemia/Hb E และ Hb Bart’s hydrops fetalis ถาไดผลบวกจากการตรวจกรอง ตองทําการตรวจยืนยัน โดยวิธีมาตรฐานตอไป การตรวจพาหะประกอบดวย การตรวจกรอง (screening test) ที่ใชในปจจุบันมี 3 วิธีไดแก 1. ดัชนีเม็ดเลือดแดง (red cell indicies) ประกอบดวย MCV (mean corpuscular volume), MCH (mean corpuscular hemoglobin) เปนคาที่ตรวจวัดโดยใชเครื่องวิเคราะหเม็ดเลือดอัตโนมัติ คา MCV มีความแตกตางกัน ขึ้นกับอายุดังแสดงในตารางที่ 2 พาหะของธาลัสซีเมียจะมีคา MCV ต่ํากวาคาเฉลี่ยอยู 2 เทาของคาเบี่ยงเบน มาตรฐาน (mean – 2 S.D) เชน ผูใหญเพศชายที่เปนพาหะจะมีคา MCV < 80 fl สําหรับคา MCH ในผูที่เปนพาหะ ใชคาที่ต่ํากวา 27 pg 2. การทดสอบความเปราะของเม็ดเลือดแดงชนิดหลอดเดียว (one tube osmotic fragility test หรือ OF) เปนการวัด ปริมาณการแตกของเม็ดเลือดแดงในน้ําเกลือเขมขนรอยละ 0.36 ซึ่งเม็ดเลือดแดงของคนปกติจะแตกหมด แตใน พาหะธาลัสซีเมียจะแตกไมหมด การทดสอบนี้ใหผลบวกรอยละ 90 ของพาหะ β-thalassemia รอยละ 93 ของ
  • 14.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 14 พาหะ α-thalassemia 1 และใหผลบวกลวงในรอยละ 5 ของคนปกติ อยางไรก็ตามภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุ เหล็กก็ใหผลบวกเชนกัน 3. การทดสอบฮีโมโกลบินไมเสถียรโดยการตกตะกอนสีดวยดีซีไอพี (dichlorophenol-indolphemol (DCIP) precipitation test) สี DCIP ทําใหโมเลกุลของฮีโมโกลบินไมเสถียร (unstable hemoglobin) เกิดการสลายตัวและ ตกตะกอน จึงใชตรวจกรองหาฮีโมโกลบินผิดปกติชนิดตางๆ ไดแก ฮีโมโกลบินอี และ เอช สามารถตรวจกรอง พาหะของฮีโมโกลบินอีไดมากกวารอยละ 95 ปจจุบันไดมีการพัฒนาน้ํายาชุดใหมโดยคณะเทคนิคการแพทย มหาวิทยาลัยขอนแกน ชื่อ KKU-DCIP-Clear พบวามีความไวรอยละ 100 การทดสอบยืนยันโดยวิธีมาตรฐาน ประกอบดวย 1. การตรวจวิเคราะหชนิดของฮีโมโกลบิน (hemoglobin analysis) สามารถตรวจวัดปริมาณ HbA2 มีประโยชนในการ วินิจฉัยพาหะของ β-thalassemia ซึ่งมีคา HbA2 มากกวารอยละ 3.5 นอกจากนั้นยังสามารถตรวจฮีโมโกลบินผิดปกติ ได เชน Hb E และ Hb CS 2. การตรวจ serum ferritin เพื่อแยกภาวะการขาดเหล็กออกจากพาหะของธาลัสซีเมีย 3. การตรวจวิเคราะหยีน ดวยวิธี PCR (polymerase chain reaction) สําหรับวินิจฉัยผูที่เปนพาหะของ α-thalassemia 1 การตรวจกรองและตรวจยืนยันสําหรับวินิจฉัยพาหะของธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติสามารถกระทําเปน ขั้นตอนถาการตรวจกรองใช MCV และ DCIP ดังแสดงในแผนภูมิที่ 1 หรือถาการตรวจกรองใช OF และ DCIP ดังแสดงใน แผนภูมิที่ 2 ขึ้นกับความพรอมของหองปฏิบัติการในแตละโรงพยาบาล ตารางที่ 3 แสดงคาเฉลี่ย Hb, MCV ตามอายุตาง ๆ* Age Hb (g/dl) MCV (fl) Mean (-2 S.D.) Mean (-2 S.D.) Birth (cord blood) 16.5 (13.5) 108 (98) 1 to 30 days 18.5 (14.5) 108 (95) 1 week 17.5 (13.5) 107 (88) 2 weeks 16.5 (12.5) 105 (86) 1 month 14.0 (10.0) 104 (85) 2 months 11.5 (9.0) 96 (77) 3 to 6 months 11.5 (9.5) 91 (74) 0.5 to 2 years 12.0 (10.5) 78 (70) 2 to 6 years 12.5 (11.5) 81 (75) 6 to 12 years 13.5 (11.5) 86 (77) 12 to 18 years Female 14.0 (12.0) 90 (78) Male 14.5 (13.0) 88 (78) Adults Female 14.0 (12.0) 90 (80) Male 15.5 (13.5) 90 (80) * From Nathan and Oski, 1993
  • 15.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 15 เอกสารอางอิง 1. Dumars K W, Boehem C, Eckman JR, et al. Practical guide to the diagnosis of thalassemia. Am J Med Genet. 1996;62:29-37 2. Expect Committee. Current Situation and Strategic Plan for Prevention and Control of Blood Disease in Thailand. Academia Reports, Ministry of Public Health. 1989-1990; 5-43. 3. Anonymous. The laboratory diagnosis of haemoglobinopathies. Br J Haematol 1998;101:783-92 4. Cao A, Pintus L, leeca U, et al. Control of homozygous β-thalassemia by carrier screening and antenatal diagnosis in Sardinians. Clin Genet. 1984;26:12-22 5. Ghosh A, Woo JSK, Wan CW, Machenry C, Wong V, and Ma HK. Evaluation of a prenatal screening for beta thalassemia carriers in a Chinese population based on the mean corpuscular in a Chinese population based on the mean corpuscular volume(MCV). Prenatal Diagnosis 1985;5:59-65 6. รัตนา สินธุภัค, อวยพร แกวสุข, ปยลัมพร หะวานนท และคณะ รูปแบบที่เหมาะสมในการคัดกรองพาหะของ โรคธารัสซีเมียสําหรับประเทศที่กําลังพัฒนา วารสารโลหิตวิทยาและเวชศาสตรบริการโลหิต 2539;6(2):165-177 7. Rogers M, Plelan L, Bain B. Screening criteria for beta thalassemia trait in pregnant women. J Clin Pathol 1995; 48; 1054-6. 8. Sanguansermsri T, Phumyu N, Chomchuen S, and Steger HF. Screening for Alpha-Thalassemia 1 Heterozygotes in Expecting Couples by Combination of a Simple Erythrocyte Osmotic Fragility Test and PCR-Based Method. Community Genet 1999;2:26-29 9. กุลนภา ฟูเจริญ, กัญญารัตน แดนตะ, รุงฤดี ปทุมชาติ และคณะ ธารัสซีเมียและภาวะขาดเหล็กในกลุมประชากรที่ ใหผลบวกตอการตรวจกรอง OF Test และ KKU-DCIP-Clear วารสารโลหิตวิทยาและเวชศาสตรบริการโลหิต 2542;(2):111-118 10. ธิพาจันทร อริยะ, ตอพงษ สงวนเสริมศรี, อานนท บุญยะรัตนเวช และคณะ การเปรียบเทียบระหวาง thalassemia screening test และ Hb typing. วารสารโลหิตวิทยาและเวชศาสตรบริการโลหิต 2542;9(1):49-51 11. Fucharoen S, Winichagoon P, Wisedpanuchkit R, et al. Prenatal and postnatal diagnosis of thalassemia and hemoglobinopathies by HPLC. Clin Chem 1998;44(4):740-8 12. Kattamis C, Efremor G, and Pootrakul S. Effectiveness of one tube osmotic fragility screening in detecting β- thalassemia trait. J Med Genet. 1981;18:266-70 13. Kulapongs P, Sangunasermsri T, Mertz G, Tawarat S. Dichlorophenol indophenol(DCIP) precipitation test: a new screening test of Hb E and H. Paediatr Soc Thailand.1976;15;1-7 14. ยุพิน โจแฟง, กุลนภา ฟูเจริญ, เกรียงไกร กิจเจริญ, ณัฐยา แซอึ้ง, กนกวรรณ แสนไชย สริยา การทดสอบทาง หองปฏิบัติการแบบงาย เพื่อตรวจกรองธารัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติ วารสารเทคนิคการแพทยและ กายภาพบําบัด 2536; 5:131-7.
  • 16.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 16 15. Guidelines for the control of haemoglobin disorders. The sixth annual meeting of the WHO Working Group on Haemoglobinopathies held in Sardinia. Modell B ed. April 1989. 16. Management protocol for the treatment of thalassemia patients 1997 Editors. Antonio Cao, Vilma Gabutti, Renzo Galanello, et al. WHO: Thalassemia International Federation. Nicosia, Cyprus. 17. จินตนา ศิรินาวิน การใหคําปรึกษาแนะนําทางพันธุศาสตรสําหรับธารัสซีเมีย สารศิริราช 2532:256-64 18. จินตนา ศิรินาวิน แนวทางปฏิบัติในการใหคําปรึกษาแนะนําทางพันธุศาสตรสําหรับธาลัสซีเมีย เอกสารประกอบการ อบรมฟนฟูวิชาการโลหิตวิทยาครั้งที่ 6 จัดโดยสมาคมโลหิตวิทยาแหงประเทศไทย ณ วิทยาลัยแพทยศาสตรพระมงกุฎ เกลา 18-20 มกราคม 2536.
  • 17.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 17 แผนภูมิที่ 1 แสดงการตรวจกรองพาหะของธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติโดยใช MCV และ DCIP test Step I Screening test MCV + DCIP MCV > 80 fl DCIP positive MCV < 80 fl DCIP negative Serum ferritin <15 ng/ml 1 month treatment of iron Recheck MCV No history, signs of iron def. Hb > 10 g/dl Improve Iron def. Normal range Not improve Iron def. Step II. Confirmatory test Hemoglobin Analysis (HPLC, LPLC) or Hemoglobin electrophoresis Hb A A2 (A2< 3.5%) Hb A A2 (A2> 3.5%) Abnormal Hb (E; CS; H; etc.) Step III. DNA test Thalassemia diseases PCR for alpha-thal 1 Negative Positive No significant Alpha-thal 1 trait Beta-thal trait Hb E trait; homozygous Hb E Normal thalassemia Hb CS trait; homozygous Hb CS Hb H disease Beta-thal/Hb E, ect.
  • 18.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 18 แผนภูมิที่ 2 แสดงการตรวจกรองพาหะของธาลัสซีเมียและฮีโมโกลบินผิดปกติโดยใช OF และ DCIP test Step I Screening test OF + DCIP DCIP positive OF positive OF negative DCIP negative Serum ferritin 1 month treatment of iron <15 ng/ml No history, signs of iron def. Recheck MCV Hb > 10 g/dl Improve Iron def. Normal range Not improve Iron def. Step II. Confirmatory test Hemoglobin Analysis (HPLC, LPLC) or Hemoglobin electrophoresis Hb A A2 (A2< 3.5%) Hb A A2 (A2> 3.5%) Abnormal Hb (E; CS; H; etc.) Step III. DNA test Thalassemia diseases PCR for alpha-thal 1 Negative Positive No significant Alpha-thal 1 trait Beta-thal trait Hb E trait; homozygous Hb E Normal thalassemia Hb CS trait; homozygous Hb CS Hb H disease Beta-thal/Hb E, ect.
  • 19.
    มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสซีเมียแหงประเทศไทย 19 *หมายเหตุ คณะทํางานฯ มูลนิธิโรคโลหิตจางธาลัสเมีย 1. ศาสตราจารยเกียรติคุณ แพทยหญิง วรวรรณ ตันไพจิตร 2. ศาสตราจารย นายแพทย สุทัศน ฟูเจริญ 3. รองศาสตราจารย นายแพทย ธันยชัย สุระ 4. รองศาสตราจารย นายแพทย กิตติ ตอจรัส 5. ผูชวยศาสตราจารย นายแพทย นพดล ศิริธนารัตนกุล 6. รองศาสตราจารย นายแพทย อิศรางค นุชประยูร